..

» τῶν » (α) καὶ Εὰν μὴ ἀξίως αὐτοῦ πολιτευόμενοι, τὰ ο καλὰ καὶ εὐάρεστα ἐνώπιον αὐτοῦ ποιῶμεν μεθ ̓ ὁμονοίας » (6). Ωσαύτως μιμεῖται τὸν Ἀπόστολον ἐν τῇ πρὸς Τιμόθεον Α' ἐπιστολή, ὅταν λέγῃ « Προςέλθωμεν οὖν αὐτῷ ἐν ὁσιότητι ψυχῆς, ἁγνὰς καὶ » αμιάντους χεῖρας αἴροντες πρὸς αὐτόν » (γ)· καὶ ἀλλαχοῦ αὐ τολεξεὶ ἀντιγράφει αὐτὸν, λέγων, παραδείγματος χάριν «Έτοιμοι εἰς » πᾶν ἔργον ἀγαθόν » (δ). Εκ δὲ τῆς καθολικῆς ἐπιστολῆς τοῦ ἰακώβου ἠρανίσθη παρομοίως οὐχὶ ὀλίγα, χρήσιμα πρὸς τὴν ὑπόθεσιν αὑτοῦ· οἷον τό «Αβραὰμ ὁ φίλος προςαγορευθείς» (ε)· καὶ τό· ατα» λαίπωροί εἰσιν οἱ δίψυχοι, οἱ διστάζοντες τὴν ψυχήν ο (σ), και ἄλλα. Τελευταῖον δὲ καὶ ἐξ ἀμφοτέρων τῶν ἐπιστολῶν τοῦ κορυφαίου τῶν ἀποστόλων Πέτρου δανείζεται γνώμας, καὶ γράφει· οἷον ἐκ μὲν τῆς Α', « Αγάπη καλύπτει πλῆθος ἁμαρτιῶν » (ζ)· και, αν» ποτασσέσθω ἕκαστος τῷ πλησίον αὐτοῦ » (η)· ἐκ δὲ τῆς Β ́, τό « Διὰ φιλοξενίαν καὶ εὐσέβειαν Λὼτ ἐσώθη ἐκ Σοδόμων, τῆς περὶχώρου πάσης κριθείσης διὰ πυρὸς καὶ θείου· πρόδηλον ποιήσας ὁ » δεσπότης, ὅτι τοὺς ἐλπίζοντας ἐπ ̓ αὐτὸν οὐκ ἐγκαταλείπει, τοὺς » δὲ ἑτεροκλινεῖς ὑπάρχοντας εἰς κόλασιν καὶ αἰκισμὸν τίθησι » (9). Εν δὲ τῇ Β' πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ τοῦ Κλήμεντος ἀπαντῶσιν οἱ κριτικοὶ τὸ ἑξῆς ῥητὸν, τὸ ὁποῖον θέλουσιν ὅτι ἐλήφθη ἐξ ἀποκρύφου τινὸς συγγράμματος· « Λέγει γὰρ ὁ Κύριος ἐν τῷ εὐαγγελίῳ· εἰ τὸ ο μικρὸν οὐκ ἐτηρήσατε, τὸ μέγα τίς ὑμῖν δώσει; λέγω γὰρ ὑμῖν, » ὅτι ὁ πιστὸς ἐν ἐλαχίστῳ, καὶ ἐν πολλῷ πιστός ἐστι » (ι). Τὸ ῥητὸν τοῦτο μνημονεύει καὶ ὁ Εἰρηναῖος, ὡς ἐκ τοῦ εὐαγγελίου ὑπὸ τοῦ Κλήμεντος γραφόμενον (κ), καὶ περὶ αὐτοῦ σημειοῦσιν οἱ κριτι

(α) Κεφάλ. λ. παρβλ. πρὸς Κορινθ. Β ́. ί. 17. 18.—Προς Ρωμ. β'. 29.
(6) Κεφάλ. κά. παρβλ. πρὸς Κολοσσ. ά. 10.

(γ) Κεφάλ. κθ'. παρβλ. πρὸς Τιμόθ. Α. β'. 8.
(δ) Κεφάλ. β'. παρβλ. πρὸς Τίτ. γ'. 1.
(ε) Κεφάλ. ί. παρβλ. Ιακώβ. Ε'. 23.
(5) Κεφάλ, κγ'. παρβλ. Ιακώβ. ά. 8.

(ζ) Κεφάλ. μθ'. παρβλ. Α. Πέτρ. δ'. 8.
(η) Κεφάλ. λή. παρβλ. Α. Πέτρ. έ. 5.

(θ) Κεφάλ. ιά. παρόλ. Β'. Πέτρ. Ε. 6-9.

(1) Κεφάλι ή.

(κ) Iren, advers, haeres, lib. II. c. 6, «Similiter Dominus dixit ingratis in

κοὶ, ὅτι ἀναγινώσκεται ἐν τῷ κατ ̓ Αἰγυπτίους εὐαγγελίῳ (α)· ἀλλὰ γράφων ὁ Κλήμης ταῦτα, διὰ τί ἄρα νὰ μὴ ὑπαινίττηται τὰ παρὰ τῷ ἱερῷ Λουκᾷ ἀναγινωσκόμενα; (Ε).

ὁ Κλήμης ἐν τῇ Α' πρὸς Κορινθίους αὑτοῦ ἐπιστολῇ, πρὸς διάλυσιν καὶ κατάπαυσιν τῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τῶν Κορινθίων ἀναφθεισῶν ταραχῶν, οὐχὶ μόνον τῶν θείων γραφῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν παραδόσεων μεταχειρίζεται τὸ κῦρος καὶ τὴν ἰσχύν· διότι συμβουλεύει τοὺς Κοι ρινθίους ἐν ταῖς πρὸς ἀλλήλους διαφοραῖς νὰ ἔχωσι πάντοτε πρὸ ὀφθαλμῶν καὶ ὅσα μετὰ τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν μέχρι τῆς ἡμέρας ἐκείνης παρεδόθησαν καὶ ἐτηρήθησαν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ. « Οι Απόστολοι (λέ » γει) ἡμῖν εὐηγγελίσθησαν ἀπὸ τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, Ἰησοῦς ὁ » Χριστὸς ἀπὸ τοῦ Θεοῦ· ἐξεπέμφθη ὁ Χριστὸς οὖν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ, » καὶ οἱ Ἀπόστολοι ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ. . . . . Καὶ οἱ Ἀπόστολοι ἡμῶν ἔγνωσαν διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅτι ἔρις ἔσται ἐπὶ » τοῦ ὀνόματος τῆς ἐπισκοπῆς· διὰ ταύτην οὖν τὴν αἰτίαν πρόγνω >> σιν εἰληφότες τελείαν, κατέςησαν τοὺς προειρημένους, καὶ μεταξὺ ἐπινομὴν δεδώκασιν, ὅπως, ἐὰν κοιμηθῶσιν, διαδέξωνται ἕτεροι » δεδοκιμασμένοι ἄνδρες τὴν λειτουργίαν αὐτῶν » (r).

Β ́) Περὶ τῆς θεότητος τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μεγάλης προςοχῆς ἄξιαι εἶναι αἱ ἰδέαι, τὰς ὁποίας ὁ Κλήμης ἐκθέτει ἐν ἑκατέρᾳ τῶν πρὸς Κορινθίους αὑτοῦ ἐπιστολῶν περὶ τῆς θεότητος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ· οὕτω διὰ τῆς ἐκφράσεως « Τὰ παθήματα αὐτοῦ (τοῦ Θεοῦ) ἦν πρὸ ὀφθαλμῶν ὑμῶν » (δ), ὀνομάζει ὁ ἀποστολικὸς Πατὴρ τὰ παθήματα τοῦ Χριστοῦ παθήματα τοῦ Θεοῦ, διδαχθεὶς βεβαίως ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου Παύλου, τοῦ ὁποίου ἦτο συνεργός, εἰπόντος καὶ αὐτοῦ κατὰ τὴν αὐτὴν ἔννοιαν περὶ τῆς ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ· « Προςέχετε οὖν ἑαυτοῖς καὶ παντὶ τῷ ποιμνίῳ, ἐν ᾧ ὑμᾶς » τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους ποιμαίνειν τὴν ἐκκλησίαν » τοῦ Θεοῦ, ἣν περιεποιήσατο διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος » (ε)· καὶ δὲν

>> eum existenttbus: si in modico fideles non fuistis, quod magnum est quis >> dabit vobis >>?

(α) Grabius Spicileg. SS. Patrum. Tom. I. pag. 35.

(6) Λουκ. ις'. 10. 11. (γ) Κεφάλ. μβ'. μδ'. (δ) 4. πρὸς Κορινθ. κεφάλ. βια (ε) Πράξ. κ'. 28,

πρέπει ν ̓ ἀμφιβάλλωμεν, ὅτι οὕτως ἐκφραζόμενος ὁ Κλήμης, ἀπέβλεψε πρὸς τοῦ αὐτοῦ Ἀποστόλου τοὺς λόγους, γράφοντος πρὸς τοὺς Γαλάτας » Ω ἀνόητοι Γαλάται, τίς ὑμᾶς ἐβάσκανε τῇ ἀληθείᾳ μὴ

μὴ πείθεσθαι; οἷς κατ ̓ ὀφθαλμοὺς ̓Ιησοῦς Χριστὸς προεγράφη ἐν » ὑμῖν ἐσταυρωμένος ο (α). Τῆς θείας λοιπὸν φύσεως τὴν μεγαλοπρέπειαν μετὰ τῆς ταπεινότητος τῆς σαρκὸς καὶ τῶν διὰ τοῦ σταυροῦ ὕβρεων συνάπτει ἐνταῦθα ὁ Κλήμης, καὶ ὁμολογεῖ ὡςαύτως δύο φύσεις ἐν Χριστῷ, ἕν τοῦ θείου Λόγου πρόσωπον, τὸ ὁποῖον ἔπαθεν ἐν σαρκί· καὶ τὰ παθήματα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ παθήματα Θεοῦ ὀνο μάζων, προβάλλει εἰς τὴν ἐν Κορίνθῳ ἐκκλησίαν μέγιστον μυστήριον, ὅθεν ἐξάγονται πάντα τὰ διδάγματα καὶ πᾶσαι αἱ ἐντολαὶ ἁγιωτέ ρου τινὸς βίου. Εκ τούτων λοιπὸν γίνεται δῆλον, ὅτι οὐχὶ μόνον δ Κλήμης, ἀλλὰ καὶ οἱ Ρωμαῖοι, καὶ οἱ Κορίνθιοι, καὶ οἱ λοιποὶ χρε στιανοὶ τοῦ ὁ ἀποστολικοῦ αἰῶνος ἐπίστευον εἰς Θεὸν, παθόντα ἐν σαρκί· καὶ τοῦτο ἰσχύει πολὺ κατὰ τῆς αἱρέσεως τῶν Ἀρειανῶν, τῶν Νεστοριανῶν, καὶ τῶν μετὰ ταῦτα Σωκινιανῶν. Εν δὲ τῇ Β ́ ἐπιτολῇ μᾶς διδάσκει ὁ συγγραφεὺς εὐθὺς ἐν τῇ ἀρχῇ, ὅτι πρέπει νὰ φρονῶ μεν περὶ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὡς περὶ Θεοῦ. « Αδελφοί, οὕτω δεῖ ἡμᾶς » φρονεῖν περὶ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὡς περὶ Θεοῦ, ὡς περὶ κριτοῦ ζώντων » καὶ νεκρῶν καὶ οὐ δεῖ ἡμᾶς μικρὰ φρονεῖν περὶ τῆς σωτηρίας ἡ» μῶν ἐν τῷ γὰρ φρονεῖν ἡμᾶς μικρὰ περὶ αὐτοῦ, μικρὰ καὶ ἐλπί» ζομεν λαβεῖν » (6). Οὐδὲν πρὸς συγκίνησιν τῶν ψυχῶν δύναται νὰ λεχθῇ εὐστοχώτερον, ὅσων ὁ ἅγιος Κλήμης ἐν ἑκατέρᾳ τῶν αὑτοῦ ἐπιστολῶν διδάσκει περὶ τῶν εὐεργεσιῶν, τὰς ὁποίας ἐπεδαψίλευσεν εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἡ ἐνανθρώπησις τοῦ θείου Λόγου· «Αὕτη (λέγει) ή » ὁδὸς, ἀγαπητοὶ, ἐν ᾗ εὕρομεν τὸ σωτήριον ἡμῶν, Ἰησοῦν Χριστὸν, » τὸν ἀρχιερέα τῶν προςφορῶν ἡμῶν, τὸν προστάτην καὶ βοηθὸν τῆς » ἀσθενείας ἡμῶν. Διὰ τούτου ἀτενίζομεν εἰς τὰ ὕψη τῶν οὐρανῶν· » διὰ τούτου ἐνοπτριζόμεθα τὴν ἄμωμον καὶ ὑπερτάτην ὄψιν αὐτοῦ· » διὰ τούτου ἠνεώχθησαν ἡμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ τῆς καρδίας· διὰ τούτου » ἡ ἀσύνετος καὶ ἐσκοτωμένη διάνοια ἡμῶν ἀναθάλλει εἰς τὸ θαυμα» στὸν αὐτοῦ φῶς· διὰ τούτου ἠθέλησεν ὁ δεσπότης τῆς ἀθανάτου

(α) Προς Γαλάτ. γ'. 1. (6) Κεφάλ. ά.

γνώσεως ἡμᾶς γεύσασθαι· ὃς ὢν ἀπαύγασμα τῆς μεγαλωσύνης απ » τοῦ, τοσούτῳ μείζων ἐστὶν ἀγγέλων, ὅσῳ διαφορώτερον ὄνομα κε» κληρονόμηκε» (α). Ταῦτα δὲ πάντα σχεδὸν αὐτολεξεὶ ἑλήφθησαν ἐκ τῆς πρὸς Εβραίους ἐπιστολῆς τοῦ Παύλου, ἐν ᾗ ὁ Ἀπόστολος διὰ τῶν αὐτῶν σχεδὸν λέξεων κατασκευάζει εἰς τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸ ἐγκώμιον καὶ ἐντεῦθεν παρεκινήθησάν τινες, ὡς ἀναφέρει ὁ Εὐσέβιος, νὰ παραδεχθῶσι τὴν πρὸς Κορινθίους ἡ ἐπιστολὴν τοῦ Κλήμεντος ὡς σύγγραμμα τοῦ ἀποστόλου Παύλου (β).

Ωςαύτως καὶ ἐν τῇ Β ́ ἐπιστολῆ οὐχ ἧττον λαμπρῶς ἐκθέτει τὰς μεγάλας τῆς ἐνανθρωπήσεως ὠφελείας· καὶ πρῶτον μὲν ἀπαγορεύει νὰ φρονῶμεν ταπεινὰ περὶ τῆς σωτηρίας ἡμῶν, καὶ τοῦ ἀρχη γοῦ ταύτης τῆς σωτηρίας· ἔπειτα δὲ διδάσκει, ὅτι ἁμαρτάνομεν, ἐὰν μὴ γινώσκωμεν πόθεν, καὶ πῶς, καὶ παρὰ τίνος, καὶ εἰς ποῖον τόπον ἐκλήθημεν, καὶ πόσα ὑπέμεινεν ὁ Ἰησοῦς νὰ πάθῃ δι ̓ ἡμᾶς· « Πόσα » δὲ (λέγει) αὐτῷ ὀφείλομεν ὅσια; τὸ φῶς γὰρ ἡμῖν ἐχαρίσατο, ὡς » πατὴρ υἱοὺς ἡμᾶς προςηγόρευσεν, ἀπολλυμένους ἡμᾶς ἔσωσεν..... » Ελέησε γὰρ ἡμᾶς, καὶ σπλαγχνισθεὶς ἔσωσε, θεασάμενος ἐν ἡμῖν » πολλὴν πλάνην καὶ ἀπώλειαν, καὶ μηδεμίαν ἐλπίδα ἔχοντας σω» τηρίας, εἰ μὴ τὴν παρ ̓ αὐτοῦ· ἐκάλεσε γὰρ ἡμᾶς οὐκ ὄντας, καὶ ἠθέ » λησεν ἐκ μὴ ὄντος εἶναι ἡμᾶς » (γ). Οἱ λόγοι οὗτοι ἀποδεικνύουσι θαυμασίως τὴν μεγάλην τοῦ ἀνθρώπου ἀθλιότητα πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως, καὶ τὴν ἐσχάτην ἀνάγκην τῆς θεραπευτικῆς τοῦ Σωτῆρος χάριτος, ὡς καὶ αὐτὸς ὁ ἐπίσκοπος παρακατιών λέγει· « Πηροὶ ὄντες » τῇ διανοία, προςκυνοῦντες λίθους καὶ ξύλα, καὶ χρυσὸν καὶ ἄργυρον » καὶ χαλκόν, ἔργα ἀνθρώπων. Αμαύρωσιν οὖν περικείμενοι, καὶ » τοιαύτης ἀχλύος γέμοντες ἐν τῇ ὁράσει, ἀνεβλέψαμεν, ἀποθέμενοι » ἐκεῖνο, ὃ περικείμεθα νέφος, τῇ αὐτοῦ θελήσει » (δ).

Γ ́) Περὶ τῆς ἀναστάσεως. Περὶ τῆς ἀναστάσεως τῶν σωμάτων διὰ σαφῶν λόγων ὁμιλεῖ ὁ ἅγιος Κλήμης, και, ἵνα πεισθῶμεν εὐκο λώτερον περὶ ταύτης τῆς ἀληθείας, μεταχειρίζεται ἐν τῇ 4 αὑτοῦ ἐπιστολῆ ἀποδείξεις ἁπλᾶς καὶ καταληπτάς. Καὶ πρῶτον μὲν βεβαιοῖ τὴν ἀνάστασιν τῶν νεκρῶν ἐξ αὐτῆς τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν

(α) Επιστολ. Πρὸς Κοριθ. Α. κεφ. λς'. (β) Εὐσέβ. ἐκκλ, ἱστορ, βιβλ. γ'. κεφ. 38. (γ) Κεφ. ά. (δ)· Αὐτόθι,

ἀναστάσεως, λέγων, ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς ἐν τῇ ἀναστάσει αὐτοῦ ἔδειξε τῆς μελλούσης ἀναστάσεως τὴν ἀπαρχήν· ἔπειτα δὲ ἐπικυροῖ αὐτὴν, ἐπιφέρων παρομοίωσίν τινα ἐκ τῆς νυκτὸς καὶ τῆς ἡμέρας, τῶν διαδεχομένων ἀλλήλας· « Ημέρα καὶ νὺξ ἀνάστασιν ἡμῖν δηλού» σι' κοιμᾶται ἡ νύξ, ἀνίσαται ἡμέρα ἡ ἡμέρα ἄπεισι, νὺξ ἐπέρχε» ται ο (α). Τρίτον, φέρει ἀπόδειξιν ἐκ τῆς καθ ̓ ἑκάστην πείρας, ἐκ τῆς ὁποίας διδασκόμεθα, ὅτι οἱ ξηροὶ καὶ γυμνοί σπόροι, φυτευ θέντες ἐν τῇ γῇ, βλαστάνουσι διὰ τῆς θείας προνοίας, καὶ προάγουσι καρπούς· « Βλέπωμεν τοὺς καρπούς· ὁ σπόρος [κόκκου] τίνα τρόπον » γίνεται ; ἐξῆλθεν ὁ σπείρων, καὶ ἔβαλεν εἰς τὴν γῆν, καὶ βληθέν» των σπερμάτων, ἅτινα πέπτωκεν εἰς τὴν γῆν ξηρὰ καὶ γυμνά, » διαλύεται· εἶτ ̓ ἐκ τῆς διαλύσεως ἡ μεγαλειότης τῆς προνοίας τοῦ ο δεσπότου ἀνίστησιν αὐτὰ, καὶ ἐκ τοῦ ἑνὸς πλείονα αὔξει, καὶ ἐκε » φέρει καρπόν » (Ε). Τέταρτον, ὡς ἐπιχείρημα τῶν ὑπ ̓ αὐτοῦ λεγομένων ἀναφέρει τὴν ἱστορίαν τοῦ φοίνικος, ὅς τις ἐν τῇ Αραβία, ἀφ ̓ οὗ ζήσῃ πεντακόσια ἔτη, ἀναγεννᾶται, ὡς λέγεται, ἔπειτα, καὶ ἀναζωογονεῖται (γ). Πέμπτον δὲ καὶ τελευταῖον, ἀποδεικνύει τὴν ἀνάστασιν τῶν νεκρῶν ἐκ τῶν περὶ ταύτης τῆς ἀληθείας μάλιστα πραγματευομένων ῥήσεων τῆς ἁγίας Γραφῆς, καὶ ταύτας μεταχειρί ζεται καταλληλότατα εἰς τὸ νὰ κρατύνη τὴν πίστιν ἡμῶν εἰς τοῦτο τῆς χριστιανικῆς θρησκείας τὸ κεφάλαιον· « ὁ παραγγείλας μὴ ψεύ » δεσθαι, πολλῷ μᾶλλον αὐτὸς οὐ ψεύσεται· οὐδὲν γὰρ ἀδύνατον πα» ρὰ Θεῷ, εἰ μὴ τὸ ψεύσασθαι. Αναζωπυρησάτω οὖν ἡ πίστις αὐτοῦ » ἐν ἡμῖν, καὶ νοήσωμεν, ὅτι πάντα ἐγγὺς αὐτῷ ἐστι » (δ). Διὰ ταύτης λοιπὸν τῆς διδασκαλίας ἀποδεικνύεται σαφέστατα ἡ,περὶ ἧς ὁ λόγος, ἀλήθεια, καὶ ἀδύνατον νὰ μὴ κατανοήσῃ τις τοῦ ἐπιχειρήμα τος τούτου τὴν ἰσχύν· ὁ Θεὸς ἐπαγγέλλεται ἐν ταῖς ἁγίαις Γραφαῖς τῶν σωμάτων τὴν ἀνάστασιν· ἀλλ ̓ ὁ Θεὸς εἶναι ἀδύνατον νὰ ψευσθῇ, τὸ μὲν, ἐπειδὴ εἶναι ἡ αὐτοαλήθεια· τὸ δὲ, ἐπειδὴ, καθὸ παντοδύ ναμος, δύναται νὰ πληρώσῃ ὅσα ὑπεσχέθη· ἀναμφιβόλως ἄρα τὰ σώματα ἡμῶν θέλουσιν ἀναστῆ. Εν δὲ τῇ Β ́ ἐπιστολῆ βεβαιοῖ ὁ Κλή μης, λέγων, ὅτι θέλομεν ἀναστῆ εἰς ταύτην ἡμῶν τὴν σάρκα, καὶ

(α) Κεφάλ. κδ'. (6) Αὐτόθι. (γ) Κεφάλι κέ. (δ) Κεφάλ. κα'.