EPISTOLA NUNCUPATORIA.

LUSTRISSIMO DOMINO D. ACHILLI DE HARLAY

SUPREMO GALLIARUM SENATUS PRINCIPI.

Si quis est superis rerum humanarum sensus, si qua eos propriorum operum cura tangit, non dubito, illustrissime senatus Princeps, quin insignis beneficii loco habiturus sit Gregorius noster, quod novam operum suorum editionem spectatissimi nominis tui auspiciis in lucem prodire patiaris. Optavit ille in primis, dum viveret, scripta ut sua integra et inviolata pervenirent ad posteros, obtesiatus sacerdotes Domini, qui post ipsum Turonicam recturi essent Ecclesiam, ut ne hos libros aboleri sinerent, neu dimidiata, quibusdam pro suo arbitrio prætermissis, rescribi; sed ita, ut ab auctore ipso relicta essent, inlibata suisque numeris ac partibus absoluta exarari curarent. Quantam igitur modo gratiam habiturus ei sit, qui hanc ejas libris integritatem asserat, assertam auctoritate sua tueatur, aut denique ab iniquorum hominum censura vindicet? Præclare itaque cum Gregorio agis, qui illustrissimum nomen tuum novæ huic ejus operum recognitioni præfigi non graveris. Neque enim erit, ut puto, quisquam tam audax aut temerarius, qui Gregorianis scriptis vel tantillam inferre ausit injuriam, cum ea sapientissimi et æquissimi arbitri judicio comprobata viderit.

Tu vero, vir præstantissime, rem tuo nomine (liceat mihi hoc dicere) tuaque dignitate ac gravitate haud indignam facis, cum tuum Gregorio nostro præsidium impertiris. Cum enim religionem sincere ames, et gentis nostræ historiam, avitosque mores præ oculis semper habeas ; non poles eum non probare auctorem, quem Francicœ historiæ parentem suspiciunt omnes : a quo religionis Christianæ in Guliis exordia et progressum, adeoque primorum regum nostrorum gesta accepimus. Neque vero si ille, jam supra mortalium sortem positus, scripta modo sua parum curat, nobis eorum, quæ is in usus nostros vivens edidit, curam abjicere licet. Inferest quippe rei publicæ Francicœ ac Christianır, ea non modo ab interitu vindicare, verum fliam eorum auctoritatem sartam-tectam tueri adversus eos, qui vel auctoris fidem elevant, ob nimiam, ut ipsis quidem videtur, hominis simplicitatem ac credulitatem; vel genuinis ejus operibus non minimam detrahunt partem, quasi ab interpolatoribus temere assutam. Ego vero utrumque Gregorio præstare sum conatus, cui quidem facto si sententiæ tuæ gravitas accesserit, na ego haud lere susceptæ opera pretium retulisse miki videbor, atque universis eam approbasse. Ea est enim tua sagacitas, ea æquitas, ea denique auctoritas apud omnes, ut judicium tuum instar omnium sit, nec quisquam, qui abs te dissenserit, recte sapere censeatur. Felicem itaque dixerim Gregorium nostrum, qui talem patronum ac vindicem sortitus si', sincerum, sapientem, incorruptum, regis maximi ac sapientissimi judicio dignum, qui, postquam catholici regiarum causarum cognitoris officio integerrime functus esset, jam summus 'orbiter de universis judicium se at; virum, inquam, qui nikil ex foro in suam domum derivet, pauperum ipse parens et provisor; qui juris ac legum cognitionem, non ostentationem scientia, sed legem vitæ suæ putel; qui cæteris judicibus non minus bene dicendi, quam vivendi formam exemplo suo commons:ret; qui denique in se uno Harlæos, Brulartios, Thuaneos ac Bellevreos, aliosque sanguinis sui heroas referat, totosque grandi et excelso animo complectatur.

Tali patrocinio munitus Gregorius, despiciet homines nonnullos fastidii adeo delicati, ut 3jus lectionem infra se ducant, eumque tanquam gustu suo indignum penitus respuant. Fr porro rectius sapere incipient, ubi te longe aliter, atque ipsi, de Gregorio nostro sentire viderint, eum scilicet virum, cujus nativa et minime affectata eloquentia priscos illos Romanæ facundiæ magistros assequatur. Memini virum quemdam illustrem, cui maxime familiares sunt bonæ litteræ, cum ex aula regia nuper rediret, ubi te in frequenti senatus omniumque ordiPATROL. LXXI.

1

num comuata regi ob pacem Europæ concessam gratulantem audierat, dixisse, se non quemdam nostri temporis oratorem, sed veluti aureæ illius ætatis togatum principem audire sibi visum fuisse. Cum vero præcellens ista dicendi facultas, non in verborum inani sono, sed maxime in rebus ipsis posita sit; haud vereor, ne Gregorii nostri, quantumvis impolita et inculta, oratio te offendat. In historico quippe, si afferat eloquentiam, non aspernaris quidem, sed, si non habeat, non admodum flagitas: dummodo res scitu dignas referat, quales certe Gregorius refert, cum veterum Francorum religionem, mores ac prima gesta genuine ac sincere commemorat. Unde mihi non satis eruditi, sed plane hospites in patria nostra historia esse videntur, quibus Gregorii lectio ignota est. Quod si tempus illud, quo scripsit Gregorius, ob oculos ponerent morosi ejusmodi censores, intelligerent certe, aliter scribere nec potuisse Gregorium, pereunte nimirum, ut ipse ait, ab orbe Gallico cultura ac studio litterarum: nec vero debuisse, cum philosophantem rhetorem pauci, loquentem rusticum plurimi tunc intelligerent

Cæterum persuasum habeo, vir illustrissime, tibi, cum ob præmissas causas, tum ob alias, omnino placiturum Gregorium, utpote veteris disciplinæ, quam tantopere amas, sequestrum, sacerdotii et imperii conciliatorem, æqui denique ac justi, cujus studiosissimus es, propugnatorem acerrimum : ut in Prætextuti episcopi judicio patuit, in quo subornatos canones strenue rejecit, nullo metu humanæ potestatis, cui sese opponebat. Hic est ille Gregorius, cujus dissipata opera, in unum redacta corpus, tibi nuncupamus : vir cerle natalium splendore, nec minus sanctitate, quam episcopali dignitate illustris; candidus, sincerus, ac minime fucatus auctor, antiquis denique præditus moribus, quos amas el studiose sectaris. Nihil vero nobis opportunius aut felicius contingere poterat, quam Gregorio interprete publicum hoc dare observantiæ in te nostra, simulque grati animi testimoniam ob singularem istum amorem, quo litteras, litteratosque omnes prosequeris. Nos vero tantilla portio eorum, qui antiquis auctoribus lucem dare aut restituere student, nos, inquam, plane fortunatos reputabimus, si ea, qua soles, benignitate hanc opellam accipias, nosque in posterum patrocinio tuo fovere ac tueri pergas. Quod ut nobis impertiri digneris, ego minimus eorum, qui te, tuamque diynitalem colunt, etiam atque etiam rogo et oblestor.

Celsitudinis tuæ

Addictissimus necnon obsequentissimus

Fr. THEODERICUS RUINART. M. E.

CODICES MSS. ET EDITI AD QUOS RECENSITA SUNT OPERA SANCTI GREGORII TURONENSIS, ET NOTÆ QUIBUS DESIGNANTUR.

IN HISTORIA adornanda usi fuimus: Codd. Jolianis duobus, uno olim Corbeiensi (Corb.), alter S Petri Bellovacensis (Bell.); uno Regiæ Bibliothecæ (Reg.); Colbertina Bibliothecæ duobus, uno e monasterio Mettensi (Colb. a), altero S. Michaelis (Colb. m); uno Be censis monasterii (Ber.); uno Regiimontis (Regm.); uno Vindocinensis abbatiæ (Vin '.); uno Casinensis monasterii (Casin.); duobus Vaticanis (Vat. Alex.); uno cardinalis Ottoboni (Ott.); Palatino apud Fre herum (Pal.); fragmentis e codd. Reg. Colbertinis, S. Ge mani a Pratis (Germ.), Collegii Claromontani (Clar.), S. Vincentii Cenomanensis (Vinc.); Majorismonasterii (Majm.), etc.; elitis Badii (Bad.), Morelii (Mor.) et variis ejus lectionibus (Mor. s.), Mathia Illyrici (Illyr.), HISTORIE CHRISTIANE VET. PAT. (Bar.), Marq. Freheri (Freh.), BIBLIOTH. PP. Biguii (Big), Coloniensis (Col.), Bochelli (Boch.), variis ejus lectionibus (Ro h. s.), Chesnii (Chesn.).—FREDEGARU EPITOMEN recensuimus ad codd. Sirmondianum (Clar.) et unum illustr. Boherii (Boh.); ad editos Freheri et Chesnii.— CARONICUM vero, ad mss. eosdem, et Colbertinum unum Vaticanum e bibliotheca Palatina (Vat.); ad editos ut supra ad Gregorii Historiam, et ad duos codices Canisianos.-Libros octo MIRACULORUM ad inss. Laudunensem unum (Laud ), Bellovacensem unum, Colbertinum unum (Colb. a); Pithæi (Pith.), Sanbovii (SB.), Regios, Colbertinum Tutela advectum (Colb. Tul.), Colbertinum alium (Colb. c), item alium, Claromontanos duos (Clar. a, Clar. b), Regine Sueciæ, nunc card. Ottoboni (Rom.), Vindocinensem unum S. Martini Turonensis (Mart.), Majorismonasterii duos (Majm. a, M jm. b), S. Germani a Pratis quinque, Gemeticensem unum (Gen.), S. Victoris Paris. (Vict.), Vati anæ bibliothecæ (Vat.), S. Cornelii Compendiensis (Comp.), S. Vincentii Cenomauensis, Floriacensem, S. Gatiani Turon. (Gal.), Beccensem, et altos plures qui suis locis notantur. Editos vero adhibuimus, præter recensitos, Chlictovei (Chlict.), Mater Cholinii (Chol.), Balesdens (Bal.), Bollandi (Bol.), Surii (Sur.), Gononi (Gon.), etc.-HISTORIAM SEPTEM DORMIENTIUM recensuimus ad mss. Victorinum unum et Claromontanum unum, cum editis.-TESTAMENTUM S. ARIDI пnne primum datur integrum ex duobus exemplaribus mss. S. Martini Turonensis et schedis D. Mosnerii. Pro appendice inter alios codd. habuimus unum Corbeiensem Gregorii nostri ævo conscriptum.-VITAM S. GREGORN recensuimus ad codd. tres: S. Germani a Pratis unum, S. Pauli Cormaricensis unum. et S. Sergii Andecavensis unum.

Præfatio

In novam editionem sancti Gregorii Episcopi
Turonensis.

1. Nemo nisi peregrinus in historia nescit, quam A celebris semper apud eruditos viros fuerit sanctus Gregorius Turonensis episcopus, qui nobilitate generis, vitæ sanctimonia, ac multiplicum scriptorum varietate inter cæteros ævi sui antistites plurimum emi cuit. Hic vero de ejus operibus potissimum dicturo, exponendæ ejus stirpis præstantiæ, præclarisque ejus factis fusius enarrandis immorari animus non est, cum ea tum ex ejus scriptis, tum etiam ex Vita, quam cum variis de eo virorum illustrium testimoniis, inferius proferemus, satis superque innotescant. Verum circa novam ejus operum editionem quatuor mihi potissimum occurrunt, de quibus rationem reddere operæ pretium puto. Primum est, quæ fuerit hujusce editionis vel necessitas vel utilitas. Secundum, quænam sint Gregorii opera, quove tempore aut ordine B scripta fuerint. Tertium, an ex ejus Historiæ libris complura capita sint expungenda, ut Cl. viro Carolo Cointio visum est. Quartum denique, quid in hac editione a me præstitum fuerit. His expositis, quæ Gregorium spectant, postea de Fredegarii Epitome, Chronico et continuatoribus, ac de Appendice nostra paucis agendum.

1.-2. Merito apud omnes temerarius audirem, si absque virorum eruditorum testimonio novam Gregrii operum editionem esse necessariam, post tot alias et quidem variis temporibus a viris doctrina et eruditione celeberrimis publicatas, asseverare ausus fuissem. At cum meæ assertionis vades habeam viros eruditos, quotquot hisce temporibus historie gent's nost æ illustrandæ operam suam collocaverunt, me C apud viros cordatos excusatum iri non diffido: cum maxime id opus in me non susceperim absque multorum amicorum consilio, qui mibi hærenti et præ laboris multitudine deterrito animum adjecere. Et quidem licet illis qui priores editiones curaverunt, nec doctiorem me, nec diligentioren! existimem, quos ut magistros ultro revereor et suspicio; me tamen eo feliciorem nemo inficiabitur, quod et plures codices manuscriptos, qui in bibliothecarum forulis tunc latebaat, præ manibus habuerim, quibus Gregorii opera emendare licuit, et innumeras virorum eruditorum animadversiones de regum nostrorum rebus gestis, de chronologia et geographia Gallicana, deque aliis rebus ad gentis nostræ historiam pertinentibus, quibus Gregorium variis notis et observationibus illustrare non adco operosum fuit.

3. Quod vero necessarium fuerit ad codices manuscriptos Gregorii opera edità recensere, non meis sed aliorum verbis probare in promptu est : cum passim conquesti fuerint viri eruditi, hæc non satis accurate ob veterum codicum defectum ad auctoris menteni edita fuisse. Agmen ducet vir nunquam satis laudandus Hieronymus Bignonius, qui in præfatione ad Marculfi formulas plura asseverat in Gregorio Turonensi occurrere, et infinita propemodum, quæ ab iis qui ediderunt, immutata sunt. Idem sæpius observavit Hadria nus Valesius, Historia Francorum scriptor accura tissimus, qui cum sæpius errores in editis Gregori' operibus advertisset, ad codices manuscriptos recurrere coactus fuit. Et quoniam, inquit in præfatione ad secundum volumen, Gregorium præter cæteros cor ruptissimum esse animadverteram, dedi operam, scripta in membranis ejus volumina nanciscerer. Tum recensitis codicibus manuscriptis qui in ejus manus pervenerant, profitetur se multum ex eorum codicum accurata lectione, ac eorumdem diligenti cum editis libris collatione profecisse, cum in notatione annorum, tum in propria hominum locorumque appellatione, ac in relatione rerum gestarum. Denique exponit singillatim præcipuos locos, quos antea corruptos et vitiatos codicum illorum ope restituit.

4. Hæc scribebat Valesius etiam post exactam Andrea Chesnii editionem, quam tamen iste cum plurimis codicibus manuscriptis collatam se adornasse testatus est. Valesio consentit R. P. Carolus Cointius, Oratorii Gallicani presbyter, doctrina et pietate celebris, qui in illo immenso opere, quod Annales ecclesiasticos Francorum inscripsit, passim de vitia tis Gregorii operibus conquestus est, sed potissimumn ad annum 617 quo primutu de Gregorio agere incipit, ubi Valesii verba superius à me laudata adoptat : quæ causa eum impulit, ut præter eos codices quibus Valesius usus erat, etiam alios perquireret, quos in laudandis Gregorii operibus, illustrandisqu histor æ nostræ locis dificilioribus adhiberet. Sciebant nempe viri illi eruditi, quam necessarium sit editiones veterum auctorum habere perquam emendatas, queis ad scribendam historiam recentiores adiuventur. Hanc ob causam complura exempla profert Valesius, quibus aut seipsum, aut alios antea errasse ostendit, quod in codices non satis accurate aut descrip1os, aut editos incurrissent. Verum etsi hoc maxime curandum est iis qui ex antiquis monumentis historia

illustrandæ operam navant, ut ea pura et sincera A a Francis violatam ulturus Rheno transgresso in Fran

nanciscantur, id tamen potissimum est observandum cum desunt alii ejusdem ævi auctores, quorum ope nævi et errores, qui forte in codices irrepserint, emendari facile possint. Talis est Gregorius noster, unicus scilicet auctor, qui quidem supersit, qui data opera primorum gentis nostræ regum, quorum tempore vivebat, gesta litteris mandaverit. Unde merito Valesius ejus libros appellat Historiæ nostræ fundum, ex quo originum rerumque Francicarum prima notitia potissimum repetenda sit, quem tanti faciebat vir ille doctissimus, ut historiæ suæ libros, quos summo labore et diligentia non vulgari adoravit, nonnisi commentarios in Gregorium Turonensem censuerit appellandos. Nec minus Cointio usui fuit Gregorius in ecclesiasticis Francorum annalibus describendis, quos ex ejus libris ut plurimum contextos videmus. Quanti autem fecerit Gregorium nostrum Hieronymus Bignonius, ex eo conjicere licet quod ejus Historiam, codicem legum antiquarum, et Marculfi formulas emendatas et notis exornatas, uno volumine comprehensas, tanquam unum corpus prisci juris, edere decrevisset, atque ob id jam codices aliquot fuisset mutuatus, ut testatur vir eruditus, qui præfationem posthuma Marculfi formularum editioni præfixit, cujus hic verba descripsimus.

ciam trajecisset, Bructeros ripe proximos, et pagum quem incolebant Chamavi, nullo sibi occursante, depopulatus est, inquit ille auctor, nisi quod pauci ex Ampsivariis et Chattis Marcomere duce in ulterioribus collium jugis apparuere. Si enim, ut scite observat Valesius, his populis non præfuisset Marcomerus, quem supra idem Sulpicius Francorum regalem appellaverat, nec priores `duos populos defendere debuisset, nec duos posteriores habere potuisset milites. Reges an tunc habuerint Franci, an vero duces solummodo, aut quovis alio nomine appellarentur, principes, subregulos, aut regales, inquirit Gregorius, remque in medio relinquere videtur, cum apud eos auctores ante Eugenii tyranni tempus nemo e FranB cis regis titulo donatus occurrat. Qua in re graviter culpatur a Valesio, qui reges apud Francos semper exstitisse contendit. Verum etsi de regis nomine disputandi animus non sit, non tamen evinci posse arbitror ex antiquo ullo monumento, Francos omnes tunc temporis unico regi paruisse. Quamvis certum videatur familiam aliquam inter eos fuisse primam, ut loquitur Gregorius, et nobiliorem, ex qua populi rectores assumi consueverant, quos Romani scriptores, pro aliarum gentium more et suo loquendi modo, reges aut regulos appellarunt; quo vero nomine apud ipsos Francos dicerentur, quis divinare velit? Inter eos tamen reges aliquemn fuisse cæteris præstantiorem inficiari nolim, cum ejusmodi fuisse videatur ex ipso Gregorio non solum Chlodio, sed et ipsemet

guineis Francorum reges habuisse, quos unum post alterum monarchiæ desiderio captus oppressit. Et quidem cum post ejus mortem filii ipsius regnum inter se diviserint, hunc antiquum fuisse gentis morem vix quisquam negare potest.

5. Ea enim est Gregorii nostri fortuna, ut quantumlibet rustico sermone scripserit, nemo de Francorum regni primordiis absque ejus subsidio scribere valeat. In hoc quoque laude dignus, quod Francorum originem nullis fabulis resperserit, sicuti fecere qui C Chlodoveus, quem legimus complures e suis consanpostea subsecuti sunt Historiæ nostræ scriptores. Nihil enim habet de Trojanis profugis, quos illi Francorum parentes effinxerunt; nihil de aliis ejusmodi næniis aut fabulis, quibus Historia nostra postmodum, infarta stante adhuc prima regum nostrorum stirpe, est, ut patet ex Fredegarii Chronico, ac ejusdem Fragmentis, quæ post ipsius continuatores edidimus. At Gregorius de origine Francorum dicturus, primum auctores ipso superiores consuluit, quorum cum testimonia retulisset, pauca de iis que vulgo ea de re circumferebantur subjunxit. Ties in hanc rem auctores profert, Sulpicium Alexandrum, Renatum Profuturum Frigeridum, et Orosium historiographum. Postremum nemo non novit; duo alii nonnisi ex Gregorio nostro noti sunt: quæ vero ab iis de Romanis D narrantur, ita cæteris historiæ Romanæ monumentis sunt consona, ut eos quoque de Francis vera scripsisse vix quisquam inficiari possit, maxime cum videantur circa illa tempora floruisse.

6. Ex illorum vero auctorum testimoniis patet, Francos diu in ea regione stetisse, quæ ultra Rheni ripam posita est, quam ideo in Peutingerianis tabuli, aliisque veteris Germaniæ descriptionibus Franciam appellari non dubito. Hanc certe eo nomine diserte nuncupavit Sulpicius Alexander a Gregorio laudatus : ex quo etiam colligimus Ampsiva: ios, Chattos, Bructeros et Chamavos Franciæ gentis surculos fuisse. Quippe cum Arbogastes Romani imperii meinstaten

7. Francorum itaque in ulteriori Rheni ripa sedes erat sed gens bellicosa et quietis impatiens Rheno sæpe transmisso Romanorum provincias depopulabatur, unde natæ passim occasiones multa prælia conserendi, in quibus Franci modo repressi ac victi, modo etiam victores fuerunt. Turbatis interea Imperii rebus ob exortos tyrannos, utraque pars eos ad sibi auxiliandum advocavit. Nec diu inter Romanos fuerunt, quin ex iis multi sua virtute, et animi magnitudine primos militiæ honoris gradus, immo et ipsa civilia officia meruerint. Et quidem jam longe antea foedera inierant Romani cum Francis, quæ nonnisi renovata fuisse Eugenii temporibus ex Sulpicii Alexandri verbis testatur Gregorius. Nec immerito, si verum sit quod Constantinus Porphyrogenitus imperator ad Romanum filium suum scribit, scilicet Constantini Magni decreto sancitum fuisse, ne Romani, exceptis solis Francis, cum barbaris unquam nationibus foedus inirent. Hæc quippe sola erat vincendi Francos ratio, si fœderibus initis, aut alio quovis modo a solitis prædationibus abstinere cogerentur. Unde Libanius in Panegyrico Constantio et Constanti imperatoribus dicto, bis principibus gratulatur ob ju...