DE VITA BEATISSIMI IMPERATORIS CONSTANTINI LIBER PRIMUS. ARGUMENTUM. — CAPUT PRIMUM. Prooemium, de morle imperatoris Constantini. - II. De filiis ejus imperatoribus. III. De Deo pios principes honorante, et tyrannos puniente.-IV. Quod Deus Constantinum honoraverit. —V. Quod xxx quidem annis regnavit: vixit autem plusquam LX. VI. Quod Dei quidem famulus, gentium autem victor fuerit. VII. Comparatio ejus cum Cyro Persarum et Alexandro Macedonum rege. VIII. Quod urbem propemodum universum subegerit.IX. Quod pii imperatoris filius imperium filiis reliquit. · X. Quod historia hæc necessaria et ad formandos mores utilis sit. XI.Quod sola Constan'ini gesta quæ ad pietatem pertinent narraturus sit. XII. Quod Constantinus in lyrannorum ædibus, sicul Moses, educatus sil. XIII. De patre ejus Constantio, qui Christianos ut Diocletianus et Maximianus persequi noluit.-XIV. Quomodo Constantius exprobrata ipsi a Diocletiano paupertate, ærarium impleverit, et postea collatoribus pecuniam reddiderit.-XV. De persecutione ab aliis concitata. - XVI. Quomodo Constantius simulans se simulacra colere, eos quidem qui sacrificare parali essent crpulerit: illos vero qui se christi mos profiteri muluissent, in palutio retinuerit. XVII. De affectu et amore Constantii erga Christum. - XVIII. Quod post abdicationem Diocletiani et Maxinaani, Constantius primus Augustus fuit, numerosa prole insignis. - XIX. De filio ejus Constantino, qui adhuc adolescens, umma cum Diocletiano in Palæstinam venit. XX. Constantinus propter Diocletiani et Gulerni insidias ad patrem revertitur. -XXI. Mors Constantii Constantinum filium imperatorem relinquentis. — XXII. Quomodo elato Constantio Constantinus a militibus Augustus appellatus sit. XXIII. Interitus tyrannorum brevis commemo ulio. XXIV. Quod Constantinus imperium Dei arbitrio sit consecutus.-XXV. Constantini de Britannis et Barbaris victoriæ.-XXVI. Quomodo Romum Maxentii tyrannide liberare decreverit.-XXVII. Quod Constantinus Gentilium interitun considerans, Christianismum potius elegit. XXVIII. Quomodo Deus oranti visionem ostenderit in cœlo sub meridiem, crucem v.delicet lucidam cum inscriptione, monente ut in hac vinceret. XXIX. Quomodo Christus Constantino in somnis visus, præceperit ul signo ad crucis formum facto uteretur in bellis. XXX. Fabricatio ejus signi ad crucis similitudinem. XXXI. Descriptio signi instar crucis formati, quod Romani labarum vocant. XXXII. Quomodo Constantinus Catechumenus fuctus, sacras Scriptu as legeri. XXXIII. De adulteriis a Maxentio Romæ perpetrulis. — XXXIV. Quodo uxor præfecti pudicitiæ servandæ causa mortem sibi conscivit. XXXV. Cædes populi Romani jussu M¬xentii.· XXXVI. Magicæ artes Maxentii, el alimentorum penuria Roma.-XXXVII. Maxentii exercitus in Italia superali. - XXXVIII. Maxentii interitus in ponie Tiberis. XXXIX. Ingressus Constantini in urbem Romam. XL. De Constantini statua crucem tenente, el de ejus inscriptione. XLI. Exultatio provinciarum, el largitiones Constantini. -XLII Honores episcopis delati, et ecclesiarum extructiones. - XLIII. De Constantini in pauperes beneficentia. - XLIV. Quomodo synodis episcoporum inte fuit. — XLV. Quomodo insipientes toleraverit. XLVI. Victoria de Barbaris relate. - XLVII. Mors Maximiani et aliorum quorum insidias Deo revelante Constantinus deprehenderal-XLVIII. Constantini decennalia. - XLIX. Quomodo Licinius Orientem afflixerit.-L. Quomodo Licinius Constantino insidiutus sit-LI. Licinii insidia adversus episcopos, et prohibitio synodorum.-LII. Christianorum exilia et proscriptiones. - LIII Edictum Licini ne mulieres una cum viris in ecclesiam convenirent. LIV. Quomodo eos qui sicrificare renuissent, militia solvit, el carcere inclusos ali veluil. LV. De iniquitate et avaritia Licini LVI. Quomodo persecutionem adversus Christianos tandem excitaverit. LVII. Qualiter Maximianus fistuloso ac verminante ulcere perdomitus pro Christianis legem scripserit. LVIII. Qualiter Maximinus Christianorum persecutor, fugiens servili habitu sese occuliaverit. LIX. Quomodo vi morbi excæcalus Maximinus legem pro Christianis dedit. CAPUT PRIMUM. Proœmium de morte imperatoris Constantini. A illumque ipsum auctoritate ac potentia etiamnum viventem, resque humanas multo præstantius ac potentius moderantem; quippe qui filiorum successione diffusus sit atque amplificatus. Qui prius quidem honore Cæsarum affecti fuerant: nunc vero totum patrem induti, ob eximiam religionis virtutem imperatores et Augusti renuntiati sunt, cuncta patris ornamenta præ se ferentes. Nuper quidem universum hominum genus secunda ac tertia magni Imperatoris nostri decennalia certis temporum spatiis redeuntia festivitatibus et conviviis celebravit. Nos quoque ipsi nuper eumdem victorem ac triumphatorem cœtu famulorum Dei circumseptum, laudatione in ejus vicennalibus dicta venerati sumus. Sed et tricennalium orationum coronas ei texentes, nuper in ipso palatio sacrum ejus caput redimivimus. Verum nunc anceps animi hæreo; cupiens quidem aliquid more solito proferre, sed quo me vertam, prorsus ignarus, inusitatæ rei spectaculo perculsus. Nam quocumque mentis oculos intendo, sive ad Ortum Solis, sive ad Occasum, seu universum terrarum B orbem, seu cœlum ipsum circumspicio, beatissimum Principem ubique præsentem intueor. Ac liberos quidem ejus quasi nova quædam lumina, terrarum ambitus omnes paternis radiis implere animadverto, PATROL. VIII. CAPUT II. Proœmium de filius Constantini imperatoribus Cumque eum qui paulo ante in mortali corpore cernebatur, et nobiscum una versabatur, admirabili quadam ratione etiam post obitum, quo tempore natura quidquid superfluum est, tanquam alienum refutat, iisdem regiis ædibus et honoribus ac laudationibus frui video, incredibili admiratione percellor. Jam vero cum ad ipsos usque cœli fornices mentis meæ aciem extendi, atque illic beatissimam ejus animam cum ipso Deo versari cogito; terrestri quidem ac mortali integumento liberatam, circumdatatu vero 1 11 non modo in exordio, sed etiam in progressu et in fine imperii sen per propitius benignusque adfuit, quippe quem humano generi ad divini cultus informationem proposuerat. Hunc certe unum ex omniIn2 quos unquam auditione accepimus imperatoribus, velut clarissiarum quoddam jubar, et velut quemdam veræ religionis præconem maxima voce inclamantem, innumeris in cum congestis bonis, desi· guavit. splendidissimæ lucis stola: earnque nou jam brevi A stantinus, evidenti suffragio comprobavit, dum illi temporis curriculo in kis caducis sedibus volutari, sed corona perpetus virente, ei immortali vita ac beato ævo donatam esse intelligo: mutus hæreo, et lingue rationisque nsu penitus destitutus. Ac vocem quidem proferre nullam possum ; sed meam ipse tenuitaten ultro condemnans, mihique ipse silentium indicens, cedo potiori has partes, ut pro mcritis congruas laudes expromat : illi scilicet qui cum immortalis Deus sit ac Dei sermo, solus sua ipsius dicta firmare et rata facere potest. CAPUT III. De Deo pios principes honorante et tyrannos puniente. Cum enim predixerit, cos a quibus cultas et honoratus fuisset, maximis præmiis a se vicissim remunerandos esse; illos vero qui se hestes atque inimicos ipsius professi esscat, sibimetipsis perniciem creaturos, promissorum ac verborum suorum veritatem jam inde ab hac vita comprobavit. Quippe impioram quidem Deique adversariorum tyrannorum abominandos exitus nobis ob oculos proposuit : famulo autem suo non vitam soium, verumetiam mortem felicissimam et maxinais laudibus dignam præstiti! . adeo ut hæc etiam omnium posterorum sermonibus celebrari, nec tantum caducis, sed etiam immortalibus honoribus affici meruerit. Mortalium quidem genus solatio aliquo letiferi interitus excogitato, consecratis imaginibus, tanquam immortalibus honoribus superiorum hominuns memorias colere solitum est. Et alii quidem adumbratis encaustice picturæ coloribus ; alii inanimis materi.c sculatura similitudinem hominum exprimentes; quidam in ligneis aut lapideis tabulis litteras altius incidentes, eorum quos colebant virtutem ad eternam posteritatis memoriam consecrare instituerunt. Verum hæc omnia caduca, et teinporis longinquit:te pereuntia; upo'e quæ mortalium corporum figuram, non immortalis animi formam exprimerent. Hære tamen sufficere iis videbantur, qui post ́ hujus mortalis vitæ exitum nullius spem boni animo conceperant. Deus vero, Deus inquam, communis omnium rerum Servator, qui pietatis amatoribus majora quam quæ cogitatione bominum comprehendi possint, apud se recondidit bona, primitias faturorum præmiorum in antecessum quasi pignus dat in bac secelo; immort.lium rerum spem mortalibus oculis quodammodo exhibens ac representans. Hoc vetusta Prophetarum oracula quæ scriptis mandata suu!, aperie prædicunt. Hoc vitæ Deo carorum virorum qui variis virtutibus refulserunt, posterorum memoria etiam um celebratæ confrmant. ilec ipsum mialis nostræ testimonio verissimumn esse convincifar, cum Con tantians solus omnium qui Romano unquam imperio præfuerunt, summo onnium Regi Deo acceptes, quasi illustre quoddam religiosæ vitæ exemplum cunctis hominibus est propositus. CAPUT IV. Quod Deus Constantinum honoraverit. CAPUT V. Quod xxx quidem annis regnavit : vixil autem plus quam LX. Ac tempus quidem imperii ipsius, tribus denum annorum circulis absoletis et aliquanto amplius hoB noravit; totius autem vitæ tempus quam inter homines duxit, duplo majore spatio circumscripsit. Porro cum eumdem velut imaginem monarchiæ suæ proponere vellet, victorem cum omnis tyrannici generis præstitit, et impiorum Gigantum exstinctorem, qui desperate mentis audacia impulsi, contra ipsum Deum summum omnium Regem impietatis vexi!lum sustulerant. Verum hi quidem cum momento temporis extitissent, momento quoque ac dicto citius exstincti sunt. Famulum autem suum Deus qui unus est ac solus, cum solum adversus multos divina armatura mnujisset, ejusque opera orbem terrarum impiorum hominum multitudine liberatum repurgassel, cultus sui magistrum universis gentibus consti mit; clara voce cunctis audientibus testantem, se veCrum quiden. Deum agnoscere, falserum amem Numinum errorem aversari.. D CAPUT VI. Quod Dei quidem famulus, gentium autem victor fuerit. Et hic quidem tanquam bonus ac fidelis servus, id egit ac praedicavit; servum se palam nominans, summique Regis famulum se fateri non erubescens. Deus vero protinus ipsum remuneratus, Dominum ac victorem, solumque ex omnibus qui unquam fuerunt imperatoribus, semper invictum atque insuperabilem præstitit: et ob victorias ac tropæa tantum imperatorem eum effecit, quantum nemo unquam superiori memoria ullum extitisse recordatur; adeo felicem et Beo carum, adeo pium ac fortunatum, ut plures quidem gentes ac nationes quampriores imperatores sub ditionem suam redegerit : imperium vero omni molestia vacuum ad extremum usque diem obtinuerit. CAPUT VII. Comparatio ejus cum Gyro Persurum ei Alexandro Macedonum rege. Cyrum Persarum regem præ cunctis qui unquam exstiterint Enituisse vetus narrat historia. Verum ille nequaquam felicem exitum vitæ, immo turpem potius atque ignominiosum sortitus esse dicitur, utpote a muliere interfectus. Alexandrum Macedonum regem innumerabiles gentes domuisse prædicant Græci sed priusquam ad viri'em ætatem pervenissel. cominessationibus et temuleutia confectum, jure autem naturæ liberis ac nepotibus servata, et in perpetuum deinceps tanquam paterna quædam hæreditas propagata est. Ac Deus quidem ipse qui beatissinum illum Principem adhuc nobiscum in terris agentem divinis honoribus sublimavit, cumdemque morientem eximia quadam prærogativa dignitatis or~ navit, solus vitæ illius scripter fuerit idoneus; quippe qui ecrtamina illius resque præclare gestas in cœlestibus tabulis consecraverit. immatura morte periissc. Et bie quidem duorum ac A gnitas a patre quidem transmi sa ad ipsum pervenit; triginta annorum spatio totins vitæ cu sum absolvit; quorum non plus quam tertiam partem tempus regai ilius sibi vindicat, Grassatus autem est per cæ · des instar fulminis, gentes atque urbes integras absque ullo ætatis discrimine crudeliter servituti subjiciens. Sed cum vix dum in ipso ætatis flore ageret, el amasinm suum lugeret, mors repente superveniens, ii'un improtem; nulla stirpe, nulla fundatura domo; in externo et hostico agro, ne hunanum gerus diutius vastaret, extinxit. Mox reguum ejus varia in membra divulsum est, singulis ejus ministris parteki sibi rapere atque auferre contendentibus. Verum hie quidem ob hujusmodi mala laudibus effertur. CAPUT VIII. B CAPUT X. Quod historia hæc necessaria, et ad formandos mores utilis sit. Ego vero tametsi fanti quidem viri felicitate dignum quidpiam dicere difficile admodum esse intelligam, silere autem tutum ac periculo vacuum: necessarium nihilominus puto piissimi Principis imaginem, exemplo mortalis picturæ, verborum coloribus expressam ad sempiternam posterorum memoriam consecrare, ut desidiæ atque inertia crimen a nobis depellamus. Me enim profecto puderet mei ipsius, uisi omnem meam industriam ac facultatem, licet admodum levis sit atque exigua, in hunc qui divinum Numen summa observantia veneratus est, conferrem. Sed et ad communem hominum vitam utile, mihique imprimis necessarium hoc opus fore confido, quo generosissimi imperatoris res gestæ, summo omnium imperatori Deo acceptæ, comprehenduntur. Quomodo enim turpe non fuerit, Neronis quidem et aliorum impiorum tyrannorum qui longe illo C deteriores fuerunt, memoriæ non defuisse diligentissimos scriptores, qui mala argumenta eleganti sermone exorn?ples, numerosis historiarum voluminibus condiderunt: nos vero silere, quibus Deus ejusinodi imperatoreni qualem nulla unquam ætas vidit nancisei, et in ejus conspectum, notitiam ac colloquium pervenire concessit. Quod orbem propemodum universum subegerit. Noster vero imperater ex co ætatis anno regnare orsus est, quo Macedo ille decessit. Ac vitæ quidem spatium duplo majus habuit quam ille; regni vero triplo longius. Ceterum cum exercitum suum mansuctis ac modestis religionis præceptis munivisset, in Britanniam quidem et in eos qui in ipso habitabant Oceano ad Solis occasum longe lateque diffuso, signa intulit. Scythiam vero universam quæ sub ipso Septentrione posita, in plurimas gentes et nomine et moribus discrepantes dividitur, suo adjunxit imperio. Jam vero cum ad extremos meridiei fines imperium propagasset, ad ipsos nimirum Blemmyas et Ethiopas: eos quoque qui ad Solis Ortum incolunt, in suam ditionem redigendos putavit. Denique, ad ultimos usque continentis terminos, hoc est, ad extremos lados et circumsitos undique populos, cunctos mortales qui universum ¡errarum orbem incolunt, splendidissimis pietatis radiis illustrans, Regulos, Præfectos et Satrapas ventium Barbararum, sibi obnoxios ae subditos habrit : qui sua sponte et cum gaudio ipsum saiutabant, et Legatos cum muneribus ad cum mittebant, ejusque notitiam atque amicitiam plurimi æstimabant. Adeo ut eum in sua quisque Quod sola Constantini gesta quæ ad pietatem pertinent provincia partio imaginibus, partim statuis publice dedicatis honoraret: solusque ex imperatoribus Constantiuus, ubique terrarum notissimus esset ac celeberrimus. Igitur ad has usque gentes regiis allocutionibus Deum suum cum omni libertate prædicavit. CAPUT IX. Quod pii imperatoris filius imperium filiis reliquit. Cæterum non id verbis quidem præstitit, re autem ipsa frustratus est. Sed in omni genere virtutis semet exercens, variis pietatis fructibus abnndavit; amicos quidem ingentibus beneficiis sibi devinciens; subditos verɔ clementiæ legibus moderans, et imperium suum Flacidrın cunctis atque optabile exhibens. Donec post Jonga annorum curricula, Deus quen colnerat, variis illum certaminibus defessum immortalitatis præmiis remuneratus, ex mortali regno ad immortalem vitam sanctis animis apud se præparatamı transtulit; trium liberorum sobole, qui in imperio ci succederent, cxcitata. In hunc igitar modum imperialis di CAPUT XI. narratarus sit. Quamobrem si cuiquam alteri, nobis certe præcipue convenit, ut lot ac lanta quæ audivimus bona, iis nuntiemus, quorum mentes bonorum operum exemplo ad amorem Dei excitantur. Quippe alii quiD dem vitam hominum minime gravium, et res gestas ad morum emendationem prorsus inutiles, aut gratia, aut odio quorumdam, aut ad doctrinæ sux ostentationem scribere aggressi, turpissimorum fagitiorum narrationem magnifico verborum apparatu aliter quam decuit amplificarunt: iis qui singulari Dei beneficio malorum expertes fuerant, pessimorum operum et quæ oblivione ac tenebris involvi debuerant, magistros se præbentes. At nobis oratio quidem ipsa quamvis suscepti operis magnitudini prorsus impar sit, sola tamen pulcherrimorum facinorum narratione illustrari posse videtur. Ipsa vero operum Dco acceptorum com:nemoratio, iis utique qui animum recte comparatura habuerint, non inu tilem sed in primis fructuosam lectionem præbitura A tyrannorum ædibus subsedit. Neque tamen eosdem est. Itaque quamplurima alia quæ de hoc principe CAPUT XII. Quod Constantinus in tyrannorum ædibus, sicut Vetus narrat historia, gentem Hebræorum a sæ- D cum impiis mores, tametsi admodum adolescens sectatus est. Quippe jam inde ab illa ætate, egregia indoles divino Spiritu impulsa, ipsum ad piam Deoque acceptam vitam,incitabat. Sed et patris æmulatio stimulos admovebat, qua ad virtutis et bonorum actuum imitationem juvenis provocabatur. Pater siquidem ei fuit (nam et hujus memoriam opportune renovare congruum est) Constantius: imperatorum nostri temporis nobilissimus. De quo nonnulla quæ ad filii commendationem pertinent, breviter a nobis exponenda sunt. CAPUT XIII. De patre ejus Constantio, qui Christianos ut Diocletianus et Maximianus persequi noluit. Cum imperium Romanum a quatuor Augustis regeretur, bic diversum a collegis suis vitæ institutum æmulatus, solus cum Deo rerum omnium moderatore pacem firmavit. Illi enim ecclesias Dei expugnare adorti, solo aquarunt, et oratoria una cum ipsis fundamentis aboleverunt. Hic vero a nefaria illorum impietate puras manus atque integras servavit, nec se ullatenus eorum similem præstitit. Et illi quidem Dei cultorum tam virorum quam mulierum cædibus, tanquam civili quodam bello provincias sibi subjectas polluerunt. Hic vero animum ab hujusmodi scelere purum atque inviolatum semper servavit. Illi coacervatis impiissimæ superstitionis malis, scipsos primum, ac deinde subditos omnes nequissimorum dæmonum fraudibus manciparunt. Hic profundissimæ pacis intra imperii sui fines auctor ac signifer, subditis suis permisit ut absque ulla molestia divino cultui inservirent. Denique illi cunctos mortales gravissimis exactionibus opprimendo, vitam illis minime vitalem et quavis morte acerbiorem præstiterunt. Solus Constantius placidum ac tranquillum principatum suum subditis exhibens, paterna quadam cura ac sollicitudine eos fovit. Porro cum alix quoque innumerabiles hujus viri virtutes ab omnibus prædicentur, uno et altero ejus facinore commemorato, ex quibus conjectura fieri possit de iis quæ silentio prætereuntur, ad propositum nobis scribendi argumentum transgrediemur. CAPUT XIV. Quomodo Constantius exprobrata ipsi a Diocletiano paupertate, ærarium impleverit, et postea collutoribus pecuniam reddiderit. Cum hic princeps crebris hominum sermonibus celebraretur, quod mitis esset ac placidus; quod optimus Deique amantissimus; quodque ob incredibilem erga subditos indulgentiam, nullam pecuniam in thesauris reconditam haberet : imperator is qui tunc temporis supremum imperii gradum obtinebat, missis ad cum quibusdam hominibus, objurgavit ejus in republica gerenda negligentiam : et paupertatem ipsi probro vertit; hoc maxime argumento fidem dictis faciens, quod nihil in thesauris reconditum haberet. At ille eos qui ab imperatore venerant rogavit, ut |