Obrazy na stronie
PDF
ePub
[ocr errors]

ἐγὼ πάλαι, οὔτι νέον γε ὡς ἦν, ἐν δ ̓ ὑμῖν ἐρέω πάντεσσι φίλοισι. Κουρῆτές τ' ἐμάχοντο καὶ Αἰτωλοὶ μενέχαρμοι cet. Es ist dies bei Cic. (de or. III, 53); „ab re digressio"; Quintil. (IV, 3, 12): „лαQέxВασiv vocant Graeci, Latini egressum vel egressionеm", (13) „лαQέxẞαois est, ut mea quidem fert opinio, alicujus rei, sed ad utilitatem causae pertinentis, extra ordinem excurrens tractatio". cf. Serv. (Aen. X, 653): Forte ratis; descriptio per aqéxẞaoiv facta cet., Jul. Victor (H. p. 427 sq.), Mart. Cap. (H. p. 487), Cassiod. (H. p. 502), Fort. (H. p. 113): „post narrationem semper inducemus excessum, quem dié§odov διέξοδον vel παρέκβασιν Graeci vocant? „Auch ἐκδρομή oder παρεκδρομή (Arist. Eust.) wurden für παράβασις und παρέκβασις gebraucht (Ernesti lex. t. lat. p. 106); Porphyr. zu Hor. od. II, 1, 1 sq. „v лaqɛxßάoε i. e. in translatione bellorum civilium calamitatem refert".

Bei den römischen Figurensammlern sind noch folgende termini zu finden:

Megiouós bei Rutil. Lup. (H. p. 10 sq.): „singulas res separatim disponendo et suum cuique proprium tribuendo". Bei Cic. (de or. III, 53): digestio, (nach Or. 40): „,aliud alii tribuens dispertit". Carm. de fig. (H. p. 66) übersetzt: μegioμós: distribuela. Herodian (Sp. Vol. III, p. 94): μεgioμòs de лoάɣματоs ἑνὸς εἰς πολλὰ διαίρεσις εἰς δήλωσιν τῶν ὑποκειμένων, wie (Ilias 9, 593): ἄνδρας μὲν κτείνουσι, πόλιν δέ τε πῦρ ἀμαθύνει, τέκνα δέ τ' ἄλλοι ἄγουσι βαθυζώνους τε γυναῖκας. Vid. auch Anon. (ib. p. 120); ferner Anonym. Seguer. (Sp. Vol. I, p. 428 u. p. 449); Rufus (ib. p. 465); Hermog. (Sp. Vol. II, p. 325 sq.). Verwandt ist die distributio des Cornific. (IV, 35): „cum in plures res aut personas negotia quaedam certa dispertiuntur"; bei Cic. (de or. III, 53): distributio; bei J. Ruf. (H. p. 53) diaígeois, distributio vel designatio z. B. (Virg. Aen. 2, 29): Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles, Classibus hic locus, hic acies certare solebant. Über diese diaígeois vid. Anonym. Seg. (Sp. Vol. I, p. 449).

Iagouoloría bei Rutil. Lup. (H. p. 11): „cum aliquot res adversario concedimus, deinde aliquid inferimus, quod aut majus sit quam superiora, aut etiam omnia quae posuimus infirmet." Das Carm. de fig. (Halm p. 68) übersetzt Paromologia: „Est suffessio, cum sensi pro parte fatemur." Verum Academia est. Esto: tamen omnia nulli In dubium revocant, at quaedam, et pleraque, si vis". Quintilian erwähnt die Figur IX, 3, 99.

[ocr errors]
[ocr errors]

Ferner bei Rut. Lup. (Halm p. 11): Avarzatov, „cum volumus ostendere necessitudinem aut naturae aut temporis aut alicujus personae": erwähnt bei Quint. IX, 2, 106 und IX, 3, 99. Die Merάßaois bei Rut. Lup. (p. 12 sq.) als Apostrophe ist oben erwähnt; er führt noch ein „,alterum genus" derselben auf, „ ,,cum ab alia re ad id quod demonstrare instituimus orationem revocamus". Carm. de fig. (Halm p. 66): Mɛváßaois. At remeatio fit, cum rursus me redigo ad rem. Verum longius excessi nec tempore in ipso Fortasse indulgens animis: ergo redeo illuc." Bei Cornif. (IV, 26) ist dies transitio; bei Cic. (de or. III, 53): reditus ad propositum, und (or. 40): „ut se ipse revocet". (cf. auch Quint. IX, 3, 25.) Bei Eusthat. zu II. 1, 304. (ebenso Schol. Hom. II. 16, 1) wird als von ähnlicher Bedeutung die παραγραφή genannt: χρώμεθα τούτῳ τῷ σχήματι, ὅτι συμπληρώσαντες τὰ φθάσαντα ἐπὶ ἑτέραν διήγησιν μεταβαίνομεν. Rut. Lup. (H. p. 13) hat ferner Alλoíwσıç, über welche Carm. de fig. (H. p. 64): Differitas fit, differre hoc ubi dicimus illi. „Excitat hunc cantus galli, te bucina torva. Te ciet armatus victus, huic otia cordi." Es ist dies die zweite Art der avri98015 bei Alexander (Sp. Vol. III, p. 37); wie auch Quint. (IX, 3, 92) sie beurteilt, der sie mit mutatio übersetzt. Weiter bei Rutil. Lup. (H. p. 13): Aixaιoloría, cum aequitatem causae quam maxime brevi sententia complectimur"; erwähnt von Quintilian IX, 3, 99. Ferner Rutil. Lup. (H. p. 21): Tağıç, „cum una quaeque res novissimorum verborum sententia clare distinguitur. Stratoclis: Nam vehementer eorum vitiis invehi non licebat, reticere omnino non expediebat, suspiciose loqui potissimum placebat". Bei Cic. (de or. III, 54): ordo; Quintil. (IX, 4, 23 sq.): „de ordine“; „cavendum, ne decrescat oratio et fortiori subjungatur aliquid infirmius augeri enim debent sententiae et insurgere". (cf. oben Bd. II, p. 278 sq.: anticlimax.)

[ocr errors]

Bei Aquila Rom. (H. p. 36): 4tεševyμévov, disjunctum und YлεŠεvɣμévov, injunctum. Ersteres: „ut diversis redditionibus verborum membra, quae vocamus xa, disjungat ac separet, sive duo, sive plura" wie: „Capuam colonis deductis occupabunt, Atellam praesidio communient, Nuceriam, Cumas multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis devincient"; letzteres: diversam habet vim a figura superiore: ibi enim copia verborum jactatur, hic brevitas", wie „Quorum ordo ab humili, fortuna a sordida, natura a turpi oratione abhorret". Hierher gehört Cornif. (IV, 27): disjunctio, conjunctio, adjunctio; auch Cicero (de

[ocr errors]

or. III, 54): quod de singulis rebus propositis ductum refertur ad singula", vorher adjunctio" und "dijunctio". (Vid. ob. Bd. I, p. 470; p. 481). Disjunctio ist also z. B. bei Cic. (p. Arch. 6, 12): tot annos ita vivo, ut a nullius unquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut voluptas advocarit, aut denique somnus retardarit. Shakesp. (Jul. Caes. III, 2): As Caesar loved me, I weep for him; as he was fortunate, I rejoice at it; as he was valiant, I honour him: but, as he was ambitious, I slew him. There is tears for his love; joy for his fortune; honour for his valour; and death for his ambition.

Bei Jul. Rufinian (H. p. 42): άлоdíw§ıç, „rejectio vel reprobatio quarundam rerum, quasi in quaestionem non venire dignarum“, - vielleicht die „declinatio" bei Cic. (de or. III, 54) und (or. 39): „cum aliquid praetereuntes, cur id faciamus, ostendimus." Ferner J. Ruf. (H. p. 43): diάvoiα, „cum proponitur non id quod fieri oportet, sed quod fit". cf. Arist. Poet. 6: diavola δέ, ἐν οἷς ἀποδεικνύουσί τι ὡς ἔστιν ἢ ὡς οὐκ ἔστιν, ἢ καθόλου τι ἀποφαίνονται. u άлоqαívovται. J. Ruf. (H. p. 46) hat weiter: Iоτоолý, adhortatio, wie (Virg. Aen. 5, 189): nunc, nunc insurgite remis, hortor vos, socii. cf. Arist. Rhet. I, 3: ovußovins de tò μèv л00τροπή, τὸ δὲ ἀποτροπή.

Die 'Y'Sεvis des Ps. Rufin. (H. p. 49), übersetzt: „subjunctio vel subinsertio vel subnexio", ist die oben (Bd. I, p. 471) von Donat angeführte. Desselben „διακοπή sive διαovoλý“, übers. separatio (H. p. 50), „cum inter duo eadem verba diversum ponitur aliquid medium", wie Virg. Ge. IV, 447: Seis, Proteus, scis ipse, ist eine überflüssig aufgestellte Art der Wiederholung von Wörtern. (cf. oben Bd. II, p. 199 sq.) - Desselben Avaozεvý (H. p. 61), übers. destructio vel evacuatio, „qua ab adversariis maxima proposita destruimus ac redarguimus velut falsa", bezeichnet sonst den der probatio, aíonis oder zavαozevý entgegengesetzten Teil der Rede, welcher auch refutatio, Avois heilst. Quintilian (II, 4, 18) bezeichnet dvaozevý und zaταozɛvý mit „opus destruendi confirmandique." [Vid. Hermog. κατασκευή prog. (Sp. Vol. II, p. 8), Priscian (H. p. 554), Cic. de inv. (1, 42), Sulp. Vict. (H. p. 315), Isid. (H. p. 513).] Die vлógios desselben (H. p. 61) ist übers. pronuntiatio, „cum adversarium gestu et pronuntiatione extollimus vel abjicimus et spernimus, ut in illo (Virg. Ecl. 3, 25): Cantando tu illum? aut unquam tibi fistula cera juncta fuit?" Porph. zu Hor. sat. 1, 4, 74: in medio qui scripta foro recitent, sunt multi bemerkt: „v inоzqiσεɩ реr άv‡νлоgo

gav hoc pronuntiandum est"; ebenso zu Hor. ep. 1, 18, 71: et semel emissum: „èv vлózquσ terribiliter pronuntiandum est" und zu ep. 1, 20, 2-4. Serv. (Aen. XII, 13). — Υπόκρισις und pronuntiatio sind die termini für Vortrag, der im Ton der Rede und in der Gebärde sich darstellt. Dion. Hal. (de admir. vi dic. in Dem. cp. 53) sagt von Demosthenes in Bezug anf die vлózo̟iors: διττὴν δὲ τὴν φύσιν αὐτῆς οὖσαν ὁρῶν, περὶ ἄμφω τὰ μέρη σφόδρα ἐσπούδασε καὶ γὰρ τὰ πάθη τὰ τῆς φωνῆς, καὶ τὰ σχήματα τοῦ σώματος – οὐ μικρῷ πόνῳ κατειργάσατο. Uber pronuntiatio vid. z. B. Fortunat. (Halm p. 330): „Pronuntiationem quid Tullius vocat? actionem. - Pronuntiatio quibus modis constat? voce vultu, gestu."

Das Carm. de fig. (H. p. 63) stellt unter die Figuren Kópa übers. particula; Kolov, membrum; Iegíodos, circuitus, Περίοδος, auch Toixolov. Terjuga. (wie: si neque divitiis polles neque corpore praestas nec corde exsuperas, cur te dicam esse beatum?) (H. p. 69), über welche vid. oben Bd. I, p. 530 sq. Das ebendas. (H. p. 65) genannte dinonuévov, disparsum, ist die oben (Bd. II, p. 243) angeführte dissipatio. Quintil. (IX, 3, 39): „illa dispersa sunt, quae a Cicerone dissipata dici puto" (cf. Cic. or. c. 71). - Weiter ebenda (p. 67): „Merάqqaois. Fit variatio, cum simili re nomina muto." "Regnavit libyco generi, regnavit et Argis Inachiis, dominatus item est apud Oebaliam arcem." cf. Ge. Choerob. (Sp. Vol. III, p. 251). Apoll. Dysc. (de constr. 4, 9): τὸ ἐπέκεινα μεταφράζεται μετὰ ταῦτα. Die ferner (p. 68) aufgestellte góracis. „Propositum id, cum proponas, quod Πρότασις. deinde repellas." "Est ornanda domus spoliis? Hic ornat amicam exuviis. Leges discendum est? Discit amores," gehört zum Dialogismos (cf. Bd. II, p. 288 sq.) - Noch findet sich (p. 68): „Hávra лоÒс лάντα. Cuneta ad cuncta, ut: Gens graia, afra, hispanica servit: Nam partim meritost ultus, partim insidiantes praevenit, partim victor virtute subegit."

Bei dem Anon. Eckst. (H. p. 73) ist als Figur aufgestellt „dvaze qalaíwois, latine recapitulatio", „revocat judici vel auditori in memoriam, quae latius dixerat". (cf. oben Bd. II, p. 201.) Die ανακεφαλαίωσις (auch ἀνάμνησις vid. Apsin. Sp. Vol. I, p. 385 sq.) vid. bei Cic. (Inv. I, 98): „enumeratio est per quam res dictae reminiscendi causa unum sub aspectum subjiciuntur". vid. auch Cornif. II, 30; Fortunat. (H. p. 119)

α

der dvaxeq. mit recapitul. oder enumeratio übersetzt; Eustath. (zu II. I. 365 sq., p. 120) unterscheidet zwei Arten der ávaxɛqaλαίωσις, ὥστε ἔχομεν ἐνταῦθα δύο τρόπους ἀνακεφαλαιώσεων, ἕνα μὲν τὸν αὐτὰ ἐκεῖνα ξηρὰ τὰ προλεχθέντα πάντα φράζοντα, ἕτερον δὲ τὸν ἐπιδρομάδην τοῖς καιρίοις μόνοις ἐπεξιόντα. Bei demselben (H. p. 74): 'Eğerαouós, exquisitio, cum res complures divisas cum interrogatione exquirentes singulis quae conveniunt adplicamus" (wie Cic. Cat. 1, 28: Quid tandem te impedit? cet.). Über die rhetorische Untersuchung, ¿§etaotixòv eidos, vid. u. a. Anaxim. (Sp. Vol. I, p. 238) und Quint. (III, 4, 9). — Bei dems. (p. 75) ferner: „diagógnois, differentia personarum. Cicero in Philippicis (Phil. II, § 42): Ille sensim dicebat, quae ad causam attinebant, tu currens dicis aliena." Also eine Antithesis. Endlich (p. 77): εqiegɣía, aus Quint. VIII, 3, 55, ist ein vitium, eine supervacua operositas".

[ocr errors]

Es wäre schliefslich noch zu erwähnen bei Beda (H. p. 611): „Hirmos, id est convenientia, dicitur, quando series orationis tenorem suum usque ad ultimum servat, nulla videlicet alia vel causa vel persona mutata, ut in psalmo (Ps. 54 [53], 3): Deus in nomine tuo salvum me fac, et cetera, usque dum ait: non proposuerunt Deum ante conspectum suum." Bei Donat. (ars gr. III, 5, 2) wird eiquós ebenso erklärt und citiert (Virg. Aen. VI, 726): Principio coelum ac terras, camposque liquentes Lucentemque globus Lunae Titaniaque astra Spiritus intus alit. Ebenso Diom. (p. 442), Charis. (IV, 6, 17), Isid. (or. I, 35, 18), der citiert Virg. Aen. 1, 159-165. Serv. (Aen. VI, 66): Est autem siquos, i. e. longissimum Hyperbaton: Phoebe et Vos dii deaeque: tuque o vates da i. e. dic, Latio cet. id. (Aen. VI, 703): hirmos (siquos) est hoc loco i. e. unus sensus protentus per multos versus cet. Longin (Sp. Vol. I, p. 272) spricht von dem xarà qúów eigμós, der von Aristoteles (Rhet. III, 9) als eigoμévn λéğıç bezeichnet wird entgegengesetzt der λέξις κατεστραμμένη), über welche Aquila Rom. (H. p. 27): oratio perpetua, quam Graeci sigoμévηy Léčiv appellant, ita connectitur, ut superiorem elocutionem semper, proxima sequatur atque ita seriem quandam significatus rerum explicet. Ea praecipue historiae et descriptioni convenit, quae tractum et fusum genus eloquendi, non conversum neque circumscriptum desiderat." (Bei Demetr. [Sp. Vol. III, p. 263] ist dies dinonuévn équηveía, also parataktische Schreibart im Gegensatz zur syntaktischen.)

[ocr errors]

« PoprzedniaDalej »