Quam faciat, primumque suos examinet actus; Dividat falso verum, secernat honestum
A turpi, vitium fugiens sectator honesti; Promittat raro, det crebrius, imo petentem Munere præveniat, ne sit res empla rogatu. Si quid promittit, promissum munus adæquet, Vel superet, ne re major spes gaudia vincat. Promissum comitetur opus, ne tarda sequantur Munera, ne doni merito dantisque favori Detrahat, et donum minuat dilatio dantis. Non fluat in motus varios, sed firmiter uni Insistat mens fixa bono, ne singula tentans Nil teneat, nec sic animus discurrat ubique, Quod nusquam. Ne planta recens translata fré- [quenter
Areat, aut varii tentans medicaminis usum Invaleat morbus; ne mens sic omnibus adsit, Ut nulli; sic cuncta probet, ut singula perdat. 393 Nec petat impelli populari laude, nec ip-
Respuat oblatam, nisi sit velata colore Hypocrisis, verbo quærens emungere lucrum. Nam nimis austerum redolet, qui despicit om- [nem Famam; mollescitque nimis qui singula famæ Blandimenta petit, populari deditus auræ. Non animo facili, non aure bibente favorem Audiat hypocritas laudes, mendacia famæ, Palponis phaleras, quæ verba sophistica pingit, Et dulci laudum sonitu citharizat in aure Divitis, et vendit laudes ad ponderá doni.
CAPUT V.
Honestatis dona.
Post rationis opes et tantum munis, Ilonestas Thesaurum reserat proprium, juvenemque sua- (rum
Custodem decernit opum, deponit in illo Quidquid habet, jus omne sui transfundit in il-
Infames vitare monet, ne fama laboret, Ne vicina bonos lædant contagia mores.
Ut vitium fugiat, naturam diligat, illud Quod facinus peperit damnans, quod prava vo- [luntas
Edidit; amplectens quidquid natura creavit. Non homines, sed monstra cavens, et crimina vi- [tans :
Sic instans vitio, quod rerum parcat honori : In commune bonus, ne lux abscondita parce Luceat, et fructus det virtus clausa minores : Interius sibimet ut pauci vivat, et extra Ut plures, intus sibi vivens, pluribus extra. Ut mundo natum se credat, ut omnibus omnis Pareat, et sapiens sese cognoscat in illo. Ne loca denigrent famam, ne tempora reddant
A Suspectum, vitæque modus, rerumque facultas Prædictis succedit honor, prædicta colorans Luce sua, nullamque sinit sentire lituram Dedecoris, sed cuncta suo perlustrat honore Muneris, et proprio cultu decus omnia vestit. Non minus irradians aliarum facta sororum, Quam rosa cognatos flores, quam Lucifer ignes Sidereos, lapidumque jubar carbunculus auget; Assistens Phronesis pluit omnia dicta Sophiæ. Non illas largitur opes, quæ sæpe potentum Excæcant animos, et majestatis honorem Inclinant, minuunt leges, el jura retardant; Sed potius donat thesaurum mentis, et omnes Divitias animi: quas qui semel accipit, ultra Non eget, imo semel ditatus semper abundat. B Quarum rectus amor, possessio nobilis, usus Utilis, utilior largitio, fructus abundans. Hæc est gaza poli, cœli thesaurus, inundans Gratia, quæ doctos ditat, quæ prodiga largos Vult possessores, et dedignatur avaros. 394 Clausa perit, diffusa redit; nisi puolica fiat, Labitur, et multas vires acquirit eundo. Non istas depascit opes rubigo, nec ignis Devorat, aut furis minuit subreptio, mergit Naufragium, tollit prædo, depauperat hostis. Nec solum phronesis confert sua dicta ", sed ul- [tra
Procedit, jubet ancillas exponere quidquid Possunt, et quodam certamine fundere dona. Grammaticæ doctrina prior præcepta Sophiæ Complet, et in juvenem descendit tota, nec in se Fit minor, imo magis crescens grandescit in illo. Omne quod ipsius decernit regula, canon Præcipit, et dictat artis censura magistræ, In dotem juvenis confert, ne verba moneret Citra grammaticam; ne verbo barbarus erret, Barbaries quam nulla notat, sic ergo loquendi Recte, scribendique viam sectatur, et artem Assequitur, damnat vitium, toleratque figuram: Perfundensque virum Pegasei nectare fontis, Turba poetarum, docet illum verba ligare Metris, et dulci carmen depingere rhythmo.
D Logicæ virtus. Rhetorice, arithmeticæ, musicæ, geo- metria, astrologia, theologiæ, pietatis dona. Succedit Logicæ virtus arguta, nec alget Munere Pygmæo; verum contendit in illo Spargere divitias, et dandi laxat habenam. Hæc docet argutum Martem rationis inire, Adversæ parti concludere, frangere vires Oppositas, partemque suam ratione tueri : Vestigare fugam veri, falsumque fugare, Schismaticos logice, falsoque retundere fratres, Et pseudologicos et denudare sophistas. Adsunt rhetoricæ cultus floresque colorum,
Ms. V., dona. 89 dona. 90 Ancillæ, disciplinæ sunt humaniores, seu artes liberales.
Verba quibus stellata nitent, et sermo decorem Induit, et multa splendescit clausula luce. Has sermonis opes cultus et sidera verbi Copia Rhetoricæ jactat, juvenisque loquelam Pingit, et in vario præsignit verba colore. Succincte docet illa loqui, sensusque profundos Sub sermone brevi concludere, claudere multa Sub paucis, nec diffuso sermone vagari : Ut breve sit verbum, dives sententia, sermo Facundus, multi fecundus pondere sensus. Vel si forte fluat sermo sub flumine verbi, Fluminet uberior sententia, copia fructus Excuset folii silvam, paleasque vagantes Ubertas granis redimat, sensusque loquelam. Donat opes ars illa suas quæ semina rerum, Fœdera, complexus, causas, et vincula, certis Legibus inquirit, numeros vestigat, et omnes 395 Discutit effectus, quibus omnia fixa tenen- [tur
Sub vicibus constricta suis, numerisque ligantur Cuncta simul, pacemque tenent cessante tumultu. Ergo viro sua denudat secreta Minerva, Hæredem facit esse suum, juvenique revelat Scibile quidquid habet, quidquid sua copia fundit, Quæ ratio numeris, quæ virtus, quæve potestas Insit, et in numeris quæ tanta potentia regnet, Ut numeri nodo stabilis liget omnia nexus. Musica divitias aperit, sua munera multo Plena favore viro concedit, adoptat eumdem *1; Omne suum velut hæredi delegat eidem. Quæ vox displiceat voci, quæ consonet illi Monstrat, amicitias vocum, rixasque sonorum Edocet, et quæ vox turbet, quæ debriet aurem. Explicitas in dona manus ars illa relaxat, Que terræ spatium, tractus maris, aeris altos Discursus, cœli fines metitur, et oinne Corpus sub certo describit fine, nec altum Impedit, immensum tardat, retrahitque profun- [dum.
Illa virum docet in spatio concludere terram, Aera metiri, mare sistere, claudere cœlum Finibus, et teretem mundi describere formam. Astrorum doctrina suum componit in illo Hospitium, quo nulla magis sibi complacet aula. Illa docet quis motus agit cœlestia, stellas Excitat, aut cœli quis spiritus incitat orbem. Hoc doni titulo mundi Sapientia ditat Præsignitque virum; sed eum divinius afflans Ars divina poli, veri schola, nescia falsi : Ars quæ sola fide gaudet subnixa, nec arte Nititur, humanæ fugiens rationis asylum: Gratius arrisit, animam cum cœlicus ignis In superis" retineret adhuc, splendorque serenus Adspiraret ei, nec nostras ætheris imi Pressuras pateretur adhuc, nec tædia mundi. Illa docet cœleste sequi, vitare caducum, Vivere lege poli, sursum suspendere mentem,
Ms. A., adaptat eidem. 92 Ms. A., in terris.
Munere, nec doni merito venetur amorem. Nam pretio quæsitus amor cum munere cedit, Et quantum durat largitio, durat amicus. Prostat talis amor, mensuram muneris implens. Non ibi vera fides, ubi munus donat amorem. Non donum largitur amor, dum pondus amo:is Ponderat ipsa dati merces, et copia doni. Sed precis et pretii venali lege relicta, D Quærat quem vero sic complectatur amore, Illæsaque fide, quod amor lucretur amorem Alterius, referatque novos novus alter amores; Sitque relativa dilectio, mutuus adsit Nexus amicitiæ, quam nec Fortuna novercans Solvat, nec casus agitet, nec gloria frangat. Quærat cui possit se totum credere, velle Declarare suum, totamque exponere mentem. Cui sua committat animi secreta latentis Ut sibi, conservet thesaurum mentis in illo. Nil sibi secretum quod non develet ** eidem, Ut suus in tali signo mensuret amicus Pondus amicitiæ, quam lance rependat eadem. LECTIONES.
93 Ms. A., revelet. Ms. R., divulget.
Subsequitur virtus, quæ gaudet fundere dona, Spargere divitias, et opum diffundere massam. Quæ census nutrire vetat vel pascere nummos, Nec sinit ignavam secum pigrescere "gazam : Nec bursam satiat nummis, sed cogit eamdem Ad vomitum, si quid census absorbuit unquam. Olim parca viris nunc uni prodiga, sese Transcendit, viresque suas excedit in uno. Hæc docet ut mentem dono suspendat ab omni, 397 Excutiatque manum, nec opum succumbat [amori,
Divitias animo calcans et mente triumphans. Sic conculcet opes, ne conculcetur ab illis. Ne manus ad donum currat, nexuque tenaci Viscus avaritiæ munus constringat adeptum ; Neve relativam mercedem munera quærant, Nec lucrum sitiat, nec præmia munus adoret : Sed sine spe reditus fundantur munera sparsim 95, Solaque nobilitas et simplex gratia mentis Informet munus, et doni condiat usum. CAPUT VIII.
Nobilitas filia Fortunæ.
Post alias sua dona libens et læta dedisset Filia Fortunæ, casus cognata propinqui Nobilitas, si quid proprium cessisset in ejus Sortem, quod posset Naturæ lege tueri.
Sed quia nulla potest nisi quæ Fortuna ministrat, Nil sine consilio Fortunæ perficit, imo Matris adire domum disponit filia, gressum Aggreditur, superatque viæ dispendia cursu. Est rupes maris in medio, quam verberat æquor Assidue, cum qua corrixans litigat unda; Quæ variis agitata modis, percussaque motu Continuo, nuuc tota latens sepelitur in undis, Nunc exuta mari, superas respirat in auras : Quæ nullam retinet formam, quam singula mu- [lant
In varias momenta vices, quæ sidera florum Jactat, et in multo lætatur gramine rupes, Dum leni Zephyrus inspirat singula flatu. Sed cito deflorat flores, et gramina sævus Deperdit Boreas : ubi dum flos incipit esse, Desinit 96, et florum 97 momento sistitur ætas. Sicque furens Aquilo prædatur singula, flores Frigoris ense metit, et pristina gaudia delet. Hic nemus ambiguum, diversaque nascitur arbor. Ista manet sterilis, hæc fructum parturit; illa Fronde nova gaudet, hæc frondibus orphana plo- rat.
Una viret, plures arescunt, unaque floret, Efflorent aliæ; quædam consurgit in altum, Demittuntur humi reliquæ; dum pullulat una, Marcescunt aliæ. Varius sic alterat illas Casus, et in varias 8 alternat motibus omnes. Multa antiphrasim gerit illic alea casus, Pygmea brevitate sedens, demissaque cedrus
"Ms. V., torpescere. variis. 99 Ms. J., induit.
A Desiait esse gigas, et nana myrica gigantem Induit alterius sic accipit 99 altera formam. Marcescit laurus, myrtus parit, aret oliva, Fit fecunda salix, sterilis pyrus, orphana fructu Pomus, et in partu contendit vitibus ulmus. 398 Hic jaculis armata suis spineta minantur Vulnus, et insultans manibus nocet hispida taxus. Hic raro philomela canit, citharizat alauda: Crebrius hic miseros eventus bubo prophetat, Nuntius adversi casus, et præco doloris. Hic duo decurrunt fluvii, quos dividit ortus Dissimilis, dispar vultus, diversa coloris Forma, sapor varius, distans substantia fontis. Prædulces habet alter aquas, mellitaque donans Pocula, melle suo multos seducit, et haustæ B Plus sitiuntur aquæ ; potantes debriat, imo Dum satiat, parit unda sitim, potusque sititur
Amnis, et innumeros hydropicat ille bibentes. Murmure lascivit tenui, dulcique susurro Murmurat, et placida rupem præterfuit unda. Amnis in ingressu multi sistuntur, et ultra Non patet accessus, qui dulces fluminis undas Vix tangunt, libantque parum, tantoque sapore Tacti, plus cupiunt, immergi plenius undis Optant, et totos perfundi fluctibus artus. Procedunt alii, quos alto gurgite mersos Plenior amnis habet, et provehit altior unda. Quos tamen imbutos tanta dulcedine fluctus Ad ripam levis unda refert, terræque remittit. CAPUT IX. Adversitatis fluvius.
Præcipiti lapsu fluctus dilabitur alter, Sulphureis tenebrosus aquis, absynthia gignit, Unda sapore suo reddit fervore caminum : Sicque color visum, gustum sapor, impetus au- [rem
Turbat, et insipidum fastidit naris odorem. Non has crispat aquas Zephyrus, sed funditus illas Evertens Boreas in montes erigit, undis
Indicens bellum, cognataque prælia miscens. Fluminis in ripa lacrymarum flumina multos Demergunt, qui demergi torrentis abysso
Amne furente timent, et fluctus ferre tumultum. Multus in hunc amnem populus descendit, et aliis Consepelitur aquis, tumidoque impellitur amne. Absorbet nunc unda viros, nunc evomit; istos Fluctibus immergit, hos respirare parumper Permittit sed quam plures sic sorbet abyssus, Quod revocare gradum, superasque evadere ad au- [ras
Non licet, et reditus vestigia nulla 100 supersunt. Hic fluvius variis currens anfractibus intral Torrentem prædulcis aquæ, cogitque fluentum Degenerare, luemque suam partitur eidem. Nubilus obtenebrat clarum, fermentat amarus Prædulcem, tepidum calidus, fetosus odorum. VARIÆ LECTIONES.
passim. 6 Ms. V., explicit. 97 Ms. R., formæ. 98 Ms. Vis
95 Ms. A., 100 Ms. A., retrorsum.
399 Fortunæ domus describitur. Fortuna nusquam stabilis.
Rupis in abrupto suspensa, minansque ruinam, Fortunæ domus in præceps descendit, et omnem Ventorum patitur rabiem, cœlique procellas Sustinet, et raro Zephyri mansueta serenat Aura domum, fletusque Noti Borcæque rigorem Parcius abstergit lenis clementia flatus. Pars in monte tumet, pars altera vallis in imo Subsidet, et casum tanquam lapsura minatur. Fulgurat argento, gemmis scintillat, et auro Resplendet pars una domus, pars altera vili Materie dejecta jacet ; pars ista superbit Culmine sublimi, pars illa fatiscit hiatu. Hic est Fortunæ sua mansio, si tamen usquam Res manet instabilis, residet vaga, mobilis hæret : Cujus tota quies lapsus, constantia motus, Volvere, stare, situs decurrere, scandere casus : Cui modus et ratio rationis egere, fidesque Non servare fidem, pietas pietate carere. Hæc est inconstans, incerta, volubilis, anceps, Errans, instabilis, vaga, quæ dum stare putatur, Occidit, et falso mentitur gaudia risu. Aspera blanditiis, in lumine nubila, pauper Et dives, mansueta, ferox, prædulcis, amara, Ridendo plorans, stando vaga, cæca videndo, fidelis In levitate manens, in lapsu firma, In falso, levis in vero, stabilisque movendo.
A Nunc meliore toga splendet, nunc paupere cultu Plebescens Fortuna jacet, nunc orphana veste Prostat, et antiquos lugere videtur honores. Præcipitem movet illa rotam, motusque laborem Nulla quies claudit, nec sistunt otia molum. Nam cum sæpe manum dextram labor ille fati [get,
Læva manus succedit ei, fessæque sorori Succurrit, motumque rotæ velocius urget. Cujus turbo rapax, raptus celer, impetus anceps, Involvens homines, a lapsus turbine nullum Excipit, et cunctos fati ludibria ferre
Cogit, et in varios homines descendere casus. Hos premit, hos relevat; hos dejicit, erigit illos. Summa rotæ dum Croesus habet, tenet infima Co- [drus,
Julius ascendit, descendit Magnus, et infra Sylla jacet, surgit Marius; sed cardine verso Sylla redit, Marius premitur : sic cuncta vicissim Turbo rapit, variatque vices fortuna voluntas. CAPUT 11.
Nobilitas domum Fortunæ, matris suæ, accedit. Fortuna et Nobilitas domum Naturæ adeunt. No- bilitatis dona parvi momenti sunt, respectu vir- tutum. Ratio assistit Fortunæ. Non sinit dare di- vitias, nisi mensurale.
Fortunæ loca prædicto signata paratu Nobilitas festiva petit, matremque salutat Adveniens, causamque viæ perstringit eidem Sub brevibus verbis, et matri supplicat, orans
Hoc firmum servans, quod nunquam firma; fi- Ĉ Ut si quid præsigne gerat, dignumque favore,
Hoc solum retinens, quod nesciat esse fidelis ; Hoc solo verax, quod semper falsa probetur ; Hoc solo stabilis, quod semper mobilis erret. Ambiguo vultu seducit forma videntem. Nam capitis pars anterior vestita capillis Luxurial, dum calvitiem pars altera luget. Alter lascivit oculus, dum profluit alter
In lacrymas; hic languet hebes dum fulgurat
Pars vultus vivit, vivo flammata colore, Pars moritur, quam pallor habet, qua gratia vultus Exspirat, languet facies, et forma liquescit. Una manus donat, retrahit manus altera donum. Ampliat hæc munus, hæc munera contrahit ;
Porrigit, hæc aufert; hæc comprimit, illa relaxat. Gressus inæqualis, ' varius, retrogradus, errans, 400 Progrediens retrograditur, multumque rece
Procedens, pariter velox et lentus eundo.
Ms. V., retrogradus, ebrius, errans.
Quod deceat virtutis opus, quod competat ipsi Naturæ facto, non illud deneget illi;
Quem Natura creat, recreat nova gratia, formant Mores, informat virtus, prudentia ditat, Præditat pictas, afflat decus, ornat honestas, Exornat ratio, species præsignit, et omnis Virtutum cumulus ejus concurrit in usum. His dictis modico risu Fortuna severos Exhilarans vultus, hæc natæ verba rependit : Actus Naturæ, virtutis fabrica, nostrum Non deposcit opus; nostro non indiget actu Tam celebris factura Dei, quam singula ditant Munera Naturæ, divinaque dona beatam Efficiunt, nulloque caret virtutis honore. Quid poterit casus, ubi casu nulla reguntur ? Quid mea mobilitas, ubi rem constantia servat? Quid levitas, ubi res stabilis? quid mobile, certa Res ubi quæque manet? ferro non indiget au- [rum:
Non lumen tenebris: sic me non exigit actus Naturæ, virtutis opus, factura superni VARIE LECTIONES. * Ms.A., dies.
Artificis, nostræque manus non postulat usum. Sed ne livoris stimulus videatur in istud Desævire bonum, vel me suspendere fastus; 401 Dona feram, quæcunque tamen sint illa ne-
Nolo, ne donans potius quam dona pudorem Sustineat, donique notæ sint crimina danti. Addam quæ mea sunt ; si quæ tamen aut mea dici Aut me posse decet alii conferre (quod absit !) Ut dem, sed potius ad tempus præsto; nec un [quam
Ulla dedi, nisi quæ pro velle resumere possem. Sed tamen hic nostros conabor vincere lapsus, Et vires inferre mihi, mutabo propinquas Fraudes, atque mei deponam tædia casus.
Me reddam stabilem, motum pro parte recidens. Incipiam solers, sapiens, discretaque, verax, Et stabilis fieri; quæ stulta, improvida, mendax, Et præceps huc usque fui, mutabo priores Excessus, nostrasque manus mirabor ad horam. »> Arripit ancipites post hæc Fortuna meatus, Et cœptum maturat iter, comitatur euntem Nobilitas, sequiturque suæ vestigia matris. Ergo viam superans incerto limite, gressu Ambiguo, casu ductore, errore magistro, Naturæ Fortuna domum perquirit, et illam Vix tandem, fluitans, vaga, præceps, mobilis, er- [rans
Invenit; adventum cujus mirata stupescit Curia. Sed quamvis habitus mutatio, vultus Degener, inconstans gestus, terrere videntem Posset, et a recto stupidam divertere mentem : Non tamen illa metu nutat, sed visa parumper Miratur, nec mentis abest constantia firma. Ergo Nobilitas dotes et munera profert. Fortuna dictante modum, juvenemque beatum Naturæ dono, virtutis munere, dote Coelesti, nulla peccati labe jacentem, Afflat honore suo: tamen hujus dona minori Luce micant donis adjuncta prioribus, imo Vix aliquid splendoris habent; dum luce premun-
Majori sic flamma minor vicina camino Languescit; sic stella latet contermina Phœbo. Confertur tamen ad laudem titulumque favoris Nobilitas augusta, genus præsigne, parentes Ingenui, libertas libera, nobilis ortus. Dum Fortuna parat alias apponere dotes, Assistit danti ratio, ne forte priorum Munera fermentet unius munus, et uno Depereat vitio multarum gloria rerum. Non sinit adversis respergere prospera, mœstis Gaudia, Fortunam se fallere cogit, et aufert Hanc sibi, mendacem veram facit esse, fidelem Falsam, constantem fluidam, cæcamque videntem Reddit, et ad tempus cogit cessare vagautem. Ergo suas largitur opes Fortuna, nec ultra
A Mensuram citrave sinit decurrere donum,
402 Fortunæ ratio: sed opes metitur, et omnes Librat divitias, ne si nimis effluat harum Alveus, in præceps mentem deducat, et illam Mergat opum torrens, animum declinet in usus Illicitos, mentisque suos effeminet actus. CAPUT III.
Alecto dolet hominem ad tantam perfectionem devenisse. Viliorum congregatur concilium ad hominem impugnandum.
Jam perfectus erat in cunctis cœlicus ille
Et divinus homo, jam lubrica fama per orbem Naturæ clamabat opus, jam rumor in aures Multorum dilapsus erat; cum tristis ad istos forruit Alecto rumores, nec tamen illis Præbuit assensus faciles, sed credere tandem Cogitur invita, cum res et fama peroret. Ergo domos languere dolet, gemitusque silere Ingemit, atque suos luget torpescere luctus. Cum lætetur homo plorat; cum rideat orbis, Luget, languescit; cum mundus floreat, aret. Cum vireat virtus, cum res humana virescat, Marcescit; cum regnet homo, proscribitur illa. Ergo suas pestes pestis prædicta repente Convocat ad cujus nutus glomerantur in unum Tartarei proceres, rectores noctis, alumni Nequitiæ, fabri scelerum, culpæque magistri,, Damna, doli, fraudes, perjuria, furta, rapinæ, Impetus, ira, furor, odium, discordia, pugnæ, Morbus, tristities, lascivia, luxus, egestas, Luxuries, fastus, livor, formido, senectus. Is scelerum turbo, vitiorum turba, malorum Conventus, numerosa lues et publica pestis, Tartareas ruit in sedes, ubi regnat Erynnys, Imperat Alecto, leges dictante Megæra.
Alecto Fastum alloquitur. Conqueritur de conversione hominum. Hominem impugnandum decernil.
Postquam turba furens, gens dissona, concio dis
[cors, Plebs dispar, populus difformis, sedibus illis Insedit, dum murmur adhuc percurreret aures ; Dans tumidas voces, et verba loquentia Fastum, D Alecto prorupit in hæc: Quæ jura, quis ordo, Quis modus, unde quies, quæ tanta licentia pa
Ut nostras natura velit proscribere leges, Et mundum servire sibi, damnare nocentes, Et justos salvare velit, cum nostra potestas Ejus præveniat vires, nostroque senatu Plebescat Natura minor, totiesque subacta Legibus imperii nostri, mutire valebit Amplius, et nostris subducere colla catenis? Proh pudor! incestus aberit regnante pudore? Languescet facinus mundum pietate regente? Cedet avaritia, si munera fundat ubique
« PoprzedniaDalej » |