Obrazy na stronie
PDF
ePub

tur. Hoc visum est utile. Nimis enim imminebat, propter pro- 2 pinquitatem, Aegina Piraeeo. Sed nihil, quod crudele, utile. Est enim hominum naturae, quam sequi debemus, maxime inimica crudelitas. Male etiam, qui peregrinos urbibus uti prohibent, eosque 3 exterminant, ut Pennus apud patres nostros, Papius nuper. Nam 4 esse pro cive, qui civis non sit, rectum est non licere: quam legem tulerunt sapientissimi consules Crassus et Scaevola: usu vero urbis prohibere peregrinos sane inhumanum est. Illa prae- 5 clara, in quibus publicae utilitatis species prae honestate contemnitur. Plena exemplorum est nostra res publica, cum saepe, tum 6 maxime bello Punico secundo: quae, Cannensi calamitate accepta, maiores animos habuit, quam unquam rebus secundis. Nulla timoris significatio, nulla mentio pacis. Tanta vis est honesti, ut 7 speciem utilitatis obscuret. Athenienses cum Persarum impetum 8 nullo modo possent sustinere, statuerentque, ut urbe relicta, coniugibus et liberis Troezene depositis, naves conscenderent, libertatemque Graeciae classe defenderent; Cyrsilum quemdam suadentem, ut in urbe manerent, Xerxemque reciperent, lapidibus cooperuerunt. Atque ille utilitatem sequi videbatur: sed ea nulla erat 9 repugnante honestate. Themistocles post victoriam eius belli, quod 10 cum Persis fuit, dixit in contione, se habere consilium rei publi

[blocks in formation]

imminebat es bedrohte, war gefährlich als Nebenbuhlerin. bibus uti, nicht bloss besuchen, sondern längere Zeit daselbst wohnen, vgl. I, 34, 11. Pennus als Volkstribun im J. 126 v. Chr. Papius im J. 65.

[ocr errors]

Nam; freilich etwas ganz Anderes ist die unberechtigte Anmassung des Bürgerrechts; vgl. II, 13, 13 nam- quidem. Was ist hier Subject zu esse und wovon hängt der Infinitiv esse ab? - pro cive esse für einen Bürger gelten, sich als solchen hinstellen, wie habere pro hoste behandeln als einen Feind.

quam legem, von ihren Urhebern Licinia et Mucia genannt: ut in suae quisque civitatis ius redigeretur, wie der Scholiast Asconius sagt; alle die nicht Bürger waren, mussten auf eine Zeitlang, wahrscheinlich während der Dauer des Census, in die Stadt, deren Bürger

CIC. DE OFF.

sie waren, zurückkehren. Crassus et Scaevola, die Consuln des J. 95; dies Gesetz erbitterte übrigens die italischen Bundesgenossen der Römer so, dass es eine Hauptveranlassung zu dem 3 Jahre nachher ausbrechenden marsischen Kriege wurde, woraus man auf die grosse Anzahl derer, die in Rom unberechtigt das Bürgerrecht genossen, schliessen kann; etwa 100 Jahre früher hatten die Bundesgenossen selbst noch durch ihre Klage, dass durch den Aufenthalt ihrer Bürger in Rom ihre Städte entvölkert würden, die lex Claudia veranlasst; Liv. XLI, 9.

Illa praeclara rühmlich sind dagegen jene Beispiele, Fälle. animos; der Plural, weil man bei militibus animos addere. res publica an die cives denkt; so significatio Aeusserung, Spur.

statuerentque, ut statt des in diesem (?) Falle gewöhnlicheren Infinitivs. Atque; vgl. I, 40, 8.

10

cae salutare, sed id sciri opus non esse. Postulavit, ut aliquem 11 populus daret, quicum communicaret. Datus est Aristides. Huic ille: classem Lacedaemoniorum, quae subducta esset ad Gytheum, clam incendi posse; quo facto frangi Lacedaemoniorum opes ne12 cesse esset. Quod Aristides cum audisset, in contionem magna expectatione venit, dixitque, perutile esse consilium, quod Themistocles afferret, sed minime honestum. Itaque Athenienses, quod honestum non esset, id ne utile quidem putaverunt: totamque eam rem, quam ne audierant quidem, auctore Aristide repudiaverunt. 13 Melius hi, quam nos, qui piratas immunes, socios vectigales habemus.

12

Maneat ergo, quod turpe sit, id nunquam esse utile; ne tum quidem, cum id, quod esse utile putes, adipiscare. Hoc enim 2 ipsum utile putare, quod turpe sit, calamitosum est. Sed incidunt, ut supra dixi, saepe causae, cum repugnare utilitas honestati videatur, ut animadvertendum sit, repugnetne plane, an pos3 sit cum honestate coniungi. Eius generis hae sunt quaestiones: Si, exempli gratia, vir bonus Alexandrea Rhodum magnum frumenti numerum advexerit in Rhodiorum inopia et fame summaque annonae caritate; si idem sciat, complures mercatores Alexandrea solvisse, navesque in cursu, frumento onustas, petentes Rhodum viderit: dicturusne sit id Rhodiis, an silentio suum quam plurimo 4 venditurus? Sapientem et bonum virum fingimus: de eius deliberatione et consultatione quaerimus, qui celaturus Rhodios non sit, 5 si id turpe iudicet, sed dubitet, an turpe non sit. In huiusmodi

[merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][ocr errors]

causis aliud Diogeni Babylonio videri solet, magno et gravi Stoico: aliud Antipatro, discipulo eius, homini acutissimo. Antipatro, omnia patefacienda, ut ne quid omnino, quod venditor norit, emptor ignoret; Diogeni, venditorem, quatenus iure civili constitutum sit, dicere vitia oportere, cetera sine insidiis agere; et quoniam vendat, velle quam optime vendere. Advexi, exposui, vendo meum 6 non pluris, quam ceteri, fortasse etiam minoris, cum maior est copia cui fit iniuria? Exoritur Antipatri ratio ex altera parte: 7 Quid ais? Tu cum hominibus consulere debeas, et servire humanae societati, eaque lege natus sis, et ea habeas principia naturae, quibus parere, et quae sequi debeas, ut utilitas tua communis sit utilitas, vicissimque communis utilitas tua sit; celabis homines, quid iis adsit commoditatis et copiae? Respondebit Dioge- 8 nes fortasse sic: Aliud est celare, aliud tacere; neque ego nunc te celo, si tibi non dico, quae natura deorum sit, qui sit finis bonorum, quae tibi plus prodessent cognita, quam tritici vilitas. Sed non, quicquid tibi audire utile est, id mihi dicere necesse est. Immo vero, inquiet ille, necesse est, si quidem meministi, esse 9 inter homines natura coniunctam societatem. Memini, inquiet ille: 10 sed num ista societas talis est, ut nihil suum cuiusque sit? quod si ita est, ne vendendum quidem quicquam est, sed donandum.

Diogeni, dem Einl. S. 4 erwähnten Stoiker. videri placere. magno et gravi, nicht ein leichtfertiger Epicureer, was wegen der hier von ihm vertretenen Ansicht zu bemerken war. Antipatro aus Tarsus, also nicht der II, c. 24, 8 erwähnte. quatenus auf das folgende dicere zu beziehen.

-

iure

civili s. v. a. lege et iudiciis, vgl. c. 15, 2. cetera im Uebrigen sei er zu nichts verpflichtet, handle also durch sein Schweigen über alles Andere nicht hinterlistig.

Advexi, nämlich: inquit mercator. cum maior est copia; wenn der Vorrath auf dem Markte gross ist, so verkaufe ich vielleicht wohlfeiler, als die Andern; wem thue ich also Unrecht, wenn ich im entgegengesetzten Falle theurer verkaufe?

ratio die Beweisführung, Begründung der Ansicht. - principia naturae, wie naturae bonitas I, c. 2, 6, die vom natürlichen d. h. un

[merged small][ocr errors][merged small]

res,

prodessent irreal, nämlich si scised nescis. auch zu vilitas; deutsch besser subcognita gehört stantivisch: die Kenntniss. mihi necesse est eigentlich me dicere n. est: seltnere Construction, hier veranlasst durch den Gegensatz. necesse est, ist unabweisliche Pflicht. si quidem; vgl. I, c. 21, 8. suum cuiusque; einige Handschr. haben cuiusquam; wahrscheinliche Verbesserung eines gelehrten Abschreibers wegen des vorhergehenden nihil; aber suum cuiusque ist technischer Ausdruck für: Privateigenthum des Einzelnen; daher ist die Lesart der bessern Hdschr. vorzuziehen.

13 Vides in hac tota disceptatione non illud dici: quamvis hoc turpe sit, tamen, quoniam expedit, faciam; sed ita expedire, ut turpe non sit ex altera autem parte, ea re, quia turpe sit, non esse 2 faciendum. Vendat aedes vir bonus propter aliqua vitia, quae ipse norit, ceteri ignorent; pestilentes sint, et habeantur salubres; ignoretur, in omnibus cubiculis apparere serpentes; male materiatae sint, ruinosae, sed hoc, praeter dominum, nemo sciat : 3 quaero, si haec emptoribus venditor non dixerit, aedesque vendiderit pluris multo, quam se venditurum putarit, num iniuste aut 4 improbe fecerit. Ille vero, inquit Antipater. Quid est enim aliud, erranti viam non monstrare, quod Athenis execrationibus publicis sanctum est, si hoc non est, emptorem pati ruere, et per errorem 6 in maximam fraudem incurrere? Plus etiam est, quam viam non monstrare. Nam est scientem in errorem alterum inducere. Dio6 genes contra: Num te emere coëgit, qui ne hortatus quidem est? Ille, quod non placebat, proscripsit: tu, quod placebat, emisti. 7 Quodsi qui proscribunt VILLAM BONAM BENEQUE AEDIFICATAM, non existimantur fefellisse, etiamsi illa nec bona est, nec aedificata ratione; multo minus, qui domum non laudarunt. Ubi enim iudi8 cium emptoris est, ibi fraus venditoris quae potest esse? Sin autem dictum non omne praestandum est: quod dictum non est,

KAP. 13.

Ven

ita expedire und non esse faciendum hängt beides von einem nach sed wiederholten dici ab. ea re, quia gerade darum, weil. dat: gesetzt, es verkaufe. Solche Beispiele zeigen, dass die conditionale, concessive u. s. w. Bedeutung eines Satzes nicht in der Conjunction, sondern in dem Conjunctiv liegt, zu dem die Conjunction meist nur der deutlicheren Bezeichnung wegen hinzutritt, um leichter die jedesmalige (causale, conditionale u. s. w.) Bedeutung des Conjunctivs zu erkennen; s. m. Gramm. §. 62 und 247.

apparere serpentes, eine in den südlichen Gegenden nicht seltene Erscheinung. male materiatae von schlechtem Bauholz; vgl. Vitruv. 5, 12: eaque aedificia minime sunt materianda propter incendia.

Ille vero; vgl. II, c. 20, 10. quod auf non monstrare zu beziehen. execrationibus publicis;

,

Athenaeus VI, 238 Αγνοεῖς, ἐν ταῖς
ἀραῖς ὅτ' ἐστίν, εἴ τις μὴ φράσει
ỏęd☎s ódóv; vgl. I, c. 16, 6.
si hoc non est. Wir sagen mit Um-
kehrung der beiden Satztheile: Ei-
nen Käufer sich übereilen lassen
(pati ruere) was ist das anders, als
einem Irrenden den Weg nicht zei-
gen; vgl. II, c.
23, 12. per er-
rorem, wie per vim eripere, per
iniuriam, per ludum. fraudem
nicht Betrug, sondern Nachtheil,
wie fraudi esse.

[ocr errors]

scientem nicht zumObject, sondern zum Subject gehöriger Accusativ, vgl. II, 19, 11. proscripsit öffentlich ausschreiben, d. h. ausbieten. fefellisse einen Betrug verübt haben; vgl. I, 21, 10 efficiendi ratione =recte; vgl. c. 12, 3 silentio. multo minus fefellerunt.

cura.

[ocr errors]

iudicium emtoris est die (auf Untersuchung gegründete) Entscheidung ist Sache des Käufers.

non omne nicht einmal jedes Wort ist zu vertreten als ein ver

id praestandum putas? Quid vero est stultius, quam venditorem eius rei, quam vendat, vitia narrare? Quid autem tam absurdum, quam si domini iussu ita praeco praedicet, DOMUM PESTILENTEM VENDO? Sic ergo in quibusdam causis dubiis ex altera parte defenditur ho- 9 nestas, ex altera ita de utilitate dicitur, ut id, quod utile videatur, non modo facere honestum sit, sed etiam, non facere, turpe. Haec est illa, quae videtur utilium fieri cum honestis saepe dissensio. Quae diiudicanda sunt. Non enim, ut quaereremus, exposuimus, sed 10 ut explicaremus. Non igitur videtur nec frumentarius ille Rhodius, 11 nec hic aedium venditor celare emptores debuisse. Neque enim id est celare, quicquid reticeas: sed cum, quod tu scias, id ignorare emolumenti tui causa velis eos, quorum intersit id scire. Hoc autem 12 celandi genus quale sit, et cuius hominis, quis non videt? Certe non aperti, non simplicis, non ingenui, non iusti, non viri boni: versuti potius, obscuri, astuti, fallacis, malitiosi, callidi, veteratoris, vafri. Haec tot, et alia plura nonne inutile est vitiorum subire nomina?

Quodsi vituperandi, qui reticuerunt, quid de iis existimandum 14 est, qui orationis vanitatem adhibuerunt? C. Canius, eques 2 Romanus, nec infacetus, et satis litteratus, cum se Syracusas otiandi, ut ipse dicere solebat, non negotiandi causa, contulisset: dictitabat, se hortulos aliquos emere velle, quo invitare amicos, et ubi se ob

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

[ocr errors]

in

Neque enim: freilich (vgl. c. 11, 4 nam) ist Verheimlichen nicht ein Verschweigen jedweder Sache; quicquid reticeas reticere, quicquid sit, quod reticeas. sed id est celare, cum... - viri boni; vgl. II, c. 10, 3. obscuri versteckt; vgl. I, c. 17, 9 copulatius. utile im Gegensatz zu der durch eine solche Handlungsweise gesuchten utilitas; eigentlich ist es turpe, und weil nihil utile, quod non honestum (vgl. c. 14 Schluss), auch inutile. subire nomina wie subire crimina, pericula.

[blocks in formation]
« PoprzedniaDalej »