3

bone episcopo in Floriacense coenobium fuisse A translatum asserit in lib. 11 de miraculis S. Benedicti cap. 11.

47. Præter editos, vitam S. Martini correxit Romæ apud S. Paulum, eamque glossulis explanavit teste Joanne in lib. п, num. 22, Idem auctor in lib. u, num. 11, mentionem facit libri de adventu S. Benedicti in pagum Aurelianensem, quem librum excidisse dolemus. Libellus de vita Gregorii Turonensis episcopi, qualis apud Surium editus est, <«< Odoni abbati » tribuitur in nonnullis codicibus mss. Hæc vita sic inscribitur in codice L. Sergii Andegavensis : « Prologus in vitam sancti Gregorii. Omnium quidem sanctorum, » etc. et post prologum: « Incipit vita S. Gregorii episcopi Turonensis ab Odone edita. Gregorius Celtico Galliarum traciu, » elc. Ut hunc libellum Odoni nostro tribuam, facit et Turonum civitas, et S. Juliani mo

45. Redeo ad sanctum Odonem, cujus cultus apud Cluniacenses receptus est jam inde ab obitu ipsius, et quidem xi Kal. Decembris, propter octavam sancti Martini, in quam incidit ejus mortis dies. Ob eam (ut puto) rationem ea die memoratur in Martyrologiis Brivatensi ms. et quibus. dam aliis. Apud Udalricum in lib. 1 consuetudinum Cluniacensium cap. 11, ubi diversæ per annum solemnitates recensentur, «< depositio sancti Odonis» numeratur inter eas, quæ in albis >> coluntur. Honorifica ejus memoria habetur in Martyrologiis, Romano, Benedictino, et, ut alia omittam, in Gallicano, in quo ter de eo agitur, B nasterium, quod Gregorio multum debuit, atque nemque xu et xi Kal. Decemb. et in Supplemento XIV easdem Kalendas: « Apud insula Jordanis prope Tolosam, veneratio sacratissimi corporis sancti Odonis abbatis Cluniacensis, eo ex gremio ecclesiæ S. Juliani Turonensis, ubi solutus nexibus mortalis vitæ sepulturam primum receperat, translati. » Denique Odonem ut « sanctum » Bernardus in apologia ad Guillelmum abbatem, et ante eum Gregorius VII in concilio Romano, omnes ante se Cluniacenses abbates « sanctos » agnoscit. De S. Odone sermo habetur inter additamenta bibliothecæ Cluniacensis, in ejus natali legendus, qui nihil aliud est quam sermo S. Maximi de B. Eusebio episcopo Vercellensi. Denique S. Odonem << miraculis vivere » testatur Petrus Equilinus. CAP. VIII. Odonis scripta et scite dicta ve moribus sæculi sui.

46. Sed tempus est, ut cæteris omissis ad ipsius Odonis opera convertamur, quorum alia canonicus, alia monachus, alia scripsit abbas. Et quidem canonicus Gregorii M. moralia in compendium redegit, de quo supra in capite 2 atque hymnos de S. Martino et antiphonas composuit, ex Joanne in lib. 1, num. 10. Jam monachus tres libellos «< ex Jeremiæ vaticinio » de sacerdotio condidit, eosque Turpioni Lemovicensi episcopo nuncupavit, apud Joannem in lib. 1, num. 37. Hos libros «occupationum >> ejus nomine quidam afficiunt, editi « collationes» appellant. Abbas denique alia elucubravit, scilicet libros quatuor de vita S. Geraldi comitis Auriliacensis, Aimoni abbati cænobii S. Martialis Lemovicensis (ut fert loci chronicon) inscriptos. Aimonem Tutelensem abbatem vocat chronicon Aureliacense. Forsan utrique loco præfuit. Scripsit Odo abbas libellum de reversione corporis S. Martini e Burgundia, rogatu Fulconis Boni comitis Andegavensis; breve scriptum « de eo quod Martinus par dicatur apostolis, » variosque sermones, quorum in editis quartus et ultimus est de combustione basilica B. Martini. Sermonem de S. Benedicto, in ejus translatione Floriaci habitum, laudat chronographus anonymus apud Chesnium in tomo III, pag. 344. Hæc omnia leguntur in bibliotheca Cluniacensi cum hymnis de sanctissimo Sacramento, et de Maria Magdalena.

Odonem abbatem habuit. In membraneo codice Carmelitarum excalceatorum apud Parisios, qui codex olim fuit S. Juliani Turonensis cœnobii >> prolixum habetur opus metricum sub hoc titulo: <«< Incipit occupatio domai Odonis abbatis, » incipiens ab his versibus :

Frater amande nimis, te pius implet amor gaudeo: Justitiæque sitis, pectoris est quod honor, est decus. Cor gemis esse fluens, queris et unde tamen de tuo. Inde poema voles, forte quod hoc religet, ne fluat. Constat quatuor libris, quorum primus est de opificio Dei, secundus de creatione hominis, tertius de ejusdem casu, et corruptione humanæ naturæ lapsæ, quartus de Patrtbus Veteris Testamenti usque ad Christum reparatorem. In fine: «Explicit Coccupatio domni Odonis abbatis. » Videtur esse sancti Odonis, tum propter monasterium S. Juliani, ex quo acceptus codex, ubi Odo abbas fuit: tum propter codicis scripturam, quæ Odonis ætatem sapit: tum propter titulum; nam ejus collationes in codice Silviniacensi inscribuntur: « Occupationes sancti Odonis. In illis nihil historicum: satis apte de gratia. Baronius, aut certe concinnator indicis annalium tomi X, Odoni nostro ascribit librum de vita S. Mauri abbatis, quem Odonis abbatis Fossatensis esse constat. Eidem etiam falso tribuuntur chronica quædam, quorum auctor est << Thomas Luochensis, qui breves chronicas nomine Odonis intitulavit,» ut ex ipsius Thomæ ore didicit scriptor Historia consulum Andegavensium, in tomo X spicilegii pag. 400. Odonem porro in componendo ecclesiastico cantu peritum fuisse docet inter alios Sigebertus in lib. de scriptoribus cap. 124: « Odo musicus, ex archicantore Turonensi monachus et primus abbas Cluniacensis, in homiliis scribendis et declamandis, et maxime in componendis sanctorum cantibus elegans, ingenium habuit. » Ejus videtur esse cantus de S. Martino.

་་

48. In opusculis suis Odo, maxime vero in collationibus, quædam præstingit observatione digna. Christianorum prolapsos mores luget variis in locis. In lib. I, cap. 17: « Dicimus ergo quod possumus, ut nos de pravorum perversitate saltem aliquid dolore monstremus. An non merito dolendum est, quod Christianitas, quæ quanto provectior est, tanto

cum in altari positæ fuissent, cessavere miracula. Stupentibus peregrinis, cuidam ex infirmis virgo apparens.« Idcirco, inquit, non sanamini, quia reliquiæ meæ sunt super altare domini, ubi majestas divini mysterii debet solummodo celebrari. Quod cum ille custodibus referret, tulerunt capsam et protinus miracula fieri cœperunt. Si ergo, » addit Odo, « ob illius mysterii reverentiam nec ipsa sua pignora sancti volunt propius vicinari; quid censendum est de immunditiis? »

magis roborari debuit; sic econtra ab statu rectitu- A seu Gualburgis, miraculis celebris : cujus reliquiæ dinis incurvatur ut ejus religio cuncta defecisse videatur? Omnes enim festini et præcipites ad malum currimus, » etc. Et in lib. 1, cap. 41: Sciendum sane, quia sicut nostris temporibus omnia pene suum ordinem perdiderunt, plerique prodigas rerum suarum expensas charitatem nominant cum res ad inanem gloriam profuse dispensæ, comestio vel effusio magis discendæ sint, quam charitas, » etc. tum in lib. 11, cap, 37 : « Lugendum est ei præsentis vitæ tempus, in quo sunt ita omnia confusa, ut veritatis quidem nec vestigium usquam videas, nequitia vero atque luxuriæ cuncta esse repleta prospicias, nec aliquid juste recteque servari. Humiles et invalidos atque pauperiores videas a superbis et potentibus divitibusque comprimi, affligi, atque injuste lædi: honestum vero quemquam et quietum multis læsionibus perturbari econtra unumquemque pessimum potentia cumulari, terribilem fieri, et tumido successu in malis augeri : quibus nec judicum metus, nec reverentia sacræ auctoritatis prævalere potest, nec eorum perniciem ullatenus cohibere. Sed quid de judicibus dicimus? Nam et ipsi qui ad hæc reprimenda constituti fuerant, graviores tempestates et perniciosiores in miseros exercent. Hæc autem iniqua atque injusta inæqualitas non solum in urbibus, sed in agris; et non solum in terra, sed et in mari committitur et exercetur. »> Subdit in cap. 41: « Quod autem inter omnia mala gravius nocet, ita pessimus peccandi usus jam consuetudine roboratus est, ut pene nullus justo judicio peccatum discernere queat: sed sicut Aaron filiis Israel deos quærentibus non restitit, sic omnes aut iniqui sunt, aut iniquitati cedunt. » Lege et quæ sequuntur in fine istius capitis,et libri ш, caput 28. Tria vero seculi sui vitia maxime carpit: malitiam, quæ ad violentos pertinet; superbiam, et luxuriam; quæ vitia in libris primo et secundo exagitat.

49. Quartum addit in lib. 11, cap. 28: « Et de hoc quidem quod vel per hæc tria vitia, vel per cætera quæ enumerare pudet, a Christo apostatare videntur, valde dolendum est: sed multo plus de hoc quod illud sacrosanctum mysterium, Dominici videlicet corporis, temerate præsumunt. Hoc enim beneficium majus est inter omnia bona, quæ hominibus concessa sunt; et hoc est quod Deus majori charitate mortalibus indulsit: quia in hoc mysterio salus mundi tota consistit. Et certe dum indigne tractatur, per hoc maxime divina quotidie majestas injuriatur. De hoc ergo dolendum est, de hoc omnimodis ingemiscendum : ut si emendare non possumus, vel dolendi affectum nobis inesse reclamando monstremus, ne forte vox Christi nos arguat dicens : » Sustinui qui simul contristaretur, et non fuit. «< Quod denique mysterium primordiis Ecclesiæ non tam frequenter, ut nunc, celebratur: tamen quanto rarius, tanto religiosius agebatur. »> Hæc vir piissimus: qui duo facta refert insignia, quorum primum est de reliquiis sanctæ Walburgis

C

50. Aliud factum est de quodam latrone in ipsa sceleris occasione interfecto, cujus corpus cum ad ecclesiam delatum esset, sacerdos pro eo missam celebrare cœpit. «Cum ergo ad verba consecratioB nis Dominica venire deberet, terrebilis sonitus in tecto ecclesiæ percrebuit, et altare, sicut huc usque patet, usque ad radicem scissum est, sicque sacerdos cum omnibus ingenti pavore perculsus fugit, et pro apostata sacrificare cessavit. Hoc contra eos dictum sit,» inquit vir sanctus, « qui pro sceleratis ob gratiam eorum se oraturos pollicentur. » Id notasse videtur Odo ad convellendam eorum opinionem, qui dicebant, Augustini forsan testimonio non sane intellecto adducti, damnatis missæ sacrificium prodesse, vel ut a pœnis omnino liberentur, vel ut tolerabilius damnentur. Ejus opinionis locus est apud Adrevaldum in libro de miraculis sancti Benedicti cap. 21, ubi ait Floriaceuses pro animabus prædonum in acie casorum preces ad Dominum fudisse: «quatenus etsi perpetuis non mererentur absolvi cruciatibus, saltem minoribus multarentur a scricto Judice pœnis. » Exstat in codice Gellonensi pervetusto <«< missa pro cujus anima dubitatur,» in qua hæc oratio : « Omnipotens et misericors Deus, qui habes potestatem mortificare, et iterum vivificare, deducere ad inferos et reducere, et vocas ea quæ non sunt tantam ea quæ sunt, cujus potestas in cœlo et in terra, in mari et in inferis plena assistit: te humiles trementesque deprecamur pro anima famuli tui, quam traxisti de præsenti sæculo absque pœnitentiæ spatio, ut si forsitan ob gravitatem criminum non merctur surgere ad gloriam, per hæc sacra oblationis libamina vel tolerabilia fiant ipsa tormenta. <«< Hæc aliaque ex tomo X Pragmentorum nostri Claudii Stephanotii. In Paralipomenis de sancto Pachomio, quæ in tomo III Maii apud Bollandianos pag. 336 habentur, ita orationes pro damnatis interdicuntur, ut tamen ea pœna ad eorum refrigeriumi prodesse putetur. Defuncti monachi corpus efferebatur absente Pachomio, qui obviam pompæ factus, psalmos cantari vetuit. Et ad defuncti parentes inter alia: «Si enim,» inquit, «cum psalmorum cantu ei parentare volueritis, plures defunctum et graviores cruciatus excipient... Eam ob rem rogo vos, ut si cruciatus defuncti cupitis reddere leviores sine psalmis eum sepulturæ mandetis. Posset enim Deus, cum bonus sit et misericors, ob hanc ei factam ignominiam requiem aliquam ei præbere, et in eam quæ superne datur vitam revocare. » Hæe

Ꭰ

postrema verba expungit Papebrochius, (tametsi A inter proprietarios deputat, « qui de propriis cisleguntur in Græco) ne cuiquam offendiculo sint. Ex simili persuasione Trajani fabula promanavit, de qua vide Hepidannum in actis sanctæ Wiboradæ recluse. At etiam si istud membrum extremum resecemus, manet tamen eam quorumdam fuisse persuasionem, an errorem, damnatis quoquo tandem modo pœnas æternas posse fieri leviores. Verum quidquid sit de illa opinione, quam communis hodie theologorum consensus explodit, certum est recte improbatam eorum au daciam, qui pro quibuslibet indiscriminatim,etiam in ferventi criminis actu mortuis, sacrosancto missæ sacrificio parentare non verentur, quod damnavit concilium Valentinum secundum canone 12 contra duellistas. Id de quibusvis etiam damnatis statuit Augustinus in lib xxi de Civitate Dei, cap. 21. << Eadem itaque causa est, cur non oretur tunc pro hominibus æterno igni puniendis, quæ causa est,ut neque nunc, neque tunc oretur pro angelis malis: quæ itidem causa est, ut quamvis pro hominibus nunc vivis oretur,etiam malis : tamen jam nec nunc oretur pro infidelibus impiisque defunctis. » Quod autem inferius exponens eorum sententiam, qui Dei miserationes « usque ad alia impiorum tormenta protendunt; » id ita permittit, non confirmat, ut impii pœnas «< mitiores, quam merita sunt eorum, levioresque patiantur, » non tamen habita suffragiorum, sed misericordiæ Dei ratione. Neque vero idem sanctus doctor in Enchiridii c. 110, sacrificia sentit prodesse damnatis ad pœnam æternam, sed ad temporariam. «Est enim quidam vivendi modus, nec tam bonus, ut non requirat ista post, nec tam malus, ut ei non prosint ista post mortem : mortem. » Ad ordinem revertor.

tellis sumptuosum ad mysteria peragenda producunt apparatum, quem contra consuetudinem sanctionemque sanctorum Patrum de iniquo mammona acquirunt, et quasi ad ornatum ecclesiæ relicturi, securi possident,» in lib. п, cap. 34. Et proprietariorum objectis respondens in cap. 36. « Si ob negligentiam,» inquit, « præpositorum solummodo, et non magis ob cupidinem suam propria haberent, non alios cibos, non alias vestes, quam regulariter constitutas præsumerent. >>

52. Hæc sufficiant ad demonstrandum sancti viri studium in rem Christianam et monasticam: quæ increpationes utinam nostro etiam tempori non convenirent, in quo (ut de nonnullis monachis loB quar) regularibus institutis, quæ sancti Patres tanta religione sanxerunt et observarunt, tam modica religio impenditur.

་་

51. Monachis etiam Odo congrua dat monita, condignamque censuram adhibet, præsertim contra proprietarios, carnium comedones, religiosi habitus atque regulæ prævaricatores, quos « apostatas » vocat, adducto Gregorii testimonio ex homilia nona in Ezechielem. «< Quia sicut apostata est qui de fide recedit a Deo: ita qui ad perversum opus post professam religionem redit, ab omnipotente Deo apostata absque ulla dubitatione deputatur, etiamsi fidem tenere videatur. An non est apostasia,« subdit Odo, « de habitu vel victu traditiones Patrum contemnere, cum Deus terminos Patrum transgredi interdixerit : despectaque victus qualitate vel quantitate per beatum Benedictum præfixa, sanguineas dapes eum filiis Israel desiderare? An non est apostasia humilem vestitum spernere, et decorem vestimenti quærere ! et an ventrem colere non est apostasia, cum flens Paulus protestetur, quod ligurgitones inimici sanctæ crucis sunt, et ventrem pro Deo habeant? Nobis inquam hæc apostasiæ verba conveniunt : quandoquidem religionis habitum, per tot retro annorum curricula retentum, lascivientes quique inter nos et petulantes in hac nostra ætate mutare ausi sunt. » Hæc ille in lib. 1, cap. 17. Vide lib. 11, cap. 7 et ejusdem lib. 11, cap. 22. Ad hæc PATROL. CXXXIII.

C

D

CAP.IX. Odonis præcipui quidam discipuli.

53. Ad absolvendum Odonis elogium necessaria est notitia ejus discipulorum, ex quibus maxime pendet magistri existimatio. Sed illud hac in re incommodi est, quod vetera hac de re monumenta nos deficiunt; et si Joannes quosdam nobis Odonis discipulos exhibet, nuda fere eorum nomina litteris consignavit. Hos inter commemorandi veniunt Arnulfus, et Landricus, ex quibus multa de Odone se accepisse Joannes refert in præfatione sua: quorum alterum magistrum ac præceptorem suum, alterum confratrem vocat. His subjungitur: «< Domnus Hildebrannus seu Hildebrandus, vir (ut idem ait) veridicus, et Cluniaci cœnobii præpositus, in regularibusque disciplinis ejus præceptor, » qui in compluribus instrumentis Odone abbate conditis laudatur, et cancellarii vice subscripsit præmisso diplomati Adelaidis comitissæ. Idem Cluniaci prior erat anno 17 Ludovici Transmarini, ex charta centesima sub Aimardo abbate. Alius ejusdem nominis prior Cluniaci exstitit sæculo xi, is qui postea in sedem Romanam assumptus, Gregorii VII nomen tulit. Præter illos Joannes in secundo libro nominat Petrum presbyterum, Balduinum abbatem Casinensem et sancti Pauli, Firmum ejus germanum, domnum «Gothefredum, et duos venerabiles viros ex eadem congregatione, quorum unus Archembaldus vocabatur, »> ipsique Joanni <«< bene notus : alter vero ignotus dictus « Adalasius, viri nempe,» inquit, « opinatissimi, » qui multorum monachorum « Patres nunc sunt effecti.» Archembaldus «< Cluniensis cœnobii prælatus, » id est præpositus, laudatur in charta Bernonis Matiscensis episcopi, data anno 10 Rodolfi regis; idemque videtur, qui Odoni suffectus est in regimen cœnobii Floriacensis, de quo Aimoinus in lib. 1 de Miraculis sancti Benedicti num. 13. Wlfaldus ejus successor, cujus mentio apud Joannem in libro tertio, alibi a nobis laudandus in actis sancti Abbonis abbatis. His etiam annumerari potest Aligernus, ex præposito S. Pauli ad urbem abbas Casinensis, de quo hic ad annum 986.

((

2

54. Adalasius, mox a Joanne memoratus, indu- A erat Aribertus ille de quo hæc narrat Odo ipse in bie is est «< Adacius, » cui sub Odone coabbati Sarlatensis ac Tutelensis monasteriorum regimen commissum est, ut superius diximus in cap. 5. Eidem (ut puto) Adacio Bernardus comes, «assentientibus beata ejus uxore, et filiis Guillermo, Gausberto, seu Arnaldo et Bernardo pariter faventibus, monasterium sanctæ Suris vocabulo Geridia, cum omni abbatia» tradit, «<et monachis, quibus regulariter vivere inibi sub ejusdem potestate placuerit, ut tam cœnobium quam omnem abbatiam teneant et possideant sine ulla contradictione; et post obitum domni Adacii abbatis, qualem voluerint secundum regulam sancti Benedicti abbatem sibi eligant, » ita ut «< sint ipsi monachi in subjectione regis ad locum salvum faciendum, non etiam ad aliquid persolvendum. » Omnes vero ad hujus facti exsecutionem obtestatur per omnia sacra, «et per meritum beatæ Suris, cujus corpus in præfato loco requiescit. » Charta hæc destituta est chronicis notis in chartario coenobii de regula apud Novempopulanos, ex quo eruta est a nostro Stephanotio.

55. His omnibus Odonis discipulis Joannes accenset etiam Adolfum, Nheodardum, et Eliziardum ex comite monachum. Forsan ex Bernonis discipulis

lib u de vita sancti Geraldi, cap. 19. « Quadam vice cum illud iter,» nempe Romanum, «<excurreret, quemdam monachum, nomine Aribertum, ducebat secum, magnæ scilicet abstinentiæ virum.... Factum est aliquando ut deesset pulmentarium, quo abstemius ille eum pane vesceretur. Senior vero studiose requirit, an consuetum illi cibum ministri paravissent. Respondentibus illis, quod nihil præter panem haberent, anxiabatur ille dicens: 0 quid nobis hodie contigit ! Nos omnes plenam refectionem habemus, et iste Dei servus in attenuatione erit. Erat autem dies abstinentiæ solutus. Tempus abluendi manus jam venerat, et Samuel qui hoc præsens narrat, ad afferendam aquam cucurrit: cum forte reperit pisciculum in littore expositum et palpitantem, qui ipso vidente de aqua exsilierat. » Gratias Deo egit Geraldus: « tum vero consedentibus ad mensam comedit ille abstemius usque satis» de pisce parato, partem reliquam Geraldus manducavit, « et omnibus qui aderant particulas pro benedictione dedit. » Ubi obiter adverte, pulmentarii nomine etiam ferculum ex pisce significari. Hæc de Ariberto, atque de Odonis elogio satis jam vitam ejus ex Jcanne primum, deinde ex Nalgodo audiamus.

VITA SANCTI ODONIS

ABBATIS CLUNIACENSIS SECUNDI

Scripta a Joanne monacho, ejus discipulo.

(Apud Mabill., Acta SS. ord. S. Bened., Sæc. V.)

PROLOGUS AUCTORIS.

Johannes operis hortatores memorat. 1. Dominis et in Christo fratribus Salernicensibus servus Christi Jesus frater (1) Joannes.

Librum quem doctissimus vir Palladius de vita et virtutibus beatorum eremitarum Patrum temporibus Theodosi imperatoris composuit,semel a vobis. coactus scribere (2) non grave pertuli: sed mox subnixo corpore, flexisque articulis scribere curavi, vestræ utilitati commodius nihil me agere aliquid fore censui. Igitur cæpti operis dum anhelanter ad finem vellem percurrere, stomachico cœpi dolore affligi vehementer. Interea contigit die quadam mecum adesse virum venerabilem domnum Adhelradum confratrem nostrum, unaque cum eo sacri Salernitati palatii exactorem (3) Joannem, qui infirmitatis meæ toleratiam providentes, cœperunt mihi sanctissimi patris nostri domni Odonis piam et venerabilem eximiamque inserere memoriam, scientes

(4) Sic fratris nomen assumebant non solum monachi, sed etiam abbates, cum de se ipsi loquebantur, ut S. Benedictus infra in lib. I num. 8: Ego sum scias frater Benedictus, etc., itidemque apud Adrevaldum. Sic de se perpetuo in epistolis loquuntur Petrus Venerabilis, S. Bernardus, aliique imo aliquando episcopi ex monachis.

(2) Vides ut non solum indocti rudesque litterarum, sed etiam litterati scribendis codicibus operamdabant. Alia passim exempla obvia sunt apud

C præ omnibus semper mihi pium esse atque dulce, vel aliis aliquid de eo narrare, vel meæ utilitati quiddam conferre. Ast ego non immemor illius quod scriptum est: Sapientiam sanctorum narrant populi, et laudem eorum nuntiat Ecclesia: assumpto sermone ejus illis, ut percunctari sunt, cœpi originem exponere. Quo audito indiderunt mihi, si eum (ut tunc profitebar) diligerem ; prolata verbis sine dilatione, ut bonæ hæreditatis commoda posteris transcripta dimitterem. Itaque corde volutans horum virorum vehementer præcepta amantium [al., amans], prius (ut moris est monachorum) conticui ad modicum, veritus, ne temerario ore tanti viri vitam potius narrando dehonestarem, quam digne describerem ; et quod nec grammaticæ artis locutio mea decoraret verba, neque dignus videbar hujus sanctissimi viri narrare vitam, etiam si loquendi adesset facultas.

veteres, Hieronymi, Bedæ, Rabani, et aliorum.

(3) Exactor sacri palatii forsan is erat, qui publicæ pecuniæ præfectus. Paulo aliter Ansegisus abbas sub Eginhardo regalium operum exactor dicitur in chronico Fontellanensi. Ex hoc etiam loco patet, sacri palatii nomen audiisse ante Fredericum Ænobarbum. Quod jam antea demonstravimus contra Conringium in lib. 11 de Re diplomatica, cap 11, num. 13.

Testes profert auctor) Visa et audita narrat. Mul- A bus se testatus est interfuisse; similiter Hucher

LIBER PRIMUS.