μία ἄλλη τοῦ Κλήμεντος ἐπιστολὴ ἀνεγινώσκετο κατ ̓ ἐκείνους τοὺς χρόνους ἐπ ̓ ἐκκλησίας, εἰ μὴ αἱ δύο μόνον πρὸς Κορινθίους· καὶ, ἐπειδὴ οὐδετέρα τῶν Κορινθιακῶν τούτων ἐπιστολῶν διεσώθη εἰς ἡμᾶς ἀρτιμελὴς καὶ ὁλόκληρος, ὡς σημειοῖ ὁ Δάρδνερος, πολὺ πιθανὸν καὶ εὔκολον εἶναι, ὅτι ἡ περικοπὴ ἐκείνη, ὅπου συνιστᾶτο ἡ παρθενία, καὶ ἐγίνετο μνεία τοῦ Ηλιού, τοῦ Δαυίδ, καὶ τοῦ Σαμψών, ἀνεγινώσκετο εἰς τὰ ἀπολεσθέντα χωρία αὐτῶν τῶν ἐπιστολῶν, καὶ μάλιστα τῆς δευτέρας. Εἰς δὲ τὸν λόγον τοῦ Βεττεστενίου, ὅτι ἐν ταῖς προμνημονευθείσαις Πρὸς παρθένους ἐπιστολαῖς οὐδέν τι ἐναντίον ἀπαντᾶται πρὸς τὰ ἔθιμα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἀντιτάττουσιν οἱ κριτικοὶ, ὅτι ἀνεκάλυψαν ἐν αὐταῖς ἴχνη τινὰ τοῦ μοναχικοῦ βίου, τοῦ ὁποίου ἡ γένεσις τίθεται πολύ μεταγενεστέρα τῆς τοῦ Κλήμεντος ἐποχῆς. ἔπειτα προςθέτουσιν, ὅτι τὸ ὅμοιον τῆς φράσεως, καὶ τῶν ἰδεῶν ἡ ταυτότης δὲν ἀποδεικνύουσι πάντοτε ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν συγγραφέα τοῦ πονήματος· καὶ τελευταῖον, παντάπασιν ἀπίθανον εἶναι, λέγου- σιν, ὁ Κλήμης, Ρωμαῖος τὸ γένος, νὰ γράψῃ εἰς τὴν γλῶσσαν τῶν Σύρων· διότι εἰς ταύτην τὴν γλῶσσαν γεγραμμένας ἐξέδωκεν αὐτὰς ὁ Βεττεστένιος, παραθεὶς αὐτὸς τὴν λατινικὴν μετάφρασιν.

Δ) Αναγνωρισμοί (Recognitiones). Ο πατριάρχης τῆς Κων σταντινουπόλεως Φώτιος μαρτυρεῖ, ὅτι ἀνέγνωσε δύο τόμους βιβλίων, ἐν οἷς περιείχοντο πολλὰ συγγράμματα, φέροντα τὸ ὄνομα τοῦ ἐπισκόπου τῆς Ρώμης Κλήμεντος. Καὶ ὁ μὲν πρῶτος ἐπιγράφεται Δια ταγαὶ τῶν ̓Αποστόλων, σύγγραμμα περιφημότατον εἰς ὅλην τὴν ἀρ χαιότητα· ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ περιγράφονται αἱ πράξεις τοῦ ἀποστό λου Πέτρου, καὶ ἡ συνδιάλεξις αὐτοῦ πρὸς Σίμωνα τὸν μάγον, καὶ κατὰ τίνα τρόπον ὁ Κλήμης, μετὰ πολυχρόνιον ἀποχωρισμόν, συν τυχὼν πάλιν, ἀνεγνώρισε τοὺς γονεῖς αὐτοῦ Φαυστινιανὸν καὶ Ματθι δίαν, καὶ τοὺς ἀδελφοὺς Φαῦστον καὶ Φαυστῖνον· ὅθεν ἀπεδόθη εἰς τὸ βιβλίον καὶ ἡ ἐπωνυμία τῶν ̓Αναγνωρισμῶν (α). Καλεῖται δὲ πρὸς τούτοις καὶ Περίοδοι τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, καὶ Πράξεις, καὶ

(α) Τὸ ὄνομα ἐπὶ ταύτης τῆς χρήσεως εἶναι ἀρχαῖον· διότι ἤδη ἐν τῇ Ποιητικῇ τοῦ Ἀριστοτέλους ἐπὶ τῶν δραμάτων ἡ στιγμὴ, καθ ̓ ἣν ἀποκεχωρισμένοι συγγενεῖς καὶ φίλοι βλέπουσι πάλιν καὶ ἀναγνωρίζουσιν ἀλλήλους, λέγεται ἀναγνωρισμός

πολλοὶ συγχέουσι τὸ πόνημα τοῦτο πρὸς τὸν Διάλογον τοῦ Πέτρου μετὰ τοῦ ̓Αππίωνος, ὅςτις ὅμως πρέπει νὰ διαστέλληται (α).

ὁ Ωριγένης αναφέρει ἐξ ὀνόματος τοῦ ἁγίου Κλήμεντος πολλὰ χωρία, τὰ ὁποῖα τὴν σήμερον εὑρίσκονται ἐν τοῖς Ἀναγνωρισμοῖς (6)· τὸ σύγγραμμα ἄρα τοῦτο εἶναι ἀρχαιότερον τοῦ Ωριγένους, τῆς ἐπο χῆς δηλονότι ἐκείνης, καθ ̓ ἣν δὲν ἐνομίζετο εἰςέτι· ὑποβολιμαῖον. Μετὰ τὸν Ωριγένην μνημονεύει τοῦ βιβλίου, ὡς συγγεγραμμένου ὑπὸ Κλήμεντος τοῦ Ρωμαίου, ὁ Επιφάνιος, παραπονούμενος ὅμως, ὅτι ἐφθάρη καὶ ἐνοθεύθη ὑπὸ τῶν αἱρετικῶν, καὶ μάλιστα τῶν ̓Εβιωναίων, διασπειράντων εἰς πολλὰ αὐτοῦ μέρη τὴν κακοδοξίαν αὑτῶν (γ). ὁ δὲ Εὐσέβιος ἀποδοκιμάζει αὐτὸ οὐχὶ μόνον, διότι δὲν ἐπικυροῦται ὑπὸ ἀρχαίων μαρτυριῶν, ἀλλὰ μάλιστα διότι δὲν φυλάττει τῆς ἀποστολικῆς διδασκαλίας τὸν χαρακτῆρα (δ). Αποδοκιμάζεται δὲ προςἔτι καὶ ὑπὸ τοῦ συγγραφέως τῆς Συνόψεως, τῆς ἀποδιδομένης εἰς τὸν ἅγιον Αθανάσιον (ε), καὶ ὑπὸ τοῦ πάπα Γελασίου (ς), καὶ ὑπὸ τοῦ Ιερωνύμου (ζ). Καὶ τῷ ὄντι, κατὰ τὴν μαρτυρίαν τῶν κριτικῶν, χω

...

(α) Φώτ. Μυριόβιβλ. 112. « Ανεγνώσθη Κλήμεντος τοῦ Ρώμης τεύχη βιβλίων δύο, » ὧν τὸ μὲν ἐπιγράφεται· διαταγαὶ τῶν ̓Αποστόλων διὰ Κλήμεντος τὸ δὲ τὴν » προςφώνησιν ὡς ἐν ἐπιστολῆς εἴδει πρὸς Ιάκωβον τὸν ἀδελφόθεον ποιεῖται, ἐν ᾧ αἵ τε λεγόμεναι τοῦ ἀποστόλου Πέτρου πράξεις, καὶ αἱ πρὸς Σίμωνα τον μάγον διαλέξεις, » καὶ ἔτι ὁ ἀναγνωρισμὸς Κλήμεντος καὶ τοῦ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων ἀδελφῶν, διὸ καὶ » ἔν τισι τῶν βιβλίων ἡ ἐπιγραφή· Κλήμεντος τοῦ Ρωμαίου ἀναγνωρισμός ».

(6) Φιλοκαλ. κεφ. κβ'. «Καὶ Κλήμης ὁ Ρωμαῖος, Πέτρου ἀποστόλου μαθητής, συνῳ» δὲ τούτοις ἐν τῷ παρόντι προβλήματι πρὸς τὸν πατέρα ἐν Λαοδικείᾳ εἰπὼν, ἐν ταῖς » Περιόδοις, ἀναγκαιότατόν τι, ἐπὶ τέλει τῶν τοιούτων λόγων φησί » κτλ.

(γ) Αἱρέσ. λ'. κεφ. 18. « Χρῶνται δὲ [Εβιωναῖοι] καὶ ἄλλαις τισὶ βίβλοις, δῆθεν » ταῖς Περιόδοις καλουμέναις Πέτρου, ταῖς διὰ Κλήμεντος γραφείσαις, νοθεύσαντες μὲν » τὰ ἐν αὐταῖς, ὀλίγα δὲ ἀληθινὰ ἐάσαντες ».

(δ) Εκκλησ. ἱστορ. βιβλ. γ'. κεφ. 38. «ἤδη δὲ καὶ ἕτερα πολυεπῆ καὶ μακρὰ συγ» γράμματα ὡς τοῦ αὐτοῦ ἐχθὲς καὶ πρώην τινὲς προήγαγον, Πέτρου δὲ καὶ Αππίωνος διαλόγους περιέχοντα· ὧν οὐδ ̓ ὅλως μνήμη τις παρὰ τοῖς παλαιοῖς φέρεται· οὐδὲ γὰρ » καθαρὸν τῆς ἀποστολικῆς ὀρθοδοξίας ἀποσώζει τὸν χαρακτῆρα ».

(ε) Τόμ. Β'. σελ. 184. « Τῆς Νέας πάλιν Διαθήκης ἀντιλεγόμενα ταῦτα· Περίοδοι » Πέτρου, κ. τ. λ.» (ς) Gelas. in decreto.

(ζ) De scriptt. eccl. c. 15. « Et disputatio Petri et Appionis longo sermone » conscripta (fertur), quam Eusebius in tertio historiae ecclesiasticae volumine » coarguit s.

λαίνει τὸ σύγγραμμα περὶ τὴν ἀλήθειαν τῶν ἱστορουμένων, καὶ, ὡς κρίνει ὁ Φώτιος, γέμει πολλῶν ἀτοπημάτων, οἷον βλασφήμων ἐκφράσεων εἰς τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν, καὶ αἱρετικῶν κακοδοξιῶν (α). ὅτι δὲ εἶναι ὑποβολιμαῖον, μαρτυρεῖ καὶ αὐτὴ ἡ ἐπιστολή, ἥτις προτεταγμένη αὐτοῦ ἀναγινώσκεται· διότι ἀναγγέλλει τοῦ ἀποστόλου Πέτρου τὸν θάνατον εἰς τὸν ἀδελφόθεον καὶ ἐπίσκο πον τῶν Ἱεροσολύμων Ἰάκωβον, ἀποθανόντα πολλὰ ἔτη πρὸ τοῦ κοι ρυφαίου τῶν Ἀποστόλων. Η ἐπιστολὴ αὕτη δὲν ὑπῆρχε κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Φωτίου ἐν πᾶσι τοῖς ἀντιγράφοις τῶν Αναγνωρισμῶν καὶ σημειοῖ ὁ αὐτὸς κριτικὸς, ὅτι ποτὲ μὲν ἐπεγράφετο εἰς τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Κλήμεντος, ὅπως ἀναγινώσκεται τὴν σήμερον· ἀλλαχοῦ δὲ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πέτρου· ὅθεν συμπεραίνει, ὅτι ἦσαν δύο ἐκδόσεις τῶν Πράξεων τοῦ Πέτρου· ἡ μὲν, φέρουσα τὸ ὄνομα τοῦ Ἀποστόλου τούτου· ἡ δὲ, τὸ τοῦ Κλήμεντος, ἐκ τῶν ὁποίων, ἀφ ̓ οὗ διὰ τὸ που λυχρόνιον ἀπωλέσθη ἡ πρώτη, ἐπεκράτησεν ἡ τοῦ Κλήμεντος (6).

Νὰ ὁρίσωμεν ἀκριβῶς τὴν ἐποχὴν τοῦ συγγραφέως τῶν ̓Αναγνω ρισμῶν, δὲν δυνάμεθα μετὰ βεβαιότητος· ἐὰν ὅμως τὸ σύγγραμμα τοῦτο ἶναι τὸ αὐτὸ καὶ ὁ Διάλογος τοῦ ἀποστόλου Πέτρου πρὸς τὸν ̓Αππίωνα, ὡς νομίζει ὁ Κοτελέριος, καί τινες τῶν ἐπισήμων κριτι

(α) Φώτ. Μυριόβιβλ. 112. « Μυρίων δὲ ἀτοπημάτων ἡ πραγματεία γέμει αὕτη, » καὶ τῆς εἰς τὸν υἱὸν βλασφημίας κατὰ τὴν ̓Αρείου δόξαν ἐστὶν ἀνάπλεως ». Παρβλ. Εὐγέν. ἐν τῷ Δοκιμ. τῶν ἐν ταῖς ἐκκλ. τῆς Πολον. διχον. σημ. 28. «Εἰς ὄνομα τούτου » [τοῦ Κλήμεντος] φέρονται βιβλία μεταξὺ τῶν ἄλλων δέκα, τὰ ὁποῖα οἱ μὲν Ἀναγνωρι » σμοὺς ὠνόμασαν τοῦ Κλήμεντος, οἱ δὲ πράξεις, οἱ δὲ ἱστορίαν, οἱ δὲ χρονικά, οἱ δὲ » πράξεις τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, οἱ δὲ περιήγησιν, ἄλλοι περίοδον, ἄλλοι διάλογον » μετὰ Ἀππίωνος· βιβλίον παλαιὸν μὲν, ὑποβολιμαῖον δὲ ὅμως παρὰ πᾶσι κρινόμενον, » καὶ πολλῆς λέσχης καὶ φλυαρίας ἀνάπλεων ».

(6) Μυριόβιβλ. 112. « ἔν τισι δὲ, ὡς ἔφημεν, ἐπιστολὴ προτάττεται ὡς πρὸς τὸν » ἀδελφόθεον Ιάκωβον, καὶ αὕτη δὲ οὐχ ἡ αὐτή, οὐδὲ ὡς ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ προσώπου » προενηνεγμένη, ἀλλ ̓ ἐπὶ μέν τινων βιβλίων ὡς ἀπὸ Πέτρου τοῦ ἀποστόλου πρὸς ἐά» κωβον ἐπεσταλμένη, ἐφ ̓ ἑτέρων δὲ ὡς ἀπὸ Κλήμεντος πρὸς Ιάκωβον, ἄλλη καὶ ἄλ » λη, καθώς προείπομεν· καὶ ἡ μὲν δηλοῖ Πέτρον τὰς οἰκείας συγγράψασθαι πράξεις, » καὶ πρὸς Ιάκωβον αἰτησάμενον ταύτας ἀποστεῖλαι· ἡ δὲ διαλαμβάνει, ὡς Κλήμης » ταύτας κατὰ πρόςταγμα Πέτρου συγγράψειε, κακείνου πρὸς τὴν ἀγήρω μεταναστάν » τος, ἀποστείλοι Κλήμης πρὸς Ιάκωβον· ἔστιν οὖν εἰκασμῷ διαλαβεῖν, ὡς δύο μὲν » εἴησαν τῶν Πέτρου πράξεων ἐκδόσεις γεγενημέναι, τῷ δὲ χρόνῳ τῆς ἑτέρας διαρρυεί » σης, ἐπεκράτησεν ἡ τοῦ Κλήμεντος ».

κῶν (α), πρέπει ν ̓ ἀποδεχθῶμεν, ὅτι συνεγράφη περὶ τὰ τέλη τῆς Ε', ἢ τὰς ἀρχὰς τῆς γ' ἑκατονταετηρίδος, μικρὸν πρὸ τοῦ Ωριγένους· διότι ῥητῶς λέγει ὁ Εὐσέβιος, ὅτι πρὸ ὀλίγου προήχθησαν εἰς φῶς μακρά τινα συγγράμματα, εἰς τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Κλήμεντος φερόμενα, καὶ περιέχοντα τοὺς διαλόγους τοῦ Πέτρου καὶ τοῦ ̓Αππίωνος (6)· ἀλλ ̓ ὁ Φώτιος πάλιν νομίζει τοὺς ̓Αναγνωρισμοὺς καὶ τὸν Διάλογον τοῦ Πέτρου πρὸς τὸν Ἀππίωνα διάφορα παντάπασιν ἀλλή λων συγγράμματα (γ). ὑπάρχουσιν ἐν τοῖς ̓Αναγνωρισμοῖς ἕνδεκα κεφάλαια περὶ εἱμαρμένης, ἐκ βιβλίου τινὸς ληφθέντα, τὸ ὁποῖον συνέγραψεν ὁ Βαρδησάνης περὶ τὸ ρό ἔτος· δὲν ἕπεται δ ̓ ἐκ τούτου, ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ συγγραφεὺς τῶν Ἀναγνωρισμῶν, ὡς νομίζει ὁ Καβέος, καὶ συμφωνεί, φαίνεται, καὶ ὁ ἡμέτερος Εὐγένιος (δ), ἐν ᾧ μάλιστα ἡ περὶ τῶν δύο ἀρχῶν κακοδοξία αὐτοῦ πολλαχοῦ τῆς βίβλου κατακρίνεται· ἀλλ ̓ ἀποχρώντως ἀποδεικνύεται, ὅτι ὁ συγγράψας τὸ βιβλίον ἐνέσπειρεν ἐν αὐτῷ τινὰ τῶν ὑπὸ τοῦ Βαρδησάνους περὶ εἱμαρμένης λεχθέντων, ὅσα ἀναφέρει καὶ ὁ Εὐσέβιος ἐν τῇ Εὐαγγελικῇ αὑτοῦ Προπαρασκευῇ, ὅπου τὸ αὐτὸ χωρίον ἀναγινώσκομεν, τὸ ὁποῖον καὶ ὁ συγγραφεὺς τῶν Αναγνωρισμῶν ἠρανίσθη ἀπὸ τοῦ Βαρδησάνους.

Η υπόθεσις τοῦ, περὶ οὗ ὁ λόγος, συγγράμματος εἶναι ἐν συνόψει ἡ ἀκόλουθος. Κλήμης, ὁ υἱὸς διασήμου τινὸς Ρωμαίου, Φαυστινιανοῦ και λουμένου, πεπαιδευμένος κατὰ πάντα τὴν ἑλληνικὴν ἐπιστήμην, καὶ ἠθικώτατον ἐπιδεικνύμενος χαρακτήρα, κατενοχλεῖται ἀδιαλείπτως ὑπὸ δισταγμῶν καὶ ἀμφιβολιῶν περὶ τῶν ἀξιολόγων περὶ Θεοῦ καὶ τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου ἀληθειῶν. Ἀμηχανῶν δὲ, ποῦ νὰ τραπῇ, ἵνα λύσῃ τὰς ἀπορίας ταύτας, μανθάνει, ὅτι ηγέρθη ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ

(a) Coteler. PP. Apostol. Tom. I. pag. 490. (6) Εὐσέβ. ἐκκλ. ἱστορ. βιβλ. γ'. κεφ. 38.

(γ) Μυριόβιβλ. 113. « ἡ δὲ λεγομένη δευτέρα πρὸς τοὺς αὐτοὺς ὡς νόθος ἀποδοκι » μάζεται, ὥς περ ὁ ἐπιγραφόμενος ἐπ' ὀνόματι αὐτοῦ Πέτρου καὶ Αππίωνος πολύστι » χος διάλογος ».

(δ) Εκατοντρδ. σελ. 225. «Επειδὴ δὲ ἐν τῷ θ' βιβλίῳ ἀπόσπασμά τι τῶν τοῦ Σύ » του Βαρδησάνους ἐκ τοῦ περὶ εἱμαρμένης λόγου ἀναγινώσκεται ἐπὶ λέξεως, ὑπενόησε πάντῃ ἀλόγως (Καθέος Αἰὼν ἀποστολ. σελ. 30.), μήπως ὁ Βαρδησάνης αὐτ » τὸς τὰ τῶν Αναγνωρισμῶν βιβλία συνεῤῥαψῳδησε κ.

» τις

μέγας καὶ θαυματουργὸς προφήτης, ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ· καὶ εὐθὺς ἤδη ησθάνθη ἐν τῇ ψυχῇ γεννώμενον τὸν πόθον νὰ ἀκροασθῇ τούτου, ὁπότε τῶν μαθητῶν τις αὐτοῦ, ὁ Βαρνάβας, φανεὶς ἐν Ρώμῃ, πείθει διὰ τοῦ κηρύγματος αὑτοῦ τὸν Κλήμεντα, ἐὰν θέλῃ ν ̓ ἀποκτή σῃ σαφεστέραν καὶ ἀκριβεστέραν διδασκαλίαν, ν ̓ ἀποδημήσῃ εἰς Παλαιστίνην πρὸς τὸν ἀπόστολον Πέτρον. Τοῦτον εὑρίσκει ἐν Καισαρεία, καὶ διδάσκεται ὑπ ̓ αὐτοῦ τὰς πρώτας καὶ προκαταρκτικὰς γνώσεις τῆς χριστιανικῆς πίστεως, περὶ τῆς κατὰ τὴν Παλαιὰν καὶ Καινὴν Διαθήκην ἀποκαλύψεως, περὶ τοῦ προσώπου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ περὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ· πρὸς δὲ τούτοις καὶ ὅτι τὸ ἀνθρώπινον γένος, ἀπολέσαν διὰ τὴν ἠθικὴν αὐτοῦ ἐξαχρείωσιν τὴν ἀληθῆ τοῦ θείου ἐπίγνωσιν, ἀποκτᾷ αὐτὴν πάλιν διὰ μόνης τῆς μεσιτείας τοῦ μεγάλου προφήτου, τουτέστι τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ· πάντα δὲ τῶν φιλοσόφων τὰ δόγματα δὲν ἰσχύουσι νὰ δώσωσιν ἀνώτερον κῦρος, ἢ ὅσον ὑπάρχει ἐν ταῖς περὶ τούτου προςαγομέναις μαρτυρίαις· ὅθεν καὶ νομίζονται πάντοτε ἁπλᾶ τινα ἀνθρώπινα θεωρήματα. Μόνον ὅ,τι ὁ ἀληθὴς προφήτης διδάσκει, ὁ μαρτυρηθεὶς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τοιοῦτος, ἔχει διὰ τὸ ἀξιόπιστον τοῦ μαρτυροῦντος ἀνώτερον ἢ κατὰ ἄνθρω πον κῦρος, κῦρος θεῖον, ἀψευδέστατον, καὶ διὰ τοῦτο παρὰ πάντων ὁμολογούμενον. Εντεῦθεν ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι τοῦ Μωϋσέως καὶ πάντων τῶν προφητῶν ἐξοχώτερος, καὶ λέγεται, ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ τὸ πάλαι εἰς τοὺς πατριάρχας ἀποκαλυφθείς. Καὶ ταῦτα μὲν ἐν τῷ πρώτῳ βιβλίῳ.

Εν δὲ τῷ δευτέρῳ ἀναφέρεται ἡ δημοσία συνδιάλεξις τοῦ ἀποστό λου Πέτρου μετὰ τοῦ Σίμωνος μάγου. Διαφιλονεικεῖ δὲ ἐνταῦθα ὁ Σίμων, κατὰ τὴν θεωρίαν τῶν τότε Γνωστικῶν, τὸ χριστιανικὸν τῆς πίστεως κεφάλαιον, ὅτι ὁ Θεὸς, ὁ δημιουργήσας τὸν κόσμον, καὶ ὑπὸ τῶν προφητῶν καὶ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ κηρυχθεὶς, εἶναι ὁ μόνος ἀλη θὴς Θεός. Τὸ δὲ ἀμφισβητούμενον τοῦτο ζήτημα αναπτύσσεται καὶ ἐν τῷ ἑπομένῳ γʹ βιβλίῳ, ὅπου ὅμως ἀναιροῦνται διὰ λόγων, ἐκ τῆς ἠθικῆς τοῦ ἀνθρώπου φύσεως λαμβανομένων, τὰ σαθρὰ τοῦ Σίμωνος ἐπιχειρήματα, ὅτι ἡ αὐστηρὰ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἀγάπη ἀποτελοῦσιν ἐν τῇ οὐσίᾳ τοῦ Θεοῦ ἀπόλυτον ἀντιλογίαν, καὶ διὰ τοῦτο ἀποκαθίσταται ἀναγκαία ἡ παραδοχὴ δύο θεῶν.