hostes futuram. Altera die, visione amicis narrata, artifices ad se vocavit, qui secundum ejus mandatum vexillum confecerunt, constans ex hasta oblonga, per stipitem transversum, ex quo pannus purpureus, auro intextus dependebat, crucis figuram referens, et in summitate monogrammate, i, e. duabus nominis Christi litteris initialibus Graeci characteris, sibi invicem insertis, ornatum. Idem monogramma Constantinus suae galeae, militumque suorum clypeis applicari curavit. Vexillum illud jam in omnibus praeliis Constantinus exercitui suo praeferri jussit, speciatim etiam in eo, quo, haud procul ab urbe Roma versus finem auni 312. commisso, Maxentius devictus est, in Tyberi, quem fugiens equo trajicere conabatur, undis suffocatus. Exinde jam Italia et Africa Constantini possessionibus

accesserunt.

Euseb. de vita Constant. M. L. I, Schroeckh christl. Kirchengeschichte 5. Th.

§. 186. Continuatio.

Relatio de conversione Constantini, ex Eusebio modo allata, hujus ipsius principis effato nititur, qui ejus veritatem eidem Eusebio jurejurando confirmavit, et insuper ad testimonium totius exercitus sui, cui idem signum visum fuerit, provocavit. Cum causa, ob quam imperator totam rem confinxerit non inveniatur, (qui enim eum militibus suis hac ratione animos addere voluisse putant, non perpendere videntur, plerosque eorum Ethnicos fuisse) ejus hac in re sinceritas eo temerius negaretur, quia etiam alii scriptores, imo Ethnicus quidam, Nazarius, quamquam rem diverse proponunt, in aliqua tamen visione, Constantino oblata concordant. Sed haec ipsa diversitas suspicionem suggerit, ne visio, Constantino interdiu oblata, descriptam ab eo formam praecise non habuerit, sed phaenomenon aliquod extraordinarium similis formae a phantasia de Deo Christianorum tunc cogitantis, de

scripto modo, conceptum fuerit.. Effectus istius, phaenomeni erat, quod Constantinus, qui jam antea religionem Christianam, tuebatur,, majorem autem ejus curam nondum gerebat,, exinde jam, episcopis, sibi adscitis, accuratius eam cognosceret, animum ei inclinaret, multa in ejus, favorem decerneret, et tandem publice eam profiteretur, quanquam in fine demum vitae ei solemniter per baptismum initiari voluit. Hunc propterea distulit, quia in fluctibus Jordanis, ipsius Salvatoris baptismo consecratis, ablui desiderabat, cujus tamen voti, lethali morbo praeventus, compos factus non est. Eum caeterum animo sincero, et non ex rationibus politicis religionem Christianam professum esse, partim ex ipso, quo conversus est, modo sequitur, partim ex tota ejus agendi ratione, nulla simulatae religionis vestigia prodente apparet, partim inde manifestum est, quod, si regnum suum professione alicujus religionis amplificare et firmare voluisset, Ethnicam potius profiteri debuisset, utpote cui longe maxima pars incolarum imperii Romani adhuc adhaerebat. Actiones autem improbandae, quas post suam conversionem commisit, ejus in profitendo Christianismo sinceritati tam parum obstant, quam parum aliorum Christianorum vitia, religioni adversa, eorum fidem in dubium vocant.

§. 187. Religio Christiana per imperium Romanum dominans reddita, Persecutio-Licinii.

Mox post Constantini conversionem providentia divina res in imperio Romano ita direxit, ut etiam caeterae ejus partes beneficiorum, ex ea in ecclesiam Christianam manantium, participes redderentur. Constantinus una cum Licinio, cui sororem suam Constantiam uxorem dedit, a. 312. Romae, et a. 313. Mediolani edictum de religione edidit, quo Christianis non minus quam Ethnicis plena religionis libertas et tranquillitas concedebatur, et magistratibus insuper

mandabatur, ut aedificia aliaque bona, ecclesiis Christianis durante persecutione erepta, iisdem gratis revindicarent. Hoc edictum etiam Maximino, Orientis domino transmissum est. Is vero ab eo promulgando tantum aberat, ut potius ex pacto, jam antea cum Maxentio inito, ad Licinium opprimendum hujus ditionem cum exercitu invaderet, votumque de nomine Christiano per orbem delendo emitteret, si victoriam reportasset. Ast quamquam militum numero Licinium duplo superabat, apud Adrianopolim tamen ad internecionem caesus, in Asiam minorem fugit, ubi nunc edictum in favorem Christianorum promulgavit, simile illi, quod Constantinus et Licinius ei miserant. Sed hoc ipsum nunc jussu Licinii, Nicomediam ingressi, etiam pro Oriente promulgatum est. Maximinus, qui instanti Licinio nec resistere, nec eum effugere poterat, paulo post Tarsi venenum hausit, a quo autem, quoniam antea ventrem cibo potuque repleverat, nonnisi lente consumptus, et per 4 dies vehementissimis doloribus excruciatus est. Talis fuit exitus Maximini Dajae, qui caeteros omnes Christianorum persecutores superstitione, crudelitate et bruta libidine superavit. Ejus regnum nunc Licinio victori subjectum, qui finium amplitudine Constantinum jam superabat. Hinc aemulatio inter utrumque, quae jam sequenti anno 314. in apertum bellum prorupit, ansam dante Licinio, quod Bassianum, qui alteram Constantini sororem in matrimonio habebat, contra hunc ad arma sollicitarit, ejusque fratrem, quo sollicitatore Licinius usus erat, Constantino tradere renueret. Victus penes Cibalem ad Savum ingenti proelio Licinius, pacem, relictis Constantino omnibus provinciis Europaeis impetravit. Crevit exinde ejus in affinem invidia, et jam variis contra religionem Christianam decretis se exerere coepit. Alioquin nunquam in eam propenderat et potius propter Constantinum, quam proprio motu ad decreta Christianis faventia concurrerat. Nunc vero episcopis domos

Ethnicorum intrare, sibi invicem communicare, concilia celebrare interdixit, omnes Christianos palatio suo expulit, servos suos Christianos fidelissimos et optime de se meritos aut exilio mulctavit, aut bonis privavit, et praetorum ministris sacrificare nolentibus mu-, nera adimi jussit. Quod imperatoris. in Christianos. odium postquam innotuisset, provinciarum rectoribus, iisdem infensis animum addidit, ut jam iterum tormentis et suppliciis in eos animadverterent. Id praecipue in Ponto et Armenia minori factum, ubi nonnullae ecclesiae destructae, aliae clausae, plures episcopi occisi, quos inter Blasius Sebastenus, pectinibus ferreis dila-, niatus, capite tandem plexus est. Tum talis tractatio Christianorum, in quibus Constantinus ipse despici videbatur, tum quod a Licinio perpetua pax haud ex-: spectanda erat, effecit, ut a. 323. iterum bellum inter utrumque oriretur, in quo Constantinus in tribus magnis proeliis terra marique victor, Licinium tandem Nicomediae inclusum ad deditionem compulit, et regno, atque anno sequenti etiam vita privavit. Ita Constantino jam solo imperante, religio Christiana per totum imperium Romanum dominabatur.

. 188. Propagatio religionis Christiana e per Constantinum.

Etenim hic princeps non tantum mox omnes injurias, Christianis per Licinium illatas reparavit, sed etiam varia ad religionem Christianam promovendam, Ethnicam supprimendam decrevit. Neminem quidem Eth+ nicorum ad Christianismum compellendum aut propter Ethnicismum injuria aliqua afficiendum esse, expresse statuit; attamen plura templa claudi, ab aliis, quo ce¬ lerius interirent, tectum aut portas auferri, nonnulla plane destrui jussit. Statuae deorum e templis ejectae, mutilatae, et ludibrio publico expositae, aliae concrematae, et quae ex metallis constabant, in monetas aut vasa conversae; multae tamen servatae, imprimis eae, quae insignioris artificii specimina erant. Constantinus

porro varia superstitionis Ethnicae exercitia interdixit, velut auguria et ipsa sacrificia, quae tamen cum nihilominus post eum adhuc deprehendantur, leges contra ea latae vel in domibus privatis fieri solita tantum concernebant, vel ex indulgentia magistratuum non accurate observabantur. At certe provinciarum praesidibus nullo modo sub Constantino sacrificare licebat, qui alioquin plerumque Christianos provinciis praeficiebat. Rem Christianam indirecte eo quoque promovit, quod clericos variis immunitatibus et praerogativis ornaret, directe autem eo, quod pauperibus, qui ex Ethnicis Christiani fiebant, aes donaret, oppidis vero aut urbibus, quae integrae Christo nomen dabant, jus civitatis Romanae, aut etiam immunitatem a tributis largiretur. Imprimis Byzantium, quod a se amplificatum et exornatum imperii sedem constituit, et anno 330. solemniter dedicavit, exinde Constantinopolim dictum, urbem ex integro Christianam reddidit, omnibus religionis Ethnicae exercitiis ibidem interdictis, templis Gentilium in Christiana conversis, pluribusque ecclesiis magnificis e fundamento exstruotis, Judaeis mancipiaChristiana habere sub pecuniae mulcta, a Judaismo ad Christum conversos persequi, sub poena ignis interdixit, etiam contra eos statuit, qui religionem Judaicam amplecterentur. His omnibus factum est, ut per totum imperium Romanum quam plurimi ex deorum cultoribus, non tantum singuli sed etiam integrae urbes simul ad sacra Christiana transgederentur. Eos omnes ex puro motivo id fecisse, pro dictis nema existimabit, sed alii quidem idolorum destructorum vanitate magis intellecta, alii propter imperatoris exemplum aut propter praerogativas religioni Christianae concessas, alii spe commodorum Christo nomen dederunt. Haec quidem de illis non adeo dolenda, qui qualicuncque demum via ad veritatem perducti huic salutiferum in animi sensa moresque influxum paulatim concesserunt. At haud paucos, externa religionis professione contentos hy