ELENCHUS AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CLII CONTINENTUR. SANCTUS BRUNO CARTHUSIENSIUM INSTITUTOR. Acta S. Brunonis. Commentarium in Psalmos. Col. 9 637 SANCTUS BRUNO ORDINIS CARTHUSIANORUM INSTITUTOR. SANCTA BRUNONIS ACTA (Acta SS. Bolland. Octobr. t. III, die 6.) COMMENTARIUS PREVIUS. § I. Quæ Vitæ seu Acta edenda sint: diversa, e A sua digestas exhibeant, vocari non immerito potuequibus hæc aut confecta fuere, aut illustrabuntur, seu subsidia seu documenta, horumque unum ad Actorum calcem ctiam edendum. Etsi ante sæculi sexti decimi initium nullus plane omnem Vitæ S. Brunonis, anno ex dicendis 1101 defuncti, seriem, moresque et gesta ex instituto litteris consignarit, non defuerunt tamen e celeberrimo, quem sanctissimus hic patriarcha instituit, Ordine viri, doctrina juxta ac pietate spectabiles, qui multo etiam citius, quæ de Carthusia principis aliarumve nonnullarum initiis ac fundatoribus comperta habebant, diligentissime in chartas, si non in vulgus (neque enim id forte summa eorum sivisset modestia) publice edendas, certe cum futuris deinceps instituti sui sectatoribus privatim intra domuum secessus in exemplum communicandas, conjecerint, in iisque summa saltem vitæ, a sancto Fundatore suo actæ, capita delibarint. Quam id veritati consonet, argumento est Brevis apud Marteneum Veterum Scriptorum tomo VI inserta ordinis Carthusiensis Historia, in cujus Prologo hæc leguntur: «Licet quinque primi Priores (Majoris Carthusia) hic inferius descripti in pluribus Chronicis reperiantur, tamen successores eorum, nescio qua de causa, taliter sunt oblivioni traditi, quod nulla penitus ex eis memoria per aliquam scripturam habeatur. >> 2. Cum enim, qui hæc memorat, auctor anonymus sub sæculi quinti decimi initium, uti num. 17 docebo, scripserit, Chronica sane, quorum mentionem verbis recitatis facit, diu ante sæculum sextum decimumfuerint elucubrata:ad hæc eadem, quoniam haud dubie de quinque primorum Carthusiæ priorum gestis utcumque tractarint, summa saltem rerum, ad Brunonem spectantium, capita delibasse, indubitatum apparet, uti etiam a Carthusianis seripta fuisse, maxime, cum in solis fere Carthusianorum domibus fuerint inventa, diuque in hisce omnino fere inedita latuerint. Porro e Chronicis hujusmodi quæ hoc nomine idcirco,quod res per tempora PATROL. CLII. C re, aliterque nihilominus nuncupata etiam reperiuntur, duo potissimum ad cognitionem meam pervenere, contractius unum, prolixius aliud. De amborum, utpote in quibus non pauca, quæ de S. Brunone narrantur, fundamentum habent, ætate auctoritateque juverit lectorem edocuisse ab ipso statim initio hujus Commentarii, in quo Sancti ejusdem gesta omnia discutienda, illustrandaque sunt. 3. A Chronico contractiori incipio. Labbeus Bibliothecæ Novæ librorum mss. tom. 1, pag. 638 et binis seqq. inter Opuscula Historica e codice ms. S. Remigii Remensis recenset quinque elogia diversa, quorum primo res præcipuæ a S. Brunone gestæ, reliquis vero, quæ ad quatuor ejus proximos in Carthusiæ majoris prioratu successores pertinent, summatim continentur. Elogiis in capite præfigitur hic titulus : « De institutionibus ordinis Carthusiensis» verum cum in librorum Syllabo, quem præfatus librorum mss. tomus præfert, post hæc verba, « De Institutionibus ordinis Carthusiensis, »> statim ponatur,» sive de S. Brunone, de Landuino, de Petro Francisco, de Joanne Tusco, ac Guigone a sancto Romano, primis Carthusiæ prioribus, » nescio, an pro «< institutionibus » legendum potius non sit« institutoribus. » Verum sitne ita, an secus, parum refert, ac proin, breviter hoc notato, ad rem ipsam redeamus, nuncque in tempus, quo dicta elogia scripta sint, inquiramus. Launoius Dissertatione de vera causa secessus S. Brunonis in eremum cap. 1, § villud ipsum etiam S. Brunonis elogium, quod Labbeus loco mox cit. exhibet, e ms. statutorum et consuetudinum, a Guigone, quinto Carthusiæ Majoris priore, scriptarum, ordinis Carthusiensis codice in medium adducit, aitque, hunc, in quo pariter, quæ loco cit. apud Labbeum, proximorum quatuor sancti nostri in Carthusia Prioratu successorum elogia exstant, Parisiis apud Carthusienses asservari. 4. Hinc porro auctor Carthusiensis anonymus, qui Annalium ordinis sui librum quartum, luce 1 publica hactenus, licet excusum non donatum, A earum loco initium Breviarii Vitæ Guigouis supermecumque nihilominus a Patribus Carthusianis pro summa eorum humanitate communicatum, elucubravit, num. 101 conjicit, codicem illum, quem Carthusia Parisiensis asserval, scriptum fuisse tantum post annum 1257, cirea quem Carthusia hæc primum fuit fundata, needumque Statuta Rifferii, quæ antiqua vocantur, fuerant præscripta. Verum mox affirmat, et merito quidem, quæ in eodem codice de S. Brunone tribusque primis post hunc Carthusiæ prioribus reperiuntur, litteris mandata fuisse tempore Guigonis, quinti Carthusia prioris, idque constare ex alio ordinis Carthusiensis earumdem consuetudinum codice ms., a venerando Carthusia Montis-Dei Patre priore ad eum in Carthu scriptum, quæ Vita eadem recenti manu continnata fuit in altero folio dimidiato, quod facile deprehenditur præcedenti folio, in quo sunt elogia præfatorum quatuor priorum, » alterique sequenti, in quo prædictus capitulorum indiculus continuatus fuerat, <«< intersertum fuisse. Unde patet, dictum Guigonis elogium post illius mortem in præfatum codicem fuisse interjectum » seu illatum. Hactenus, si pauca exceperis, quæ, aliis characteribus adhibitis, claritatis causa adjeci, laudatus Ordinis Carthusiani annalista anonymus. Ex his porro, aliisque supra in medium adductis est consequens, et sæpius jam memoratum, etsi etiam Guigonis quinti Carthusiæ Prioris elogium contineat, Montis Dei codicem, et siam transmisso, qui, quæ in codice Parisiensi de B quatuor primorum Carthusia priorum elogia, quæ Sancto nostro proximisque ejus quatuor in Carthusiæ Majoris prioratu successoribu selogia occurrunt, pariter complectitur, eorumque omnium, qui in ordine nunc reperiantur, antiquissimus est, utpote in Majori Carthusia exscriptus, atque in domum Montis-Dei a Gaufredo, ejusdem proto-priore, anno, quo fundata hæc fuit, Christi 1136 transportatus, uti liquet ex ipso illo codice, ad cujus calcem hæc leguntur : « Ex eremo Carthusia olim, modo eremi de Monte-Dei ab anno MCXXXVI. » Et inferius « Gaufredus, Prior de Monte-Deihabuit ex dono domni Guigonis. >> hic Labbeusque loco supra cit. suppeditat, ipsomet Guigone in vivis adhuc superstite, seu ante annum 1138, quo hic vivere jam desierat, fuisse conscripta. Jam vero, cum res ita sit, summam sane hæc, quorum complexum ego deinceps annalista Carthusiani anonymi plus semel jam laudati exemplo « quatuor primorum Carthusia priorun Chranicon >> appellabo, simplicique Chronici nomine jam supra distinxi, fidem apud omnes merentur, utpote in litteras conjecta ab auctore, etsi non certo noto, rebus tamen, quæ in iis narrantur, synchrono ac verosimiliter ipsomet Guigone, primævarum Carthusia Consuetudinum, quibus eadem præfignntur, scriptore, qui equidem, si quæ de quatuor primis CarC thusiæ Prioribus aé nominatim S. Brunone in Chronico illo referuntur, non scripserit, verosimillime saltem viderit ac approbarit. 7. Quapropter ut in ipso statim Commentarii hujus limine quoddam Vitæ Sancti nostri compendium, cui tuto fidi queat, studioso lectori exhibeam, S. Brunonis elogium, Chronico illi inclusum, eaque, quæ in hoc de illo narrantur, complectens, huc modo transcribo, quale apud Labbeum loco sæpissime jam cit. exstat. Sic habet : « Magister Bruno, natione Teutonicus ex præclara urbe Colonia, parentibus non obscuris [al. additur natus], litteris tam sæcularibus quam divinis valde munitus, ecclesiæ Remensis, quæ nulli inter Gallicanas secunda 5. Ita fere quantum ad substantiam laudatu annalista Çarthusiensis anonymus, qui præterea, S. Brunonis elogium, in codice suo antiquissimo des scriptum, elogioque, quod Labbeus loco supra cits exhibet, apprime, uti ex ejusdem scriptoris dictieruitur, consonum, cui, ejusdem sancti elogio,quos. Launoius e codice Parisiensi excerpsit, unum essed paucis additis, atque idem, affirmat, trium dein aliorum priorum, Londuininimirum, Petri Franci, seu Francisci, et Joannis Tusci, qui proxime post S. Brunonem Çarthusiam rexerunt, elogia integra, quæ et ipsa cum eorumdem elogiis, apud Labbeum loco supra cit. exstantibus, adamussim congruunt, e codice suo antiquissimo transcribit, ac mox, ne quis hujus, quod elogium, Guigoni adornatum, adnotato etiam hujus obitu, qui anno 1137 contigit, pariter contineat, antiquitatem supra adstructam D est, canonicus et scholarum magister, relicto sæforsan neget, ita prosequitur: « Hæc ibi de quatuor primis Çarthusia prioribus,statimque in eodem folio (verso scilicet) sub finem alterius (secundæ nimirum) paginæ eodem charactere, quo totus codex exaratus est, nulloque interjecto linearum spatio, sequebatur indiculus capitulorum consuetudinum Guigonis, qui in tribus paginis sequentibus continuatus fuerat. 6. «Sed postea priores lineæ hujus indiculi, quæ residuum alterius paginæ primi folii immediate, ut mox diximus, post breve elogium Joannis Tusci (quarti Çarthusiæ Majoris prioris) complebant, a recentiori manu, quæ nihilominus videtur vetustissima, obliterate (id est expunctæ) fuerunt, e culo, eremun Carthus æfundavit, et rexit sex annis. Qui, cogente papa Urbano, cujus quondam præceptor fuerat, Romanam perrexit ad curiam, eumdem Papam solatio et consilio in Ecclesiasticis negotiis juvaturus. Sed cum tumultus et mores curiæ ferre non posset, relictæ solitudinis et quietis amore flagrans, relicta curia, contempto etiam archiepiscopatu Rhegiensis ecclesiæ, ad quem, ipso Papa volente, electus fuerat, in Calabria eremum, cui Turris nomen est, successit [al. melius, secessit], ibique, laicis et clericis quamplurimis adunatis, solitariæ vitæ propositum, quandiu vixit, exercuit. ibique defunctus humatus est post egressum Carthutsiæ undecimo plus minus anno. » anno 1727 transmisit. 10. Vir hic religiosus, scientia non minus, ut vel solum hoc opus abunde probat, quam pietate insignis, integrum in id intulit S. Brunonis elogium, descriptum e præfato, uti id vocat aliique nihilominus aliter, ut jam docui, appellant, primorum quinque Magna Carthusiæ Priorum Chronico, seu antiquissimo hujus exemplari, ante annos, uti ex characteribus autumat, facile quadringentos exarato,quod in Carthusianorum Coloniensium bibliotheca asservatur, huic olim a Petro Rinckio, insigni Carthusiæ Coloniensis benefactore,donatum, integrumque ac sincerum ex collatione cum antiquissimo Carthusia Majoris exemplari deprehensum. Illud 8. Elogium hoc in Commentarii hujus decursu A alumnus, concinnavit, atque ad decessores meos. usui non raro erit; notandum autem de cætero est, quatuor ultimas ejus voces, etsi in Carthusia Parisiensis codice, e quo illud Launoius in Dissertationem sam supra laudatam intulit, non inveniantur, retinendas tamen esse, cum et a Labbeo in codice Remensi S. Remigiii, et ab Annalium Carthusiensium libri quarti hactenus non vulgati auctore anonymo, tum in jam supra memorato codice, reliquis omnibus antiquiore, tum etiam in aliis, uti is ipsemet testatur, fuerint repertæ, exigique ad sensus complementum videantur. Ad alterum e duobus Chronicis, quod plura adhuc de S. Brunone suppeditat, quodque quale sit, et quando scriptum, hic etiam discutiendum, jam progredior.Aliud hoc non est, quam Carthusiani opus seu tractatus, de quo in B ego Sancti nostri elogium, Vitæ antiquioris titulo sua de Carthusianorum initiis Dissertatione num. 57 et aliis pluribus Joannes Columbi, Societatis nostræ sacerdos, fuse disserit, recte ibidem num. 61 probans, Tractatum illum concinnatum non fuisse a Guillelmo de Elbura seu de Yporegia, aut, si mavis, ab auctore tractatus de Origine et veritate perfectæ religionis, sive is revera, ut Columbi putavit, Guillelmus de Elbura sit, sive Boso, decimus septimus Carthusia Majoris prior, ut pluries jam laudatus anualista anonymus, qui Carthusiensium Annalium librum quartum hactenus non vulgatum scripsit, num. 55 contendit, seque postea probaturum promittit. C insignitum,numerisque pro more nostro distinctum, additis etiam, ubi congruum fuerit, ad calcem Annotationibus, Commentario huic subjuncturus idcirco sum, quod scriptum aliud antiquius, in quo plura de Brunone recenseantur, non invenerim. Et lector quidem, quam multa de sancto Ordinis Carthusiensis Institutore dictum elogium suppeditet, facile id evolvendo deprehendet; quam vero idem antiquum sit, patescet ex iis, quæ de Chronici, ex quo desumptum est, antiquitate jam dicam. 11. Hoc jam inde ab anno circiter 1151 seu sub Basilio, qui Carthusia ab hoc anno ad annum 1173 9. Quis interim fuerit, aut quod nomen habuerit præfuit, scriptum esse, Joannes Columbi, pluries alter ille Carthusianus, qui tractatum seu Chroni-jam laudatus, in sua de Carthusianorum initiis Discon, a Columbio memoratum, contexuit, nulla ratione comperire quivi, nullumque is operi titulum præfixit; unde factum, ut id ab aliis quidem « Chronica de exordio Ordinis Carthusiensis, » ab aliis vero « Tractatus de narratione historia inchoationis et promotionis Ordinis Carthusiensis » fuerit vocatum. Et apte quidem tam hoc, quam illo titulo potuit insigniri; etenim, ut laudatus Columbi (neque enim opus illud integrum ad manum habeo) num. 49 de Carthusianorum initiis docet, in duas partes diversas est divisum, quarum altera complectitur Ordinis Carthusiensis inchoationem, altero S. Brunonem proximosque ab co quatuor Carthusia Majoris Priores,suo quesque Ordine positos, elogiisque D præterea etiam ornatos,uti, quantum ad hoc postremum, intelligo ex littéris, Colonia Agrippina ad me datis ab Augustino Albenbruck, Societatis nostræ sacerdote, cum idem opus, apud Carthusianos ibidem exstans, rogatu meo hic fuisset scrutatus. Ego id a parte præcipua, quae quinque primos Carthusi Priores, servato, quo Carthusiam rexere, temporis ordine, exhibet, « Primorum quinque Magna Carthusic Priorum Chronicon » deinceps appellabe, quemadmodum etiam ante me jam factum video in ms. quæ penes me est, de S. Brunone Diatriba Chronologico-diplomatica, quam F. Michael Morckens, Ordinis Carthusiensis Coloniæ Agrippinæ sertatione num. 57 et tribus seqq. contendit. Hanc autem suam opinionem probare nititur ex eo,quod auctor Chronici anonymus, postquam præfatus est, sese De antiquis sapientibus et sanctis fundatoribus, ac promotoribus Ordinis Carthusiensis » tractaturum, solos in hisce Brunonem, Landuinum, Petrum, Joannem et Guigonem reponat, Antelmumque septimum et Basilium octavum Carthusiæ Priorem, qui tamen,ut dilucide ostendit, antiquis Ordinis Carthusiensis fundatoribus ac promotoribus accensendi merito sunt, silentio prætereat. Unde, cum fieri id abs illo existimet, quod hi, cum scriberet, antiqui non essent, scripsisse cum jam inde ab anno circiter 1151 sen sub Basilio, octavo Carthusia Priore, concludit. Verum quid si auctor Chronici anonymus, cum jam Brunonem aliosque quatuor mox nominatos recensuisset, quo minus Antelmum pariter ac Basilium recenseret vel morte vel aliis gravibus intervenientibus causis fuerit impeditus? Quid si antiquarum seu primævarum Consuetudinum, a Guigone scriptarum, liber (hunc enim is scriptor anonymus sub finem Vitæ S. Brunonis edendæ pro emortuali hujus anno figendo laudat) ad modum Codicis Montis Dei antiquissimi, alicrumque plurium, qui num. 4 et 5 memorati sunt, easdemque Guigonis Consuetudines continent, solos quinque primos Carthusiæ priores in capite prætu fecerit, tuto determinem. lerit, hosque proinde solos ille in antiquis Ordinis A suppetit tamen præterea, quo quot annis ante id. Carthusiensis fundatoribus ac promotoribus habuerit, aut certe Antelmum et Basilium, quod nec ibidem memoratos invenerit, nec aliunde forte sal cognitos habuerit, silentio prætereundos duxerit? 12. Ut ut sit, Chronicum,de quo hic, serius, quam anno circiter 1151, scriptum esse, mihi sane verosimllimum, ne dicam indubitatum, apparet.Etenim ejus auctor in Sancti nostri elogio seu Vita antiquiori num. 2 « Universitatis » nomine insignit academiam Parisiensem, quæ, etsi jam ab anno circiter 1131 societatem quamdam constituere inceperit, magistris,omni scientiarum genere instructis,ingentique ad horumlectiones confluentium discipulorum multitudine floreret, « Universitatis >>> tamen nomine,quidquid contra in universitatis Parisiensis Historia Bulæus arguat, ante inchoatum sæculum decimum tertium condecorata non fuit,uti Historiæ litteraria Franciæ Scriptores tom. IX, pag. 80 docent, atque apud omnes prope eruditos modo in confesso est. Ad hæc idem auctor, Carthusiæ Majoris, ut jam dixi, alumnus, in Vita Sancti edenda num. 20 meminit Chartularii, quod,cum scriberet, in Carthusia Majori exstiterit, quam jam inde ab anno circiter 1151 tot instrumentis, quot ad Chartularium conficiendum suffecissent, instructam fuisse, parum credibile apparet. 13. Et vero, cum Carthusiæ, Carthusiæ principi vicinæ, quales sunt domus Portarum, Majorævi, C Durbonis, Allionis et Vallis S. Hugonis, paulo ante annum 1230,uti ms. de Vita S. Brunonis Tractatus, a Patribus Carthusianis hujatibus mecum communicatus, num 24 prodit, de documentis suis in Chartularia, quæ integra hodieque exstant, cogendis primum solliciti fuerint, eamdem tunc et Carthusiæ Majori curam primum fuisse susceptam,verosimile evadit. Hinc porro jam consequitur, ut Chronici, in cujus hic ætatem inquirimus, auctor anonymus, utpote Chartularii, quod, cum scriberet,in Carthusia Majori exstiterit, mentionem ex dictis faciens, ante annum circiter 1250, contra ac Columbius statuit, verosimiliter non scripserit. Verum quanto quidem tempore serius chronologus ille scriptioni manum admovit? 14. Cum Guillelmus de Yporegia, cui Joannes Columbius Tractatum de Origine et Veritate perfectæ religionis in Dissertatione de Carthusianorum initiis num.55 attribuit,hunc anno 1313 ex mente ejusdem Columbii exararit; Boso autem, cui dictus Tractatus reipsa forte adscribendus, anno 1313 obierit,oportet sane, ut hic ante annum 1314 sit contextus. Quare, cum ejus auctor, quiscumque demum is sit, lucubrationi suæ (adi Joannem Columbi Dissert. jam sæpius cit., num. 55 et 61) integrum, de quo hic, primorum quinque Carthusia Priorum Chronicum inseruerit, consectarium omnino est, ut hoc auctor ante annum 1314 conscripserit. Quod quidem quamvis sat certum appareat, non B 15. Nihil interim obstare videtur, quo minus id abs illo annis circiter quinquaginta aut etiam sexaginta ante dictum annum 1314 factum credatur : imo vero etsi quis scriptionem illam, seu Chronici, de quo hic, lucubrationem ante annum circiter 1250, aut etiam ante annum circiter 1230 figendam contenderet, falsi eum certo convincere non possem, quod, jam tum in Carthusia Majori Chartularium non exstitisse, indubitatum omnino non sit; quod tamen, ut ante neutrum hunc annum lucubrationem illam locandam, posset probari, omnino requiritur, aliis prorsus omnibus, quibus res certo evincatur, argumentis, quantum opinor, deficientibus. Atque hæc sunt, quæ pro Chronici, primos quinque Carthusiæ Majoris priores, horumque ex parte gesta' ordine recensentis, ætate utcumque determinanda occurrunt. Id autem nec ante sæculum tertium decimum, nec post annum 1314 scriptum esse, ex omnibus jam dictis certum apparet; quanto autem tempore ante hunc annum factum id sit, plane incertum, nec quidquam occurrit, quo monumenti illius ætatem propius determinem. 16. Verum etsi res ita sit, subsecutis nihilominus temporibus id ita Carthusianis fuit probatum, ut, si quæ in libris, quos scribebant, vel de Ordinis sui origine vel de S. Brunone primisve post hune quatuor Carthusia Prioribus commemoranda ex occasione habuerint, ea ut plurimum, quæ reipsa commemorarunt ex eodem excerpserint, iisdem etiam fere, quibus hujus auctor, verbis non raro usi. Ac primo quidem hos inter memorandus est, qui monumentum illud in suum de Origine et Veritate perfectæ religionis tractatum intulit, auctor supra plus semel laudatus, sive is Guillelmus de Yporegia sive Boso sit.Huic accedit Priorum Ordinis Carthusiensis chronologus, a Columbio in Dissertatione de Carthusianorum initiis num. 54 memoratus, qui, uti ibi hic scriptor indicat, horrendum, quo sese Parisiis homo redivivus damnatum publice e feretro proclamarit, prodigium iisdem plane, quibus id in quinque primorum Carthusia Priorum Chronico, seu in antiquiori Sancti nostri Vita, cx hoc edenda, num. 1 D et seqq. fit, verbis exponit alio etiam, quam quo hæc occurunt, operis sui loco ita memorans : » In brevi exaudita est oratio Joannis Birelli, Prioris Carthusia, et conventus, atque Amedeus Viridis, comes Sabaudice, filium de uxore, quæ sterilis putabatur, suscepit, qui, etiam Amedeus vocatus, nunc comes Sabaudiæ est effectus. >> 17. Ex his autem verbis consequitur, ut dictus chronologus eo temporis spatio, quod ab anno 1383 ad annum 1391 effluxit, indubie scripserit; priori enim e binis hisce annis Amedeus Viridis, posteriori vero ejus filius Amedeus itidem vocatus, e vivis, ut Columbius loco cit. docet, excessit. Hæc ipsa interim verba, jam mox recitata, in brevi Ordinis Carthusiensis Historia apud Marteneum tomo VI Scripto |