Obrazy na stronie
PDF
ePub

tura ratioque ab oculis ad animum transferens, multo etiam magis pulchritudinem, constantiam, ordinem in consiliis factisque conservandum putat, cavetque, ne quid indecore effeminateve faciat ; tum in omnibus et opinionibus et factis, ne quid libidinose aut faciat aut cogitet. Quibus ex rebus conflatur et efficitur id, quod quaerimus, 9 honestum: quod, etiamsi nobilitatum non sit, tamen honestum sit; quodque vere dicimus, etiamsi a nullo laudetur, natura esse laudabile.

Formam quidem ipsam, Marce fili, et tamquam faciem honesti 5 vides: quae, si oculis cerneretur, mirabiles amores, ut ait Plato, excitaret sapientiae. Sed omne, quod est honestum, id quattuor 2 partium oritur ex aliqua. Aut enim in perspicientia veri sollertiaque versatur aut in hominum societate tuenda, tribuendoque suum cuique, et rerum contractarum fide: aut in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore: aut in omnium, quae fiunt quaeque dicuntur, ordine et modo, in quo inest modestia et temperantia. Quae quattuor quamquam inter se colligata atque impli- 3 cata sunt, tamen ex singulis certa officiorum genera nascuntur. Velut ex ea parte, quae prima descripta est, in qua sapientiam et prudentiam ponimus, inest indagatio atque inventio veri; eiusque virtutis hoc munus est proprium. Ut enim quisque maxime per- 4 spicit, quid in re quaque verissimum sit, quique acutissime et celerrime potest et videre et explicare rationem; is prudentissimus et sapientissimus rite haberi solet. Quocirca huic, quasi materia, 5

metrie; constantia die innere geistige (s. c. 2, 6) der Handlungen, Consequenz. Quam simil. Die Relativverbindung deutsch durch nun auszudrücken, wie nachher in quibus ex rebus durch aber. conservandum; üblicher ist es in Bezug auf mehrere Substantive das Neutr. plur. (conservanda) zu setzen, wenn erst einige Worte, wie hier in cons. factisque, dazwischen stehen. libidinose, pro lubitu, an kein Gesetz, keine Ordnung gebunden, nach blossem Belieben. conflatur wird gebildet, geformt; woher ist das Bild entlehnt? nobilitatum Gegensatz zu a nullo laudetur.

[ocr errors]

KAP. 5.

Plato im Phädrus c. 65: H poóνησις οὐχ ὁρᾶται· δεινοὺς γὰρ ἂν παρεῖχεν ἔρωτας, εἰ τοιοῦτον ἑαυ τῆς ἐναργὲς εἰδωλον παρείχετο εἰς

őıv lóv.

[ocr errors]

sapientiae, objectiver Genitiv; sap. hier: honesti scientia. aut-aut die 4 sogenannten Cardinaltugenden: prudentia poóvnois, iustitia dinaloovvn, fortitudo ἀνδρεία, temperantia σωφροovvŋ. rerum contr. fides das Halten der Verträge, abgeschlossenen Geschäfte, vgl. c. 2, 3.

implicata, seltener implicita bei Cicero, der auch nur ap- und explicavi, catum zu brauchen scheint.

ex ea parte sagt Cic. noch in Beziehung auf das vorhergehende nasci, setzt aber dann nach dem Zwischensatze inest. Vgl. die Anm. zu c. 3, 6 aut, und das hier folgende ut quisque.. is, wo der Demonstrativsatz auf das zwischengesetzte quique (et qui) bezogen ist, statt auf ut quisque; wie sollte er also heissen? vgl. c. 15, 1; 16, 1 u. 19, 7. rite Nebenform.von ritu (wie nocte u. noctu) : = iusto more,

quam tractet et in qua versetur, subiecta est veritas. Reliquis autem tribus virtutibus necessitates propositae sunt ad eas res parandas tuendasque, quibus actio vitae continetur; ut et societas hominum coniunctioque servetur; et animi excellentia magnitudoque, cum in augendis opibus utilitatibusque et sibi et suis compa6 randis, tum multo magis in his ipsis despiciendis, eluceat. Ordo autem, et constantia, et moderatio, et ea, quae sunt his similia, versantur in eo genere, ad quod est adhibenda actio quaedam, non solum mentis agitatio. His enim rebus, quae tractantur in vita, modum quendam et ordinem adhibentes, honestatem et decus conservabimus.

6

Ex quattuor autem locis, in quos honesti naturam vimque divisimus, primus ille, qui in veri cognitione consistit, maxime 2 naturam attingit humanam. Omnes enim trahimur et ducimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem, in qua excellere pulchrum putamus: labi autem, errare, nescire, decipi, et malum et turpe 3 ducimus. In hoc genere et naturali et honesto duo vitia vitanda sunt: unum, ne incognita pro cognitis habeamus, hisque temere assentiamur. Quod vitium effugere qui volet, (omnes autem velle debent) adhibebit ad considerandas res et tempus et diligentiam. 4 Alterum est vitium, quod quidam nimis magnum studium multamque operam in res obscuras atque difficiles conferunt, easdemque

iure, recte. subiecta est, die Wahrheit ist ihr als Stoff unter gelegt, als Unterlage der Behandlung und Beschäftigung (versetur) gegeben. Von dieser Bedeutung des subiicere hat das grammatische Subject seine Benennung.

necessit. prop. sunt, ihnen sind Nöthigungen auferlegt, d. h. äussere Antriebe gegeben. actio das Verbalsubstantiv in seiner eigentlichen Bedeutung, die Führung des Lebens, die ganze Lebensthätigkeit, vgl. c. 2, 9 praeceptio. servetur geht auf die iustitia, das folgende auf die fortitudo; ordo etc. auf die temperantia. actio ein äusserliches Handeln, nicht blosse geistige Thätigkeit. honestas die Sittlichkeit, decus der Anstand.

KAP. 6.

locis partibus, Theile, Punkte; dasselbe bezeichnet fons am Ende des Kapitels, und ratio zu Anfang

[blocks in formation]

non necessarias. Quibus vitiis declinatis, quod in rebus honestis 5 et cognitione dignis operae curaeque ponetur, id iure laudabitur: ut in astrologia C. Sulpicium audivimus, in geometria Sex. Pompeium ipsi cognovimus, multos in dialecticis, plures in iure civili. Quae omnes artes in veri investigatione versantur, cuius studio a 6 rebus gerendis abduci contra officium est. Virtutis enim laus 7 omnis in actione consistit: a qua tamen fit intermissio saepe, multique dantur ad studia reditus: tum agitatio mentis, quae nunquam acquiescit, potest nos in studiis cognitionis, etiam sine opera nostra, continere. Omnis autem cogitatio motusque animi aut in 8 consiliis capiundis de rebus honestis et pertinentibus ad bene beateque vivendum, aut in studiis scientiae cognitionisque versabitur. Ac de primo quidem officii fonte diximus.

De tribus autem reliquis latissime patet ea ratio, qua so- 7 cietas hominum inter ipsos et vitae quasi communitas continetur: cuius partes duae, iustitia, in qua virtutis splendor est maximus, ex qua viri boni nominantur; et huic coniuncta bene

quod operae curaeque was an Mühe und Sorge; quod mit dem Genitiv seltner, als das substantivische quid; vgl. c. 38, 5 und III, 16, 10. Sulpicium, der als Militärtribun im macedonischen Kriege mit Perseus eine Mondfinsterniss vorhersagte und dadurch glücklich verhütete, dass die abergläubischen Soldaten etwa in Furcht geriethen. Der Accusativ Sulp. hängt nicht etwa von audivimus ab, sondern gehört zu einem ausgelassenen Infinitiv fecisse operam posuisse. Astrologie ist also hier nicht die Kunst in den Sternen zu lesen, sondern Sternkunde, Astronomie; wie schon Seneca beide unterscheidet. S. Pompeium, der Oheim des Pompeius Magnus. - dialecticis, s. EinItg. S. 4. contra officium est, ist pflichtwidrig; wie Tusc. II, 7, 17 asperum, difficile, odiosum, contra naturam (id esse) dicunt: widernatürlich, wofür ders. ib. §. 18 inimicum naturae sagt. Solche adverbiale Umschreibungen stehen also manchmal gerade wie die Adverbia procul, impune, abunde als Prädikate bei esse.

[ocr errors]
[ocr errors]

in actione vgl. c. 5, 6; hier mit besonderer Beziehung auf das

CIC. DE OFF.

Staatsleben. reditus. Der Plural drückt theils die verschiedenen Veranlassungen, Gelegenheiten, Aeusserungen eines Gefühls oder Handelns aus, so c. 7, 5 communes utilitates, Fähigkeiten zum allgemeinen Nutzen; c. 22, 15 domesticae fortitudines, Beweise von Muth im Privatleben; c. 29, 7 quietes ceterae, die übrigen Arten der Ruhe; 36, 7 u. ö; so irae Zornausbrüche, amores Liebesbeweise. Oft aber auch das Vorkommen einer Eigenschaft bei mehreren Subjecten, wie proceritates arborum. tum, wie in der Aufzählung primum, tum, deinde: fer

[blocks in formation]

opera hier dasselbe, was kurz vorher actio, ein äusseres Handeln, wie Vorträge hören (wie operam dare alicui), lesen, schreiben. motus Regung, Erregung, daher Thätigkeit. — primo fonte sapientia.

[blocks in formation]

ficentia, quam eandem vel benignitatem vel liberalitatem appellari licet,

Sed iustitiae primum munus est, ut ne cui quis noceat, nisi lacessitus iniuria; deinde ut communibus pro communibus uta3 tur, privatis ut suis. Sunt autem privata nulla natura, sed aut vetere occupatione, ut qui quondam in vacua venerunt; aut victoria, ut qui bello potiti sunt; aut lege, pactione, condicione, sorte. Ex quo fit, ut ager Arpinas Arpinatium dicatur, Tusculanus Tuscu4 lanorum: similisque est privatarum possessionum descriptio. Ex quo quia suum cuiusque fit eorum, quae natura fuerant communia : 5 quod cuique obtigit, id quisque teneat. E quo si quis sibi appetet, violabit ius humanae societatis. Sed quoniam, ut praeclare scriptum est a Platone, non nobis solum nati sumus, ortusque nostri partem patria vindicat, partem amici; atque, ut placet Stoicis, quae in terris gignantur, ad usum hominum omnia creari, homines autem hominum causa esse generatos, ut ipsi inter se aliis alii prodesse possent: in hoc naturam debemus ducem sequi, com

Leute; ein technischer Ausdruck
im römischen Rechte; vgl. c. 10,
1. III, 15, 8. 19, 1. 7 u. 8; sel-
tener boni viri, II, 9, 10. quam
eandem, idem hier = auch, s. c.
6, 4.
quam appellari licet; vgl.
c. 10, 2 referri u. 3 effici; ge-
wöhnlicher ist der blosse Inf., wie
14, 9; s. M. Gr. S. 112 §. 92.

--

communibus gemeinschaftliche Güter, welche keiner für sich allein in Anspruch nehmen darf, z. B. Wege, Quellen, Weiden u. dgl. ut qui wie z. B. derjenigen (eorum), welche; was würde dagegen ut qui mit dem Conjunctiv heissen? vacua herrenlose Güter. condicione im Gegensatz zu pactum mündlicher Vertrag, Zusage, Verabredung. descriptio Vertheilung, Bestimmung.

Ex quo quia weil nun in Folge (ex) dessen; vgl. c. 4, 8 quam simil. eorum; der Genitiv hängt hier entweder von einem zu ergänzenden allgemeinen Maassbegriff (aliquid) ab; etwas von dem, was Gemeingut gewesen war, wird Eigenthum des Einzelnen; ähnlich ist gleich nachher e quo gesagt ohne quid. Oder das quod cuique obtigit ist doppelt zu beziehen, als

Subject zu fit, so dass eorum davon abhängt, und zugleich als Object zu teneat: eine im Lateinischen nicht seltne Doppelbeziehung.

ortusque. Sowohl que als ac und et verbinden oft Sätze, die in einem adversativen Verhältniss stehen; vgl. c. 20, 9 ac potius; 25, 4 totamque; 26, 9 potiusque, SO dass man aber, sondern statt und übersetzt; die Verbindung durch und ist nämlich die allgemeinste, die gerade so an Stelle der specielleren steht, wie die Relativverbindung (s. c. 4, 8), wenn sich eben die speciellere aus dem Zusammenhange ergiebt.

crean

ortus hier das Dasein. quae - gignantur creari; dieser Acc. c. Inf. müsste noch von quoniam abhängen, also quoniam tur und generati sunt; denn das ist auch noch Grund zu dem sequi debemus. Cic. hat aber das quoniam ausser Acht lassend den Satz von placet abhängig gemacht, als ob gar kein ut dabei stände, welches daher in vielen Ausgaben gestrichen ist. Vgl. c. 5, 3 ex ea parte inest u. c. 43, 6 u. 7 illa sapientia in qua; und c.

[ocr errors]

munes utilitates in medium afferre mutatione officiorum, dando, accipiundo, tum artibus, tum opera, tum facultatibus devincire hominum inter homines societatem. Fundamentum autem est iustitiae 6 fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas. Ex quo, quamquam hoc videbitur fortasse cuipiam durius, tamen audeamus imitari Stoicos, qui studiose exquirunt, unde verba sint ducta; credamusque, quia fiat, quod dictum est, appellatam fidem.

Sed iniustitiae genera duo sunt: unum eorum, qui inferunt; 7 alterum eorum, qui ab iis, quibus infertur, si possunt, non propulsant iniuriam. Nam qui iniuste impetum in quempiam facit, 8 aut ira, aut aliqua perturbatione incitatus, is quasi manus afferre videtur socio: qui autem non defendit, nec obsistit, si potest, iniuriae, tam est in vitio, quam si parentes aut amicos aut patriam deserat.

Atque illae quidem iniuriae, quae nocendi causa de industria 9 inferuntur, saepe a metu proficiscuntur; cum is, qui nocere alteri cogitat, timet, ne, nisi id fecerit, ipse aliquo afficiatur incommodo. Maximam autem partem ad iniuriam faciundam aggrediuntur, ut 10 adipiscantur ea, quae concupiverunt: in quo vitio latissime patet avaritia. Expetuntur autem divitiae cum ad usus vitae necessarios, 8 tum ad perfruendas voluptates. In quibus autem maior est animus, 2 in iis pecuniae cupiditas spectat ad opes et ad gratificandi facultatem: ut nuper M. Crassus negabat, ullam satis magnam pecuniam esse ei, qui in re publica princeps vellet esse, cuius fructibus exercitum alere non posset. Delectant etiam magnifici apparatus 3 vitaeque cultus cum elegantia et copia. Quibus rebus effectum est, ut infinita pecuniae cupiditas esset. Nec vero rei familiaris ampli- 4 ficatio, nemini nocens, vituperanda est: sed fugienda semper iniuria est. Maxime autem adducuntur plerique, ut eos iustitiae capiat 5

[ocr errors]

10, 10 noster Labeonem. utilitates s. c. 6, 6 reditus. mutatio Wechselseitigkeit, eigentlich Austausch; officia sind auch Pflichterfüllungen, Leistungen.accipiundo; das folgende dritte Glied ist durch und anzuknüpfen. aliqua alia qua, irgend eine andere, wie c. 21, 3. in vitio esse fehlerhaft, unrecht handeln, wie wir sagen: im Irrthum sein; so 14, 3 in eadem iniustitia esse; c. 15, 3 illud est in officio (es ist pflichtgemäss). latiss. patet in dieser schlechten Handlungsweise hat die Habsucht den weitesten Spielraum, d. h. sie steckt am häufigsten darin; vgl. II, 7, 10.

КАР. 8.

perfruendas vol. Wenn frui, uti, fungi, potiri, vesci im Part. Fut. Pass. gebraucht werden können; so ist dies ein Beweis, dass der Abl. bei ihnen das nächste Object bezeichnet, wie sonst der Acc. bei den Verbis transitivis.

pecunia bezeichnet hier Geld und geldeswerthen Besitz jeder Art; opes die Mittel um Einfluss und Macht zu gewinnen; facultas s. c. 3, 7. fructus der Ertrag; daher, wenn vom Gelde die Rede ist, Zinsen. apparatus Einrichtungen, wie Hausgeräthe, Bibliothek, Kunstsachen u. dgl. gantia Auswahl, Geschmack.

ele

« PoprzedniaDalej »