1673

2. Barabbas quid.-Offerenti vero Pilato, ut, secun- A dum solemnis diei privilegium, quo unum ex reis, poscentibus dimitti oportebat, Jesum absolveret (Ibid., 17): Barabban potius hortantibus sacerdotibus populus elegit (20, 21). Interpretatio autem nominis Barabbæ est patris filius. Jam itaque arca num futuræ infidelitatis ostenditur, Christo patris filium præferendo, antichristum scilicet hominem peccati et diaboli filium potiusque adhortantibus principibus suis eligunt damnationi reservatum, quam Asalutis auctorem.

糖

7.

3. Chlamys coccinea et purpurea. Corona spinea. Calamus in manu. In capite. Caso deinde Domino imponitur chlamys coccinea, et vestis purpurea, et corona spinea, et arundo dexteræ, et genu posito adoratus illuditur. Susceptis videlicet omnibus corporis nostri infirmitatibus, omnium deinde martyrum, quibus regnum secum erat debitum, sanguine in cocci colore perfunditur: pretiosoque prophetarum ac patriarcharum, in purpura, honore vestitur. Spinis quoque, id est, compungentium quondam peccatis gentium coronatur: ut ex rebus perniciosis atque inutilibus, quæ capiti ejus, id est, Deo circumdata moliuntur (a), gloria quæreretur peccatorum. Est enim aculeus in spinis, ex quibus Christo victoriæ corona contexitur. In calamo vero earumdem gentium infirmitas atque inanitas manu comprehensa firmatur. Quin etiam capiti ejus (b) illiditur. Capiti, ut opinor, de ictu calami non grandis injuria est: sed typica in co ratio servatur, ut infirmitas gentilium corporum manu Christi antea comprehensa, etiam in Deum patrem, quod caput ejus est, acquiescat. In his autem omnibus Christus dum illuditur adoratur (Ibid., 28-30).

4. Procedentes autem, homini quidam Cyrenensi lignum passiouis imponunt. Indignus enim Juda us erat Christi crucem ferre: quia fidei gentium erat relictum, et crucem accipere et compati. Locus deinde crucis talis est, ut positus in medio terræ, et tam

(a) In pluribus mss. molliuntur: quæ lectio sibi magis cohærere primum videbatur. In mentem etiam venerat, moriuntur. At postmodum duximus retinendum moliuntur, hoc est, peccata spinis repræsentata, non jam fiunt perniciosa et inutilia, sed operantur, nimirum gloriam. Tum apud Lips. et Par. vocabuJum peccatorum a verbo quæreretur puncto discretum, cum subsequentibus est enim copulabatur, renitentibus Bad., Er. et mss. in quorum nonnullis exstat, est autem aculeus. Nonnihil perplexum hunc Hilarii lo cum illustrat Ambrosius, lib. x in Luc., n. 105: Corona quoque de spinis capiti ejus adnexa, quid aliud quam divini operis munus ostendit, quod de peccatori bus mundi, tamquam sæculi spinis, triumphalis gloria Deo quæreretur ?

(b) Par cum mss. Rom., Colb. et Carn. inditur. Ex aliis libris revocamus illiditur: maxime cum in ps. CXLIII, n. 16, legatur: Iniqua dextera est, cum palmis cædit, cum virgis laniat, cum calamo collidit.

(c) In duobus mss. felle: et paulo post, incorruptio non incorruptioni. Tum peccatorum amaritudo, id est, amaritudo que peccatorum poena est. Unde Ambrosius, lib. x in Luc., n. 124, ad mentem Hilarii, Sinceritati, inquit,non debuit amaritudo misceri, ut ostenderetur sine amaritudine immortalitas resurgentium futura. (d) Apud Bad. Er. Lips. et in quinque mss. de sunt, que intra parenthesim comprehenduntur.

(e) Rursum in iisdem editis et scriptis quatuor versus sequentes desiderantur, ab hinc scilicet usque ad verba, hoc igitur maximum, ubi habent, hic igitur maximum.

(f) Apud Par. patientiæ voluntatis reluctantibus miss., ex quibus hi versus primum vulgati sunt.

(g) Multi ob hunc locum existimant Hilarium sensisse, carnem Christi morientis a Verbi divinitate fuisse separatam. At cum lib. vu de Trin., n. 13, de Christo affirmet: Naturam nostræ carnis jam inseparabilem sibi homo natus assumpsit; cum etiam lib. ix,

B

D

1074

quam in vertice hujus universitatis insistens, ad ca-
pessendam Dei cognitionem universis gentibus esset
æqualis. Oblatum quoque vinum felli (c) admixtum
bibere recusavit: non enim æternæ gloriæ incorru-
ptioni peccatorum amaritudo miscetur. Vestis 808
vero ejus sorte potius divisa quam scissa, mansuram
incorruptionem corporis indicabat (Ibid., 32-35).
5. Latronum situs quid repræsentet.

Atque ita in ligno vitæ, cunctorum salus et vita suspenditur : cui duo latrones, lævæ ac dexteræ affiguntur, ((d) et ideo cum eo, ut intelligi posset mors hominum a morte Unigeniti discrepare: ille enim reddidit spiritum sponte cum voluit, istis crura sunt comminuta (Luca XXIII, 33) omnem humani generis universitatem vocari ad sacramentum passionis Domini ostendentes. Sed quia per diversitatem fidelium atque infidelium fit omnium secundum dexteram sinistramque divisio: unus ex duobus ad dexteram situs, fidei justificatione salvatur (Ibid., 43). Additur etiam illud opprobrium, quo se ipse Israel infidelitatis argueret, cum dicitur: Hic est qui destruebat templum Dei, et in triduum illud reædificabat, et reliqua (Matth. xxvn, 40). (e) Non erat difficile de cruce descendere: sed sacramentum erat (f) paternæ voluntatis explendum. Sed majora opera in cruce positus agebat, totius commotione naturæ : hoc igitur maximum omnium, et veluti difficillimum ponitur? Quid ergo venia erit, cum post triduum reædificatum Dei templum in corporis resurrectione cernetur? Quod autem latrones ambo conditionem ci passionis exprobrant (44); universis etiam fidelibus scandalum crucis futurum esse significat.

6. Triduum mortis Christi. Derelictio Christi a Deo. Aceti potati mysterium. - Nox autem ex die, divisio temporum est. Ita enim tertius dierum trium totidenique noctium numerus expletur: et occultum divinæ operationis mysterium totius creationis stupore sentitur. (g) Clamor vero ad Deum, corporis n. 11, acriter contendat, quod caro spoliata, et carne se spolians, et corpus a mortuis excitans, unus et idem Christus sit; cum denique lib. x, n. 59, etc., non minori contentione disputet adversus Christi divisores, unum et eumdem esse Christum qui et in sepulcro jaceat, et in cœlo reguet; æquius est ut hæc eum illæsa substantiali Verbi cum carne conjunctione dixisse existimemus. Hoc igitur ita dixerit, ut cum Verbum virtute sua valeret corpus a morte protegere, illud dereliquerit, cui non adfuit, ut mortem ab eo arceret. Sic supra, c. 3, n. 2. Christus ut esuriret, hominem naturæ suæ dereliquisse prædicatur: quod de substantiali Verbi separatione ac derelictione nemo dictum intellexerit. Deinde sententia, a qua Hilarium stetisse quidam opinantur, hoc fidem pulsat, quod non vere mortuus sit Dei filius, si a carne ante mortem secesserit. At quam integra sit ea illius fides, planum est ex his lib. in de Trin., n. 15: Dei Filius crucifigitur: sed in cruce hominis mortem Deus vincit. Christus Dei filius moritur: sed omnis caro vivificatur in Christo. Dei filius in inferis est: sed homo refertur ad cælum. Ex quibus patet eum sensisse, Dei Filium neque in morte a carne, neque in inferis ab anima fuisse separatum. Porro in his, Clamor vero ad Deum, corporis vox est, etc., corporis nomine totus homo potest intelligi: quemadmodum, lib. I de Trin. num. 16, cum de verbis Christi: Clarificame, Pater, apud temetipsum, etc., subjicitur: Hæc carnis deprecatio est, Vocabulum carnis ad totum hominem refertur. Si autem totus homo etiam secundum animam a Filio Dei ante mortem desertus fuit, in inferis non fuit Filius Dei. Notatu dignum est, quod in ps. CXLI, n. 6, hæc verba, Deus meus, non de Christo homine ad Verbum, sed de Filio ad Patrem interpretetur in hunc modum Cum proclamat, Deus meus, quare me dereliquisti? in his non est infirmitatis suæ confessio, sed paternæ virtutis prædicatio. Qui plura vo

1075

SANCTI HILARI! EPISC. COMMENT. IN MATTH. CAP. XXXIII.

A

1076

rum doctrinam infertur in vacuam et in novam requiem lapidis excisi scilicet in pectus duritiæ gentilis quodam doctrinæ opere excisum Christus infertur, rude scilicet ac novum, et nullo antea ingressu timoris Dei pervium. Et quia nihil præter eum oporteat in pectora nostra penetrare, lapis ostio advolvitur: ut quia nullus antea in nos divinæ cognitionis auctor fuerat illatus, nullus absque eo postea inferatur. Metus deinde furandi corporis et sepulcri custodia atque obsignatio, stultitiæ atque infidelitatis testimonium est: quod signare sepulcrum ejus voluerint, cujus præcepto conspexissent de sepulcro mortuum suscitatum.

vox est, recedentis a se Verbi Dei contestata dissi- sitas. Domini igitur corpus tamquam per apostolodium. Denique cur relinquatur exclamat, dicens: Deus, Deus meus, quare me dereliquisti († 46)? Sed relinquitur; quia erat homo etiam morte peragendus. Quin etiam hoc, quod per calamum datum in spongia acetum cum potasset, proclamans spiritum reddidit, diligenter est contuendum (Ibid., 48-50). Vinum et honor est immortalitatis et virtus, quod per vitium aut incuria aut 809 vasis inacescit. Hoc igitur cum in Adam coacuisset, ipse accepit et potavit ex gentibus. In calamo enim ex spongia ut potaret offertur, id est, ex corporibus gentium vitia corruptæ æternitatis accepit; et in se atque immortalitatis (a) communionem ca quæ in nobis erant vitia transfudit. Denique in Joanne, post quam perpotaverat, dixit: Consummatum est (Joan. xix, 30): quia (b) omne vitium human corruptionis hausisset. Et quia nihil agendum esset extrinsecus (c), spiritum cum clamore et voce magna emisit (Matth. XXVII, 50): dolens non omnium se peccata (d) portare. 7. Quæ Christi mortem consecuta sunt. Et dein- B ceps velum templi scinditur: quia exinde populus est divisus in partes, et veli honor cum custodia Angeli protegentis aufertur. Movetur terra: capax enim hujus mortui esse non poterat. Petræ scissæ sunt omnia enim tum valida et fortia penetrans Dei verbum et potestas æternæ virtutis irruperat. Et monumenta aperta sunt: erant enim mortis claustra (e) reserata. Et multa corpora sanctorum dormientium surrexerunt: illuminans enim mortis tene bras, et infernorum obscura collustrans, in sanctorum ad præsens conspicatorum resurrectione mortis ipsius spolia detrahebat. Ut autem infidelitatis facinus Israeli accumularetur; centurio et custodes hanc totius naturæ perturbationem contuentes, Dei filium confitentur (Ibid. 51-54).

--

8. Sepultura Christi. Quod autem a Joseph rogato Pilato ut corpus redderet, et sindone involvitur, et in monumento novo in petra excisa reponitur et saxum monumenti ostio advolvitur (Ibid., 58-60) : quamquam sit ordo gestorum, et sepeliri eum esset necesse, qui resurrecturus esset ex mortuis; tamen non sine rerum aliquarum momento expressa sunt singula. Joseph apostolorum habet speciem et idcirco quamquam in duodecim apostolorum numero non fuerit, discipulus Domini nuncupatur. Hic munda sindone corpus involvit. Et quidem in hoc eodem linteo reperimus de cœlo ad Petrum universorum 810 animantium genera summissa (Act. x, 12). Ex quo forte non superflue intelligitur, sub lintei hujus nomine consepeliri Christo ecclesiam quia tum in eo, ut in confusione ecclesiæ, mundorum atque immundorum animalium fuerit congesta diverlet, adeat specialem ea de re dissertationem in generali præfatione, § 4.

(a) Ita mss. Rom. Colb. et Carn. Clarius repeteretur præpositio in ante immortalitatis. Alii vero libri, communione ea quæ in nobis erant vitiata. In eadem verba Ambrosius loco laudato, n. 124 :Vitium corruptæ per Adam immortalitatis aboletur in calamo, ut de corpore absorberetur humano. Nos quoque vitia nostra per incuriam mentis corporisque concreta transfundamus in Christum.

(b) Vocabulum omne non exstat in quinque mss. Retinemus tamen cum sincerioribus, hoc postulante verbo consummatum est, et Ambrosio consentiente, num. 125, ubi habet : Consummata sunt omnia, eo quod assumptæ mortalitatis impletum esset omne mysterium, et exhaustis omnibus vitiis, immortalitatis sola lætitia remansisset.

(c) Quo nimirum invitus amitteret spiritum, quem quia nulla vi externa potuit amittere, volens emisit. Quod enim emittitur, voluntarium est; quod amittitur, necessarium, inquit Ambrosius, lib. x, in Luc., n. 127. Subinde apud Bad., Er., Lips. et in quinque ms. cum clamore vocis magnæ.

C

9. Resurrectio die Dominica. Angelus ejus index primus cur. Cur primum mulier culæ ejus consciæ. — Motus vero terræ tempore matutino (Matth. XXVIII, 2), diei dominici resurrectionis est virtus: cum contuso mortis aculeo, et illuminatis illius tenebris, resurgente Virtutum cœlestinm Domino, infernorum trepidatio commovetur. Angelus autem Domini de cœlo descendens, et lapidem revolvens, et sepulcro adsidens, misericordiæ Dei patris insigne est, resurgenti filio ab inferis Virtutum cœlestium ministeria mittentis. Atque ideo prior ipse resurrectionis est index, ut quodam famulatu paternæ voluntatis resurrectio nuntiaretur. Sed confestim Dominus mulierculis per angelum adhortatis occurrit, et consalutat (Ibid., 9): ut nuntiaturæ exspectantibus discipulis resurrectionem, non angeli potius quam Christi ore loquerentur. Quod vero primum mulierculæ Dominum vident, salutantur, genibus advolvuntur, nuntiare apostolis jubentur; ordo in contrarium causæ principalis est redditus: ut quia a sexu isto cœpta mors esset, ipsi primum resurrectionis gloria et visus et fructus et nuntius redderetur. Emitur vero a custodibus, qui omnia hæc viderant 811 argento resurrectionis (f) Christi silentium, et mendacium furti honore scilicet sæculi et cupiditate (g) quia in pecunia honor ejus est, Christi gloria denegatur (Ibid., 12, 13).

1. (h) Principes vero sacerdotum, qui debuerant converti ad poenitentiam, et Jesum quærere 1esurgen tem, perseverant in malitia : et pecuniam, quæ ad usus templi data fuerat, vertunt in redemptionem menda. cii, sicut ante triginta argenteos Judæi (Hieron. Jude) dederant proditori. Omnes igitur, qui stipe templi, et his quæ conferuntur ad usus Ecclesiæ, abutuntur in aliis rebus, quibus suam expleant voluntatem, similes sunt Scribarum et sacerdotum, redimentium mendacium et sanguinem Salvatoris.

2. Undecim autem discipuli ejus abierunt in Cali(d) Editi, potare: renitentibus mss.

(e) Par. cum mss. Colb., Carnul. et Rom. reseranda. De resurrectione sanctorum, qui tum Jerosolymis visi sunt, vide observata col. 275 hujus edition., not, d. D(f) In sola edit. Par. resurrectionis Christi. Principes vero, omissis intermediis. His similia sunt illa Tract. ps. LXVIII, n. 23 : Quatenus silentium resurrectionis pecunia emerint... cognitum est: et in ps. 11, n. 12: Qui resurrectionis silentium a militibus, et famam furali corporis emerant, etc.

(g) In mss. Colb. et Carn. desiderantur sequentia hujus num. verba.

(h) Quod sequitur, primum vulgatum est in editione Parisiensi an. 1605, et ut quidem conjectamus, ex ms. nunc Colb. quem unum tunc recensitum fuisse, facile intelligere est. Exstat etiam ad calcem ms. Carnut., sed altero et recentiore charactere. Hic adsutum est ex commentario Hieronymi, primis dumtaxat verbis mutatis; adeo ut posituni sit: Principes vero sacerdotum, ubi apud Hieronymum est, Illi vero. Nec latet voluisse quempiam hunc Hilarii commentarium ad postrema usque Matthæi verba perducere.

læam, in montem ubi constituerat illis Jesus ( A et Filii et Spiritus sancti: ut quorum est una divinitas, 16). Post resurrectionem Jesus in monte et Galilæa conspicitur, ibique adoratur, licet quidam dubitent, et dubitatio eorum nostram augeat fidem.

FINIS INDICIS TOMI NONI.