interimunt secum posteriora, necesse est, potestate A itaque necessariis, in quibus actus sempiternus est, ablata, actum quoque auferri. Si enim Cicero non est ambulabilis, id est, si ambulare non potest, omnino non ambulat, id est, non actum ambulandi exercet, quem sine potestate non est intelligere. Quod si Ratione uti actus cum potestate est, Rationale au ́em sola potestas, sublata sola potestate, quæ natura priorest, actus cum potestate esse non potest. Non igitur, quod natura posterius est, de eo prædicabitur, quod natura prius est. Est autem natura prius potestas, posterius actus : non igitur secundum potestatem el actum prædicabitur Ratione uti de Ratronali. IV. Sed merito, inquiunt, suæ dignitatis seu excellentia vel potentia numerosius est Ratione uti, quam Rationale. At natura generum, specierum, vel B differentiarum non suscipit: homo enim et asinus que sub animali sunt, et Deus atque homo æqualiter participant Rationali differentia. Non igitur, inquiunt, secundum dignitatem, vel potentiam, vel excellentiam prædicatur Ratione uti de Rationali. V. His propositionibus, sive objectionibus multa ex adverso posse objici video. Quapropter sophistica, id est, cavillatoria colluctatione remota, quædam de natura potestatis et actus explicanda sunt, et in qua corum specie Rationale et Ratione uti versentur: de natura quoque prioris, utrum prædicationibus conveniat; et nonnulla de prædicationum natura et ordine, et, quasi quodam filo ad id, de quo quæstio est, id est ad prædicationem, quæ estj de Ratione uti ad Rationale, disputatio deducatur. VI. Hoc autem majorum traditione, potissimumque Aristotelis fieri judico, quibusdam verbis ac sententiis ejus ad hanc rem pertinentibus breviter et dilucide interpretatis. Quædam, inquit, potestates æquivocæ sunt. Bene ait : quædam : quia non omnis potestas æquivoca est: quæ enim ex se species profundit [cod., profunda], non arquivoca, sed univoca est. Ea autem potestas est æquivoca, quæ prædicatur de actu, et de ea potestate quæ potest pervenire ad actum. Nullam enim diffinitionem recipiet, quæ utrique sit communis; sed eam, quæ in actu est, et nomen et diffinitionem suis speciebus donat, de qua ita ait Aristoteles: Manifestum est ex his, quæ dicta sunt, quoniam quod ex necessitate est, secunAum actum est. Quare, si priora sempiterna, et quæ clu sunt, potestate priora sunt. Et hæc quidem sine potestate actu sunt, ut primæ substantiæ. Alia vero sunt actu cum possibilitate, quæ natura priora sunt, tempore vero posteriora. Alia vero nunquam sunt actu, sed potestate sola. Quæ necessaria sunt, quit, in actu sunt, eo scilicet, quem relinquere nequeunt, ut cœlum et sol proprium motum. liem quæ necessaria sunt, sempiterna sunt, et quæ sempiterna sunt, priora sunt his potestatibus quæ in actum nondum venerunt. Ergo actus, qui semper est, prior est eo actu qui nondum est. Actus enim, qui semper est, ex potestate non venit; quia quando res illa fuit, ab ejus substantia non defuit. In rebus in ipsas quoque res sempiternas esse necesse est, ut in cœlo et sole intelligitur, quæ non solum sempiterna, sed divina et immortalia philosophi putave runt. VII. Sunt non necessarii item actus quorum species duplex est. Alia enim eorum ex potestate ad actum venerunt; alia substantiam sui cum ipso actu sortita sunt: sed quæ ex potestate ad actum venerun', hujusmodi sunt, ut quando Cicero sedet, antequam sederet, potuit sedere; neque enim sedisset, si potestatem sedendi ante non habuisset. Sedet ergo Cicero, id est, sedendi actum exercet; quia actus ex potestate venit. Alter vero actus, qui a potestate non venit, sed cum re subsistente semper subsistit, hujusmodi est ut quando ignis calet, antequam ipse ignis esset, nulla calendi potestas præcessit; sed quod ejus substantia fuit, calcre non destitit, id est, actum calendi non deseruit, quod sibi cum supernis et cœlestibus substantiis commune est. Distat vero quod illa superna in necessaria specie sunt, eorumque substantia, cum sit incorruptibilis, non solum actum nunquam deseruerunt, sed etiam ipsa non perimuntur. Ignis vero, cum sit in specie non necessaria, actum quidem, quousque subsistit, non deserit ; sed quia in necessaria specie non est, actum simul cum substantia perdit. Quæ enim necessaria semper ex necessitate sunt, nec unquam non esse possunt. Ignis vero ex necessitate quidem non est, sed actum calendi ex necessitate habet, quousque est. Recte ergo dictum est ab Aristotele: Quoniam quod ex necessitate est, secundum actum est. Seeundum necessitatem quippe omnia superna, quæ sunt et quæ subsistunt, nunquam interimenda suumque actum nunquam relictura. Quare, inquit, si priora sempiterna, et quæ actu sunt, potes!aie priora sunt. Ex natura rerum veritatem colligit propositionum. Quia enim omne quod est aut simplex, aut compositum, manifestum est prius esse simplicia quam composita. In divinis autem et supernis nihil compositum est, sed sunt omnia simplicia. Alioquin omne compositum necesse est ut in ca resolvatur unde compositum est. Non resolvuntur autem divinæ cœlestesque substantiæ, rerumque omnium clementa, D quia simplicia sunt et incomposita. Quæ autem ex primis conjuncta sunt elementis, in eadem rursus resolvuntur. Priora sunt igitur sempiterna, quæ aliorum omnium principium sunt his quæ sempiterna non sunt. Sed quæ sempiterna sunt, sine actu non sunt, nec fucre: prior est igitur aetus potestate.. VIII. Rursus Aristoteles autem velut genus constare volens ex natura rerum præjacentium, partitione facta, differentias ac species ejus determinat. Et hæc quidem sine potestate actu sunt, ut primæ substantia. Alia vero sunt actu cum potestate, quæ natura priora sunt, tempore vero posteriora. Rerum, inquit, alia sunt actu sine potestate; alia aciu cum postestate, et actu quidem sine pote tate, ut primæ litas ab æqualitate descendit. Ergo actus, in quo potestas consummata et perfecta est, prius est quam potestas, quæ ante actum curta et est imperfecta quæ quamvis tempore præcesserit, natura tamen velut minus habens a perfecto defluxit. : substantiæ. Quæ ideo primæ dicuntur, quia rerum A prius æquale quam inæquale: omnis enim inæquaprincipia sint. Sine potestate autem ea scilicet, quod utrumlibet potest. Coelum enim et sol non possunt non moveri, et ignis non calere, et aqua non humida esse. Illa vero, quæ actu sunt cum potestate, ex motu animi descendunt, ut cum sedeo, motu animi ad hunc actum accessi, quem actum potestas sedendi præcessit: non enim sedissem, nisi prius mihi sedendi potestas fuisset. Et cum hæc potestas tempore præcedat actum, actus tamen cum potestate ab Aristotele prius esse dicitur quam sola potestas; quæ actu, inquit, sunt cum potestate, natura priora sunt, tempore vero posteriora. Hoc ideo fit : quia potestas, cum sit initium actus, imperfectum quoddam est; perfecta autem imperfectis priora sunt, et quæ a generositate suæ naturæ præcellunt, B potestatis æquivocatio demonstratur : solo enim noet quia ut bonitas, ut virtus æqualia sunt. Est autem IX. Alia vero, inquit, nunquam sunt actu, sed potestate solum. Numerus namque potestate infinitus est; sed cum dixeris quemlibet, actu finitus est. Et de tempore eadem ratio est. Tempus enim potestate infinitum est: sed cum dixeris diem, mensem, annum, vel aliud quodlibet, actu finitum est. Facienda est igitur horum omnium descriptio, ut et figura, oculis subjecta, melius prædicta clarescant. In hac prima descriptione nihil aliud quam actus et mine participant X. Et de potestate quidem manifestum est, quia Crendum est quænam sit potestas Rationalis diffepotestas dicitur: actus vero ideo potestas nominatur, quia quod est, esse potest. Altera vero descriptio divisionem generis continet. Est enim actus genus. Hujus species sunt duæ necessaria, et non necessaria. Et de necessario quidem dictum est quod in supernis substantiis, semperque in sua integritate manentibus inveniatur. Non necessarium vero duas ex se species fundit: altera, quæ a potestate ad actum pervenerit; altera, quæ non a potestate, sed a subsistendi natura in actu proruperit. Si vero eam speciem, quæ nunquam est actu, sed sola potestate, in superiori formula concludere velimus, ut ita partiamur licebit: rerum alia sunt actu; alia potestate, actum significantes eum qui loco generis positus est. Potestatem vero rursum dividamus in eam quæ actu esse possit; et in eam quæ nunquam actu esse possit. His ita positis, quæ rentiæ utrum ea, quæ nunquam in actum venire possit, an ea, quæ in actum venire contingat; quive actus cum potestate, qui in altera differentia, quæ est Ratione uti, proponitur? Isne quem pote: Las præcedat, an is quem potestas comitetur? Longe enim alia est ratio potestatis sequentis actum, et alia præcedentis; tantumque hæ potestates proprictate suæ naturæ disjunctæ sunt, ut ubi fuerit una non possit esse altera. Ergo est in rebus mutabilibus potestas, quæ vocatur utrumlibet præcedens et subsequens, ut quando Cicero ambulat, antequam ambularet, potuit ambulare et non ambulare: et quia ambulat, consequitur eum ambulare posse, sed non ex necessitate; potest enim et non ambulare. In rebus vero supernis et simplicibus rerum elementis nulla potestas reperitur quæ possit utrumlibet, nec ea quæ præcedit actum. Inest autem eorum actui potestas immobilis et fixa, ac per hoc necessaria, A mur, a cæteris, quæ uti non possunt, differimus. quæ unum possit et non utrumlibet. Quia enim sol movetur, eum moveri posse manifestum est, et non moveri non posse necesse est. Et quia diversis rerum generibus, id est mutabilibus et immutabilibus, diversas potestates attribuimus, quærendum est ubi differentia Rationalis, et Rationale uti collocari valeant? Item homo semper rationalis est, non autem semper utitur ratione. Non est igitur ratione uti substantialis differentia. XIII. Sed forte quæritur quid sit hoc ipsum: Uti ratione, et quia hæc differentia sit cognata differentiæ rationali? Quid est, inquit Boetius, uti ratione, nisi uti judicatione? Omne enim commune nobis est cum cæteris animantibus; sola ratione disjungimur. Quod si sola quoque judicatione inter nos et cætera animalia est distantia, cur dubitemus Ratione uti hoc esse, quod est uti judicatione? Quod si quis ex rebus tollat, rationem hominis sustulerit: hominis ratione sublata, nec ipsa quoque humanitas permanebit. Si igitur secundum Boetium ratione uti a cx nali, juste Ratione uti ad Rationale velut ad cognatam sibi differentiam prædicatur, et velut accidens de subjecto, sine quo esse non possit. Si enim tollas subjectum, id est rationale, nemo erit qui ulatur ratione. Quod si accidens tollas, id est Uti ratione, non idcirco subjectum, id est Rationa'e, sustulisti. Potest enim homo esse qui etiam dormiens Rationale est, sed non uitur ratione. XIV. Sed qui prædicatur, inquiunt, terminus, major, vel æquus debet esse subjecto: ut vero minor sit, esse non potest. Videtur autem Ratione uti minus esse Rationali: rationale namque totam speciem hominis, vel Dei comprehendit : Ratione autem uti non omnes, sed eos tantum qui rationis AI. Video autem Rationalem differentiam in sempiternis ac necessariis esse, et quorum substantia nunquam esse desinat. Substantiales quoque differentiæ, itemque species, et genera semper sunt. Alia sunt quidem rerum formæ, vel, ut ita dixerim, formæ formarum; alia sunt actus; alia sunt quædam potestates. Est igitur Rationale, dum est in intelligibilibus, sub necessaria specie actus, ubi non est B teris animalibus differimus, sicut differentia ratioea potestas quæ possit utrumlibet, sed ea que sit fixa, imnobilis et necessaria. Sed quia hæc intelligibilia, dum se corruptibilibus applicant, tactu corporum variantur, transeunt hæc omnia rursus ad eam potestatem quæ possit pervenire ad actum : aliter enim Rationale, vel, ut universalius dicamus, aliter genera et species, differentiæ, propria et accidentia in intellectibilibus, aliter in naturalibus. In intellectibilibus quoque rerum formæ sunt; in intelligibilibus alia sunt quidem passiones; alia sunt actus. Nam quoniam in anima versantur, dum intelliguntur, animæ passiones sunt; quia omnis intelleclus animæ est passio. Dum vero accurato perfectoque studio ad scientiam veniunt, actus animæ sunt; quia omnis scientia animæ actus est. Rationale ergo C actum exercent. Quoniam ergo minus de majori aliter in sempiterna specie hominis consideratur, sive in intellectibilibus sive intelligibilibus, aliter in naturalibus. Ibi formæ, vel actus sempiterni sunt; hic potestas quæ ad actum pervenire possit, ut, quoniam Cicero homo est, homo vero rationalis cicitur, Cicero rationalis, quod ratione uti possit, id est, eum actum exercere, quia venit a potestate que est ad utrumlibet; potest enim Cicero uti ratione, et potest non uti. Ergo quia Rationalis differentia substantialiter inest Ciceroni, vel homini, ratione autem uti accidentaliter, merito Ratione uti dicitur prædicari de Rationali, tanquam accidens de subjecto: quod enim adest, et abest præter subjecti corruptionem, accidens est. Ratione autem uti ab homine, vel Platone, et de Rationalibus sine subject. corruptione abesse vilemus: accidens igitur est Ratione uti. Amplius: Ratione uti facere est; qui enim ratione utitur, aliquid agit, id est, quemdam actum ratiocinandi exercet. Facere autem unum ex generalissimis generibus accidentium est igitur Uti ratione accidens est. XII. Sed quod Rationali accidat, ita colligitur: quod Rationale est, Ratione uti potest; quod autem Ratione uti potest, ratione utitur ergo Ratione uti Rationali accidit, prædicaturque Ratione uti de Rationali velut ad cognatam sibi differentiam. Ut enim rationali differentia a cæteris animalibus, quæ rationabiiia non sunt, distamus, ita eo quia ratione uti prædicabitur, locus hic admonet ut de natura prædicationis pauca dicantur. Potes! enim videri nonnullis hæc dubietas in aliis prædicationibus, ut cum dicimus homo philosophus est homo subjectus terminus est; philosophus prædicatus, nec videtur posse æquari. Prædicatur terminus de subjecto, sed multo minor est. Non enim omnes homines philosophi sunt. Sed hoc modo vis prædicationis non recte accipitur; fit enim prædicatio vel substantia de substantia, ut homo animal est; aut accidentis de accidenti, ut: dialectica scientia est; aut accidentis de substantia, ut: homo albus est. Item accidens cum semper sit in subjecto, subjectum autem sit semper universale, aut particulare, accidens D quoque secundum subjecti naturam aut erit universale, aut particulare, ut scientia: cum sit universale accidens (de multis enim prædicatur), cum est in Platone, particularis est et individua, sicut ipse Plato; cum autem proponitur esse in ǹomine, in re scilicet universali, intelligitur et ipsa universalis, ut homo sciens est. Et rursus, quoniam accidentia principaliter in individuis considerantur, id est in primis substantiis; idcirco enim ipsa individua primæ substantiæ dicuntur, sive quod ipsorum accidentium susceptiva sunt, sive quia prima ad notitiam veniunt. Ergo erit eoruma intellectus in secundis substantiis secundum naturam primarum substantiarum, ut quoniam calvities in Socrate est, dicetur Socrates calvus; et quia Socrates homo A est. Ergo Ratione uti, quoniam universaliter prædiest, et anima!, et substantia, dicetur quoque Socra- catum de Rationali, utrasque enuntiationes, id est tes et homo calvus, et animal calvum, et substantia calva. affirmationem, et negationem falsas efficit, non substantialiter, sed accidentaliter prædicabitur de Rationali. Falsus est enim, qui dicit: omne quod rationale est ratione utitur; cum is qui dormit rationalis sit, et ratione non utatur. Et rursus, quia nullum rationale ratione utitur, cum multi ratione utantur: ergo Ratione uti prædicabitur de Rationali non substantialiter, sed accidentaliter, et tanquam differentia accidentalis de substantiali differentia. Sicut enim rationabilitas a cæteris nos separat animalibus, quæ rationabilia non sunt: ita etiam Ratione uti nos differre facit ab iis animalibus, quæ • ratione non utuntur. Prædicabitur quoque Ratione XV. Nec putet me aliquis hoc velle significare, ut minorum prædicatio redundet ad majora; cum majora semper de minoribus prædicentur, minora de majoribus nunquam. Aliud est, generalia de specialibus prædicare; itemque specialia de individuis sive in prædicamento substantiæ, sive in accidentium prædicamentis secundum uniuscujusque naturam; longeque aliud, naturam accidentium ad substantiæ referre proprietatem. Ibi quoque consideratio est, quæ substantia, de qua substantia, et quod accidens, de quo accidenti prædicetur, hoc quomodo se habeat accidens ad substantiam, et in B uti de Rationali secundum naturam ind:ffinitarum qua primum reperiatur, ut de Socratis calvitie hic XVI. Amplius: in his quae substantialiter præ- prædicationum, que continent particularium non secundum proprietatem determinaticnum, quæ subjecti terminis quantitatem demonstrant : neque subjectum rationale universaliter prolatum suscipiet nomen et diffinitionem prædicati, quod non fl, nisi in substantialibus prædicationibus. Substantiales autem prædicationes voco, quæ fiunt a generalissimis generibus usque ad specialissimas species, sive individua, sive in substantiis fiant, sive in accidentibus, ut quando animal rationale mortale (hominis definitio est animal rationale, mortale) de homine prædicabitur. Omnis enim diffinitio de ea re prædicatur, quam definit. Et cum dico: Dialectica est bone disputandi scientia, hanc diffinitionem de dialectica prædico, et est utraque prædicatio substantialis, sicut utraque diffinitio; omnis enin: diffinitio a gerere incipiens, perque differentias, usque ad speciem, quæ definit, perveniens, substantialis est XVII. Et quoniam, ut arbitror, plane demonstratum est quomodo Ratione uti prædicetur de Rationali, non necessariam duxi eis respondere, qui tam insulsa prædicatione commenti sunt, quæ in natura prædicationum inveniri non possunt. Non enim quia actus, et potestas, et plus sunt, et plus quam sola potestas, ideo Ratione uti, in quo utrumque est, prædicabitur de Rationali, ut: ombulat, in quo est actus cum potestate, de ambulabili non dicitur, il est, de sola potestate; sed econtrario non D ambulat, de ambulabili prædicetur; nec unus, quia duos præcedit, ideo de duobus prædicabitur, nec primæ substantia de secundis sed secundæ de primis prædicabuntur. Descripsi Gerbertus etsi a gravitate sacerdotali remota, non tamen ab imperiali studio aliena, maluique aliis displicere quam vobis non placere căr in hoc, tum in omnibus negotiis imperio vestro dignis. Legetis ergo hæc inter vestræ mathescos exercitia. An vero digna sacro palatio contulerim, nobilium respondebunt studia. Consulta non tacebit logica, nec jure culpari metuam, si id laboraverim effecisse, quod sacris auribus potuerit placuisse. FINIS. SILVESTRI II PAPE OPERUM PARS SECUNDA. -- DE REBUS ECCLESIASTICIS. Sermo DE INFORMATIONE EPISCOPORUM. (Apud Mabill. Analect. nov. edit., pag. 103.) B sed ad ipsos jam prædicatores vulgi mea convertam verba, et meis conservis, velut obediens servus, id est episcopus sacerdotibus, audaciter prædicare salutis munia non retardabo. Nec prærogativam mihi conscientiæ, si hæc meis consacerdotibus charitatis intuitu prærogem, vindicavero; aut vitæ perfectæ me csse fateor, cum de vita perfecta alios moneo: sed potius cum hæc ad illos loqui audeo, simul cum illis quæ loquor audiam. Si quis, fratres, oraculi reminiscatur quo frugi A ditum loquar vulgum, quos jugiter monere soleo : famulum, de reservata sibi pecunia quam prærogandam susceperat, increpavit, dicens: Tu dedisses pecuniam meam, et ego veniens cum usuris exigerem eam (Luc. xix, 33); non jam otiosus auditor collatam sibi divini muneris gratiam suis tantum usibus reservabit: sed, cunctis eam communicabilem faciens, copiosius prærogando securius possidebit, ut sibi per hæc et plurimis ædificationis exhibeat fructum, et velut decora arbor, pomis referta, non infructuosa probatur occupare terram, dum vivit, cum et ipsa suis pomis ornatur, et omnes qui ex ea fruclum perceperint, saginantur, beato nos etiam Apostolo ad hæc eadem invitante: Nolite quærere quæ vestra sunt, sed quæ aliorum (1 Cor. x, 24); et alibi : Non quæro quod mihi utile, sed quod multis, ut salvi fiant (Ibid., 3). Idcirco nos quibus verbi Domini credita est dispensatio, et gregem Christi alendum nutriendumque suscepimus: non sine ingentis periculi noxa nos credimus evasuros, si non modo secundum hæc [non] vivamus, sed etiam si minime prædicemus. Et licet ad hæc prædicanda nos retardet vitæ improbitas, invitat tamen præcepti necessitas. Et ut væ mihi est, si minime prædicavero, et si susceplum thesaurum in terra defossum in meo corde diu occultavero, et lucernam divini verbi compressam sub modio retentavero, et non super candelabrum propositam cunctorum oculis manifestavero: ita, si claustra humanæ imperitia per claves illas regui cœlorum, quas in beato Petro apostolo cuncti suscepimus sacerdotes, minime reseravero, ut audire per hæc merear pro linguæ meæ inodulo: Euge, serve bone et fidelis, quia in paucis fuisti fidelis, super mulia le constituam (Matth. xxv, 21). Unde verens his increpationibus et suppliciis sub Dei timore pene perculsus, et amore fraterno invitatus, non jam ad subPATROL. CXXXIX. C Aggrediar jam, divina ope suffultus, facultate qua valeo, et, eorum precibus adjutus ad quos noster respicit serino desideratum iter carpam, et quasi tum in grenzo sacerdotum positus ipsos alloquar sacerdotes. Audite me, beatissimi patres, et, si dignum ducitis, sanctissimi fratres audite me, stirps levitica, germen sacerdotale, propago sanctificata, duces et rectores gregis Christi: audite me rogantem pariter et timentem, et commodis communibus sollicite consulentem, et honorem episcopatus demonstrare volentem : ut, cum honoris ejus prærogativam monstravero, merita etiam congrua requiramus. Nec falli possumus in opere, qui cognoscimus veritatem. Dignum est enim ut dignitas sacerdotalis prius noscatur a nobis, et sic deinde servetur a nobis, ut psalmographi sententia repellatur a nobis : Homo cum in honore esset, non intellexit; comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis (Psal. cxLv). Honor igitur, fratres, et sublimitas episcopalis nullis poterit comparationibus æquari. Si regum compares infulas et principum diademata, longe erit inferius, quasi 'plumbi metallum ad auri fulgorem compares; quippe cum videas regum colla et principum genibus submitti sacerdotum, et exosculatis eorum decretis, orationibus eorum credant se com 6 |