Satyra I.

Pochwały milczenia.

Co nie jest do istności, co brak w liczby rzędzie,
Tym mniemamy milczenie, i jesteśmy w błędzie.
Pozór go tak osądził, ale pozór zdradny.

Jest w nim przymiot istotny, jest przymiot dokładny;
Zgoła jest rzeczą dobrą, zdatną, pożyteczną.

Pisarze i gadacze! znam waszą myśl sprzeczną,
Przecież na was powstanę. Ty, co ci się marzy,
Ty, co bredzisz, co zmyślasz, czasem ci się zdarzy,
Ze utrudzony krzykiem, którym drugich nudzisz,
Umilkniesz, a że płochą powieścią nie trudzisz,
Żeś dał uszom spoczynek, wielbią cię słuchacze,
Oddawaj hold milczeniu. Wy, sławni matacze,
Wy, szalbierze z rzemiosła, wy, zdrajcy z urzędu,
Profesy dzieł nieprawych, wy niegodni względu,

Satyra I. Pochwały milczenia. Tekst podług W s. 3-7; odmiany podług R, k. 85--87, R, s. 117-120, D s. 170-173. Tytuł: Pochwała milczenia R, D, Pochwały milczenia W R。.

2

2 mniema(my) milczenie, (znajduj(e)ą się) [i jesteśmy] R2.

Po 2 w R: (Z pozoru się nie myli)

3 go tak] tak go R,, je tak D; osądził] osadził W R, D; osadz(a)il, (lecz w kreśleniu) [ale pozór] zdradny R,. 4 Jest w nim przymiot istotny, jest przymiot dokładny] (Przymiot w nim jest wytworny, zdatny) [W milczeniu przymiot istny w (nim przymiot) (a) [jest]* przymiot] i dokładny R2, niém D. 5 (Zgola) Zgola jest R,. 6 waszą] waszę D. 7 Przecież na was powstanę] Przecież ja w kontr wam pojdę (Śmiały) [Ty co ci się] marzy R2, Przecież D. 8 co zmyślasz] ty co żesz Rą. 9 nudzisz] Że (zmordowany) [utrudzony] krzykiem, którym (mordowałeś) [drugich trudzisz] R.. 10 nie trudzisz] nie nudzisz R. 12 hold] hold R, D. Krasicki, Satyry i Listy.

9

5

10

16 Wy, co słowem, co piórem umiecie kaleczyć,
Wy, których dziełem, trudem: Igać, zdradzać, złorzeczyć,
Zbyt poznani, milczycie, a głupi wam wierzy.
Hipokryty! wśrzód waszych wzdychań i pacierzy
Zdradne milczenie wtenczas, gdy cnota nie milczy,
20 Pod jagnięcym pozorem ukrywa jad wilczy.
Szarpacze cudzej sławy, dzielni błąd dociekać,
Wiecie, jak zdradniej milczyć, niźli jawnie szczekać;
Wiecie, a cnota jęczy: stąd zasługi tajne,
Stąd talenta w pogardzie, stąd dusze przedajne,
25 Stąd nieszczęście poczciwych, a przeciw naturze
Cnota w podłej siermiędze, występek w purpurze.
Dworaki! w nieprawości wyćwiczeni szkole,
Wy, co w sztucznej a zdradnej podstępów mozole
Kładniecie cały polor, strzeżcie się widoku.

15 słowem, co piórem] piórem, co słowem R2, co (pis)piórem R. 16 trudem [lgać] zdradzać (i) złorzeczyć R,. 18 wśrzód] wśród R, D. 20 (W) Pod R. 22 milczyć] milczeć R, R, D. 24 talenta] przymioty R,. 25 poczciwych] (Szczęśliwsze od) [Stąd nieszczęście] podściwych, st(A)ąd R. 26 Cnota w (prostej) [podłej] siermiędze R2.

Po 26 w R.:

Wy, którzy dworskim trybem (mys)myślicie, żyjecie,

(Wy którzy) I1 treść działańia (waszych) [zam(ykając)knąwszy] w zbyt ścisłym sekrecie,

(Częstokroć to) (Taicie) Tajne u was sprężyny, co nieprawość płodzą, Tajne zdradne postęp(ki)y

Na tem kończy się k. 85. U góry k. 85′ napisano nad ciągiem dalszym niniejszej satyry w R,:

rwą lup niecne potwory na zysk tylko rącze

Ale ja podob.

(Por. satyra VIII: Małżeństwo 72).

28 sztucznej a zdradnej] zdradnej a chytrej R,, sztucznym a zdradnym D. 29 Kładniecie] Kładziecie R, R, D.

1 Sposobem przyjętym nie można uwidocznić przeróbek wyrazów, z których powstało: I. Podaję je tedy słownie. Pierwotne: Wy przerobiono na a, które przekreślono; nad tem znowu napisano a, które przekreślono; ostatecznie z pozostałego W (z Wy) zrobiono I.

Maszka, coście przywdziali, patrzających wzroku
Nie osłabi, odkryją zdradę omamienia.

Dusze podłe! nurzcie się w odchłaniach milczenia.
Trwoźliwa jest poczciwość: nie jest jej kunszt głuszyć,
Jakże ją z zaniedbanych kryjówek wyruszyć?
Mógłbyś, Pawle, bo czujesz, choć pełen szkarady,
Mógłbyś, bo masz czołgaczów, coś wysłał na zwiady,
Mógłbyś, bo w twoim ręku los prawego człeka,
Czegoż się cnota, Pawle, od ciebie doczeka?

więc skromna i cicha,

Milczeniem ją przytłumisz,
Nieznajoma u dworów narzeka i wzdycha.
Wzdycha nie tak o siebie, bo sobie wystarczy,
Ale gdy na nią podstęp niegodziwy warczy,
Gdy wydziera sposobność, aby zdatną była,
Jęczy, iż chcąc nie może, by uszczęśliwiła.

5

30 Maszka, coście przywdziali, patrzających wzroku] Maszka, (prawego) [bystrego] na was nie osłabi wzroku R,, Maska D.

Po 30 w R1:

(Ucho) Strzeżcie się prawych uszów - wśród (słów które) [(tych co)] [wabów co] pieszczą,

Dojdą jadą (1) skrytego, które zdradnie mieszczą,

Dojdą nicy, za którą wasz labirynt próżny,

Dojdą co znaczy wyraz niby t(u)o usłużny,

Dojdą czego są warte wasze oświadczenia.

32 odchlaniach] w (kryjówkach) [otchłani] milczenia R2, otchłaniach D.

Po 32 w R, następuje ustęp umieszczony w W jako 45-50, który będzie uwzględniony na swojem miejscu. Potem następuje w R, 33–44.

33 trwoźliwa] trwożliwa R, R,; poczciwość] podściwość R.; nie jest jej kunszt głuszyć] i nie umi głuszyć R,. 36 Mogłbyś bo (równych tobie) [(swych) [masz]* czołgaczów coś] wysłał(eś) na zwiady R2. 37 twoim] twoich D, twoich ręku, (w twych ustach los) [los prawego] człeka R,. 38 Czegoż się cnota, Pawle, od ciebie doczeka] Czegoż więc od ciebie, gdy możesz, doczeka R,. 39 ją przytłumisz] go przygnębisz w(m)ięc skromna i cicha R2. 40 u dworów narzeka i wzdycha] (Gdy szkaradność w tryumfie) [(Na) (Patrząc na) Nieznajoma u dworów] cnota nędzna wzdycha R2, z dworów ucieka i wzdycha R.. 42 nią] nię D; niegodziwy(ch) warczy R,. 44 (Wzdycha) [Jęczy] iż R.

30

35

40

45 Niegdyś służyć ojczyźnie hasłem było człeka.
Święte hasło! gdzieżeś jest? zmilczane od wieka.
Odgłosie serc poczciwych, niezmazanej duszy,
Już się o nasze płoche nie obijasz uszy.

Dobrze milczyć, bo płacą; szukaj w pośrzód wiela 50 Jest gmin, ale kto znajdzie w nim obywalela?

O wy! których powinność prawdę mówić jawnie,
Mocnić słowo przykładem dzielnie a ustawnie,
Milczenie was potępia, gdy myśl świecka trwoży:
Świętą śmiałość, bezwzględną, niesie zakon Boży.
55 Zbyt trwoźliwą roztropność nie godzicie z stanem:
Znać, czuć, mówić, dać przykład, to jest być kapłanem.
Milczenie! w skutkach bywasz złe, lecz nie w istocie;
Zrzuć barwę, co cię podli, a towarzysz cnocie

-

W świetnym się blasku wydasz. O święto-wymowne
60 Wtenczas, gdy uszy podchlebstw wdziękom niewarowne,
Uszy pieszczone panów, do pochwał przywykłe,
Za korzyść biorąc brzęki łudzące i znikłe,

45-50 umieszczone są w R2 przed 33-44 (zob. 32).

46 Święte hasło] Hasło święte R.. 47 (Zmilczane) (Hasło święte istotne podściw(ego)y) [odgłosie serca (prawego) (podściwych]* (niegdyś) niezmazanej] duszy R. 49 milczyć] milczeć R, D; w pośrzód] w po śród D; Dobrze (z)milczyć, bo płacą (bo pieszczą, bo straszą) [Szukaj w pośród wiela] R,. 50 Jest gmin, ale kto znajdzie] Tłum ludzi ale nie masz R2.

Po 44 następują w R, wiersze, umieszczone w W jako 51.

Po 51 w R, (Mówić słowem, przykładem).

52 Mocnić słowo przykładem dzielnie a ustawnie] Mówić słowo W D, Mówić słownie R., przykładem potwierdzać ustawnie R, D, Mocnić słowo R2. 53 potępia (le) (Ale nieuboży) gdy myśl R. 55 trwoźliwą] trwożliwą R2 R,; nie godzicie z stanem] nie zgodzicie stanem R2, jak zgodzicie z stanem D. 56 (Czuć) Znać, czuć R,. 57 w skutkach bywasz złe, lecz] złeś jest w skutkach, ale R. 58 Zrzuć barwę, co cię podli, a towarzysz cnocie] (Milczenie barwę złości zruć) [Zruć barwę podłą] [racz] [a] towarzysz[yć] cnocie R,. 59 W świetnym] W (inny) świętnym R.; O świętowymowne] O święte, wymowne R. 60 podchlebstw] pochlebstw D, gdy (usta) uszy pochlebstw R2. 62 biorąc (słów) brzęki R,; i] a R2.