14

Christiana, Origenem presbyterum audire curavit. A Christianos, sextus a Nerone, exercuit. Sed continuo, Nam statim expeditione in Persas facta, Xerxem, regem eorum, maximo bello victor oppressit. Ulpiano usus assessore summam sui moderationem reipublicæ exhibuit: sed militari tumultu apud Moguntiacum interfectus est.

509 CAPUT XIX.

De Julii Maximini et Gordiani junioris imperiis, et
Christianorum persecutione.

1

hoc est tertio quam regnabat anno, a Pupieno Aqui-
leis interfectus, et persecutionis et vitæ finem fecit.
Qui maxime propter Christianam Alexandri, cui suc-
cesserat, et Mammææ matris ejus familiam, perse-
cutionem in sacerdotes et clericos, id est, doctores,
vel præcipue propter Origenem presbyterum, mise-
rat. Anno ab Urbe condita DCCCCXCI, Gordianus, vi-
gesimus tertius ab Augusto, imperator creatus
est, mansitque in eo annis sex. Nam Pupienus,
interfector Maximini, 4
et frater ejus Balbinus,
510 qui usurpaverant imperium, in palatio mox
interfecti sunt. Gordianus admodum puer in

5

Anno ab Urbe condita DCCCCLXXXVII, Maximinus vigesimus secundus ab Augusto, nulla senatus voluntate imperator ab exercitu, postquam bellum in Germania prospere gesserat, creatus, persecutionem in B Orientem ad bellum Parthicum profecturus, 511

HAVERCAMPI NOTÆ.

6

14. Xerxem. Ita nominatur etiam a Cassiodoro, qui Herodiano est, 'Aptažépens ó Пepov Buccleus. FABR.

CAP. XIX.-1. Maximinus. Duorum Maximinorum, C bro complexus est. FABR. patris et filii, vitam descripsit Capitolinus, de eodem Herodianus lib. vII et VIII. FABR. Mole membrorum et articulorum firmitate fuit admirabilis, unde Herculi eumdem compararunt Pergi in maximi moduli, quem servo, numismate. Caput Maximini laureatum, cum paludamento ad humeros, conspicitur a parte priore, ubi hrc est epigraphe, ATTоxpάTwp ΓΑΙΟς Ιούλιος Ο ηρος ΜΑΞΙΜΕΙΝΟΣ σέβαστος, Imperator Caius Julius Verus Maximus Augustus. Ab altera parte cernitur Hercules, utraque manu clavam tenens, ascribitur ПEPTAION, Pergæorum. Nummi typus infra positus est.

2. Creatus. Ed. Aug., factus.

3. Pupienus, interfector. De Pupieno et Albino Eutropius lib. Ix. Pro Pupieno Capitolinus et Herodianus Maximum habent. Idem tres Gordianos uno li

4. Et frater ejus. Male fratres vocal Orosius, qui collegæ fuerunt in imperio, nulla cognatione juncti. Concordia quoque fraterna haud fuerunt; potuerant enim contra insidias et tumultum militarem sese munire, nisi alter alteri, malis suspicionibus, diffidisset. Fuerunt alias par nobile imperatorum, quos conjunctos vidi in numismate quondam Marckiano pondere et magnitudine insigni, quod, distracta ejus Gaza, in Brabantiam abiit; quamvis autem merito, ut minus genuinum, suspectum habuerim, delineationem tamen ejus, propter singularem artem, et similitudinem utriusque ad præstantissimos eorum nummos insignem, servavi, neque conspectu indignam judicavi.

5. Balbinus. Cum tot nummi hujus imperatoris exstent, et mss. plurimi recte id nomen efferant,

hæc habentur, IMPerator CAESar Decimus CAELius BALBINVS AVGustus. Ab altera parte, Pupieni hæc sunt, IMPerator CAESar Marcus CLODius PVPIENVS MAXIMVS AVGustus.

mirum, in omnibus edd. ne Fabricianis quidem, aut D Tituli et nomina Balbini, in adducto numismate, postrema Andrea Scotti excepta, legi Albinus. Sola ed. Augustana Balbinus exhibet, cum qua concordant Lugd. Batt. tres, Coll. Gronov., cod. Perizon. et Florentinus uterque, nisi quod in altero ex iis, erasa littera priori, remanserit Albinus, quod nomen, propter Cæsarem Clodium Albinum, de quo mentio facta fuit cap. 17, aliquot codices occupasse videtur.

6. In Orientem ad bellum Parthicum profectur us Innuitur illa profectio in ornatu clypei, quem dextra gestat Gordianus in nummo maximi moduli Casa

2. Philippum filium, etc. Unde is quoque cum D ANпOC AYгOUGTOS, Imperator Cæsar Marcus Julius

manis vocabatur Alexandria Troas. Ad Maximi Cæsaris nudum caput hec exstat inscriptio, JVLius VERus MAXIMVS. Ab altera legitur, TROas, COLonia AVGusta. Solitum in eo Troadis symbolum cernitur, aquila Romana, bovis (qui coloniæ typus est) capiti insistens. Quoniam nondum ab aliis sunt editi, apponere libuit."

Servo quoque Maximi, filii Maximini, duos nummos B Alexandri Magni nomine Alexandria dicta, sub Roæreos perraros in coloniis Romanis cusos. In priore capiti nudo Cæsaris Maximi ascribitur IVLius VERUS MAXIMUS CÆSAR. A parte posteriore mater ejus, Maximini uxor, habitudea Pudicitiæ sedens a colonia Romana effingitur. Ea fuit urbs Macedonia, Alexandri Magni quondam patria, nomine Pella, ut ex hac inscriptione patet, COLonia IV Lia AUGusta PELLA. Posterior cusus est in urbe, olim Ilio, postea ex

5. Millesimus a conditione. Millesimus Urbis expletus C parte priore jugata Philippi et Otacili capita, ex annus est tertio anno imperii Philippi. Cassiodorus. FABR.-Qui hanc celebritatem et sæculares hos ludos, a Philippis celebratos, testantur, plures supersunt nammi. later quos unus maximi moduli, quem, ex eximio sepius memorati Illustr. Lebretii museo, hic sistimus, valde est memorabilis. Cernuntur in

adverso eorumdem Philippi filii observatur caput. Tribus illis conveniens adest inscriptio, CONCORDIA AVGVSTORVM. Ab altera parte superba Circi est structura, cum quadrigis decurrentibus atque residuis litteris AVGG. Namni integra inscriptio videtur fuisse SAECVLa es AVGG. i. e. Augustorum.

CAP. XXI.-1. Decius. De Decio, Item de Gallo et D 2. Philippos. Plures ex mss. scribunt Philippum. Volusiano, Eutropius lib. Ix et Sex. Aurelius. FABR.

3

que filium suum Cæsarem legit, cum quo simul continuo 516 in medio barbarorum sinu interfectus est. Anno ab Urbe condita мVII, Gallus Hostilianus sextus et vigesimus ab Augusto regnum adeptus, vix duobus annis cum Volusiano filio obtinuit. Exoritur ultio yiolati nominis Christiani, et usquequo ad profligandas Ecclesias edicta Decii cucurrerunt, eatenus incredibilium morborum pestis extenditur: nulla fere provincia Romana, nulla civitas, nulla domus fuit, quæ non illa generali pestilentia correpta 7 atque vacuata sit. Hac sola pernicie insignes Gallus et Volusianus, dum contra Æmilianum, novis rebus studentem, bellum civile moliuntur, occisi sunt. Emilianus tamen tertio mense 8 invasæ tyrannidis exstinctus est.

7

9

ad coronas Christi de suis cruciatibus misit. Idem- A ex morbis mortem, naturæ finem esse, non pœnam. Rursus igitur atque in brevi iram Dei sceleratis actionibus provocat, exceptura plagam, cujus * ́aliquando meminisse cogatur. Valerianus siquidem,. mox ut arripuit imperium, octavus a Nerone, adigi per tormenta Christianos ad idololatriam, abnegantesque interfici jussit, fuso per omnem Romani regni latitudinem sanctorum sanguine. Valerianus illico, nefarii auctor edicti, a Sapore Persarum rege captus, imperator populi Romani, ignominiosissima apud Persas servitute consenuit : hoc infamis officii continua, donec vixit, damnatione sortitus, ut ipse acclinis humi, regem super ascensurum in equum 8 non manu sua, sed dorso attolleret. Et Gallienus quidem tam claro Dei judicio territus, tamque miB sero collega permotus exemplo, pacem Ecclesiis trepida satisfactione restituit. 1o Sed 518 non compensat injuriæ ultionisque mensuram unius impii, quamvis perpetua et supra modum abominanda captivitas, contra tot millia excruciata sanctorum, justorumque sanguis, ad Deum clamans, in eadem sese terra ubi fusus est, vindicari rogat. Non enim de solo constitutore præcepti justo 11 supplicium judicio flagitabatur, sed etiam exsecutores, delatores, accusatores, spectatores ac judices, postremo omnes qui injustissimæ crudelitati vel tacita voluntate assentabantur, quia Deus secretorum cognitor est, et quorum maxima per omnes provincias pars hominum versabatur, eadem ultionis plaga corripi justum erat. Solvuntur repente undique 13 permissu Dei ad hoc circumpositæ relictæque gentes, laxatisque habenis in omnes Romanorum fines invehuntur. Germani Alpibus, Rhetia, totaque Italia penetrata, Ravennam usque perveniunt. 1⁄4 Alamanni NOTÆ.

CAPUT XXII. Valerianus et Gallienus quomodo et quamdiu imperaverint. Interim de persecutione Ecclesiæ, ejusque per varia bella et tyrannorum conspiratione ultionis.

2

Anno ab Urbe condita Mx, duo imperatores vigesimo septimo post Augustum loco creati sunt, 1 Valerianus in Rhetia ab exercitu Augustus est appellatus. * Romæ autem a senatu Gallienus. Mansitque Gallienus in regno infeliciter annis quindecim, respirante 517 paulisper ab illa supra solitum jugi et gravi pestilentia genere humano. Provocat pœnam suam obliviosa militia, Impietas enim flagella quidem 3 excruciata sentit, sed a quo flagellatur, obdurata non sentit. Ut de superioribus taceam, facta a Decio Christianorum persecutione, totum Romanum impe-C rium pestilentia magna vexavit. Mentita est iniquitas sibi, pravo in perniciem suam circumventa judicio pestilentiam communis esse casus, accidentemque

HAVERCAMPI

3. Cruciatibus. Ita omnes fere mss. rectius, ut puto, quam crucibus, quod in Vulgg. plerisque

exstat.

4. Vix duobus annis. Ed. August., duobus (deleto vix) annis cum Volusiano, filio suo, obtinuit. 5. Obtinuit. Perizon., tenuit.

6. Morborum pestis. Hujus pestis, inquit Eusebius, testis est Cyprianus de Mortal. lib. FABR.

7. Atque vacuata sit. Mss. restitui lectionem cujus, quod in Vulgg. est, vastata sit, glossa esse videtur.

8. Invasæ. Abest ab. ed. August.

CAP. XXII.1. Valerianus in Rhetia. De Vale- D riano et Gallieno legendus est Trebellius Pollio, qui utriusque vitam scripsit. FABR.

2. Romæ autem a senatu Gallienus. Subjungunt aliquot mss. et editi fere omnes Cæsar creatus, mansitque, etc. Verum ego delevi istam laciniam vilem, auctoribus mss. Florentt. et ed. August.: duos enim imperatores simul creatos modo dixit Orosius, jam narrat, ubi locorum et a quibus, videlicet patrem in Rhetia ab exercitu, filium Romæ a senatu. Infra quoque collegam appellat, Cæsar autem imperatoris collega non erat,

3. Excruciata. Mss. Lugd. Batt. tres, cum Collat, Gronov., exercitata.

4. Accidentemque, etc. Lugd. Batt. tres, cum Coll, Gronov., communis casus esse accidentis, quæ vel ex morbis mortem, nature esse finem, non pœnam, putavit. Mox in seqq. pro iram Dei, etc., habet Ira

12

Dei, etc., provocatu Florent. sec.

14

5. Aliquando. Ed. August., aliquamdiu.

6. Hoc... damnatione. Lugd. Batt. tres, cum Coll. Gronov., hanc, etc.; dein, damnationem.

7. Regem super ascensurum. Lugd. Batt. sec., tert. et quart. commode sic restituunt, uam quod in reliquis ut et editis legitur, semper ascensurum, ineptum est. Librarii invenerunt in codd. scriptum sp vel sup. cum lineola supra duas litteras prioris scriptionis, vel per postremam litteram secundæ ducta, unde quidam ex iis pro super vel supra fecerunt semper. 8. Non manu sua, Florent., non manu, sed dorso. 9. Tamque misero, etc. Lugd. Ball. tres, tamquam,

etc.

10. Sed non compensat. Vulgg. hic legunt, sed non compensans, verum ego prætuli Perizon. et Lugd. Bat. tert. lectionem. Ferrei vero ævi locutio est, compensat contra tot millia, etc. Potuerat scribere justorumque contra sanguis, etc., et forsitan loco suo motum est illud contra.

11. Supplicium. Mss. quidam supplicii, alii supplicio, male. Supplicium, quod lueret impius, non flagitabatur de solo Valeriano, qui edicta cruenta contra Christianos promulgaverat, verum et de mi· nistris ejus, etc,

12. Assentabantur. Ita malunt omnes mss. cum melioribus edd. vett, quam assentiebantur.

13. Permissu Dei. Lugd. Batt. quatuor cum Coll, Gronov., jussu Dei.

14. Alamanni. Ia scribendum, non Alemanni, patet

Gallias pervagantes, etiam in Italiam transeunt. A ingenti virtute ac moderatione usus, et dominantes Græcia, Macedonia, Pontus, Asia Gothorum inun datione delentur. Nam Dacia trans Danubium in perpetuum aufertur. Quadi et Sarmatæ Pannonias depopulantur. Germani ulteriores abrasa potiuntur Hispania. Parthi Mesopotamiam auferunt, Syriamque 15 corrodunt. Exstant adhuc per diversas provincias in magnarum urbium ruinis parvæ 16 et pauperes sedes, signa miseriarum, et nominum indicia servantes : ex quibus nos quoque in Hispania Tarraconem nostram 519 ad consolationem 17 miseriæ recentis ostendimus. Et ne quid forte Romani corporis ab hac dilaceratione cessaret, 18 conspirant intrinsecus tyranni, consurgunt bella civilia, funditur ubique plurimus sanguis Romanorum, Romanis Barbarisque sævien

hostes expulit, et perditas provincias in pristinam faciem reformavit, seditione tamen militum intersectus est. Æmilianus apud Moguntiacum, cum res novas moliretur, oppressus est. Post mortem Posthumi Marius ibidem invasit imperium, sed continuo interfectus est. Deinde Victorinus a Gallis ultro creatus, 20 et post paululum occisus est. Huic successit Tetricus, qui tunc 1 Aquitanicæ præsidatus administrabat officium, " multasque seditiones militum pertulit. At vero in Oriente per Odenatum quemdam collecta agresti manu, victi 23 repulsique Persæ, defensa Syria, recepta Mesopotamia est, et usque ad Ctesiphontem rusticani Syriæ cum Odenato suo vincendo venerunt. Gallienus autem cum rempubli

ret, occisus est.

520 CAPUT XXIII.

tibus; sed cito ira Dei in misericordiam vertitur, et B cam deseruisset, ac Mediolani libidinibus inservicœptæ ultionis major forma quam pœna in mensuram plenitudinis reputatur. Igitur primus 19 Ingenuus, qui purpuram imperii sumpserat, apud Myrsam occiditur. Posthumus in Gallia invasit tyrannidem, multo quidem reipublicæ commodo. Nam per decem annos

Flavius Claudius, Aurelius Quintillus, et Valerius
Aurelianus imperatores.

1

Anno ab Urbe condita мXXV,' Claudius vigesimus

HAVERCAMPI NOTÆ.

ex Constantini nummo, in quo ALAMANNIA GAVDIVM ROMANORUM.

15. Corrodunt. Lugd. Batt. quatuor, cum coll. Gronov. et ed. August., contrahunt, quasi vellent contractiorem, id est minorem possessionem Syriæ Romanis factam fuisse a Parthis. Flor. sec., conradunt, tert., congradiit.

16. Pauperes sedes. Colon. et Matern. sex. libri editi, ædes. Verum ut Stellioni ilia rumpantur. Orosius probat legendum esse sedes, cum dicit: Ex quibus nos quoque in Hispania Tarraconem nostram. Tarraconensis itaque ditionis, hoc est Citerioris Hispaniæ fuit Orosius. LAUT.-Ego quoque in Lugd. Batt. quatuor, cod. Ultr. atque coll. Gronov. inveni, sedes, ut de emendatione Lautii non sit dubitandum, quam jam olim ex codice optimo Augustana editio expresserat denique sic legit uterque Florentinus.

17. Miseriæ recentis. Lugd. Batt. tres, cum Coll.

C

Gronov. et cod. Ultr., miseriæ præsentis.

18. Conspirant intrinsecus tyranni. Triginta tyranni eo tempore imperio Romano exstiterunt: de quibus Pollionis liber exstat. FABR.

19. Ingenuus. Restitui nomen ex Trebellio Pollione et nummis. Perperam in editis legitur Genuus. 20. Et post paululum. Ed. Aug., post paululum. 21. Aquitanica. Lugd. Batt. tres et Coll. Gronov., Aquitaniæ. Veteres utroque modo scripserunt.

22. Multasque. Copula que ab omnibus fere ms. abest.

23. Repulsique. Lugd. Bat. tert. et Coll. Gronov. malunt repressique, quod haud pejus est.

24. Gallienus autem, cum rempublicam deseruisset. Nummos tamen reliquit titulis et typis satis magnificis, in quibus etiam quasi tyrannorum et monstrorum domitor Hercules, ut ex adpicto maximi moduli numismate Cæsareo colligere est, celebratur.