ut qui in lætantium millibus in Sina fuisset, hic idem A mortuus est, et resurrexit, et Dominus est, instituit in sancto rursum in altum (a) captiva captivitate conscendens, dona nos, qui secum cohabitaturos diffidebamus, acciperet. dicens, VERS. 21: Deus noster Deus salvos faciendi, et (c) Domini exitus mortis: eum nobis Deum intimans, qui cum esset Deus, omnia ad salutis nostræ incrementa susceperit. Et idcirco hic Deus noster est: quia Deus eorum sit, qui fient salvi. Salvos autem nos per id Deus noster (d) effecit, quod exitus sit mortis egressus: id enim his verbis, quæ latine minus expresse atque absolute translata sunt, continetur. Admonui enim superius, plerumque interpretes cuncios, dum collocationem ordinemque verborum demutare ac temperare non audent, minus dilucide proprietatem declarasse dictorum. Verumtamen in his quæ dicta sunt: Deus noster Deus salvos faciendi, et Domini exitus mortis; et salutis nostræ 20. Benedicendus in æternum Deus. Post banc itaque contra spei nostræ diffidentiam acceptorum in hominibus donorum hæreditatem, digna hæc ad Deum Prophetæ subjecta confessio est, VERS. 20: Dominus Deus benedictus de die in diem, prosperum iter faciet nobis Deus salutarium nostrorum. Benedictus itaque Dominus et Deus est, ascendens in 228 altuin, capiens captivitatem, in hominibus dona percipiens, eos scilicet qui inhabitaturos se esse non crederent. Quotidie autem per populi credentis accessionem, benedictionis multiplicatur augeturque confessio, cum gentiles superstitiones impiæque de diis fabulæ, cum aræ B Deus, et exitus ejus ultra exitum mortis ostenditur. dæmonum, cum idolorum inania relinquuntur, et iter omnibus ac profectus dirigitur in salutem. Hic igitur salutarium nostrorum Dominus ac Deus est, cujus de die in diem benedictionum significatur æternitas. In eo enim quod quotidie est, continuatur et semper; cum tanta ævi protendatur infinitas, quanta et dierum post dies successio consequatur. 21. Crucis sapientia et virtus. Cautissime autem semper propheticus sermo, (b) ne qui (1) per gentiles fabulas philosophiæque doctrinam, notionem nostram de divinæ veritatis scientia perturbaret, admonuit: quia variæ eorum impiissimæque sententiæ multa de Deo stulte profaneque complexæ sunt. Nos vero ad cognitionem Dei patris et Dei filii instituti, sacramentum sumus veræ cœlestisque prudentiæ, in eo quod Verbum caro factum est, consecuti. Ipsum enim nobis, quod Judæis scandalum, gentibus vero stultitia est (I Cor. 1, 23), id est, Dei passio, crux, mors, sepultura, sive per rationem divinæ voluntatis perfecta cœlestisque sapientia est, sive per resurreclionis potestatem virtutis æternitas. Ad hujus igitur nos Propheta scientiam Dei, qui nobis et passus, et (1) Ne quid. (2) In morte. (a) Tur. ms. capla captivitate: cui favet illud n. 20 capiens captivitatem. (b) Editi, ne quid. Concinnius codex regius, ne qui, hoc est, ne quisquam. (c) Apud Par. hic repetitur vox Domini: renitentibus aliis libris et græco. Qui mortis (e) exitus Domini sint. Omnibus enim qui veniunt in vitam, 229 ingressus (/) in mortem (2) est: sed primogenito ex mortuis (g) tantum (3) proprius fuit egressus ex morte. Atque ideo proprius exitus mortis est Domini, quia assumptæ ab eo carnis hæc virtus sit, ut naturæ nostræ corruptionem in gloriam cœlestem post exitus mortis efferret. Verum (h) hæc susceptæ mortis ipsius non fuit occultanda vel causa, vel ratio: et quid nobis unigenitus Deus ex forma Dei exinanitus, et formam servi assumens afferret auxilii, oportuit ad fidei nostræ et securitatem et scientiam revelari. 22. Equum fuit ut Deus vitam nobis in se redderet. Et primum quidem non alienum a Dei miseC ricordia et bonitate videri potest, ut vitam omnibus in se ipso restitueret (4) ex mortuis, (i) namque qui primum animam nobis ad flatum respirationemque vivendi, cum hominem secundum imaginem sui similitudinemque constituit, (j) de thesauris potestatis. sux divinitatisque diffuderit. Secundum Apostolum enim ipsius genus sumus ( Act. XVII, 28): et secundum eumdem (Rom. x1, 36 ): Omnia ex ipso, el per (d) In vulgatis, efficit. Magis placet cum ms reg. D effecit, propter subsequens verbum sit egressus. Hoc est, quod alibi dicere solet, nos a Christo secum coexcitatos, et ad dexteram Patris collocatos, quatenus nostram in se naturam a mortuis excitavit, et ad dexteram Patris collocavit. Subsequens vox exitus est in quarto casu plurali. (e) Rursum hic vocabulum exitus pluraliter effertur juxta græcum, κυρίου αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου. (f) Mss. Mic. et reg. in morte. (g) Sic Par. cum mss. Mic. et Vat. At Bad. et Er. cum regio codice, tanto proprior. Pessime autem Lipsius tanto propior reposuerat. (h) Particula hæc, qua proxime dicta ut naturæ nostræ, etc., indicantur, in prius vulgatis omissa restituitur ex ms. uno Vatic. ac reg. In altero Vat. et Mic. legitur, vere susceptæ. (i) Sic Bad. Er. et reg. ms. At Lips. et Par. PATROL. IX. (3) Propius. (4) Mortuis absque ex. nempe eodem sensu. V. Tract. subseq. n. 6, mox ubi in vulgatis ac flatum respirationemque, auctoritate ms. reg. restituimus ad flatum: maxime cum in Vaticanis exstet afflatum: et rursum paulo inferius mss. reg. et Mic. præ se ferant, initia vitæ ad exordia spiritus, non ut vulgati, ac exordia. Ad hujus loci intelligentiam lucem mintuari licet ex tract. psal. CXVI, litt. 10, n. 8, ubi in hominis institutione veluti triplex distinguitur Dei operatio, cum fit ad imaginem Dei anima, et formatur e terra corpus, et inspiratione spiritus, qua utraque substantia connectitur, in viventem animam commovetur. (i) Nihil hic Hilario cum iis qui apud Augustinum epist. CLXVI, n. 12, volunt animas non subinde creari, sed ex fonte aliquo sive thesauro quodam quem tunc fecit (initio conditionis rerumn) eas mittere in corpora. 1o enim non ait, miserit, sed, diffuderit: 2o non de thesauro aliquo creato, sed de increatis thesauris potestatis suæ, etc., quod quid est aliud nisi omnipotentia sua creavit ? 3° quia si ex thesauro aliquo creato missas animas sentiret, frustra contenderet eas prius intra Deum, et ex Deo nobis tribui; ille enim thesaurus Deo esset externus. Hinc quoque apparet quatenus intelligat animas genus esse Dei. 15 ipsis in se cum fiducia triumphatis; dum et per securitatem æternitatis mors ipsa in Deo moriente fiducia est, et auctores mortis humanæ, dum etiam in se ipso per occupatum a Satana cor Judæ auctores sunt mortis, triumphat ex mortuis: ut neque a pœna mortis abessent, cum se usque ad mortis infirmitatem subjecisset æternus; et omnem pœnam bumanæ mortis (2) exciperent (e) ut auctores, cum in 231 æternitatis Dominum auctores mortis, per id quod Verbum caro factum est, exstitissent. Hac quidem ita Apostolus. ipsum, et in ipso sunt: scilicet ut in ipso habitatio A quædam quasi ex diis sæculi portenta constituit: his nostra atque incolatus ostensa sit sedes, dum omnia immensa virtutis potestate complexus est; per ipsum vero originis inchoate opus effectusque monstretur, cum in nobis id ipsum quod sumus operatus sit; ex ipso autem initia vitæ ad exordia spiritus indulta notescerent. Non fuit ergo a beneficentia divinæ bonitatis alienum ut qui ex seipso nobis, qui ejus genus sumus, vitæ ac spiritus elementa tribuisset, in se ipso quoque nobis per unigenitum Deum æternitatis nostræ inchoaret exordia: vereque nunc et ex ipso et per ipsum et in ipso maneremus; cum (a) quando nos in hac ipsa habitatione ac sede mundi hujus, (b) qui omnia in omnibus est, collocatus, rursum plenius jam atque perfectius in se ac per se (c) atque ex se inita carnis nostræ societate post exitus mortis jam B collocaret 230 æternos. Hæc quidem ad significa tionem divinæ bonitatis ita dicta sint. 23. Hanc ex mortuis resurgens Christus reddidit. -Sed suscipiendæ ab unigenito Deo carnis, adeundæque mortis, et per Apostolum, et nunc per Prophetam grandior profundiorque ratio tractatur. Ac primum quid in crucis sacramento atque mortis ab unigenito Deo et Domino majestatis effectum sit, per Apostolum intelligamus; ut duce eo docti, (d) prophetiæ scientiam consequamur. Ait enim ita: Et vos cum essetis mortui in peccatis et præputio corporis vestri, convivificavit cum illo donans nobis omnia peccata, delens quod adversum nos fuit chirographum in sententiis, quod erat contrarium nobis tollens illud de medio, et affigens illud cruci, spolians se carne, et principatus et potestates ostentui fecit, cum fiducia triumphans eos in semetipso (Coloss.11, 15 et seqq.). Sacramentum itaque salutis nostræ primum resurgens ipse ex mortuis, decretumque mortis nostræ quo ante detinebamur absolvens, in se ipso qui ex mortuis æternus jam maneret, implevit. Sed in eo ipsu, quod nobis vitæ auctor in sc est, dum per assumptionem corporis homo natus et mortuus, jam rursum æternus ex mortuis est omnes quoque inimicas virtutes, mundique potestates, principesque acris hujus (1) ostentui reddidit, id est, vel nostræ spei, vel suæ damnationis fecit ostenta, et ipsos (1) Ostentui fecit. (2) Exciperet. C (a) Particulam quando hic pro more expunxerat D Erasmus. Deinde apud Par. præpositum erat in ante nos. Horum verborum nonnihil perplexorum nativus is ordo est cum quando qui omnia in omnibus est, in hac ipsa habitatione, etc. collocatus, nos rursum, etc. jam collocaret æternos. Non displicet tamen in nos, ceu in nobis, hac nimirum intelligentia, ut Christus dum hie viveret, in nobis seu in nostra natura collocatus, post mortem nos in se collocarit. (b) In Turon ms. verbis qui omnia in omnibus est inferius rejectis, habetur collocatos, loco collocatus: minus bene. (c) Verba atque ex se, apud Bad., Er., Lips. et in aliquot mss. omissa restituimus ex uno codice Vatic. His significare solet Hilarius carnem Christi non ex viro et foemina natam, sed a Verbo ipso de Virgine fuisse susceptam. Pro his verbis apud Par. ex ms. 24. Quod modo Paulus, hoc jam David docet.Sed Propheta brevibus licet, (3) eamdem (f) intelligentiam verbis significantibus, eadem ista complexus est. Nam ubi Dominum (4) in exitum mortis ostenderat; subjecit, VERS. 22: Verumtamen (g) conquassabit capita inimicorum suorum, verticem capilli deambulantium in delictis suis. Principatus enim ac potestates, in quibus capita inimicorum significantur, fecit ostentui. Hæc igitur in mortis exitu conquassat, quorum spiritalem nequitiam atque naturam, in eo quod capilli verticem perambulent, docet: dum et tamquam dominantes hominum capitibus insistunt, et tamquam nequitia spiritales, sine sensu eorum quibus insistunt, ipsum illum capilli verticem proculcent: quia et ipsa scilicet corpora usque ad anime mentisque sedem sine sensu adeundi interlabantur et penetrent. Aeris enim hujus sunt potestates: et ideo capilli verticem perambulant, vel insistendi levitate, vel potestate dominandi, (h) et toto in orbe per momenta singula commeantes. Sed hæc in delictis suis peragunt, dum unicuique in eo quod delinquat auctores sunt; secundum illud apostoli: Deus filium suum misit in similitudinem carnis peccati, et de peccalo condemnavit peccatum in carne ( Rom. vII, 3): cum causam in his exordiumque peccati ex eo ipso, quod in carne sua per instinctum proditionis peccant, id est, de peccato carnis, peccatum in carne condemnat. 25. Lege adumbrantur evangelica gesta. — Tenet itaque divinæ dispensationis ordinem propheticus sermo et Evangeliorum opera adumbrata esse per (3) Præmittitur sed. inita, (4) In exitu. mox, conquassavit, non conquassabit. Mic. male repetebatur, atque in se. Tum pro editi excepto Par. habebant, in ista vel ipsa. (d) Ms. Reg. prophetæ scientiam. (e) Editi, exciperet: quod ad Christum referri necesse erat. Rectius mss. reg. et Mic. exciperent, i scilicet de quibus ante dictum est: ut neque a pœna mortis abessent; et hoc quia mortis humanæ primum auctores, etiam in æternitatis Dominum, quatenus Verbum caro factum est, mortis auctores exstite runt. (f) In Turon. additur sed. (g) Regius codex, conquassavit : cui lectioni favent subjecta. (h) In cod. Turon. omittitur et. Mox verba, secundum illud Apostoli, Deus filium suum misit, etc. usque condemnavit peccatum, transponuntur post voces proditionis peccant. legem, ipsis illis legis operibus declarat. Multa enim A sanguine qui ex inimicis est, canum quoque lingua plerumque per nominum proprietates ita expressa exsereret. 26. Divina ultio humana exemplo exprimitur.Quod ipsum videtur sequens sermo complecti, cum dicitur, VERS. 24: Ut intinguatur pes tuus in sanguine : lingua canum tuorum ex inimicis ab ipso. Divinæ autem ultionis ira sub humanæ vindict significatur exemplo. Ex Basan enim in profundum maris conversus ob id est, uti pes tinguatur in sanguine: atque ab ipso D (1) Qui primus sabbatis psalmus est cantatus. (a) Subjiciunt excusi, vel gestorum. Mox apud Par. non repentur, convertar: renitentibus mss. (b) In excusis, a Pharaone. Hæc vox in mss. graci ad instar, nusquam fere declinatur. (c), lia mss. Editi vero, Salvum me fac, Deus: et mox, in limo profundi. (d) Cum his pugnare videntur illa lib. н de Trin. n. 19 : Certe non suscepit Maria quod edidit, sed caro carnem sine elementorum nostrorum pudore provexit. Ea vero eodem modo conciliande sunt, quo illa lib. 1 de Trin., n. 13: Carnem enim peccati recepit, cum his lib. x, n. 25: Neque caro illa caro peccati, sed similitudo carnis peccati: ut primum dictum sit ad ostendendam carnis nostræ in Christo veritatem, alterum tinguatur. Hæc vero accidere solent omnibus bello consumptis, et captivitate deletis, et pro victorum arbitrio atque ultione punitis. Per humanæ itaque, ut dixi, consuetudinis morem, cum gladius, cum arcus, cum sagitta, cum framea, cum reliqua pœnarum ac mortium arma memorantur, divinæ severitatis significantur officia. Et hæc quidem Judæis post crucem et mortem Domini omnia acciderunt, cum a Romanis capti universa suppliciorum ac miseriarum genera perpessi sunt: ut peremptorum sanguine et incedentium pedes tincti sint, et canum lingua satiata sit. Sed id non minus ad eorum pœnam damnationemque referendum est, qui ostentui redditi cum fiducia triumphantur. 27. Gentium salus legis temporibus inchoata. Et quia sub his quæ in Judacorum populo 233 temporibus legis expleta sunt, universarum fere gentium ad speciem futuræ misericordiæ salus est inchoata ; ut per id quod tum gestum est, id quoque quod postca gerendum esset doceretur : cum ipsos illos, in quos illa tum gerebantur, et inumbratio nubis, et iter maris, et mannæ spiritalis cibus, et spiritalis potus ex petra in spe evangelica fideque concluderet : nunc quoque, ut et semper, in his ipsis Novi ac Veteris Testamenti per Prophetam facta connexio est, cum dicit, VERs. 25-28 : Visa sunt itinera tua, Deus uinera Dei mei, regis qui est in sancto. Prævenerunt principes conjuncti psallentibus, in medio juvenum tympanistriarum. In ecclesiis benedicite Dominum Deum de fontibus Israel. Ibi Benjamin junior in pavore, principes Juda duces eorum, principes (f) Zabulon, principes Nephthalim. Dei quidem itinera sunt visa, cum coactis in glaciem aquis, præeunte eo in columna ignis et nubis, iter populo siccatum est, cum in medio tympanistriarum juvenes psallentes gloriose glorifieatum Dominum cantaverunt. (g) Sed novimus itinera et alia regis in sancto, cum virtutibus (h) cœlestibus animisque sanctorum iter ejus præeuntibus, in eo (1) qui primæ sabbati psalmus est cantatur : Tollite portas (i) principis vestri, et elevamini, portæ æternales, et introibit rex gloriæ ? Quis est iste rex gloria? Dominus virtutum ipse est rex gloriæ (Psal. xxшi, 9 et 10). Et hæc itaque Dei nostri et regis in sancto itinera sunt visa, cum ingressum ejus tanta cœlestium cœtuum gaudia præeunt. ad removendam ab eo concupiscentiam. (g) Bad. sed nominis. Alii deinceps editi, sed non minus: emendantur ex mss. (h) Apud Par. omittitur cœlestibus. Ex proximis verbis nihil in mentem aliud venit, nisi animos sanctorum qui ante Christum abdormierant, una cum Christo coelum ingressos. Atque ita quod sanctus doctor in psal. 1, n. 26, quibusdam, corporibus jam receptis, concessum opinatur, hoc etiam non negal sanctorum animis, de quorum corporibus nunc silet. (i) Miciacensis codex, principes vestras. 28. Prophetia electionis Apostolorum, Pauli de A mino dicente: Amen dico vobis, quia multi prophetæ et tribu Benjamin, aliorum de Zabulon et Nephthalim. justi (6) cupierunt videre quæ vos videtis, et audire quæ Sed quia quæ ante præformata in Pharao et in Israel vos auditis (Matth. XII, 17) (g), consummari id quod fuerant, in diaboli suorumque clade et populorum tantopere concupiscit precatur, dicens, VERS. 29 et omnium salute perfecta sunt: non ad synagogæ con30 Manda Deus virtuti tuæ, confirma Deus quod fessionem, sed ad Ecclesiæ benedictionem (a) nos co- operatus es in nobis. A templo tuo in Jerusalem tibi (h) hortatur propheta, (1) quibus Dei et regis in sancto afferent reges munera. Distinguit intelligentiæ signiitinera (b) esse visa firmaret, dicens: In Ecclesiis be- ficationem, ne quid confusum ambiguumque subrenedicite (c) Dominum Deum de fontibus Israel: ex pat in eo quod ait. Manda Deus virtuti tuæ: quod initiis scilicet legis atque (d) adumbratione gestorum utique contra humanum sensum et usum naturalis doctrinam Ecclesiæ defluxisse commemorans. Ac ne consuetudinis est locutus. Mandare enim quisquam quid benedicentibus ecclesiis ambiguitatis existe- virtuti suæ aliquid non videtur 235, quia per eam ret; (2) quis 234 hic maximus evangelica spei internæ potestatis insit effectus et cum omnia virprædicator futurus esset, ostendit dicens: Ibi Benja- tute fiant, non existimatur virtuti ipsi aliquid mandari min junior in pavore; in Ecclesia scilicet fontibus solere faciendum. Sedenim (7) Dei virtus Deique saBenjamin junior in pavore mansurus; post conster- B pientia est Dominus Jesus Christus, qui et ponendæ nationem enim pavoris in Evangelium Christi de tri- animæ ac resumenda mandatum accepit a Patre bu Benjamin Paulus electus est, matutino devoratas (Joan. x, 18). Idcirco non contra intelligentix comcarnes ad vesperum dividens in salutem (Gen. XLIX, munis sensum dictum videtur, quod tamen prophe27). Cæteros quoque principes Juda ne ignorentur tica scientiæ proprietate memoratum est, ut virtuti ostendit: id est, qui ab eo, qui de Judæ frutice ex- sue mandaret Deus, unigenito scilicet Deo, qui et spectatio gentium futurus erat (Ibid., 10), eligendi Dei virtus est. Dehinc quia rerum subitarum in Deum essent, (3) revelans: Principes (e) Zabulon, prin- non cadit nova (i) repensque molitio, cujus sciencipes Nephthalim. Ex his enim, ut Evangelia decla- tiam non subterfugiant quæ gerenda sunt, quia naturant, apostolorum est cœpta delectio, hos principes ra ejus universa quæ erunt, virtutis suæ potestate eorum qui in ecclesiis congregarentur ostendens. complexa est; id nunc confirmari Propheta postulat, Nam cum ex omnibus tribubus, singulis quibusque quod jam sit idem Deus operatus in nobis, secundum populis secundum legem sint principes instituti : illud Apostoli: Benedictus Deus et pater Domini nostri nunc tamen ubi evangelicæ dispensationis principes Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione declarabantur, (f) earum (4) tantum tribuum, ex qui- spiritali in cœlestibus: in quo et elegit nos ante mundi bus vocandi essent, commemorata sunt nomina. C constitutionem, ut essemus sancti et immaculati in ipso Orta enim in finibus Zabulon et Nephthalim luce magna post umbram mortis, piscatores ex his sunt hominum constituti. Solum ergo id sub prophetiæ significatione ex illa principum universitate memoratum est, quod ad Evangelii confirmationem ipsis rerum effectibus et Apostolorum electione esset explendum. 29. Christi adventus exoptatur. Et quia tantæ exspectationis spe (5) detinerentur (quia non ambiguum est omnes sanctos et prophetas cœlesti desiderio evangelicæ beatitudinis tempus optasse, Do (1) Ut quibus... essent visa. Quis hic ipse maximus. (a) Verba, sed ad Ecclesiæ benedictionem, non ex- D stant in ms. reg. Horum loco in Miciacensi ms. habetur, sed ad cœlestem benedictionem : quæ quidem, ut et ea quæ præcedunt, ad superius verbum perfecta sunt, non ad subsequens cohortatur referenda esse nonnihil suspicati sumus. (b) Editi cum mss. Vatic. essent visa, prius apud Bad. Er. Lips. et in iisdem mss. præfixa particula ut ante quibus Dei. Sequimur regium codicem. (c) Regius ms. Dominum de sanctis Israel. At ex subnexis liquet Hilarium ad fontes alludentem docere doctrinam Ecclesiæ ex legis initiis defluxisse. (d) Bad. et Er. adumbrationem. Lips. et Par. adumbrationum castigant mss. (e) Et hic habet ms. reg. Diabulon : inferius autem Ziabulon. (Ephes. 1,3 et seqq.). Deus itaque, qui secundum Prophetam fecit quæ ventura sunt, ea quæ jam ante constitutionem mundi (j) per definitionem gerendo rum operatus in nobis est, confirmavit in Domino (Isai. XLV, 11, sec. LXX). rentes. - 30. Quod templum, qui reges inde munera Deo feEt quid illud sit, mox continuat ordo dictorum: A templo tuo in Jerusalem tibi afferent reges munera. Templum in Jerusalem est, in quo hostiarum legitima offerebantur: nunc autem a templo in Jerusalem a regibus sunt munera (8) afferenda. (5) Detinentur. (6) Et sancti, non et justi. (f) Ms. reg. eorum : habens etiam paulo ante tribus non tribubus: cujusmodi tertium casum pluralem sic expressum exhibent plerique mss. in Matth. (g) Editi hic subjiciunt, non audierunt: quæ verba expunximus auctoritate ms. reg. cum antea non exstet et non viderunt, ac sine illis idem locus referatur in psal, LXVIII, . 8, sine quibus hic nitidius confirmatur Hilarii sententia. (h) Par. hic et infra, offerent: a cujus verbi intelligentia Hilarius non recedit. (i) Editi, recensque. At mss. repensque, hoc est, et repentina. Deinde in uno Vatic. motio, non molilio. (j) In reg. ms. omittitur per definitionem gerendorum. In Turon. autem abest vox gerendorum. Quod utique contra locorum significationem ratio- A sæpissime increpet, jamque salus a Deo in omnes per wemque gestorum est: ut illinc quo inferri magis oporteret, id est de templo, offerenda sint munera. Sed quia est coelestis illa nobis mater Jerusalem, et primitivorum conscriptorum, et frequentantium cœtus (Hebr. x11, 22), omnisque in Christo renatus Dei templum est, maxime in quo non mors magis sit regnatura, sed vita; et qui ipse rex sit ejus, cujus servus fuerat ante, peccati, hostiam se ipsum vivam et rationabilem et placentem Deo offerens: tum ergo ab hoc templo, id est, ab hac sancta corporis sui habitatione, in illo conventu angelorem (1) frequentantium, id est, in illa cœlesti Jerusalem, si qui reges offerent sint, id est, qui peccato ultra non serviant, se ipsos Deo munus. B 31. 236 Taurorum concilium. Feræ sylvæ probati argento. Quod quia carnalis Israel, dum sibi tanvidetur tum peculiarem Dei misericordiam usurpat, tamquam soli ei sit proprium defendere; mox propheta subjecit, VERS. 31: Increpa feras sylvæ, concilium taurorum inter vaccas populorum; ut non excludantur hi, qui probati sunt argento : dissipa gentes (a) bellum volunt. Vaccas in Samaria adoratas esse, quæ cognitio ex libris est. Principes vero populi istius, jam non populi sed gregum duces esse propheticus sermo est, cum dicitur ex Domini persona : Tauri pingues obsederunt me (Psal. xx1, 13). Feras autem sylvæ, nequitiarum spiritualium supra verticem capilli in peccatis suis deambulantium significatio intelligenda est, secundum illud : Devastavit eam aper sylva, et singularis ferus depastus est eam (Psal.LXXIX, C 14). Quo in loco ipsius principis mundi, id est Satanæ, et immanitas significatur et virtus. Id ergo nunc poscit Propheta, (b) ut vel in has feras sylvarum, vel in hoc concilium taurorum inter populorum increpet vaccas: ne hi qui probati argento sunt, excludantur. Probati autem argento hi sunt, qui secundum argentum (c) defæcati, et passionum omnium igne decocti, immaculati et sine terrena sordis admixtione jam splendent. de Cum 32. Electis Dei scientia et pax optantur. enim propheticus sermo fidem gentium prædicet, populique hujus exacerbantis improbam voluntatem (1) Frequentium. (2) Professione. (3) Manu sua; hanc lectionem, hæc quæ infra sunt, (a) Par. hic et infra, quæ bella volunt. In enarratione autem habemus bella ad calcem num. 32, et bellum sub initium num. 33. (b) Sic miss. At. editi, ut videlicet has, etc. Mox in uno ms. Vat. increpatio sit, pro increpet. (c) In vulgatis, de peccati. Rectius in mss. defæcati. Sic in psal. LXV, n. 20: Examinantur credentes... ul igne purgati, et ab admixtione vitiorum carnalium defæcati, splendeant examinatæ innocentiæ claritate. (d) Bad. cum reg. ms. exprobata. (e) Omittitur imo et gentium in reg. ms. (Editi excepto Par. populus Gomorrhæorum; Esaia, cujus verba 1, 10, hic respiciuntur, consentiente, sed dissentientibus mss. (g) Apud Par. desideratur particula negans : et D omnesque sit cognita, idque ex scientia dispositionis Dei notum sit cum impietate populi (d) exprobrata, sancti quique in spem regni cœlestis vocantur (Non enim Judæorum Deus tantum est, et non gentium : imo et gentium (e): Unus enim Deus est, qui justifical circumcisionem ex fide, et præputium per fidem (Rom. III, 29, 30), postea ergo quam increpitis his qui principes Sodomorum, et (f) principes Gomorrhæorum esse meruerunt; tum ad gentes cognitio Dei scientiaque defluxit,et jam (g) non intra errorem neque contradictionem inscientiae detinentur. Increpitis autem sylvarum feris, taurorumque conciliis vaccisque populorum, eos qui adhuc perpetuis adversum gentium spem ac salutem infidelitatis odiis persistunt decertare, condemnat dicens : Dissipa gentes bellum quæ volunt. Pacificavit enim omnia Dominus in cœlo et in terra et secundum Apostolum (Coloss. 1, 20; Il Cor., v, 29), Deus in 237 Christo crat, mundum reconcilians sibi. Earum ergo gentium dissipationem, quæ cœlestis pacis foedus abuuant, magisque dissentionum volent bella, sub diversarum tamen gentium congregatione denuntiat. 33. Egyptus prope tota fidelis, baptisma, apostolicum ministerium. Nam ad conservationem conjunctionemque totius sensus, increpitis taurorum conciliis ferisque sylvarum, gentibusque bellum volentibus dissipatis, ne quid sibi ultra arrogans Israel impiusque præsumeret; subjecit, VERS. 32, 33: Venient legati ex Ægypto, Ethiopia præveniet manus ejus. Deo regna terræ: cantate Deo, psallite Domino. Expleta enim hæc eadem sunt, vel Magis ex Oriente venientibus, vel tunc cum in apostolos Spiritus sanctus divisi ignis modo venit. Nam illic ad prædica tionis evangelicæ cognitionem etiam ex Ægypto convenisse scribuntur, quibus magnitudinem divini muneris, tamquam legatis, renuntiantibus Ægyptus prope universa est jam fidelis. Ethiopia vero in Candacis (h) eunucho fidei (i) confessione (2) prævenit; manu autem sua (3), dum ipse baptismi gratiam sibi ostulat, dicens: Ecce aqua, quis prohibet me baptizari (Acı. vi, 36)? Sacramentum ipsum baptismi adeo impatientis desiderii cupiditate præveniens : ut confirmant manu autem sua, dum ipse baptismi gratiam, etc. mox loco inscientiæ, habetur inscitia, in aliis autem edit. in scientia. Probabilius ms. reg. scientiæ, cui scil. fiat contradictio. Verius tamen unus e Vaticanis, inscientiæ : ut ex mentis cæcitate significetur orta esse contradictio. Quo sensu subsequens tractatus n. 20, eorumdem Judæorum cæcitatem vocat obcæcati cordis inscientiam. (h) Reg. ms. in Candacis, omissa voce eunucho. Favet Vatic. in quo, in Candace est fidei confessione præventa. (i) Bad. et Er. confessionem: tum cum mss. Vat. reg. et Mic. prævenit:manu autem sua: pro quibus Lipsius de suo substituerat, prævenit manus suas. Potius forsitan esset restituendum supra, Æthiopia præveniet manu sua, quodam modo favente græco. Αιθιοπια προφθάσει χεῖρα αὐτῆς. |