6. Beati misericordes; quoniam ipsis miserebitur A eos beatitudine muneratur, quibus omnia pro Chri

Deus (Matth. v, 7). Misericordibus misericordiæ munera præparat. In tantum enim Deus benevolentiæ nostræ in omnes delectatur affectu, ut misericordiam suam sit (a) solis misericordibus præstiturus.

7. Dei conspectum ferre nequit immundus. Beati mundo corde; quoniam Deum ipsi videbunt (Ibid. 8). Mundis corde conspectum Dei spondet. Nihil enim pollutum et sordidum ad occursum divinæ claritatis insistit, et ad conspectum Dei acies (b) obsoleta mentis hebetatur: eos scilicet et visui et occursui Dei esse (c) patentes, quibus per animi nitorem ac vitæ puritatem potestas sit contuendi. Non enim nisi spiritu perfecti, (d) et immortalitate immutati, quod solis mundis corde dispositum est, hoc quod in Deo est immortale cernemus.

8. Beati pacifici; quoniam filii Dei vocabuntur (Ibid. 9). Pacificorum beatitudo adoptionis est merces, ut filii Dei maneant; parens enim omnium Deus unus est. Neque aliter transire in nuncupationem familiæ ejus licebit, nisi oblivione earum rerum assumpta, quibus possemus offendi, fraternæ invicem charitatis pace vivamus.

9. Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, et reliqua (Ibid. 10). Perfecta ad postremum

(a) Abest solis a quatuor non inferioris notæ mss. et abesse debet, si sola hujus capitis verba evangelica respiciantur. Non expunximus tamen, ne forte ad verba Christi cap. xxv, 35, respectus sit.

sto pati (e) pronus affectus est: quia ipse justitia est. His igitur et regnum reservatur, et merces 682 in cœlo copiosa promittitur, qui in contemptu sæculi pauperes spiritu, et damnis rerum præsentium jacturisque probrosi, et adversus maledicta hominum cœlestis justitiæ confessores, ac deinceps gloriosi promissorum Dei martyres, omnem vitæ usum testimonio ( æternitatis ejus impenderint.

10. Sal terræ apostoli. Vos estis sal terræ. Quod si sal (g) infatuatum fuerit : ad nihilum valet id quod salietur (Matth. v, 12). Sal, ut arbitror, terræ nullum est quomodo ergo apostolos sal terræ nuncupavit? Sed proprietas est quærenda dictorum, quam et apostolorum officium, et ipsius salis natura monB strabit. Sal est in se uno continens aquæ et ignis elementum; et hoc ex duobus est unum. Hic igitur (h) in unum usum humani generis effectus, incorruptionem corporibus quibus fuerit adspersus impertit, et ad omnem sensum conditi saporis aptissimus est. Apostoli autem sunt rerum cœlestium prædicatores, et æternitatis velut satores: immortalitatem omnibus corporibus, quibus eorum sermo adspersus fuerit, (i) conserentes, atque, ut Joannes superius testis est, sacramento aquæ ignisque per

(b) Aliquot mss. subsoleta eminus corrupte. Ab hoc obsolete mentis vitio aberat propheta, qui in psal. cxx, n. 1, memoratur: Incrementis com- C petentibus contemplandi Dei usus, per modica et dimensa admissæ sibi lucis intervalla, ad consuetudinem totius luminis præparatus.

(c) Ita ms. Bec. cum antiquis edit. Alii vero mss. patientes quod verbum non displiceret, si cum secundo casu jungeretur. Quippe in psal. cxxXVIII, n. 21, humana infirmitas occursum Dei fugere dicitur ob impatientiam visionis. Legitur quidem hic apud Par. visus et occursus Dei esse patientes: sed absque auctoritate. Verbum patere Hilario familiare est, ut videre est in psal. cxvi, et in psal. cxxx1, n. 6.

(d) Excusi, et jam mortalitate immutati. Rectius aliquot mss. et immortalitate, quomodo et apud Augustinum lib. de Nat. et Grat. c. 62, olim legit Pelagius, qui hæc Hilarii verba ad hæresis suæ patrocinium detorquere conabatur. Ad quem Augustinus ibid. Quid dixerit (lilarius) contra id quod dicimus, vel quid istum (Pelagium) adjuvel, nescio, nisi quia posse esse hominem mundo corde testatus est. D Quod quis negat? sed gratia Dei per Jesum Christum Dominum, non sola arbitrii libertate. Reipsa munditiem et confidentiam Pelagianam sexcentis locis explodit Hilarius, qui humanæ naturæ corruptelam, ignorantiam, et infirmitatem passim inculcat. Illi verbi gratia minime favet quod ait in ps. cxxXVI, n. 5, et c LV, n. 2, hominem ab insitis naturæ suæ dotibus per peccatum excidisse. Neque minus abest ab illius sententia, cum non modo in psal, Lu, n, 11, docet bonitatem nulli homini inesse perfectam; sed et cum hujus doctrinæ rationem afferens in psal. CXVII, num. 6, habet: Sunt enim multa scandala, quæ prohibent perfectam nobis mandatorum esse custodiam. Taceo de naturis corporum, quæ nos interimper incentiva vitiorum imperfectos esse compellunt; et num. 3: Habemus autem etiam nunc admixtam nobis materiam, quæ mortis legi et peccati obnoxia est, ele.,

vel cum num. 1, suadens neminem non egere Dei misericordia: Si enim, inquit, digna secundum opera nostra retributio aderit, in peccatorum ac delictorum nostrorum pœnis manebimus. Quid præterea Pelagium juverit, quod in psal. CXLVI, n. 4, scribit, in hae quidem vita inchoari sanitatem hominis, sed non consummari nisi in altera? Neque illius doctrinæ magis commodum est hoc tract. psal. CXLIV, n. 20; Totis itaque in Deum allisi et cadentes oculis adspectent: neque quisquam ita de se confidat, ut non semper cadere, semper se vereatur allidi. Immo in hoc ipso loco aliud omnino Hilarius asserit, quam quod eo vult probare Pelagius. Ille quippe hic affirmat nemini, quamdiu mortalis fuerit, conspectum Dei esse concedendum, quia nimirum tandiu impollutus non erit. Contendit contra Pelagius ex hoc loco confirmare, quosdam etiam ex hac vita eo animi nitore, ea vitae puritate esse præditos, quam solis immortalitate donatis concedit Hilarius. Hæc strictim dicta sint, ut ostendatur hæresis genium, quæ ex vele. rum testimoniis non tam veritatem illustrare studel, quam fucum facere,

(e) Bad., Er. et Lips. promptus affectus. Habent tamen infra n. 25, pronos esse oportere in officio dispensandæ gratiæ.

(f) Editi, veritatis. Verius mss. æternitatis, học est, cum temporalis vitæ, ut eam testarentur æternam, fuerint prodigi. Ea ratione apostoli mox dicentur æternitatis velut satores.

(g) Lips. et Par. infatuatus fuerit. Mss. Colb, el Carn. evanuerit. Mox non male legeretur id quo salietur: sed ad receptam lectionem non minus accommodata sunt postrema hujus numeri verba, quibus fi qui salierint, cum his quos salierint, projiciendi declarantur,

(h) Editi cum septem mss., in omnem. Cum mss. Rom., Vatic., Colb. et Carn. præferimus in unum, utpote verbum, quod dictis evangelicis ad nihilum valet, etc., propius respondeat.

(i) Ita plerique mss. Alii vero libri, conferentes, Tum apud Bad.,Er., Lips. et in postrema edit. Par., Atque.... sacramenti aquæ ignisque perfecti, ubi perfecti ad sacramentum, non ad Apostolos refertur.

fecti. (a) Merito igitur sal terræ nuncupati sunt, per A intra se tantum receptans, certum modum dimensæ virtutem doctrinæ saliendi modo æternitati corpora reservantes. Sed natura salis semper eadem est, nec immutari umquam potest. Verum quia conversioni homo subjacet, et solus beatus, qui (supple, est) usque ad finem in omnibus Dei operibus permanserit; ideo eos, sal terræ nuncupatos, monet in traditæ sibi potestatis virtute persistere, ne infatuati nihil saliant, et ipsi sensu accepti saporis amisso vivificare corrupta non possint, et projecti de Ecclesiæ promptuariis, cum his quos salierint, pedibus incedentium proterantur.

observantiæ continebat; nunc tamen fructu omni, adveniente se, (d) vacua sit, non tamen adhuc potens luminis occulendi. Atque ideo jam lucerna Christi non recondenda sub modio est, neque operimento occultanda Synagogæ sed (e) in ligni passione suspensa, lumen æternum est in Ecclesia habitantibus præbitura. Pari etiam fulgere apostolos monet lumine (Matth. v, 16); ut admiratione operis eorum Deo laus impertiatur : non quod ab hominibus oporteat gloriam quærere, quia omnia (f) in honorem Dei sunt agenda; sed ut, dissimulantibus licet nobis, opus nostrum his inter quos vivimus eluceat.

14. Lex Christi prænuntia. Nolite putare quoniam veni dissolvere legem aut prophetas non veni

11. Mundi fugant tenebras. Vos estis lumen mundi (Math.v, 14). Natura luminis est, ut lucem quocumque circumferatur emittat, illatumque ædibus tenebras interimat, luce dominante. Igitur mundus B dissolvere, sed adimplere (Ibid. 17). Virtus et po

extra cognitionem Dei positus (b) obscurabatur ignorantiæ tenebris: cui per apostolos scientiæ lumen invehitur, et cognitio Dei claret, et de parvis eorum corpusculis, quocumque incesserint, lux tenebris ministratur.

lestas verborum cœlestium grandia in se mo-
menta complexa sunt. Lex enim operum posita est,
et omnia in fidem eorum, quæ in Christo erant re-
velanda, conclusit: cujus et doctrina et passio grande
et profundum est paternæ voluntatis arbitrium. Lex
autem sub velamento verborum spiritalium nativita-
tem Domini nostri Jesu Christi, et corporalitatem,
et passionem, et resurrectionem locuta est
id ita jam ante tempora sæcularia in ætatis nostræ
tempus esse dispositum, frequens et prophetica et
apostolica auctoritas est. Igitur post jejunium die-
rum quadraginta, satanas tantis suspicionibus anxius,
usque ad tentandi erupit audaciam ingens in Jesu
pertimescens cœlestis molitionis arcanum. (g) Jesus

atque

12. Civitas caro a Christo assumpta, cives homines. - Non potest civitas abscondi supra montem ædificata, neque accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio, et reliqua (Ibid. 15). Civitatem carnem quam 683 assumpserat nuncupat : quia ut civitas ex varietate ac multitudine consistit habitantium; ita in eo, per naturam suscepti corporis, quædam universi generis humani congregatio continetur. Atque ita et ille ex nostra in se congregatione fit civitas, et nos per consortium carnis suæ sumus civitatis habitatio. C enim Domino nostro nomen ex corpore est. Itaque Abscondi ergo jam non potest: quia in altitudine positus celsitudinis Dei, admiratione operum suorum et contemplandus et intelligendus omnibus effe

In prima Par., ut quin........ sacramento aquæ ignisque perfici. In pluribus mss. atque.... sacramenti ignisque perfecti. Ex his restituendum conjectamus aquæ, ut Joannes superius testis est, sacramentis ignisque perfecti. Neque infra mediocriter confirmatur conjectura nostra ex n. 26, ubi baptismi el spiritus sacramenta rursum memorantur. Sequimur tres mss. nisi quod D ponimus atque ut, ubi habent atquin.

(a) In vulgatis hic insertum erat, dum ait : Ipse vos baptizabil Spiritu sancto et igni: ne uno quidem e nostris mss. suffragante. Obiter observare est, Hilarium, cum superius,cap. 2, n. 4, baptismum ignis de igne judicii extremi interpretetur, aliam hujus baptismi interpretationem non excludere, si quidem apostolos ante judicium hoc ignis baptismo perfectos hic prædi

cat.

(b) Plures mss. obscuræ tenebatur. Mox in tribus venit, pro invehitur.

(c) Sic magno consensu mss. id est, clam et occulte. Ita lib, n, de Trin. n. 20: Erant discipuli in clauso, et secreto post passionem Domini congregati consederant. At in prima editione Par. clausam; in cæteris, clausi.

et 684 corporalitas ejus et passio, voluntas Dei et salus sæculi est : et ultra humani sermonis eloquium est, Deum ex Deo, Filium ex Patris substantia atque intra Patris substantiam consistentem, primum in hominem corporatum, dehinc morti hominis conditione subjectum, postremo post triduum in vitam ex morte redeuntem, (h) consociatam Spiritus et substantiæ suæ æternitati materiem ad cœlum assumpti corporis retulisse.

(d) Ita quatuor mss. Alii habent vacuala sit. Male autem in vulgatis, vacuavit. Pessime vero paulo ante pro nunc tamen, Lipsius substituit nunc tametsi, ac postea voculam se a verbo adveniente virgula separatam cum vacuavit conjunxit, cum referatur ad Christum, cujus adventu Synagogæ cultus inanis et infructuosus evaserit.

(e) Præferremus cum pluribus mss. in ligno passione, quasi, passionis tempore, nisi experti essemus Hilario familiares esse hujusmodi vocum inversiones, ut dicat in ligni passione, pro in ligno passionis.

(f) Bad. cum plurimis mss. in ordine in honorem. (g) Sic potiores mss. Alii vero : Jesu enim Domino non nomen ex corpore est: adversantur his tract. ps. LXV, n. 12: Jesus enim ejus hominis, qui ex Maria natus est, nuncupatio est.

(4) Clarius hæc ita ordinarentur: materiem assumpti corporis consociatam æternitati Spiritus et substantiæ sua (hoc est divinæ naturæ, quæ filio Dei sua est per proprietatem, humana autem tantum per assumptionem) ad cœlum retulisse. Et hic locus avertit onnem suspicionem, quæ ex aliis oriri posset, ne Hilarius Christi glorificati carnem abolitam existimarit.

A

957

Istiusmodi igitur æterni ignis erit pabulum. Ita quidquid lex (e) ne in ipsis quidem operibus damnavit, evangeliorum fides pro contumeliosa tantum verborum facilitate condemnat.

18. Pax cum fratribus paci Dei præmittenda. — nullam Mutua igitur universos charitate devinciens, impacifica orationis fieri precem patitur: sed altario

munera offerentes, si recordentur habere se cum fratribus aliquid simultatum, reconciliatos humana pace reverti in divinam pacem jubet, in Dei charitatem de charitate hominum transituros (Ibid. 23 el 24).

--

15. Qui a Christo impleta. Crux Christi non eru- A qui salit), stultæ intelligentiæ exasperare maledicto. Ne igitur aliud existimaremus in opebescenda. ribus suis esse, quam contineretur in lege; non solvere se legem professus est, sed implere cœlum quidem et terrain, maxime, ut arbitramur, elementa esse solyenda cæterum ne minimum quidem posse esse de mandatis legis infectum; in ipso enim lex et prophetia omnis impletur. Sub passione et jamjam spiritum traditurus, magni hujus in se certus arcani, (a) potus aceto consummata omnia est professus fidem enim gestorum, omnia tum prophetarum dicta sumebant. Itaque ne minima quidem mandatorum Dei, nisi cum piaculo (b) Dei constituit esse solvenda (Ibid. 19): futuros minimos, id est, novissimos ac pœne nullos denuntians, minima solventes. Nulla autem his minora possunt esse, qux minima B sunt. Minimum autem est omnium, Domini passio et crucis mors: quam si quis tamquam erubescendam non confitebitur, erit minimus; confitenti magnæ in cœlo vocationis gloriam (c) pollicetur. Dico autem 16. Evangelium qui legem excedat. vobis, quia nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisæorum, non intrabitis in regnum cælorum (Ibid. 20). Pulcherrimo ingressu opus legis cœpit excedere, ut non dissolveret eam, sed profectu potiore præcederet: aditum apostolis in cœlum, nisi justitiam Pharisæorum æquitate anteissent, denuntians non futurum. Propositis igitur his quæ in lege præscripta sunt, profectu ea non abolitione transgreditur.

vero

- Lex vetuit oc- C 17. Ira sine causa homicidii rea. cidere, reatum homicidii severitate judicii expiatura (Ibid. 21). Sed male in alterum commotæ mentis affectio idem in Evangeliis habet (d) pœnæ; et ex præcepto fidei non minus rea ira est sine ratione suscepta, quam in operibus legis homicidium. Et qui dixerit fratri suo racha, reus erit concilio (Ibid. 22). Racha vacuitatis opprobrium est: et qui sancto Spiritu plenum convicio vacuitatis insimulat, fit reus concilio sanctorum; contumeliam Spiritus sancti 685 sanctorum judicium animadversione luiturus: Qui autem fatuum dixerit, reus erit gehennæ ignis. Piaculi magni periculum est, quem salem Deus nuncupaverit, eum contumelia infatuati sensus lacescere et stultorum intelligentiam salientem (eum D

(a) In quibusdam libris poto, in aliis potato aceto, in nonnullis potu aceti, in Ps. cxxxi, n. 4, post poculum aceti. Deinde, pro fidem enim gestorum, longe mallemus finem enim gestorum, Christi scilicet. Perfectis enim omnibus, ut dicitur in Ps. cxxxi, n. 4, ait: Consummatum est.... Percucurrerat enim omnia sacramenti officia : et ubi in consummatione gaudetur, ibi in suscepti operis perfectione lætitia est. Itaque cum dixit Christus: Consummatum est, et continuo tradidit spiritum; finem omnium prophetarum dicta (apud Par. et in uno ms. Colb. gesta) sumebant: tum quia mors est finis et extremum eorum, quae prophetæ ab ipso in carne gerenda prædixerant; tum etiam quia finem sumit prophetia, cum ad exitum perducitur quodcumque ea prædictum est.

(b) Aliquot mss. Deus.

(c) Ita potiores mss. In aliis, confitetur. In vulgaPATROL. IX.

19. Cito ineunda est. Et quia nullum tempus vacuum affectu placabilitatis esse permittit, cito in omni vitæ nostræ via reconciliari nos adversario benignitate præcepit: ne in reditu gratiæ morosi, in mortis tempus non inita pace veniamus, nosque adversarius judici tradat, et judex ministro, et in donec carcerem mittamur, et non excamus inde, reddamus novissimum quadrantem (Ibid. 25 et 26). In præceptis dominicæ orationis remitti nobis peccata nostra oramus exemplo, et data adversariis conditione veniæ, ipsius veniam deprecamur (Matth. VI, 12). Hæc itaque negabitur nobis, si aliis negetura nobis nostroque ipsi judicio rei sumus, si in judicii tempus non remissis simultatibus transeamus; adversario tradente nos judici, quia manens in eum simultatis nostræ ira nos arguit. Et quia charitas plurimum peccatorum tegit (I Petr. iv, 8), errorum nostrorum ambitiosa ad Deum patrona est; novissimum pœnæ quadrantem solvemus, nisi pretio ipsius aliquantorum criminum culpa redimatur. Quid autem a pluribus in hoc capite sensum sit, non putavi esse tractandum. Hoc enim, quod adversario reconciliari (f) benevolentia jubemur, ad corporis et spiritus adversantium sibi concordiam retulerunt; sed nos ordinem doctrinæ tenentes, et opus legis evangelicis profectibus excedentes, non putavimus intelligentiæ continuationem oportere convelli.

et

20. Audistis quia dictum est antiquis, non mœcha- · beris, etc. (Matt. v, 27). Fertur suo cursu ordo præcepti, et prætermissis legis operibus, jam in Evangeliis adulterio motus tantum oculi incidentis æqua

tis autem, Dominus esse confitetur. Hic magnæ voca-
tionis gloriam dicit Hilarius, quasi magni nominis,
vocabitur.
magnus
juxta illud : Hic

(d) Singulare est illud idem pœnæ, pro eamdem pœnam. Deinde notandum fidei vocabulum legi, fidei præceptum præcepto legis opponi.

(e) Particula ne deest in vulgatis. Exstat in mss. quorum auctoritate hic adjicitur, maxime cum in lege homicidium perpetratum non gehennæ, sed judicio dumtaxat condemnatum memoretur.

(f) Dum hic ait Hilarius, reconciliari benevolentia, et supra, reconciliari benignitate; vim græci sermonis expressit: quia, ut notat ilieronymus in hunc locum, pro eo quod nos habemus in latinis codicibus consentiens, in græcis scriptum est cvvoõv, quod interpretatur benevolus ac benignus.

.30

tur et cum fornicationis opere punitur illecebrosa A voluntatem pacis indixit, verum etiam reatum coacvisus transcurrentis affectio. tæ in adulterium uxoris imposuit, si alii ex discessionis necessitate nubenda sit : (a) nullam aliam causam desinendi a conjugio præscribens, quam quæ virum prostitutæ uxoris societate pollueret. 23. Jurandi consuetudo ac necessitas Christianis sublata. Iterum audistis quia dictum est antiquis: Non perjurabis, etc. (lb. 33). Lex pœnam posuerat perjurio, ut fraudulentiam (e) mentientium sacramenti religio contineret; simulque plebs rudis atque insolens frequentem de Deo suo mentionem haberet familiaritate jurandi. Fides vero sacramenti consuetudinem removet, vitæ nostræ negotia in veritate constituens, abjecto fallendi 687 affectu, simplicitatem loquendi audiendique præscribens; ut quod erat esset, non B esset vero quod non erat : (/) quia inter est et non, patens esset materia fallendi, et quod ultra est, id omne de malo est (Ibid. 37). Quod enim est, suum est ut semper sit quod vero non est, naturæ est ut non sit. Ergo in simplicitate viventibus (g) jurandi religione opus non est, cum quibus semper quod est, est: quod non, non et per hæc eorum et opus et sermo omnis in vero est.

686 21. Membra abscidenda, propinqui scandalizantes. Frustra corpus, et non cor, exsecatur. Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum, et projice abs te, etc. (Ibid. 29). Fit innocentiæ gradus celsior, et profectum fides sumit. Carere enim non solum propriis vitiis, sed et extrinsecus incidentibus admonemur. Non enim ex causis peccantium membrorum, corporis damna præcepta sunt: dextro enim oculo non minus sinister erraret. Certe pes sensu concupiscentiæ carens damno inutilis est, in quem pœnæ causa (a) non incidet. Sed quia diversa invicem membra, corpus tamen omnes unum sumus; abjicere a nobis, vel potius eruere, propinquitates (b) carissimorum nominum admonemur, si in illis aliquid tale cernamus, ne in consortium criminis eorum de familiaritate veniamus rectius utilibus et maxime necessariis, tamquam oculi et pedis membris carentes, quam usque in societatem gehenne, vitiosæ propinquitatis teneamur affectu. Esset autem abscisio membrorum utilis, si et cordis esse posset exsectio. Cum enim (c) concupiscentia efficientiæ comparetur, damnum corporis otiosum est, relicto voluntatis instinctu.

Neque per

24. Judæorum superstitio damnatur. cælum jurabis, quia sedes Dei est, et reliqua (Ibid. 34). Non solum nos reddere Deo sacramenta non patitur, quia omnis Dei veritas dicti factique nostri simplicitate retinenda est: sed superstitionem contumacie veteris condemnat. His enim elementorum nominibus Judæis erat religio jurare, et cœli, et terræ, et

22. Dictum est autem: Quicumque dimiserit uxorem suam, det illi repudium, etc. (Ibid. 31). Æquitatem in omnes concilians, manere eam maxime in conjugiorum pace præcepit: legi addens plura, nihil demens. Nec sane profectus argui potest. Nam cum lex libertatem dandi repudii ex libelli auctoritate C Jerusalem, sed et capitis sui, quibus in contumeliam tribuisset, nunc marito fides evangelica non solum

(a) In mss. nonnullis omittitur particula negans. Potest retineri, ut sic ratiocinetur Hilarius : Čausa pœnæ est peccatum peccatum autem non est, ubi non est male appetitionis affectus neque igitur in illam corporis pariem pœnæ causa cadet, cum ipsa absque aliquo appetitionis affectu solum in re habeat ministerium necessariæ servitutis, ut loquitur in Psal. cxx, n. 7. Itaque quia pes aut hujusmodi membrum non est causa culpæ, adeaque nec pœnæ, inutili damno abscindetur, remanente interim concupiscentia. Potest et expungi prædicta particula, ac pes dici pœnæ causa, quomodo superius membra peccantia, hoc nimirum sensu : Pes, in quem pœna infligetur, cum concupiscentiæ sensu careat, adeoque hæc cum illo non resecetur, damno inutili abscindetur.

(b) Editi cum mss. non paucis, carissimorum hominum. Verius Vaticanus codex cum Rom. et Colb. D carissimorum nominum. Unde infra cap. 18, n. 4, hic ipse locus notatur his verbis: Superius in abscindendis manu vel pede propinquitatum contineri nomina exposuimus et cap. 10, n. 24, damnautur qui domeslicas nominum caritates dilectioni Dei prætulerint. Illa autem nomina carissima sic recensentur in Psal. cxvm, n. 3: Irasci hæc carissima nobis nomina, ter scilicet ac mater uxor et filii non possunt, quod eos præcipitur odisse, etc. Quo loquendi modo cum Hieronymus ep. XXIX, de morte dicat, quod fratres dividat, et carissima inter se nomina crudelis et dira dissociel, hæc verba se ex prophetali vaticinio mutuatum esse subjicit.

pa

(c) Hoc est, cum desiderium malum baud secus dainetur atque opus. Hic de concupiscentiæ motibus, quos primo primos vocant, non est sermo.

(d) In tribus mss. nullam malitiæ causam. Qui ex

Dei (4) sacramento venerationem deferebant. Quid

hoc loco volunt Hilarium non modo uxorem adulterii ream dimittendi, sed et alteram ducendi licentiam tribuere, aliud ei attribuunt, quam quod dicit aut sentit, cum maritum uxoris adulteræ ab illius societate duntaxat absolvat.

(e) Editi, fraudulentiam mentium castigantur ope

mss.

(f) Apud Par. qui: quod in modum particulæ interrogantis nonnullis forte placuerit: at videtur potius Hilarius prædicare, inter duo illa extrema est et non patere materiam fallendi, quæ a Christo hic amputetur.

(g) In aliquot mss. jurandum de religione. Non displicet quod in Colb. jurandi religio: ut vocabulum opus per modum nominis adjecti pro necessaria efferatur. Jurandi necessitatem hic, superius consuetudinem, infra superstitionem, nusquam licentiam Christianis auferri docet Hilarius. Imo lib. v de Trin., n. 26 et 29, hanc Esaiæ prophetiam: Et qui jurant super terram, jurabunt in Deum verum, evangelicis temporibus convenire demonstrans, juramentum etiam Christianis aliquando pium ac laudandum probat: quod amplius liquet ex his tract. Ps. LXII, n. 1 Quisquis in eo jurabit, sacramenti hujus religione laudabitur. Hinc ubi subjicit, nos reddere Deo sacramenta non patitur, intelligere est citra necessitatem. Frustra igitur Scultetus hoc uno in Matthæum loco fretus inter singulares Hilarii opiniones recenset, juramentum omnino Christianis esse interdictum. Quamquam gravissimorum virorum hæc opinio quon, dam fuit.

(h) Plures mss. sacramenti venerationem. Al potiores cum vulgatis sacramento: quibus favet illud Hieronymi in eundem locum, Judæi per angelos et

pensatio gratuita, et mutuari volentibus non negemus quod mutuamur a Deo, semper sine habendi damno impertiendi ministerio (d) functuri.

27. Inimicorum dilectio. Audistis quia dictum est, Diliges proximum tuum, et odies inimicum tuum, et reliqua (Ibid. 43). Conclusit omnia bonitate perfecta. Amari enim lex proximum exigebat, et in inimicum licentiam odii dabat. Diligi vero inimicos fides pravcipit, et petulantes humanarum mentium motus, publicæ charitatis frangit affectu (Ibid. 44); non solum iram ab ultione depellens, sed etiam in amorem mitigans injuriosi: quia gentium sit amantes amare, el commune sit diligere diligentes. Vocat igitur nos in Dei ut hæreditatem, ita et imitationem: bonis et

enim momenti erat jurare per cœlum Dei sedem, A esse oportere demonstrat; ut boni gratuiti sit disjurare per terram scabellum pedum ejus, jurare per Jerusalem urbem brevi ob insolentiam et peccata inhabitantium destruendam cum præsertim ia præformationem Ecclesiæ, id est, corporis Christi, quæ magni regis est civitas, esset constituta? Per caput autem jurare cur vellent? Numquid vel capilli unius mutandi facultas esse poterat juranti, cum omnibus colorem natura a Deo profecta suggereret? Atque ita hæc sacramentorum pignora plena apud eos piaculi fuisse demonstrat : cum ignorato aut ne. glecto opifice suo, religionem operibus impertirentur. 25. Ulciscendi libido coercetur. Audistis, quia dictum est, oculum pro oculo, dentem pro dente, et reliqua (Ibid. 38). Extensam fidei nostræ in æternum spem rebus ipsis Dominus vult probari: ut ipsa B injustis, Christi sui adventu, in baptismi et Spiridissimulandæ injuriæ tolerantia testis judicii sit futuri. Lex infidelem Israel intra metum (a) metu continebat, et injurie voluntatem injuriæ vicissitudine coercebat. Fides autem nullius tam gravem dolorem esse patitur injuriæ, ut ultionem expetat, et illatæ sibi quisquam vindex sit contumelia: 688 quia in judicio Dei, et perpessis injuriam plus est consolationis, et pœna severior injuriosis. Atque ita non solum ab iniquitatibus nos abesse Evangelia præcipiunt, verum etiam ulciscendæ injuriae exigunt dissimulationem. Nam accepta alapa maxillam alteram jubemur offerre (Ibid. 39), et mille passus onus vchentes, progredi in spatium passuum duum millium, injuriæ augmento profectum ultionis habituri, ipso virtutum cœlestium Domino ad incrementum gloriæ et maxillas palmis, et flagris scapulas offerente.

C

26. Litium causæ amputantur. Munificentia jubetur. Gratia Dei gratuita sit dispensatio. Non solum autem judicii humani refugienda esse arbitriá præcipit, verum etiam cum damni voluntate vitanda ; ut Lunicam nobis volenti judicio (b) exuere, remittamus et pallium (Ibid. 40) et per spem bonorum futurorum sæcularem supellectilem contemnentes, inanem gentium cupiditatem et vanitatem infructuosæ avaritiæ arguamus. Omnibus etiam dari quæ poposcerint jubet, et a precibus volentium mutuari os atque animum non referre; ut his, quibus indigent, per nostram munificentiam expleantur, et eorum vel sitim potu, vel famem cibo, vel nuditatem vestitu indulto arceamus ac sic bonorum eorum, quibus a Deo in. D digemus, digni reperiamur; cum obtinendi meritum indulgendi consuetudo conciliet. In officio quoque (c) dispensandæ ejus quam accepimus gratiæ, pronos urbem Jerusalem et templum et elementa jurantes, creaturas resque carnales venerabantur honore et obsequio Dei.

(a) Abest metu, a Bad., Er., Lips. et pluribus miss. (b) Bad. cum mss. eruere. Mox in vulgatis, per spem bonam: ubi restituimus per spem bonorum futurorum, ex potioribus mss. Ita cap. 5. n. 6, habemus, nos in spem bonorum æternorum confirmari.

(c) Aliquot mss. cum Bad. et Er. dispendendæ. (d) Beccensis codex, fruituri.

(e) Bad., Er., Lips. et aliquot mss. sacramento. Re

tus (e) sacramentis et solem tribuentis et pluviam (Ibid. 45). Ita nos ad perfectam vitam, per hanc publicæ bonitatis concordiam, quia nobis in cœlo pater sit perfectus imitandus, instituit.

28. Jactantia fugienda. — Attendite, justitiam vestram ne faciatis coram hominibus, etc. (Matth. vi, 1). Omnem curam rerum præsentium amovet, et attenLos tantum esse in spem futuri jubet, neque sectari vel hominum 689 favorem ostentatione bonitatis, vel jactantiam religionis orationis publicæ copia, sed intra conscientiam fidei fructum boni operis continendum : quia humanæ laudis consectatio eam tantum, quam ab hominibus expetit, mercedem sit receptura; cæterum promerendi Dei exspectatio, præmium sit longa patientiæ consecutura. Sinistra quoque manus ut ignoretopus dexteræ (subaud. jubet) (Ibid. 3). Sed numquid istud natura corporis sinit? aut intelligentiæ sensum manuum ministeria sortiunlur? Verum (subaud. hoc vult) ut in Dei scientia opera nostra consistant: cum sub nuncupatione membrorum, in his quæ geramus, eorum quæ nos. tra sunt atque nobiscum sunt conscientia arceatur

CAPUT V.

De oratione el jejunio, de thesauro in cœlo, de lucerna corporis, de duobus dominis, de cibo et vestitu, de volatilibus et liliis agri et fœno, de sollicitudine diei, de festuca el trabe in oculo.

1. Orationis locus, cor. Clauso quoque cubiculi ostio jubemur orare, atque in omni loco precem fundere edocemur (Matth. vi, 6): et sanctorum oratio inter feras, carceres, flammas, et de profundo maris ac bestia ventre suscepta est (Jonæ 11, 2). Ergo non

tinendum putamus cum Par. et melioribus mss. sacramentis. Hic enim duo distingui videntur Sacramenta, quorum alterum pluvia, alterum soli comparetur; hoc bonis conferatur ad fidei et charitatis aug mentum, illud injustis in remissionem peccatorum et fecunditatem bonorum operum. In hanc opinionem confirmamur ex verbis in psal. cxviii, n. 5 : Est ergo, quantum licet existimare, perfectæ illius emundatio puritatis etiam post baptismi aquas reposita, quæ nos sancti Spiritus sanctificet adventu, etc. Quae hic baptismi et spiritus, superius n. 10, aquæ ignisque sacramenta vocati opinantur.