Simul itaque sumptis ex s. Chrysostomi sermonibus de connubio, Matthaei dictis, prout ipse hinc inde citaverit a Bibliorum sacrorum codicibus, quos prae manibus habuit, constat primo, nunquam ipsum appellasse testimonium commatis 9. c. XIX. ubi legitur: dico autem vobis, quia quicumque dimiserit uxorem suam nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, moechatur: et qui dimissam duxerit, moechatur. Sed ex adverso comperitur, eumdem ad undecim vices se sive ad c. V. sive ad c. XIX. referentem, eadem citasse et excussisse verba: quia omnis, qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari. Hoc autem potissimum in Sermone De libello repudii mirandum extat, ubi s. Episcopus totus in eo est ut evangelica verba de hac quaestione citans, studiose interpretetur, expediat. Attamen cum ter hoc ultimum, veluti praemisi, comma exposuerit, alterum et quidem majorem ingerens difficultatem, nullimode consideravit. insuper ex praefatis citationibus eruitur, Chrysostomum nunquam legisse in commate 9. hujus c. XIX. graecam locutionem μὴ ἐπὶ πορνείᾳ non ob fornicationem quippe tunc alienam et ab hoc versiculo sicuti ab altero 32. c. V.

Similiter hinc quoque conjiciendum videtur, s. Episcopum, alterum hemistichium c. V. 32. et c. XIX. 9. et qui dimissam duxerit, moechatur, non considerasse uti portionem successivam hujus versiculi: quicumque dimiserit etc. sed aliunde haec verba in suum sermonem traduxisse, idest ex Lucae c. XVI. 18. Omnis, qui dimittit uxorem suam, et alteram ducit, moechatur: et qui dimissam a viro ducit, moechatur, ut ita amplius firmaret argumentum suum de conjugii christiani insolubilitate. Ceterum si haec verba qui dimissam a viro ducit, moechatur, partem Evangelii Matthaei considerasset, in his citandis, integrum illud scripto dedisset perpetuo, nec saepius omisisset, nec multo minus praemisisset commatis initio quicumque dimiserit etc. sicuti alias citavit seorsim ab hoc testimonio. Quocum adstruitur ex vetustissima aetate hoc hemistichium juxta Patrum morem ex Lucae c. XVI. ad proprii argumenti robur, alteri Matthaei sententiae junctum esse, ita ut deinde hujus E

vangelio insertum, portio ejusdem visum sit. Quod amplius ab antiquis Bibliorum manuscriptis probatur, ut infra di

cetur.

Quamvis vero hucusque exposita plana se habeant ad ostendendam a Bibliorum codice graeco, quo usus est Chrysostomus in commate 9. c. XIX. excludi verba et aliam duxerit moechatur: attamen in Homilia 62. alias 63. ita citat: Ego autem dico vobis, quia quicumque dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, et aliam duxerit, moechatur. Mirum sane est Chrysostomum in hoc loco ita citasse verba Evangelistae, quum in tractatibus specialibus de conjugio christiano penitus omiserit. Nec est suspicandum, ipsum, data opera, ea omisisse coram adversariis, quibus alloquebatur, sicuti nec istos transegisse verba, qui divortio favebant.

Quapropter valde dubito num genuina tenenda sit haec eadem lectio. Dubium vero augescit primum ex Praefatione Editionis Montfauconii c. IV. ubi disputat de manuscriptis, unde collata est Editio homiliarum s. Doctoris in Matthaeum « Harum homiliarum, inquit, manuscripti codices bene multi existunt in bibliothecis Galliae, Italiae, aliarumque Europae partium, quorum si varias lectiones omnes, si amanuensium errata omnia recensere voluissemus, mirum quantum notas in ima pagina positas auxissemus, sed nullo fructu, imo cum dispendio suscepti operis. Quapropter cum delectu lectiones adhibuimus. Multaque loca in prius editis vitiata, laceraque sarsimus, nihilque negleximus eorum, quae aliquid opis ad graecam seriem restituendam conferre poterant etc. » Hisce positis, nil facilius incautis editoribus in emendandis graecis codicibus, varietatibus inspectis quam plurimis, lectioni sincerae: quicumque dimiserit uxorem suam excepta causa fornicationis, facit eam moechari, alteram praetulisse falsatam: quicumque dimiserit uxorem suam, excepta causa fornicationis, et aliam duxerit, moechatur; cum ab hac seriore aetate in Bibliis vulgatis et graecis et latinis talis invaluisset lectio: et sic emendasse genuina, quae ipsi putarunt falsata in codicibus.

Secundo, suspicio de hujus versiculi interpolatione in

scriptis s. Chrysostomi augetur, si huc revocentur libri Theophylacti, qui ex communi criticorum opinione, in Matthaei commentariis secutus est s. Doctorem, hujus interpretationes transferens in libros suos; adeo ut in nonnullis ipsius Theophylacti codicibus inscribatur haec nota: Epitome commentariorum Chrysostomi in Evangelium Matthaei ex Theophylacto. Nisi quod aliquando Theophylactus addiderit sensum allegoricum. Illud autem facile intelligitur, commentariis unius alterius expositioni collatis, ubi idem occurrit sensus, ni dicatur quoque eadem notari verba, quae expressit Chrysostomus. Cum interim Theophylactus s. Docloris expositionem secutus, pervenerit ad v. 9. c. XIX. Matthaei, ita sacra verba et eorum sensum transcripsit : λέγω δὲ ὑμῖν, φήσιν, ὅτι τὴν πορνευθεισαν γυναικα καλὸν ἐκβάλλειν εἰς μοιχαλίδα, ἐὰν δὲ τὴν μὴ πορνευθεισαν ἐκβάλῃ τὶς, παράιτιος αυτῇ γινεται μοιχέιας, ego autem dico vobis, inquit, quoniam bonum est uxorem, quae fornicata est, ejicere tanquam adulteram; si autem quis ejecerit eam non fornicariam, in causa est ei adulterii. Quae licet non penitus litteram Evangelii exprimant; tamen perspicue ad originalem textum referenda sunt v. 9. ubi scriptum fuit non qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa et aliam duxerit, moechatur, neque qui dimiserit uxorem suam μǹ ènì nopvéɩa nisi ob fornicationem et aliam duxerit, moechatur, et qui dimissam duxerit, moechatur; sed revera : qui dimiserit uxorem suam excepta fornicationis causa, facit eam moechari; quemadmodum fideliter transcripsit Theophilactus ex s. Chrysostomi genuino commentario. Sed de hac lectionis varietate inferius disputabitur.

:

CAPUT V.

Cyrillus alexandrinus, Theodoretus.

In commentario Epistolae I. ad Corinthios c. VII. quod

primum edidit vir cl. Cardinalis Angelus Majus in Tomo III. Novae Bibliothecae Patrum pag. 58. Cyrillus scribit : « Quid ergo dicemus? Nuptias non vetuit divina Evangelii praedicatio, quia Deus, ut reor, ad humanae naturae modulum praecepta sua accommodabat. Inquit enim, pharisaeis tentantibus, Dominus, cum sciscitarentur utrum liceret dimit tere uxorem propriam un ini nopvica nisi ob fornicationem : ait, inquam, Dominus, ὅτι ὁ ἀπολύων τὴν γυναικα αυτον παρεκτός λόγου περνειας, ποιει αυτὴν μοιχευθῆναι, quoniam dimittens uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari. Quumque ad haec discipuli ejus dicerent: si causa viri cum foemina talis est, non expedit nubere, respondit illis: sunt eunuchi, qui de matris utero sic nati sunt: et sunt eunuchi, qui facti sunt ab hominibus: et sunt eunuchi, qui se castraverunt propter regnum coelorum. Qui potest capere capiat. »

Deinde in haec Apostoli verba instans Cyrillus circa connubii insolubilitatem inter christianos, subdit: « Continentiam igitur digna merces manet. Ceteroqui conjugio devinctis haud concedit a ducta semel uxore discedere, ne orbem perturbationibus impleat salutaris doctrina; neque divortium commendare voluit communis Servator Christus; etiamsi respectu quodam antiquioribus facere id lex permisit ob ipsorum, ut ait Salvator, cordis duritiem. >>

In hac brevi Cyrilli discussione tria pro nostro argu mento notanda suut. In primis notatur, Cyrillum omnimode divortium reprobasse adversus antiquorum et maxime hebraeorum licentiam, et hoc docuisse secundum evangelicam doctrinam et apostolicam traditionem. Secundo perspicue ostenditur, Cyrillum in hac citatione nequaquam Matthaei caput V. appellasse, sed caput XIX. et hoc patet ex verborum ordine, quo connectitur Christi sententia cum sequen

tibus: quumque ad haec discipuli ejus etc. ita ut excludatur altera, sicuti in Vulgata legitur. Tertio item constat in Cyrilli citatione alterum desiderari hemistichium: et qui dimissam duxerit, moechatur. Ac demum concluditur, hanc quam exhibet lectionem Cyrillus in hoc commentario, eamdem haberi, quam veteres scriptores Clemens, Origenes, aliique ex antiquis Bibliorum codicibus ab ecclesia alexandrina probatis transcripserunt.

Nolim tamen hoc Cyrilli testimonium praeterire, quin sedulo animadvertam illud ipsius dictum μὴ ἐπὶ πορνεία non ob fornicationem extra versiculum 9. insertum; quod ita sensum pervertit Evangelistae ac interpretis scopum, ut asserere audeam, uullimode Cyrillo inscribendum esse, sed amanuensi graecae fidei, qui ad doctrinam pro divortio absoluto ob adulterium reducere conatus esset Christi verba, proindeque ejusdem Cyrilli mentem.

Constat quidem patentissime ex Matthaei narratione pharisaeos tentantes Jesum, ei dixisse: si licet homini dimittere uxorem suam xatá náσav àctiav quacumque ex causa, nulla ideo definita peculiari ratione, propter quam vir dimitteret uxorem suam. Diversimode ex Cyrilli locutione introducuntur ab Evangelista pharisaei interrogantes Jesum, num liceat viro, nisi ob fornicationem, dimittere uxorem, quod aperte contradicit scripturali testimonio. Quapropter non est praesumendum in hoc sphalma lapsum Cyrillum, ut textum sacrum pravaret atque doctrinam in eo expressam. Ceterum quomodocumque sit, sive Cyrillus, vel alius haec verba. scripserit, nobis satis est, ostendisse, Auctorem nec hïc nec alibi citare comma 9. c. XIX. juxta textum graecum vulgatae editionis qui dimiserit uxorem suam nisi ob fornicationem et aliam duxerit, moechatur: el qui dimissam duxerit, moechatur.

Vir doctus et Scripturarum peritus interpres Theodoretus ita duplex Matthaei testimonium in c. V. et XIX. exponit, ut unum et idem in verbis et sensu sonare constel, et aliter quam legitur in Vulgata. Apostoli enim ad Corinthios dicta interpretatus ex c. VII. 10. 11. inquit: « Dominus enim in sacris Evangeliis dixit: omnis dimittens uxorem suam