10 sevæ alumnæ pu

tredinis, vermiumque matres: 534 hic itidem quarta sub Marco Antonino plaga, lues plurimis infusa provinciis, Italiam quoque cum urbe Roma universam, exercitumque Romanum per longinquos limites et diversa hiberna dispersum, 12 in mortem dissolutum, putredini simul ac vermibus dedit. Ibi quinta correptio pecorum ac jumentorum repentino interitu expleta est: hic similiter quinta ultione sub Severo persecutore creberrimis civilibus bellis propria viscera et adjumenta reipublicæ, hoc est, plebes provinciarum et legiones militum, comminutæ sunt. Ibi sexta vexatio intulit vesicas effervescentes, ulceraque manantia : hic que sexta punitio, quæ post Maximiui persecutionem fuit, qui

tio, etsi forte fide non acceptatum, exitu tamen proban- A plaga musca canine fuerunt, dum, quia hæc in figuram nostri facta sunt. Uterque533 populus unius Dei est, una populi utriusque causa, Subdita fuit Israelitarum synagoga Ægyptiis, subdita est Christianorum Ecclesia Romanis. Persecuti sunt Ægyptii, persecuti sunt et Romani. Decem ibi contradictiones adversus Moysen, hic decem edicta adversus Christum. Diversæ ibi plaga Ægyptiorum, diversæ hic calamitates Romanorum. Nam ut etiam ipsas inter se plagas, in quantum tamen figura formæ comparari potest, conferam : ibi prina habuit correptio sanguinem vulgo vel manasse de puteis, vel in fluminibus cucurrisse: hic prima sub Nerone exegit plaga, ut ubique morientium sanguis esset, vel morbis in Urbe corruptus, vel bellis in orbe profusus. Ibi sequens plaga prodidit, perstre- B specialiter episcopos, et clericos omissa torba popentes persultantesque in penetralibus ranas, inediæ propemodum causam habitatoribus atque exsilii fuisse hic sequens sub Domitiano pœna, similiter ostendit, satellitum militumque ejus improbis effrenatisque discursibus cruentissimi jussa principis exsequentium, ad inopiam pene omnes cives Romanos adactos exsilioque dispersos. Ibi tertia vexatio habuit cyniphes, musculas scilicet parvissimas sævissimas, quæ mediis sæpe æstibus per loca squalida coadunatim vibrando densatæ, et tinnulo volatu allabi solent, capillisque hominum ac pecudum setis cum urente morsus interseri hic itidem tertia sud Trajano plaga Judæos excitavit: qui cum antea ubique dispersi ita jam, quasi non essent, quiescerent, repentino omnes calore permoti, in C ipsos, inter quos erant, toto orbe sævierunt, absque • magnis multarum urbium ruinis, quas crebri terræmotus iisdem temporibus subruerunt. Ibi in quarta

ac

14

13

pulari, hoc est, ecclesiarum primates trucidari imperaveral, intumescens, crebro ira atque invidia, non per vulgi cædem, sed per vulnera, mortesque principum ac potentium exhalata est. Ibi septima plaga numeratur 15 coacto aere grando profusa, quæ hominibus 16 jumentis satisque exitio fuit: hic similiter septima, sub Gallo et Volusiano, qui persecutori Decio mox interfecto successerant, plaga exstitit, corrupto aere pestis 18 infusa quæ per omnia Romani regni ab Oriente in Occidentem spatia, cum omne propemodum genus hominum et pecudum neci dedit, tum etiam,

19 Corrupitque lacus, infecit pabula tabo.

20

17

535 Ibi ociavam Ægypti contritionem fecere excitatæ undique locustæ, tenentes, terentes, legentesque omnia hic octavam æque in subversionem NOTÆ.

HAVERCAMPI

5. In figuram nostri. Desumptum ex I ad Corinth. X, 6.

6. Ac savissimas. Mss. Lugd. Batt. et cod. Perizon., Sævissimasque.

7. El tinnulo volatu allabi solent. Ineptissima lectio hactenus omnes, una excepta Augustana, occupavit. Legitur enim in cunctis, et in nullo volatu allabi solent, quod tamen ulcus sic relictum est cum nibil juvarent mss. Quos enim ego inspexi, omnes habent vel in nullo (ut editur) vel ac et nullo, ut Florent. tert., vel et in ullo, ut Florent. sec., qui D proxime accedit ad veram lectionem tinnulo volatu, quam non sine præstantissima Augustana ed. veneratione, cupide in contextum recepi.

8. Interseri. Cod. Perizon. habent inferri. Mss. Lugd. Batt. tres interferri, ut et Coll. Gronov. atque co. Ultraj. Lugd. Bat. pr., intus ferri; Flor. sec., inseri.

9. Magnis. Multi ex mss., immanibus.

10. Sæve alumna. Magis hoc placet, quod in tribus Lugd. Batt. atque Coll. Gronov., quam revera alumnæ putredinis, quod reliqui et vulg. exhibent.

11. Et diversa hiberna. In diversa, etc. Lugd. Bat. duo cum Coll. Gronov.

12. In mortem dissolutum. Tres Lugd. Batt., cum Perizon. et Coll. Gronov., morte dissolutum.

13. Mortesque principâm. Mss. aliquot et ed. Aug., morientium principum.

14. Exhalata est. Colon., exaltata, Ex quo Fabricius fabricaverat, exaltata, minus fabre. Laut, —

Nequaquam editores, quod invenerant in mss. exalata vel exhalata, mutare debuerunt in exaltata. Fabricii tamen id facinus non est, sed is priores edd. quæ omnes malam receperunt lectionein, nimis secure est secutus. Ego in meo codice atque Ultr. inveni“ exalata, ut et in ed. August. quæ codicis suí præstantissimi vitiosas quoque lectiones ubique fideliter exhibet. Quatuor autem Lugd. Batt. cum Colt. Gronov. exhalata recte scribunt. Exhalata est enim hoc in loco significat, efferbuit, erupit.

15. Coacto aere. Ad quotidianam experientiam nihil attenderunt, qui coacta aere grando profusa ediderunt, cum omnes ante Fabricium edd. et mss. nativam lectionem exhibeant, et ipsa ratio doceat cogi nubes in unum et densari solere ingruente pluvia graviori vel grandine.

16. Jumentis satisque. Æque insipide editum fuit jumentisque satis, quamvis in mss. quibusdam sic legatur.

17. Persecutori. Cod. Perizon., persecutore.
18. Infusa: quæ. Idem codex, infusa est.

19. Corrupitque, etc. Hæc meliorum mss. lectio est. Copulam alii delent. Desumpti sunt ex Virgil. Georg. in, 480:

Et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum,
Corrupitque lacus, infecit pabula tabo.

20. Tenentes, lerentes, tegentesque omnia. In més. quibusdam intermedium tantum invenitur verbum. Forsitan reliqua ex varia lectione nata sunt, sufficit enim terentes omnia, vel tegentes terentesque omnia.

perpetuam perditionem, immortalibus arsuri suppliciis, sortientur.

CAPUT XXVIII.

De Constantini Magni Augusti, Maxentii, Licinii, et Maximiani imperiis, et rebus gestis. Item de Ario hæretico, ejusque dogmate damnato.

1

6

Romani orbis excitate undique intulere gentes, que A impediente caligine, dum non videtur, intratur, cædibus atque incendiis cunctas provincias deleverunt. Ibi nona turbatio diuturnas crassas ac 1 pene tractabiles tenebras habuit, plus omnino periculi comminata quam fecit: hic itidem nona correptio fuit, cum Aureliano persecutionem decernenti, diris turbinibus terribile ac triste fulmen sub ipsius pcdibus ruit, ostendens quid, cum ultio talis 22 exigeret, tantus posset ultor, nisi et clemens esset et patiens: quamquam intra sex abhinc menses succidui tres imperatores, hoc est, Aurelianus, Tacitus et Florianus, diversis causis interfecti sunt. Ibi postremo decima plaga, quæ et novissima omnium fuit, 23 interfectio filiorum, quos primos quique genuerant: hic nihilo minus decima, id est, novissima pœna est omnium idolorum perditio, quæ primitus facta in primis ama- B bant. Ibi rex potentiam Dei sensit, probavit, et timuit, ac per hoc populum Dei liberum abire permisit:hic rex potentiam Dei sensit, probavit et credidit, ac per hoc populum Dei liberum esse permisit. Ibi numquam postea populus Dei ad servitutem retractus, hic numquam postea populus Dei ad idololatriam coactus est. Ibi Ægyptiorum vasa pretiosa Hebræis tradita sunt hic in ecclesias 536 Christianorum præcipua paganorum templa cesserunt. Sane illud, ut dixi, denuntiandum puto, quia sicut Egyptiis post has decem plagas dimissos Hebræos persequi molientibus, irruit 25 per superductum mare æterna perditio ita et nos quidem libere peregrinantes, superventura quandoque persecutio gentilium manet, donec mare Rubrum, hoc est, ignem judicii, ipso Domino nostro Jesu Christo duce et judice, transeamus. Hi vero in quos Ægyptiorum forma transfunditur, permissa ad tempus potestate 26 sævientes gravissimis quidem permissu Dei 2 Christianos cruciatibus persequentur; verumtamen iidem omnes inimici Christi, cum rege suo Antichristo, accepti stagno ignis æterni, quod magna

C

Igitur mortuo, ut dixi, Constantino in Britanuiis, Constantinus imperator est creatus, primus imperatorum Christianus, excepto 537 Philippo, qui Christianus annis admodum paucissimis ad hoc tantum constitutus fuisse mihi visus est, ut millesimus Romæ annus Christo potius, quam idolis dicaretur. A Constantino autem semper omnes Christiani imperatores usque in hodiernum diem creati sunt, excepto Juliano, quem impia (ut aiunt) machinan tem exitiabilis vita deseruit. Hæc est lenta illa paganorum pœna, sed certa. Hinc sani insaniunt, hinc 7 non vuluerati compunguntur, hine ridentes gemunt, hine viventes deficiunt, hinc secreto excruciantur, quos nemo persequitur; hinc jam paucissimi remattserunt, qui numquam aliquo persequente puniti sunt. Verumtamen qualis tunc persecutores illos, de quorum impunitate non solum gloriari, sed etiam insultare conantur, finis mansit, expediam. Constantino in Galliis strenuissime rempublicam procurante, prætoriani milites Roma Maxentium, filium Herculei, qui privatus in Lucania morabatur, Augustum nun. cupaverunt. Maximianus Herculeus, jam ex Augusto privatus, et adhuc publicus persecutor, occasione filii sollicitatus, qui imperium abjecerat, arripuit tyrannidem. Galerius Augustus Severum Cæsarem adversus Maxentium Romam 8 cum exercitu misit. Severus cum Urbem obsideret, militum suorum scelere desertus et proditus, atque ex eo fugiens, Ravennæ interfectus est. Herculeus Maximianus persecutor, et ex Augusto tyrannus, confirmatum jam

9

HAVERCAMPI NOTÆ.

21. Pene tractabiles. Lugd. Bat. duo et Coll. Gron., penetrabiles.

22. Exigeret. Edd. vett. quædam, exigeretur. 25. Interfectio filiorum. Ed. Aug., interfectorum filiorum.

24. Hic rex potentiam Dei, etc. Cod. Aug., Hic tyranni Ecclesiam Dei a persecutione liberam honori- D bus ampliaverunt. Verum auctor de Constantino Magno agit quod patet ex verbo credidit, opposito illi quod præcessit timuit. Sana igitur est recepta lectio.

25. Per superinductum. Florentt. duo, superduc

tum.

26. Sævientes. Sic ex vestigiis libri Colon. scripsi. Nam illud servientes quod hic erat quo pertinet? LAUT.— Unde servientes in edd. Fabricianas irrepserit, nescio, edd. vetustiores et mss. habent, ut oportet, sævientes.

27. Christianos cruciatibus persequentur. Cod. Perizon. ut et ed. Aug. primaque et Veneta. Lugd. Bat. pr. persecutionibus excruciant. Sed Orosius fuluras Ecel siæ persecutiones per alteram Ægyptum,

spiritualem videlicet, innuere videtur, prædictas scilicet in Apocalypsi Joannis, unde id, quod loquitur de Antichristi, ejusque et omnium, qui illi sunt similes, poena, quoque desumptum est.

CAP. XXVIII. 1. Est creatus. Ex plerisque mss. excidit est.

2. Imperatorum. Florentt. duo imperator.

3. Dicaretur. Lugd. Batt. tres, cum Coll. Gronov., quibus accedunt Ultr. et Perizon., dedicaretur, quæ lectio quoque superscribitur in Florent. sec.

4. A Constantino autem. Plerique mss. legunt, A Constantino omnes semper Christiani, etc., deleto au

tem.

5. In hodiernum diem. Lugd. Batt. quatuor, cum Coll. Gronov., in hunc hodiernum diem.

6. Machinantem. Florent. secundus, machinatum. 7. Non vulnerati. Cod. Periz., vulnerati non compunguntur. Male, ut ex conjunctis apparet.

8. Cum exercitu misit. Edd. quædam vett., millit cum exercitu.

9. Et ex Augusto. Periz. et Florent. sec., ex Augusto.

11

20

10 in imperio filium veste ac potestate regia " spo- A pelli. Mox bellum inter Licinium ipsum et Conliare conatus, 12 conviciis autem ac 538 tumultibus militum palam conterritus, in Galliam profectus est, ut Constantino genero æque dolis junctus auferret imperium; sed per filiam deprehensus ac proditus, deinde in fugam versus, Massiliæ oppressus et interfectus est. Porro Galerius, occiso Severo, Licinium imperatorem creavit. Cumque persecutionem a Diocletiano et Maximiano 13 missam ipse atrocioribus edictis accumulavisset, ac postquam per annos decem omni genere hominum exhausit provincias, putrefaclo introrsum pectore, et vitalibus dissolutis, cum ultra horrorem humanæ miseriæ etiam vermes eructaret, medicique, ultra jam fetorem non ferentes, crebro jussu ejus occiderentur, a quodam medico constantiam ex desperatione sumente increpitus, B iram Dei suam esse pœnam atque ideo a medicis non posse curari, edictis late missis, Christianos de exsiliis revocavit. Ipse autem cruciatus non sustinens, vim vitæ suæ attulit. 15 Ita respublica nunc sub novis quatuor principibus fuit, Constantino et Maxentio, filiis Augustorum, Licinio autem et 16 Maximino, hominibus novis. Constantinus pacem Ecclesiis post decem annos quam a persecutoribus vexabantur, indulsit. Deinde inter Constantinum et Maxentium bellum civile 17 exortum est. Maxentius, sæpe multis præliis 18 fatigatus, ultime ad pontem Mulvium victus et interfectus est. Maximinus, persecutionis Christianorum incentor exsecutorque infestissimus, apud Tarsum, dum civile bellum contra Licinium disponit, interiit. Licinius, repentina rabie suscitatus, omnes Christianos e palatio suo jussit ex

C

stantinum efferbuit. Sed Constantinus Licinium, sororis suæ virum, in Pannonia primum vicit, deinde apud Cibalas oppressit, universaque Græcia potitus, Licinium crebris bellis terra marique assurgentem 19 el repressum, tandem ad 539 deditionem coegit, sed Herculei Maximiani, SOceri sui, motus exemplo, ne iterum depositam purpuram in perniciem reipublicæ sumeret, privatum jussit occidi; cum, omnibus jam ministris nefaria persecutionis exstinctis, hunc quoque, in quantum exserere potuit, persecutorem, digna punitio flagitaret. Constantini filii, Crispus et Constantinus, et Licinius adolescens, Licinii Augusti filius, Constantini autem ex sorore nepos, Casares sunt creati. His diebus 21 Arius, Alexandrinæ urbis presbyter, a veritate fidei catholicæ devians, exitiabile plurimis dogma constituit. Qui simul ut primum Alexandria vel notus vel notatus inter confusos vulgo sectatores insectatoresque factus est, ab Alexandro, tunc ejusdem urbis episcopo, pulsus Ecclesia est. Cumque homines 23 quos in errorem seduxerat, etiam in scditionem excitaret, apud Nicæam, urbem Bithyniæ, conventus trecentorum et octodecim episcoporum factus est, per quos Arianum dogma 2 exitiabile et miserum evidentissime deprehensum, palam proditum ac reprobatum est. Sed inter hæc latent causæ, cur vindicem gladium, et destinatam in impios punitionem, Constantinus imperator etiam in proprios · egit affectus. Nam Crispum filium suum et 25 Licinium, sororis filium, interfecit. Præterea multas 540 gentes diversis præliis subegit. 26 Urbem 27 nominis sui

HIAVERCAMPI NOTÆ.

10. In imperio. Manuscripti quidam delent in. 11. Spoliare conatus. Lugd. Batt. quatuor, spoliare conatus est, et sic quoque Ultr. et Coll. Gron. atque edd. quædam veteres; at editio August., exspoliare

conatus.

12. Conviciis autem ac tumultibus. Codex Perizon., Convictus autem, etc.; sed in duobus Lugd. Bati, autem non exstat.

13. Missam. Ed. Aug., passam.

14. Medicique, etc. Sic recte in edd. prima, Venetis et Scotti legitur, et nihil in sequentibus invenitur quo vox neque, quæ occurrit in Fabric. et aliis, sese tueri possit.

15. Ita resp. tunc. Sic transponunt mss. Nescio quomodo in Fabricianis et Scott. edd. pro tunc tolerari potuerit et repeti sæpius, Ita nunc resp.

22

23

illud quidem damno, dictum enim est ut exserere principem et similia. Fuit igitur persecutor, quantum per se potuit Licinius, futurus acrior, si per Constantinum licuisset. Itaque merito illum, qui solus supererat, divina manebat vindicta.

21. Arius, Alexandrinæ urbis. De Ario ct concilio Niceno tam multa scriptores ecclesiastici, ut mihi tacendum putem. FABR.

22. Facius est. Duo ex mss. Lugd. Batt., cum Coll. Gronov., abjiciunt est.

25. Quos in errorem seduxerat. Mss. Lugd. Batt. quatuor cum Perizon. Ultr. et Coll. Gronov., cumque homines in hoc errore seductos, elc.

24. Exitiabile et miserum. Addunt esse Lugd. Batt. quatuor, Perizon., Ultr. et Coll. Gronov. et uterque Florentinus.

16. Maximino. Verum homini nomen restituunt D 25. Licinium, sororis filium. Nescio unde putida mss. Inepte in vulg., Maximiano.

17. Exortum est. Ed. Aug. ortum est.

18. Fatigatus. Lugd. Bat. quatuor, Ultr. et Coll. Gronov., agitatus; ed. Aug. fugatus.

19. Et repressum. Ed. Aug., et oppressum.

20. Cum, omnibus, etc. Depravatus in edd. hic locus ita fuit: Quamvis omnibus jam ministris nefariæ persecutionis exstinctis, hunc quoque in quantum exercere potuit persecutionem, digna punitio flagitaret. Primo autem reposui cum ex edd. omnium principe, Paris. et Venetis; dein, auctoritate codd. Florenti. duorum, atque Perizon., ut et edd. August. et alia omnium prima, pro persecutionem feci persecutorem. Pro exercere in quibusdam mss. exserere legi marginales notæ in Hitt. et Bolsuing. edd. testantur. Ne

lectio contra omues miss. et edd. irrepserit in Fabricii et Scott. editiones, et Licinium filium, sororis filium, interfecit. Quasi de patre Licinio, jam ante interfecto, aliquis cogitare posset.

26. Urbem nomine suo. Constantinopolim intelligit, quæ prius Byzantium erat. Fabr.

27. Nominis sui. Placet hæc lectio mss. omnium, ut et ed. August., præ alia quæ in reliquis vulgg. legitur, nomine suo. Et hinc innumeri inveniuntur. nummi ex omni modulo, qui conditam a Constantino Magno Constantinopolim celebrant. Et hi quidem passim occurrunt, Rarissimum autem ex argento puro est Constantini Magni, maximi moduli, quod possideo, numisma, cum propter insolitam magnitudinem, tum propter superbissimam inscrip

6

8

7

Romanorum regum vel primus vel solus instituit. A tius Cæsar fratris filius, sed continuo militari 5 Quæ sola expers idolorum, ad hoc, brevissimo tem- factione decerptus est. Interea maligna semper adpore, condita a Christiano imperatore, provecta est, versus Deum verum insectatio diaboli, quæ ab ut sola Romæ, tot sæculis, miseriisque provectæ, initio mundi usque ad nunc, a sincero fidei religio28 forma et potentia merito 29 possit æquari. Tum nisque tramite, offusis errorum nebulis, lubrica deinde primus Constantinus justo ordine et pio vi- hominum corda perturbat; postquam Christianis imcem vertit edicto, siquidem statuit citra ullam hoperatoribus summam regia potestatis in meliora minum cædem paganorum templa claudi. Mox Go- vertentibus, ecclesiam Christi zelo idololatriæ perthorum fortissimas et copiosissimas gentes in ipso sequi destitit, aliud machinamentum, quo per eosbarbarici soli sinu, hoc est in Sarmatarum regione dem Christianos imperatores Christi ccclesiam vexadelevit. 30 Calocerum quemdam, 541 in Cypro aspi- ret, invenit. Fit igitur Ario, novi erroris auctori, rantem novis rebus, oppressit. Tricennalibus suis cæterisque discipulis ipsius ad familiaritatem 542 Dalmatium Cæsarem legit. Cumque bellum in Persas Constantii imperatoris promptus aditus et facilis via. moliretur, in villa publica juxta Nicomediam, dispo- Suadetur Constantio, ut quosdam in Deo gradus sitam bene rempublicam filiis tradens, diem obiit. credat: et qui per januam ab errore idololatria fueCAPUT XXIX. B rat egressus, 9 rursus in sinum ejus, dum in Deo deos quærit, tamquam per pseudothyrum inducitur, Perverso igitur zelo potestas armatur illusa, et sub nomine pictatis vis persecutionis agitatur. 10 De nova nominis electione contenditur, ut Arianorum potius ecclesiæ, quam catholicorum sint. Sequitur terræmotus horribilis, qui plurimas Orientis urbes " solo NOTÆ.

Constantinus, Constantius et Constans imperatores. Interim de Magnentio arripiente imperium, et Decentio. Anno ab Urbe condita MXCII, Constantius tricesimus quintus cum Constantino et Constante fratribus suis adeptus imperium, viginti quatuor annis tenuit. Fuit inter successores Constantini et Dalma

3

HAVERCAMPI

tionem. Cæsari enim Augusto, imperii Romani amplificatori, qui marmoream ex lateritia fecerat Romam, primus hic Christianus imperator, et novæ Romæ conditor, æquiparatur. Caput Constantini Magni, corona gemmala (pro qua laurea in numismate non dissimili apud Bandurium cernitur) cinctum, a priori parte est; a posteriori corona laurea ingens, cui

Cæsaris inscribitur nomen, apposito ad caput Constantini, non proprio ipsius nomine, sed illius cui sese assimilabat, Augusti. Unde integra nummi, qui Lugduni cusus est, omnibus titulis superbior emergit inscriptio, CÆSAR AVGVSTVS. Magnitudo num. mi et pictura hæc est :

AVGVSTVS

CAESAR

28. Forma et potentia. Florent. sec., forma ut po- C 6. Decerptus est. Id est, immature abreptus est. tentia; sec., et forma et potentia.

29. Possit æquari. Ita legi debere omnes mss., et ipsa clamat ratio. In vulgg. edd. exceptis prima et Paris. inepte legitur posset.

30. Calocerum. Lugd. Batt. pr. et tert., cum Coll. Gronov., Calotherum; Florent. duo, cum Ultr., Calocherum; Perizon., Calochareum.

CAP. XXIX.-4. Constantius, etc. Ex mss. et edd. vetustioribus ita reponendum duxi, magis convenienter quam, ut Fabricius aliique ediderunt, Constantinus tricesimus quintus cum Constantio et Constante, etc. Reliquis enim supervixit Constantius, Constantinus autem statim periit.

2. Fratribus suis. De Constantini tribus filiis, qui illi in imperio successerunt, Eutropius lib. ultimo. FABR.

3. Viginti quatuor annis. Male in ed. Aug. viginti tres decessit enim anno imperii vigesimo quinto, itaque integris viginti et quatuor annis imperavit. 4. Fratris filius. Lugd. Batt. quatuor, Perizon. et Ultr., fratris sui filius.

5. Factione. Lugd. Batt. pr. et tert., seditione.

D

Scribæ quidam non intelligentes verbum, posuerant deceptus est.

7. Insectatio diaboli. Florent. sec., diabolica insectatio; tert., cum ed. Aug., diaboli insectatio. 8. Offusis. Mss. codd. Florentt. duo et Perizon., effusis.

9. Rursus in sinum ejus, dum. Libri plerique : reversus in sinum ejusdem, in quibus dum sensum quæro, nec invenio, sic immutavi. Audacter, inquies, audacter sane, sed nec minus commnode. LAUT. — Cum sic in omnibus mss. et præterea in ed. August. scribatur, corruptam tamen reliquarum editionum lectionem, quæ minus apte exhibent, reversus in sinum ejusdem, in Deo deos quærit, et tamquam per pseudothyrum inducitur, pleræque ex postremis secutæ sunt, excepta Scotti, in qua bene constitui.

tur.

10. De nova nominis. Mss. quidam et edd. de novi nominis, etc.

11. Solo stravit. Priorem vocem mss. quædam delent.

16

14

rium qui deinde, cum improbus ac per hoc invisus cunctis esset, a Magnentianis ducibus oppressus est. Sequitur bellum illud horribile inter Constantium Magnentiumque apud Mursam urbem gestum, in quo multa Romanarum virium profligatio etiam in posterum nocuit. Magnentius tamen victus aufugit, ac non multo post apud Lugdunum propria se manu interfecit. Decentius quoque, frater ejusdem, quem Cæsarem Gallis præfecerat, apud Senonas laqueo vitam finivit. Continuo Constantius Gallum, patrui filium, Cæsarem legit: quem rursus crudeliter ac tyrannice agentem, paulo postquam creaverat, occidit. Sylvanum quoque per Gallias rebus novis inhiantem, ma, ture circumveniendum opprimendumque curavit.

stravit. Constantinus, dum Constantem fratrem A roris filius, gladiatorum manu fretus, invasit impebello 13 insectatur, incauta petulantia periculis sese offerens, a ducibus ejus occisus est. 15 Constantius 543 adversus Persas et Saporem, qui Mesopotamiam vastaverant, novem præliis parum prospere decertavit. Novissime, seditione atque intemperantia militum nocte adoriri pugnam coactus, patratam pene victoriam insuper victus amisit. 17 Post cum se Constans intolerandis vitiis dedisset, ac pœna provincialium favorem militum compararel, Magnentii dolis in oppido 18 cui Helena nomen est, in proximo Hispaniæ interfectus est. Magnentius enim apud Augustodunum arripuit imperium, quod continuo per Galliam, Africam Italiamque porrexit. In Illyrico autem 19 Vetranionem, ætate grandævum, imperatorem sibi milites creaverunt, virum natura B Igitur Sylvano interfecto, Julianum patruelem suum, simplicem, cunctisque jucundum, sed qui ne prima quidem umquam litterarum elementa didicisset. Itaque 20 cum primas litteras, litterarumque syllabas, imperator senex, interdum invitus, meditaretur, a Constantio, qui tunc in Magnentium, ultione fratris accensus, bellum parabat, deponere jussus imperium, abjiciens cum litteris purpuras, contentusque 544 privatis feriis, palatium simul "scholamque dimisit. Nepotianus deinde, Romæ, Constantini so

Galli fratrem, Cæsarem creatum, misit ad Gallias. Itaque Julianus Cæsar eversas oppressas que 22 ab hoste Gallias strenuissime in integrum restituit. Alamannorum parvis copiis magnam multitudinem fudit. 23 Rheno Germanos revinxit. His elatus successibus, fastigium usurpavit Augusti: et mox Italiam Illyricumque pervadens, Constantium, Parthicis præliis occupatum, regni parte privavit. Constantius, Juliani scelere comperto, dimissa expeditione Parthorum, HAVERCAMPI NOTE.

12. Constantinus dum, etc. Epicedium anonymi sophistæ Græcum in Constantinum hunc Juniorem, ex quo militaris illa factio et infelix ejus obitus cognosci potest, exstat ad calcem Eutropii ed. nostre p. 703. In eo causa mortis refertur ad percussores a fratre Constante subornatos.

15. Insectatur. Flor. sec., insectatus; ed. Aug. et C cod. Perizon., insequitur.

14. Periculis. Ed. Aug., periculo.

15. Constantius. Sic omnino ex mss. Lugd. Bat. sec. et quarto atque Ultr. reponi debet, non Constans, ut fuit editum. Constanti enim cum Persis nihil negotii fuit, sed adversus Gothos aliosque

barbaros rem gessit, de quibus reportatas victorias insigne ex argento primi moduli testatur numisma cujus eclypon penes me est. In parte anteriore cernitur cum pectore paludato, caput Constantis, corona gemmata insigne, cum hac inscriptione: FLavius IVLius CONSTANS Pius Felix AVGustus. Ab altera parte stat imperator thorace et paludamento indutus, læva tenens hastam, dextra signum militare, a cujus summitate dependet labarum monogrammate Christi insignitum, in circuitu scribitur ambitiosus titulus : TRIVMPHATOR GENTIVM BARBARARVM. Numisma Sisciæ in Pannonia cusum fuisse docent litteræ in ima ora positæ SIScia.

16. Vastaverant. Lugd. Batt. duo, cum Perizon. D et Florent. sec., vastaverat.

17. Post cum se Constans. Ex iisdem mss. quibus hic Lugd. Batt. duo reliqui cum Coll. Gronov. accedunt, inseritur Constans, cujus (ut in editis fit) omisso nomine, ingens Orosio, ut historiarum ignaro, fit injuria.

18. Cui Helena. Eutrop. scribit Constantem periisse haud longe ab Hispaniis in castro cui Helenæ nomen est. Schonhovius non recte castris, legit, quod ex Cassiodoro et Hieronymi Chronico perspicitur. FABR.

19. Velranionem. Ita hoc nomen scribitur etiarn in meo Eutropio. FABR.

20. Cum primas. Perizon. et Lugd. Bat. quart., cum primum.

21. Scholamque. Perizon., scholasque.

22. Ab hoste. Sic plerique mss.; alii, ab hostibus.23. Rheno, etc. Perizon., Rheno Germanos flumine sejunxit.

24. Præliis. Lugd. Bat. tres cum Coll, Gronov. bellis, quod Latinius, sed Orosius promiscue usurpat.