usui prævalet natura, non tantum tibi displiceat usus immutatio, quantum placeat observatæ naturæ integritas, ut qui in regula vivendi dispensationem

admittere noluisti, in regulis canendi falsitates aut vitia non dispenses, quæ magis resecari debent quam dispensari.

702 12

Discipulus. Quid est tonus ?

Magister. Regula, naturam et formam cantuum regularium determinans.

D. In quo natura, in quo forma cognoscitur? M. Natura consistit in dispositione forma in compositione et progressione.

D. Quid dispositionem, quid progressionem, quid vero vocas compositionem?

M. Dispositio est tonorum et semitoniorum directa ordinatio secundum naturalem litterarum positionem. Progressio vero est elevatio et depositio. Compositio autem consistit in levitate et gravitate, in extensione et reflexione, in variis anfractibus multisque diverticulorum varietatibus. Cognoscis ergo naturam cantus, si cognoveris cujus dispositionis sit, vel cujus maneriæ: Cognoscis formam, cognito utrum authentice vel plagaliter progrediatur sive componatur.

D. Quot sunt maneriæ ?
M. Quatuor.

D. Quomodo inter se differunt?

M. Prima est, quæ a finali ascendit per totum el semitonium, et descendit per tonum. Secunda, quæ a finali ascendit per semitonium et tonum, et descendit per tonum. Tertia, quæ a finali ascendit per duos tonos, et descendit per semitonium. Quarta, quæ a finali ascendit per duos tonos, et descendit per tonum.

D. Quid vocas finalem?

M. Finales sunt litteræ terminativæ cantuum. D. Quot finales singulæ habent maneriæ ? M. Prima duas : D. et a. Secunda duas : E. et quadrum. Tertia duas F. et c. Quarta unam tantum, scilicet G.

D. Utrum tot toni sunt, quot maneriæ ?

M. Quatuor sunt maneriæ, sed octo sunt toni, qui sub maneriis continentur. Quorum impares, vi

B

C

delicet primus, tertius, quintus et septimus authentici vocantur, ut pote qui majoris sunt dignitatis. Pares vero, videlicet secundus, quartus, sextus et octavus tonus, quia indigniores sunt, plagales vocantur. Continet autem unaquæque maneria unum authentum, et plagalem ejus. Prima primum et secundum, secunda tertium et quartum, tertia quintum et sextum, quarta septimum et octavum.

D. Quæ differentia est inter authentos et plagales?

M. Authentus potest ascendere ultra li teram, quæ sexta est a finali: plagalis non. Plagalis potest descendere plusquam una voce sub finali, authen

tus non.

D. Quot vocibus superat authentus plagalem in elevatione, et superatur ab ipso in depositione? M. Tribus.

D. Quot ergo vocum est cantus ?

M. Decem.

D. Quare?

M. Quia secundum, dispositionem lonorum et semitoniorum, quam habent musici, nullus cantus fieri potest in decem vocibus vel citra, qui notari non possit sed undecim vocum cantus fieri potest, qui notari non potest. Ideo non est necesse, ut usque ad incertitudinem illam infra vel supra cantus exeat.

D. Cujusmodi est dispositio quam habent muD sici?

M. Primæ et quartæ et septimæ litteræ altrinsecus tonum attribuunt, secundæ et quintæ inferius tonum, et supra semitonium, tertiæ et sextæ econverso, videlicet supra tonum, et inferius semitonium, non prætermittentes quandoque b. rotundum pro asperitate tritoni.

D. De illis cantibus quæro, qui non ascendunt ultra sextam nec descendunt subter primam sub

finali, utrum authenti sint, an plagales?

M. Quidam eorum sunt authenti, quidam plagales.

D. Quæ inter illos est distinctio?

M. Hi non per progressionem, sed per compositionis distinguuntur considerationem. Quilibet enim cantus hujus diminutæ et contractæ progressionis si in quinta inceperit, aut eam frequentans in ea pausaverit, vel incipiens in finali ad eam saltum fecerit, authentus est; excipe in tertio tono sextam pro quinta. Quicunque autem cantus quartam non excesserit, sine dubio plagalis est. Quod si eam quandoque excesserit, sed se infra statim retraxerit, moras et circumflexiones suas sub ea faciens, iterum plagalis est; nisi constet, alicujus authenti propriam inesse compositionem.

D. Quæ sunt illæ propriæ compositiones?

M. Inspice neugma primi toni, et propriam ipsius compositionem in neugmate reperies, quam nisi hæc antiphona Lex per Moysen, et multæ consimilis haberent, omnino plagales essent, Similiter est in eæteris authentis. Iterum quilibet cantus hnjus diminutæ progressionis, si in principio sui a finali ad quartam ascenderit per diatessaron plenarie formatum, et inde cito ad finalem rediens in ea pausaverit, plagalis est. Hoc determino propter quædam principia septimi toni, quæ licet per diatessaron ascendant, ipsum tamen reflectunt, et mox ad quinam prosiliunt. Per hanc regulam hæc antiphona : Petrus Apostolus, plagalis est, licet authenti sui propriam videatur habere compositionem.

D. Restat ut insinues, quis cantus sit regularis. M. Ut eum tibi propria et convertibili descriptione comprehendam cantus regularis est, qui sibi perfecte consonans suam in se maneriam certificat.

D. Expositione indiget brevis quidem, sed obscura definitio.

M. Ille cantus perfecte sibi consonat, in quo nec inconveniens est progressio, nec progressioni sive dispositioni dissimilis est compositio, nec compositionem dissolvit oppositio.

D. Da exemplum de singulis.

M. In illo cantu est inconveniens progressio, in quo authenticæ elevationi plagalis subjungitur depositio. Qui nimirum inconsulte progrediens, metasque debitas utrobique transgrediens, humano capiti caudam subjungit equinam. Hujus nævo vitii decolorata sunt hæc responsoria; Sancte Paule, Cornelius, et plures alii cantus, circa quos ut ingrediamur sine macula, operati sumus justitiam. Inconvenienter etiam cantus ille progreditur, qui nimis contractam habct elevationem; sicut enim sunt metæ, ultra quas non debet ascendere, ita sunt litteræ, ad quas eum necesse est ascendere. De omni namque authento certum est, quod necesse est eum ascendere ad quintam. Plagalis autem elevari debet usque ad quartam, vel ad minus usque ad litteram illam, in qua incipit suum Sæculorum.

A

B

Assume enim hanc antiphonam: Clamavi, secundum quod canitur in quarto tono; qua finita, si ejus Sæculorum inceperis, ridiculosum et dissonantem saltum facies. Illa siquidem antiphona non ascendit ultra F. grave, Sæculorum autem incipit in a. acuto. Propter hoc prolixiorem dedimus ascensum quibusdam antiphonis in hoc vitiosis, scilicet: Dele Domine, Omnis terra, Si iniquitates et consimilibus.

D. Procede, ut ea quæ sequuntur similis illuminet evidentia.

M. In illo cantu progressioni reclamat composi tio, qui ubique authenticam habens compositionem, plagalem alicubi descensum interserit; sicut erat; Deus omnium, Sint lumbi, et multi alia, tam antiphonæ quam responsoria. Sunt alii cantus, in quibus progressioni compositio consentit, sed dissentit a dispositione, quia secundum naturalem dispositionem litterarum unius sunt maneriæ, sed secundum compositionis similitudinem sub alia videntur et dicuntur continerl maneria, sicut Benedicta tu, et multæ consimiles antiphouæ, quæ apud fere omnes hoc laborant vitio, quia secundum naturalem dispositionem primæ sunt maneriæ, et tamen propter similitudinem compositionis dicuntur et creduntur esse secundæ. Illius vero cantus compositio oppositione dissolvitur, qui in partibus suis dissimiliter compositus est, ita ut in una parte sui cujusdam toni, in altera alterius toni esse videatur, sicut erat: Beata Cæcilia, Videntes Joseph, el Dedisti, DoC mine.

D. Qui sunt, qui suam in se maneriam non certi ficant?

M. Qui ita cujuslibet maneriæ carent proprietate, ut in diversarum finalibus maneriarum pariter terminari possint, et diversorum esse tonorum. De numero quorum erant: Ecce sacerdos magnus, et multi alii cantus septimi toni: Visita nos, et multi octavi toui: Nazaræus vocabitur, et plures quinti toni Miserere mei Deus et plures sexti toní.

D. Illas maneriarum proprietates mihi vellem exprimi, quibus cantus innixi, diversis non possunt fluctuare finalibus.

M. Qui cantus vitiose composuerunt, vel bene compositos male notando vel cantando postmodum depravaverunt, si has, quas requiris, cognovissent proprietates, non tot cantuum emersissent improprietates. Ut ergo ad interrogata hreviter respondeam, in nullo prima vel secunda maneria debet prætermittere semitonium, quod finali vicinius est quin alicubi vel semel inveniatur, et sic finales illarum maneriarum alternari non possunt. Similiter omnes cantus quinti toni debent habere sub finali vel sub quinta semitonium, vel supra sextam tonum omnes vero cantus sexti toni exigunt sub finali vel sub quinta semitonium. Omnes autem cantus septimi toni debent habere sub quarta semitonium, et præter hoc vel sub finali tonum, vel supra