Obrazy na stronie
PDF
ePub

ITINÉRAIRE

D'INNOCENT III,

DRESSE D'APRÈS LES ACTES DE CE PONTIFE.

Le Mémoire sur les actes d'Innocent III, qui paraîtra dans notre prochaine livraison, fera connaître les règles qui ont présidé à la rédaction de cet itinéraire. J'y montrerai aussi par de nombreux exemples combien de tels tableaux sont utiles aux savants qui consultent les documents émanés de la chancellerie pontificale, c'est-à-dire l'une des principales sources de l'histoire du moyen âge. Ici donc je puis me borner à quelques avertissements bibliographiques.

Le tableau suivant contient l'indication des bulles ou lettres d'Innocent III dont j'ai pu me procurer des textes à date certaine. Ces actes sont contenus, pour la plupart, dans ce qui nous est parvenu du registre de ce pontife; les autres ont été recueillis dans divers ouvrages imprimés ou dans différentes collections manuscrites.

Pour renvoyer aux pièces contenues dans le registre d'Innocent, je me suis simplement servi d'un chiffre romain suivi d'un chiffre arabe le premier désigne le livre, le second la lettre. Il est bon de rappeler que les livres 1, 2, 10, 11, 12, 13, 14, 15 et 16 sont compris dans le recueil de Baluze, et les livres 3, 5, 6, 7, 8 et 9 dans celui de La Porte Du Theil. Le livre connu sous le titre de Registrum domini Innocentii III super negotio Romani imperii, et publié à la fin du tome Ier du recueil de Baluze, sera toujours désigné par le signe Neg. imp.

Les pièces dont le registre ne donne pas le texte et qui ont été publiées sur les expéditions originales ou sur des copies de ces expéditions seront citées d'après les éditions les plus correctes ou les plus faciles à consulter. Pour chacun de ces actes, je n'indiquerai qu'une édition, le cadre dans lequel je suis resserré ne m'ayant pas permis d'énumérer tous les textes manuscrits et imprimés de

es

chaque pièce. J'ai aussi, par le même motif, abrégé autant qu'il était possible les titres des ouvrages que j'avais à citer. J'espère cependant que les renvois seront aisément compris des personnes versées dans l'étude de la diplomatique. Au reste, la liste mise au bas de cette page' éclaircira ce que plusieurs des signes de renvoi pourraient avoir d'obscur et désignera les éditions que j'ai suivies.

Les bulles et lettres inédites, dont j'ai rencontré soit les originaux soit des copies dignes de confiance, m'ont paru assez nombreuses et assez intéressantes pour former un utile supplément aux collections précédemment publiées. Ce supplément, que j'ai intitulé Nouveau recueil de lettres d'Innocent III, paraîtra prochainement dans la Bibliothèque de l'École des chartes.

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

1. BALUZE. Epistolarum Innocentii III Romani pontificis libri undecim. Paris, fol.

, 1682,

BESSIN. Concilia Rotomagensis provinciæ. Rouen, 1717, fol.

BRÉQUIGNY. Table chronologique des diplômes, etc. Paris, 1769, fol.
DOUBLET. Histoire de l'abbaye de Saint-Denys. Paris, 1625, 4°.
DU BOULAY. Historia universitatis Parisiensis. Paris, 1665, fol.
DU PLESSIS. Histoire de l'église de Meaux. Paris, 1731, 4o.

DU THEIL. Diplomata, chartæ, etc., pars altera. Paris, 1791, fol.

LE MIRE. Opera diplomatica, éd. Foppens. Bruxelles, 1723, fol.

MIGNE. Innocentii III Romani pontificis opera omnia tomis quatuor distributa. [Paris], 1855, 8°. (Tomes CCXIV, CCXV, CCXVI et CCXVII du Patrologiæ cursus completus.)

MONASTICON ANGLICANUM. Londres, 1817, fol.

RYMER. Fœdera. Londres, 1816, fol.

UGHELLI. Italia sacra, éd. Coleti. Venise, 1717, fol.

VAISSÈTE. Histoire générale de Languedoc. Paris, 1733, fol.

VARIN. Archives administratives de la ville de Reims. Paris, 1839, 4o.

WHARTON. Anglia sacra. Londres, 1691, fol.

2. La chronique de Gervais de Cantorbéry (Twysden, I, 1607) contient une lettre

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

d'Innocent III, ainsi datée : «< Romæ, apud Sanctum Petrum, nonis martii, pontificatus nostri anno primo. » Je ne fais pas usage de cette date, qui doit être fautive.

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][ocr errors][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

1. Dans le registre, la lettre 413 n'a pas de date; mais M. Huillard-Bréholles (Hist.

diplom. Fred. II, I, 16) en a publié un texte daté.

2. Je n'ai pas fait usage d'une lettre d'Innocent III, publiée par Le Mire (IV, 2 ),

[ocr errors][merged small][merged small][merged small][ocr errors][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small]

avec cette date : «< Remis, 10 kal. novembris, pontificatus nostri anno primo. Le style de cette lettre suffit pour en prouver la fausseté. Bréquigny (IV, 240) a conjecture qu'au lieu de Remis il fallait lire Roma.

« PoprzedniaDalej »