Obrazy na stronie
PDF
ePub

debeantur: ut vicinum citius adiuveris in fructibus percipiendis, quam aut fratrem, aut familiarem; at, si lis in iudicio sit, propinquum potius et amicum, quam vicinum defenderis.

Haec igitur et talia circumspicienda sunt in omni officio, et 3 consuetudo exercitatioque capienda, ut boni ratiocinatores officiorum esse possimus, et addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fiat: ex quo, quantum cuique debeatur, intelligas. Sed ut 4 nec medici nec imperatores nec oratores, quamvis artis praecepta perceperint, quicquam magna laude dignum sine usu et exercitatione consequi possunt: sic officii conservandi praecepta traduntur illa quidem, ut facimus ipsi; sed rei magnitudo usum quoque exercitationemque desiderat. Atque ab iis rebus, quae sunt in iure so- 5 cietatis humanae, quemadmodum ducatur honestum, ex quo aptum est officium, satis fere diximus.

Intelligendum est autem, cum proposita sint genera quattuor, 6 ex quibus honestas officiumque manaret, splendidissimum videri, quod animo magno elatoque humanasque res despiciente factum sit. Itaque in probris maxime in promptu est, si quid tale dici 7 potest:

Vos etenim, iuvenes, animum geritis muliebrem,

Illa virago viri.

Et si quid eiusmodi:

Salmaci, da spolia, sine sudore et sanguine.

Contraque in laudibus, quae magno animo fortiter excellenterque 8

[blocks in formation]
[ocr errors]

illa quidem; das Pronomen steht hier nur zur Hervorhebung des Subjects, vgl. c. 1, 3; 20,2; 27, 9; 29, 7. II, 6, 9. ab iis rebus mit ducatur zu verbinden, und quemadmodum ducatur abhängig von dixisunt in iure vgl. 15, 3 illud est in officio; also iusta sunt in soc. hum. aptum esse ex wie pendere ex c. 19, 12 von etwas abhängig sein; nicht ab.

mus.

-

einsehen muss, verständlich sein muss, vgl. 30, 7 u. 31, 8; sonst hüte man sich das Gerundium in diesem Sinne zu brauchen. manaret; das Imperfect drückt aus, dass diese Quelle der Sittlichkeit schon früher (c. 5, 2) angegeben wurde, also fliessen sollte oder flösse. animo magno elatoque; hiermit wird die Quelle der fortitudo bezeichnet, von der nun gesprochen werden soll. humanas res vgl. c. 20, 1 u. 3.

--

in

in probris bei Schmähworten, wie nachher in laudibus. promptu esse zur Hand sein, bereit sein; verschieden von praesto esse, welches die Bereit willigkeit bezeichnet. Vos; wahrscheinlich Verse des Ennius, und illa vielleicht die Clölia. animum ungewöhnlicher Singular, vgl. c. 6, 6. intelligendum est; man kann. Salmaci (Vocativ) Name einer leicht einsehen, weil das, was man Quelle, welche die Menschen ver

9 gesta sunt, ea nescio quomodo quasi pleniore ore laudamus. Hinc rhetorum campus de Marathone, Salamine, Plataeis, Thermopylis, Leuctris: hinc noster Cocles, hinc Decii, hinc Gnaeus et Publius Scipiones, hinc M. Marcellus, innumerabiles alii: maximeque ipse populus Romanus animi magnitudine excellit. Declaratur autem studium bellicae gloriae, quod statuas quoque videmus ornatu fere militari. 19 Sed ea animi elatio, quae cernitur in periculis et laboribus, si iustitia vacat, pugnatque non pro salute communi, sed pro suis commodis, in vitio est. Non enim modo id virtutis non est, sed 2 est potius immanitatis, omnem humanitatem repellentis. Itaque probe definitur a Stoicis fortitudo, cum eam virtutem esse dicunt 3 propugnantem pro aequitate. Quocirca nemo, qui fortitudinis gloriam consecutus est insidiis et malitia, laudem est adeptus. Nihil 4 honestum esse potest, quod iustitia vacat. Praeclarum igitur illud Platonis. Non solum, inquit, scientia, quae est remota ab iustitia, calliditas potius, quam sapientia est appellanda: verum etiam animus paratus ad periculum, si sua cupiditate, non utilitate communi 5 impellitur, audaciae potius nomen habeat, quam fortitudinis. Itaque viros fortes et magnanimos eosdem bonos et simplices, veritatis amicos minimeque fallaces esse volumus: quae sunt ex media 6 laude iustitiae. Sed illud odiosum est, quod in hac elatione et magnitudine animi facillime pertinacia et nimia cupiditas principatus 7 innascitur. Ut enim apud Platonem est, omnem morem Lacedaemoniorum inflammatum esse cupiditate vincendi: sic, ut quisque animi magnitudine maxime excellit, ita maxime vult princeps om8 nium vel potius solus esse. Difficile autem est, cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem, quae est iustitiae maxime 9 propria. Ex quo fit, ut neque disceptatione vinci se, nec ullo

nescio

[ocr errors]

weichlichte, und der Nymphe die-
ser Quelle; hier Spottname eines
weichlichen Menschen, der sich ohne
Kampf ergeben soll. Der Vers ist
ein Senar von Ennius.
quomodo adverbiale Formel s. v. a.
ich weiss nicht, wie es kommt; da-
her laudamus, nicht laudemus.
campus freies, offenes Feld sich zu
ergehen, d. h. reicher Stoff für den
Redekünstler.
Cn. et P. Scipio-,
nes die beiden in Spanien gegen
Hasdrubal gefallenen, Vater und
Oheim des ältern Africanus. M.
Marcellus das Schwerdt der Rö-
mer genannt, der Eroberer von Sy-
rakus und Erbeuter der dritten
spolia opima. fere meist, ge-

wöhnlich.

[ocr errors]
[blocks in formation]

morem s.

c. 6, 4. ex media re esse, recht
mitten aus einer Sache heraus sein,
daher recht eigentlich zu ihr gehö-
ren, der Kern einer Sache sein.
odiosum; vgl. c. 8, 8 molestum, u.
über odium c. 13, 10.-
v. a. naturam, das ganze Wesen der
Lac. aequitas die Gleichmässig-
keit, daher sowohl Genügsamkeit,
die nichts Ausserordentliches be-
gehrt, vgl. Corn. Nep. Thrasyb. 4,
als Billigkeit, die nicht mehr be-
ansprucht, als sie Andern gewährt.
disceptatio s. c. 11, 2. ius
publicum das in öffentlichen Ange-

1

publico ac legitimo iure patiantur; existuntque in re publica plerumque largitores et factiosi, ut opes quam maximas consequantur, et sint vi potius superiores, quam iustitia pares. Sed quo difficilius, 10 hoc praeclarius. Nullum enim est tempus, quod iustitia vacare debeat. Fortes igitur et magnanimi sunt habendi, non qui faciunt, 11 sed qui propulsant iniuriam. Vera autem et sapiens animi magnitudo honestum illud, quod maxime natura sequitur, in factis positum, non in gloria iudicat, principemque se esse mavult, quam videri. Etenim qui ex errore imperitae multitudinis pendet, hic 12 in magnis viris non est habendus. Facillime autem ad res iniustas 13 impellitur, ut quisque altissimo animo est, gloriae cupiditate. Qui locus est sane lubricus, quod vix invenitur, qui, laboribus susceptis periculisque aditis, non quasi mercedem rerum gestarum desideret gloriam.

Omnino fortis animus et magnus duabus rebus maxime cerni-20 tur: quarum una in rerum externarum despicientia ponitur, cum persuasum sit, nihil hominem, nisi quod honestum decorumque sit, aut admirari aut optare aut expetere oportere, nullique neque homini neque perturbationi animi nec fortunae succumbere. Altera 2 est res, ut, cum ita sis affectus animo, ut supra dixi, res geras magnas illas quidem et maxime utiles, sed ut vehementer arduas plenasque laborum et periculorum cum vitae tum multarum rerum, quae ad vitam pertinent. Harum rerum duarum splendor omnis, 3

legenheiten geltende Recht, dessen Verletzung die iudicia publica straften; i. legitimum das durch Gesetze festgestellte Recht, welches auch Privatverhältnisse betraf. largitores et factiosi nicht Subject, sondern Prädicat. quo diff., hoc praeclarius quanto diff., tanto praecl., nämlich est servare aequitatem, cum praestare omnibus concupieris.

[ocr errors]
[ocr errors]

natura das natürliche Gefühl des Menschen. sequi rem einer Sache nachgehen, sich zu ihr hingezogen fühlen. gloria, als Gegensatz zu factis, Ruf, nicht Ruhm. principem esse, oben §. 7 princeps esse; der Acc. c. Infin. hebt das Subject nur mehr hervor in seiner Beziehung auf sich selbst, drückt das ,,sich selbst zu etwas machen wollen" stärker aus. pendere ex, s. locus (s. c. 6, 1) luc. 18, 3. bricus ein schwieriger Punkt, der uns leicht gleiten und fallen lässt.

KAP. 20.

[ocr errors]
[ocr errors]

honestum decorumque sittlich und anständig, ersteres mehr das innere Wesen, letzteres mehr die äussere Erscheinung betreffend, vgl. c. 27, nulli neque neque; die Ne2. gationen heben sich nicht auf, wenn die eine das Ganze, die andern die einzelnen Theile negiren; in welchem Falle auch aut- aut für die letztern stehen kann, wie hier. ita affectus animo von dieser geistigen Beschaffenheit sein, d. h. diesen philosophischen Gleichmuth besitzen. -illas quidem, vgl. 18, 4, zur Hervorhebung der Prädicate magnas, utiles im Gegensatz zu arduas, plenas peric.; = Thaten und zwar nicht bloss grosse, sondern auch gefahrvolle. sed ut, die Wiederholung von ut dient ebenfalls zur Steigerung. u. rerum Genitiv der nähern Bestimmung zu pericula.

vitae

amplitudo, addo etiam utilitatem, in posteriore est: causa autem et ratio efficiens magnos viros est in priore. In eo est enim illud, quod excellentes animos et humana contemnentes facit.

Id autem ipsum cernitur in duobus, si et solum id, quod honestum sit, bonum iudices, et ab omni animi perturbatione liber 5 sis. Nam et ea, quae eximia plerisque et praeclara videntur, parva ducere, eaque ratione stabili firmaque contemnere, fortis animi magnique ducendum est: et ea, quae videntur acerba, quae multa et varia in hominum vita fortunaque versantur, ita ferre, ut nihil a statu naturae discedas, nihil a dignitate sapientis, robusti animi 6 est magnaeque constantiae. Non est autem consentaneum, qui metu non frangatur, eum frangi cupiditate; nec, qui invictum se a la7 bore praestiterit, vinci a voluptate. Quam ob rem et haec videnda, et pecuniae fugienda cupiditas. Nihil enim est tam angusti animi tamque parvi, quam amare divitias; nihil honestius magnificentiusque quam pecuniam contemnere, si non habeas, si habeas, ad be8 neficentiam liberalitatemque conferre. Cavenda etiam est gloriae cupiditas, ut supra dixi. Eripit enim libertatem, pro qua magnani9 mis viris omnis debet esse contentio. Nec vero imperia expetenda, ac potius aut non accipienda interdum, aut deponenda nonnunquam. 10 Vacandum autem omni est animi perturbatione, cum cupiditate et metu, tum etiam aegritudine et voluptate animi et iracundia; ut tranquillitas animi et securitas adsit, quae affert cum constantiam, 11 tum etiam dignitatem. Multi autem et sunt, et fuerunt, qui eam, quam dico, tranquillitatem expetentes, a negotiis publicis se removerint, ad otiumque perfugerint. In his et nobilissimi philosophi

[merged small][merged small][merged small][ocr errors]
[blocks in formation]

videnda als Gegensatz zu fugienda S. V. a. spectanda, es muss ins Auge gefasst, erstrebt werden. ac potius, vgl. c. 7, 5 ortusque.

cupiditas u. metus gehen auf bevorstehende Dinge; aegritudo, voluptas und iracundia auf verganim Gegensatz zu aegritudo (Bekümgene und gegenwärtige; voluptas merniss) eine ausgelassene Freude.

In his. Man beachte hier die abgekürzte Satzform; eigentlich: In his fuerunt et phil. et quidam hom., qui .. potuerunt. nobilissimi phil., Plato, Aristoteles, Zeno.

longeque principes et quidam homines severi et graves nec populi nec principum mores ferre potuerunt; vixeruntque nonnulli in 12 agris, delectati re sua familiari. His idem propositum fuit, quod regibus, ut ne qua re egerent, ne cui parerent, libertate uterentur: cuius proprium est sic vivere, ut velis.

Quare, cum hoc commune sit potentiae cupidorum cum iis, quos 21 dixi, otiosis: alteri se adipisci id posse arbitrantur, si opes magnas habeant alteri, si contenti sint et suo, et parvo. In quo neutro- 2 rum omnino contemnenda sententia est: sed et facilior et tutior et minus aliis gravis aut molesta vita est otiosorum; fructuosior autem hominum generi et ad claritatem amplitudinemque aptior eorum, qui se ad rem publicam et ad magnas res gerendas accommodaverunt. Quapropter et iis forsitan concedendum sit rem publicam 3 non capessentibus, qui excellenti ingenio doctrinae sese dediderunt: et iis, qui aut valetudinis imbecillitate aut aliqua graviore causa impediti a re publica recesserunt, cum eius administrandae potestatem aliis laudemque concederent. Quibus autem talis nulla 4 sit causa, si despicere se dicant ea, quae plerique mirentur, imperia et magistratus, iis non modo non laudi, verum etiam vitio dandum puto. Quorum iudicium in eo, quod gloriam contemnant et 5 pro nihilo putent, difficile factu est non probare: sed videntur labores et molestias, tum offensionum et repulsarum quasi quandam

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]
[blocks in formation]
[ocr errors]
[ocr errors]

Quibus autem; vgl. c. 3, 3. imperia im Kriege, magistratus im Frieden. vitio dandum hoc quod faciunt. Quorum = nam eorum, s. c. 4, 8 u. 7, 5. in eo, quod mit folgendem Conjunctiv weit als sie, wie quod sciam, quod meminerim; vgl. c. 35, 3. factu ein pleonastischer Zusatz. sed setzt hier ein verschwiegenes quidem im Vorhergehenden voraus ; vgl. c. 26, 9. offensionum et repulsarum ignominiam; die Genitive sind hier eben so näher bestimmende, appositive, wie im Deutschen: den Schimpf der Abweisung erfahren; vgl. II, 5, 4. Offensio ist ein Unfall, Anstoss.

« PoprzedniaDalej »