Kleinschrodt (1) i Stübel (2), gdzie już samo prawo daje obwinionemu zapewnienie wolności, starać się o nie nie ma potrzeby. Jeżeli więc obwiniony istotnie zagrożony przyaresztowaniem, tak dalece się ukrył, że wszelkie środki ujęcia go zostały wyczerpane bezskutecznie, wówczas dopiero może prosić o list bezpieczeństwa, a sąd może się znaleźć w konieczności udzielić mu takowy. Taki jest wyraźny przepis § 246 O. kr. pr. i mniéj wprawdzie jasny pod względem redakcyi, ale nie ulegający żadnej wątpliwości co do ducha, przepis § 495, części I-éj postęp: austr. Wprawdzie, w teoryi, wielu prawników niemieckich, a między niemi i Mittermajer (3), są zdania, że list żelazny może być wydany i wtenczas nawet, kiedy pozostają jeszcze inne środki stawienia obżałowanego przed sądem, zwłaszcza jeżeli prosi o niego; jednakże, pomimo nawet korzyści, jakie mogłoby przynieść dla przyspieszenia biegu sprawy wydanie glejtu obwinionemu, nie czekając aż wszystkie inne środki dostawienia go będą wyczerpane, zdanie to obok przytoczonych wyżej przepisów obowiązującego u nas prawa, w praktyce utrzymać się nie może. Na pytanie wreszcie, czy glejt tylko na żądanie osoby interesowanej wydaje się, czy też i sąd motu proprio udzielić go może, służy za odpowiedź wyrażenie się obudwóch procedur, że daje się na żądanie obwinionego, gdyby go żądał." Takie wyrażenie się prawa, jakkolwiek nie mieści w sobie stanowczego zakazu, aby władza w niektórych nadzwyczajnych wypadkach nie mogła sama ofiarować karty bezpieczeństwa, zwłaszcza gdy znajdzie do tego ważne powody; zawsze jednak rozumieć należy, iż glejt daje się tylko na prośbę, a przynajmniéj, iż możność ofiarowania go przez sąd nader jest ograniczona i że mu w zasadzie nie służy.

"

O ile obie obowiązujące procedury karne zgadzają się co do zasad powyższych, o tyle różnią się pod względem przepisów, w jakim stanie sprawy list żelazny może

(1) Neues Archiv des Kriminalrechts, T. V, str. 285.

(2) Criminalverfahren in den deutschen Gerichten, § 1764, 1769. (3) Das Deutsche Straf. T. I, str, 390.

być udzielony. Ztąd też różnią się i glejty podług jednéj a drugiej udzielane. Ordynacya kryminalna pruska przywięzując większą daleko wagę do tego środka, aniżeli postępowanie karne austryackie, daleko też obszerniejsze nadaje mu znaczenie; kiedy bowiem podług tego ostatniego prawa, można dać obwinionemu list glejtowy, czyli zapewnienie (Versicherung) na to tylko, że dopóty podczas śledztwa aresztowany nie będzie, dopóki toż śledztwo nie przyniesie prawnych dowodów obciążającej go zbrodni, albo dopóki nie wykryje, że tłumaczenie się jego jest bezzasadne; natomiast ordynacya pruska dozwala udzielić obwinionemu list bezpieczeństwa czyli konwojowy, któryby go od uwięzienia zabezpieczał nie tylko podczas śledztwa do wyroku pierwszéj instancyi, ale któryby go bronił od aresztu i po pierwszym wyroku, aż do jego prawomocności. Prawo więc austryackie zna jeden tylko rodzaj listu żelaznego, tojest ten, który daje się podczas śledztwa, a prawo pruskie dwa: jeden w toku śledztwa, a drugi po osądzeniu już sprawy w pierwszej instancyi.

Co do drugiego. „Prośba o list żelazny czyli żądanie karty bezpieczeństwa, wnosi się zwykle przez pelnomocnika, który wszakże do wyjawienia miejsca pobytu (przestępcy) starającego się o glejt zmuszony być nie może" (1). Pełnomocnikiem takim mogą być krewni obwinionego lub inne osoby, które się tego podejmą; może także prosić o glejt i sam obwiniony, przesyłając żądanie swe do władzy właściwej. Dla uniknienia wątpliwości, a ztąd i zwłoki w zadecydowaniu żądania, zwłaszcza jeżeli prośbę wnoszą w zastępstwie obwinionego osoby obce, które ani związkami pokrewieństwa lub powinowactwa, ani charakterem urzędowym obrońcy, nie mogą usprawiedliwić powodów interesowania się obwinionym, powinny do niej dołączyć stosowne pełnomocnictwo sporządzone w takiej formie, jakiej zachowanie da się pogodzić z położeniem ukrywającego się przestępcy;

(1) Mittermajer, Das Deutsche Strafverfahren, T. I, str. 389. Stübel, Das Criminalverfahren etc. IV, § 1800. Jenull, Das Oesterreichische Criminal Recht. T. II, str, 210.

w każdym razie tylko opatrzona podpisem podającego prośba, może zasługiwać na uwagę. Najwłaściwszym jednak do tego pełnomocnikiem jest obrońca sądowy, jako upoważniony samém prawem do przynoszenia wszelkiej obrony i czynienia starań za obwinionym. Že pełnomocnika do wydania miejsca, w którém się w którém się przestępca ukrywa skłaniać ani zmuszać nie wolno, to żadnej wątpliwości nie ulega; inaczej bowiem obwiniony zostałby pozbawiony możności proszenia o to czego mu żądać i otrzymać prawo dozwala, i cały przepis o listach żelaznych nie miałby żadnego znaczenia.

Co do trzeciego. Ważna różnica, jaka zachodzi pomiędzy znaczeniem listu glejtowego, udzielonego wtenczas, kiedy ktoś dopiéro jest podejrzanym i obwinionym, a wtenczas, kiedy ten obwiniony zostanie już za winnego wyrokiem sądu uznany, pociąga za sobą i różnicę pomiędzy władzami właściwémi do wydania glejtu w jednym albo drugim wypadku."

Podług Mittermajera (1), Stübla (2), Martin'a (3) i Tittmana (4), wydawanie listów żelaznych należy w zwykłém rozumieniu prawném do właściwego sądu karnego; jeżeli jednak w jakim kraju przeważa zasada, że glejt jest przywilejem, wówczas na udzielenie go potrzeba zezwolenia panującego. Kleinschrod (5) i Müller (6) są zdania, że wydanie listu żelaznego może mieć miejsce tylko w znaczeniu aktu łaski, zatém tylko przez władzę najwyższą; tak samo stanowi i prawo kryminalne bawarskie, na mocy którego glejt jedynie przez reskrypt królewski pozyskać można (7). Sebastyan Jenull, komentator prawa austryackiego kryminalnego, pod względem właściwości władzy, do której udzielanie glejtu należy, utrzymuje, że list żelazny stanowi wyjątek od przepisów postępowania karnego, bo obwiniony otrzymawszy go po

(1) Das Deutsche Strafverfahren. T. I, str. 388.

(2) Criminal Recht § 1766.

(3) Lehrbuch etc. § 106.

(4) Handbuch der Strafrechtswissenschaft. T, III, § 727.
(5) Abhandlungen aus dem peinlichen etc. str. 151.

(6) Lehrbuch etc. § 321. Not. 3.

(7) Strafgesetzbuch für das Koenigreich Bayern. Art. 417.

zostaje na wolności, chociaż w zasadzie powinien być aresztowany, dlatego jest on rodzajem przywileju, jaki pierwotnie tylko panujący mógł nadawać: „ponieważ jednak glejt należy (rozumie się podług postępowania austryackiego, o jakiém mówi) do środków stawienia nieobecnego i zbiegłego przed sądem, § 483, a ztąd i ocenienie warunków, pod jakiemi może być udzielony, pozostaje w ścisłym związku z władzami zajmującemi się śledztwem, przeto prawo dawania go służy sądom kryminalnym" (1). Takie objaśnienie paragrafu 495 części I-éj procedury austryackiej, odpowiada zupełnie literze tekstu prawa, które mówi, że „udzielenie zabezpieczenia osoby za pozwoleniem tylko sądu przełożonego, do którego w tej mierze odniesienie uczynić należy, przez sąd zbrodniowy nastąpić może." Albowiem sąd prowadzący śledztwo znając najlepiej położenie sprawy, jej ważność, moc poszlak obciążających obwinionego, jego stosunki ze współpodejrzanémi lub współwinnémi, jego stanowisko moralne i materyalne, najlepiej téż potrafi ocenić potrzebę i ważność stawienia się jego przed sądem, a tém samém jest i najwłaściwszym do dania mu żądanego zabezpieczenia. Żeby jednak udzielenie takiego zabezpieczenia, czyli tak ważne odstąpienie od przepisów wymagających przyaresztowania obwinionego, nie zależało wyłącznie od sądu niższego i żeby powody tego odstąpienia dojrzale były rozebrane i należycie uzasadnione, prawo austryackie wymaga jeszcze, aby sąd zbrodniowy przedstawił tę potrzebę sądowi przełożonemu i od niego uzyskał pozwolenie na wydanie listu glejtowego.

Nie od rzeczy też będzie wspomnieć w tém miejscu nawiasowo, że nowa procedura karna austryacka (Strafprozessordnung für das Kaiserthum Oesterreich) z dnia 29 lipca 1853 roku, przepisująca postępowanie w części jawne, a w części tajemne, dawne rozporządzenie Księgi Ustaw na zbrodnie i ciężkie policyjne przestępstwa co do glejtów, zachowała w całej swéj mocy, tak dalece, że § jej 389 jest dosłowném powtórzeniem paragrafu 491 tej księgi. Podług téj nowej procedury, list żelazny udzie

(1) Das Oesterreichische Criminal Recht T. II, Cz. 4, str, 209.

la także sąd karny, czyli śledczy pierwszej instancyi, za pozwoleniem sądu krajowego wyższego, który jest sądem drugiej instancyi (1).

Podług dotychczasowej organizacyi sądownictwa w Królestwie Polskiem, owym sądem zbrodniowym (Criminal-Gericht), są sądy policyi poprawczej jako zwyczajne sądy śledcze we wszystkich sprawach kryminalnych, a przełożonym nad niémi sądem, sąd kryminalny gubernii. W razie więc wynikłej potrzeby wydania glejtu na zasadach postępowania austryackiego, naprzód sąd poprawczy decyduje względem wniesionego w tym przedmiocie żądania, a następnie postanowienie swe przed wykonaniem, powinien przesłać drogą rewizyi sądowi kryminalnemu, który jeżeli je uzasadnioném być uzna i zatwierdzi, wówczas dopiéro list glejtowy moc obowiązującą zyskuje i może być obwinionemu wydany.

Nie zawsze jednak sąd poprawczy właściwym jest do prowadzenia śledztwa. Są sprawy karne, w których ze szczególnych powodów, a mianowicie, ze względu na osobiste przymioty obwinionego, wyprowadzenie śledztwa należy do sądu wyższego, jak to stanowią artykuły 82 i 83 ustawy przechodniej do Kodeksu kar głównych i poprawczych. W takim razie za sąd zbrodniowy, to jest ten, który pierwszy o udzieleniu glejtu stanowi, uważa się ten sąd, który śledztwo prowadzi i decyzyą na zatrzymanie obwinionego w domu badania wydać ma prawo, a przełożonym nad nim sądem, pozwolenie na udzielenie to dającym, będzie sąd bezpośrednio wyższej instancyi.

Te same zasady stosują się i do glejtów z mocy paragrafu 246 ordynacyi kryminalnéj pruskiej, tojest, podczas śledztwa przed wyrokiem pierwszej instancyi wyda

(1) Podług § 7 téj nowej procedury, sądami karnemi pierwszéj instancyi są: a) urzędy powiatowe (Bezirksämter), jako sądy powiatowe (Bezirksgerichte); b) sądy powiatowe, oddzielnnie istniejące (Praeturen); c) trybunały pierwszéj instancyi (Landes-Kreis und Komitats Gerichte). Sądami zaś drugiej instancyi, stosownie do § 18, są sądy krajowe wyższe (Oberlandesgerichte, Obergerichte, Banaltafel). Wreszcie podług § 19, sądownictwo karne w trzeciej instancji należy do najwyższego trybunału sądowego (Der Oberste Gerichtshof).