mandata non pecuniæ solum, enjus est certissimum Á mandati judicium, verum eliam existimationis periculum est. Nam sure quidem quisque rei moderator aique arbiter, non omnia nogolia, sed plereque ex proprio animo facit ; aliena vern negotia exacto oflicio geruntur, nec quiequam in eorum adeinistratione neglectum ac declinatum culpa sacuum est.

DE PATRIDOS QUI FILIOS SUOS DISTRAXERUNT,

Imp. Coust. A. Provincialibus, sakatem. Si quis prop ter nimiam paupertatem egestatemque victus causa filium filiamve sanguinnicntos vendiderit, venditione in hoc tantuumodo casu valente, emptor obtinendi ejus servitii habeat facultatem. Liecal autem ipsi, qui vendidit, vel qui alienatus est, aut cuilibet alli ad ingenritatem eum propriam repetere modo si aut pretium offerai, quod potest valere, aut maisjpium pro ejusmodi præstet.

Imp. Constantinus §. ad Italicum. Si quis adversus conductorem nostrum aliquid agendum crediderit. viro illu tri Comiti rerum privatarum referri oportet, ne el judici existimationis et officio ejus salutis discrimen immineat. Dat. kalend. Februar. Coss.

DE USURIS.

Imp. Constant. ad populum. Pro auro et argento ét veste facio chirographo licitas solvi, vel promitti deur as jussimus.

DE INCESTIS ET INUTILIBUS NUPTIIS.

Imp. Constacliaus et Licinius AA. ad Euthymium præsidem Cappadociæ. Juhemns omues epistolas actricis, quas ad Ælium tanquam principalem fecerat, inanes ac vacués esse, atque in irritum devocari ; se de ingenuitate ejusdem Ælii requiri, nee mulieri id obesse, quod ad cum tanqueo decurionem oc princi· palem scripserit, vel id, quod idem Se finxerit decurio nem, vel prineipalein: maxime cum non solam teslium professione, el cognationis ejus jugum servile cogņosciur, verum etiannvoco propria ejusdem Elij apud aliud judicium patuerat, quod conditionis servi lis videretur.

DE QUADRICMNI! PRESCRIPTIONE.

Imp. Constantinus S. od Orphilum P. Y. Natum Best A fisco quæstionem post quadrienaium (conti nuum) super hoais vacantibus inchoandam non esse. Addituum est, et eos, qui nostra largitate nituntur, nuila inquietudine lacessendos, nec is a lisco nostro controversam commovendam, qui quequo modo aut tiinlo easdem res possederint.

C

Imp. Constantinus A. Fatraclo. Cum ancillis non potest esse connnbium : nam ex hujusmodi contubernio servi nascuntur; ideoque præcipimus, ne Decnriones in gremia potentissimarum domorum libidine servarum ducente confugiant. Si enim. Decurio clam actoribus, et procurateribus nascientibus, alien.e fuerit serve conjunctus, et mulierem in metallum detrudi per sententiam judicis jubemus, et ipsum Decurionem in insulan deportari; emnibus bonis ejus civitati, cujus Curialis fuerat, mancipandis, si patria potestate fuerit liberatos, nullosque habeat liberos, vel parentes, vel etiam piopinquos, qui secundum legum ordinem ad ejus successionem vocentur. † Quod si actores vel procuratores loci, in quo flagitium adimissum est, fuerint conscii, vel compertum facinus promere noluerint, metallo eos convenit iniplicari. † Si vero dominus (loci) hoe fieri permisit, vel postea D cognitum relavit, si quidem in agro id factum est, fundus cum mancipiis et pecoribus, ceterisque rebus, que cultui rustico Sustinentur fisci juribus vindicetur. Sin vero in civitate id factum est, dimidiam bonorum omnium paule:n præcipimus confiscari, pœnam augentes, quoniam intra domesticos parieles scelus admissum est, quod noluit mox cognitum publicare.

Imp. Coustantinus A. Maximo P. P. Apud courilium nostrum] vel apud consules, prætores, [præsules. præsides, magistratusve earum civitatum, quibus bujusmodi jus est, adipisei potest patronorum judicin sedula servitus libertatem.

DE OFFICIO PROCONSULIS ET LEGATI.

Imp. Constantinus A. Ælio proconsuli Africæ. Legati non solum civiles, sed etiam criminales causas audiant, ita ut, si sententiam in reos ferendam providerint, ad proconsules eos transmittere non mo

rentur.

DE OFFICIO MAGISTRI OFFICIORUM.

Imp. Constantinus Å. ad agentes in rebus Privilegiis dudum scholæ vestrae indultis [e!], integris reservatis, ad ducenariam, centenariam el biarehiam nemo suffragio. sed iahore unusquisque perveniat, Principatum vero adipiscainr matricula decurrente, ita ut ad curas agendas et cursum illi exeant, ques ordo militiæ vocat, et ejus laborum adjutor. Prælerea in quo totius scholæ status, et magistri securitas constituta est, idoneus probitate morum ae bonis altributis præditus nostris per magistrum obtutibus offeralur, ut nostro ordinetur arbítrio. P. P. Aoma, in foro Trajani.

DE AGRICOLIS ET MANCIPUS DOMINICIS, VEL FISCALIBUS
REI PUBLICE VEL PRIVATE.

Imp. Constantinus A. ad Constant. P. P. Nullus omnino originalis colonus rei privatæ nostræ ad aliquos honores, vei quelibet alia civitatis munera devocetur. Non enim civitatum ordinibus, et cæteris, ex quibus pro multitudine fier nominationes operiet, per omnia fiorentibus ad hæc suprema præsidia injuriosa nominatione descendondum est.

Imp Constantinus A. Januario, P. P. Colonos nostros, qui privati sunt, voi ad ratiocinia gerenda, vel ad coleudes agros idonci, retrahi jubemus, ac tantum colendis nostris rebus addici; quin etiani in posterum otiser vari, ne quis eorum rem privatam cujusquam gerendam, ant aliquid administrandum suscipiat.

Imp. Constantinus A. ad l.quitium, Magistrum equitum el pedilum Servi, atque coloni, et eorum fiii,

vel nepotes, vel quicumque de fundis ac possessioni- Α actum est, adeat judicem, cujus primum poterit habus nostris clanculo ad officia convolaverint diversa reddantur, ctiam si armatæ habuerint sacramenta militia. Nos enim etiam cos discingi jubemus, ac reddi, qui protectorum fuerint nomen adepti.

bere præsentiam, et facinus comprobet, ut ille, qui convincitur amplius postulare, quam accipere consueverat, hoc facere in posterum prohibeatur, prius reddito quod superexactione perpetrata noscitur extor sisse.

DE EXCUSATIONIBUS MUNERUM.

Imp. Constantinus A. ad Catullinum Vicarium. Negoliantes vestiarios, linteones, purpurarios et particarios, qui devotioni nostræ deserviunt, visum est secundum veterem consuetudinem ab omni munere immunes csse.

DE NAUFRAGIIS.

Imp. Constantinus A. Si quando naufragio navis expulsa fuerit ad littus, vel si quando aliquam terram attigerit, ad dominos pertineat: Fiscus meus sese non interponat. Quod enim jus habet fiscus in aliena calamitate, ut de re tam luctuosa compendium sectetur ?

Pars secunda.

CONCIONES.

(Ex Euseb. Hist. Eccl.),

CONSTANTINI AD SYNODUM IN PALATIO HABITAM ORATIO De pace.

Εὐχῆς μὲν ἐμοὶ τέλος ἦν, ὦ φίλοι, τῆς ὑμετέρας αποτ λαῦσαι χορείας· τούτου δὲ τυχῶν, εἰδέναι τῷ βασιλεῖ τῶν ὅλων τὴν χάριν ὁμολογῶ, ὅτι μοι πρὸς τοῖς ἄλλοις ἅπασι, καὶ τοῦτο κρεῖττον ἀγαθοῦ παντὸς ἰδεῖν ἐδωρήσατο, φημὶ δὴ τὸ, συνηγμένους ὁμοῦ πάντας ἀπολαβεῖν μίαν τε κοινών ε ἁπάντων ὁμόφρονα γνώμην θεάσασθαι. μὴ δ ̓ οὖν βάσκανός τις ἐχθρὸς τοῖς ἡμετέροις καλοῖς λυμαινέσθω. μὴ δὲ τῆς τυράννων θεομαχίας ἐκποδὼν ἀρθείσης Θεοῦ σωτῆρος δυνάμει, ἑτέρως ὁ φιλοπόνηρος δαίμων τὸν θεῖον νόμον βλαστ φημίαις περιβαλλέτω· ὡς ἔμοιγε παντὸς πολέμου καὶ μάχης δεινὴ καὶ χαλεπωτέρα, ἡ τῆς ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ ἐμφύλιος νενόμισται στάσις. καὶ μᾶλλον ταῦτα τῶν ἔξωθεν λυπηρὰ καταφαίνεται. ὅτε γοῦν τὰς κατὰ τῶν πολεμίων νίκας νεύματι καὶ συνεργείᾳ τοῦ κρείττονος ᾑράμην, οὐδέν τε λείπειν ἐνόμιζον, ἡ Θεῷ μὲν νομίζειν τὴν χάριν, συγ χαίρειν δὲ καὶ τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ δι' ἡμῶν ἠλευθερωμένοις. ἐπειδὴ τὴν ὑμετέραν διάστασιν παρ' ἐλπίδα πᾶσαν ἐπυθό μην, οὐκ ἐν δευτέρῳ τὴν ἀκοὴν ἐθέμην, τυχεῖν δὲ καὶ τοῦτο θεραπείας δι ̓ ἐμῆς ἐυξάμενος ὑπηρεσίας, τοὺς πάντας ἀμελλητί συμμετεστειλάμην· καὶ χαίρω μὲν ὁρῶν τὴν ὑμετέραν ὁμήγυριν. τότε δέ μάλιστα κρίνω κατ ̓ εὐχὰς ἐμαυτὸν πράξειν, ἐπειδὰν ταῖς ψυχαῖς ἀνακραθέντας ἴδοιμι τοὺς πάντας, μίαντε κοινὴν βραβεύουσαν τοῖς πᾶσιν εἰρηνικὴν συμφωνίαν, ἂν καὶ ἑτέροις ὑμᾶς πρέπον ἂν εἴη πρεσβεύειν τοὺς τῷ Θεῷ καθιερωμένους. μὴ δὴ οὖν μέλο λετε, ὦ φίλοι, μὴ δή, λειτουργοί Θεοῦ, καὶ τοῦ κοινοῦ πάν των ἡμῶν δεσπότου τε καὶ σωτῆρος ἀγαθοὶ θεράποντες τὰ τῆς ἐν ὑμῖν διαστάσεως αἴτια ἐντεῦθεν ήδη φέρειν ἀρξάμενοι, πάντα σύνδεσμον ἀμφιλογίας νόμοις εἰρήνης ἐπιλύσασθε, οὕτω γὰρ καὶ τῷ ἐπὶ πάντων Θεῷ τὰ ἀρεστά

D

Haec erat summa volorum meorum, carissimi, ut coetus vestri conspectu mihi quandoque frui contingeret. Cujus voti compos nunc factus, Deo omnium Regi gratias ago, qui praeter iunumera alia benedicia, hoe omnium bonorum maximum mihi spectare concessit, ut scilicet vos in unum omnes congregatos, et conspirantibus animis unum idemque sentientes viderem. Nullus igitur posthac malevolus hostis felicem rerum nostrarum statum perturbet, nec post deletam funditus ac sublatam Dei Servatoris auxilio, tyrannidem corum qui Deo beilum indixerant, rursus malignus dæmon alia via ac ratione divinam legem maledictis et calumniis exponat. Quippe intestina seditio Ecclesiæ Dei, mihi quidem omni bello et concertatione gravior ac periculosior videtur; nec externæ res tantum animo meo dolorem afferunt, quantum hæc negotia. Et eo quidem tempore quo Dei nutu atque auxilio adjutus victoriam de hostibus retuleram, nibil amplius mibi superesse existimabam, quam ut tum divino Numini gratias agerem, tum una cum iis quos Deus mea opera in libertatem vindicaverat communi gaudio exultarem. Sed ubi de dissensione vestra nuntius ad me insperato perlatus est, equidem eam rem minime negligendam putavi. Quippe optans ut huic malo mea quoque opera remedium adhiberetur, absque ulla cunciatione omnes vos accersivi. Et maximam quidem animo capio voluptatem, cum vos congregatos intucor. Sed me ex voto rem gessisse tunc demum existimabo, cum vestrum omnium animos inter se conjunctos ac permixtos videro, unamique velut omnium arbitram pacem alque concordiam, quam quidem vos, utpote Dec

consecrati, aliis suadere ac predicare debetis. Date A διαπεπραγμένοι εἴητε ἂν, κἀμοὶ τῷ ὑμετέρῷ συνθεράποντε igitur operam, ο carissimi Dei ministri, et communis ὑπερβάλλουσαν δώσετε χάριν. omnium vestrum Domini ac Servatoris fideles famuli,

ut sublatis quamprimum mutuæ inter vos dissensionis causis, omnes controversiarum nodos pacis legibus sine ulla mora dissolvatis. Hac enim ratione et summo omnium Deo rem gratissimam facturi, et mihi conservo vestro ingens beneficium collaturi estis.

ORATIO AD SANCTORUM COETUM.

PROOEMIUM MENTIONEM FACIT PASCHE, ET QUOD CHRISTUS CUM MULTA IN OMNES HOMINES
BENEFICIA CONTULISSET, AB IISDEM MALE MULCTATUS EST.

Το τηλαυγέστερον ἡμέρας τε καὶ ἡλίου φέγγος, προοίμιον μὲν ἀναστάσεως· ἁρμογὴ δὲ νέκ τῶν πονησάντων ποτέ σωμάτων, ὁρμαί θ' ὑποσχέσεως, καὶ ἀτραπὸς ἐπὶ τὴν αἰωνίαν ζωὴν ἄγουσα, ἡ τοῦ παθήματος ἡμέρα πάρ εστιν, ὦ προσφιλέστατοι καθηγηταί, φίλοι θ ̓ οἱ λοιποί ξύμπαντες ἄνδρες μακαριώτερα δὲ πολλῷ πλήθη τῶν θρησ κευόντων, καὶ αὐτὸν τὸν τῆς θρησκείας Θεόν, διὰ τῶν ἐντὸς αἰσθήσεων ἑκάστου καὶ δι' ἐκφωνητηρίων ἀδιαλείπτως ὑμνούντων κατὰ τὰ ἐν θεσπίσμασι προσαγορευόμενα. σὺ δ ̓ ὦ παμμήτειρα φύσις, τί τοιοῦτον τῷ κόσμῳ συντετέλεκας πώποτε ; ποῖον δ ̓ ὅλως σὺν δημιούργημα; εἴπερ ὁ τῶν πάντων, καὶ τῆς σῆς οὐσίας αἴτιος. οὗτος γὰρ σε ἐκόσμησεν, ἐπεὶ κόσμος, ἡ κατὰ φύσιν ζωή· ἐπικεκράτηκε γὰρ οὐ μετρίως ἃ παρὰ φύσιν· τὸν τῶν πάντων Θεὸν καταξίαν σέβειν μηδένα, νομίζεσθαί τε μὴ ἐκ προνοίας, ἀλλ' ὡς ἔτυχεν ἀτάκτως τε καὶ πλημμελῶς τὰ πάντα συν ιστάναι, καὶ ταῦτα ἐξαγγελλούσης καθέκαστα θείας ἐπιπνοίας διὰ προφητῶν, οἷς ἔδει πείθεσθαι, ἀντίστατο παντοίαις μηχαναῖς ἀδικία δυσσεβὴς διαβεβλημένη μὲν

Splendidius solito Solis ac diei jubar, primordium B quidem resurrectionis; corporum vero jam pridem dissolutorum nova reparatio, fundamentum promissionis; via ducens ad æternam vitan, dies videlicet Passionis nunc agitur, Doctores carissimi et reliqui omnes amici; vosque multo reliquis feliciores credentium populi, qui ipsum religionis auctorem Deum religiøse colitis, et tum interiore sensu, tum linguis ac vocibus, juxta sacrorum oraculorum praescripta, ipsum sine intermissione laudatis. Τu vero, natura omnium parens, quid hujusmodi unquam ad hominum utilitatem contulisti? Aut potius quod usquam est opificium tuum ? Siquidem ille omnium auctor tuæ substantiæ opifex fuit. Hic enim est, qui te ornavit. Quippe ornamentuin naturæ est vita cum natura apte consentiens. Invaluit autem postea C id quod prorsus naturæ contrarium est, ut Deum omnium auctorem nemo congruo cultu veneraretur, cunctaque non divini Numinis providentia, sed casu quodam ac temere geri putarentur. Et quamvis pro- πρὸς τὸ τῆς ἀληθείας φῶς, ἀσπαζομένη δὲ τὸ δυσέλεγκτον

VALESII

Oratio ad sanct. cœtum. Post quatuor libros de vita et pietate imperatoris Constantini duas orationes Eusebius subjecerat: alteran Constantini imp. ad Sanctorum cœtum, sive ad Ecclesiam Dei; alteram a seipso conscriptam de fabrica et donariis martyrii Hierosolymitani, ut ipsemet Eusebius testatarin cap. 32 et 46 libri quarti. Sed posterior quidem Eusebii oratio hodie non extat. Prior autem illa tot mendis inquinata est, ut pene satius fuerit cam non exstare. Verum cum hoc eximium sit monumentum religiosi principis, ejusque studiorum et ingenii illustre specimen, operæ pretium facturus mihi videor, si in eo emendando atque explicando curam ac diligentiam adhibuero.

Ορμαί θ' ὑποσχέσεως. In libro Morei, perinde ac in margine editionis Genevensis, emendatur όρμαιον, D quod vocabulum nullibi legere memini. At in libro Scaligeri έρμαιον corrigebatur, quod propius accedit ad manuscriptorum codicum lectionem. Certe in regio codice Epuai legitur, ex quo conjiciebam scribendum esse έρμα, id est, fundamentum. Eleganter resurrectionem Domini vocat fundamentum promissionis. Nec male Christophorsonus pignus promissionis vertit, quod idem est. Pignus enim pro firmamento datur; unde ἐνέχυρον dicitur a Græcis. In codice Fuk. et Savilii έρμαιον scriptum inveni.

Μακαριώτερα δὲ πολλῷ πλέθη. Non assentior viris doctis,' qui hæc cum præcedentibus continuantes ita legunt : μακάριάτε πολλὰ πλήθη. etc. Nam si hoc modo legamus, inepta fuerit repetitio, cum autea dixerit Constantinus : φίλοι θ' οἱ λοιποι ξύμπαντες ἄνδρες. Quibus verbis Constantinus universam plebem Catholicam salutat uore concionatorum. Quare verba illa: μαχα

NOTÆ.

ριώτερα δὲ πολλῷ πλήθη, initium sunt alterius periodi qua Constantinus felicitatem Catholicæ plebis exaggerat. Porro, libentius legerem πλήθη τυγχάνετε, ut plebem ipsam alloquatur Constantinus. In codice tamen Fuk. et Savilii ita legitur hic locus : μακάριά τε πολλὰ πλήθη τῶν θρησκευτῶν, καὶ αὐτὸν τὸν τῆς θρησ κείας θεὸν διὰ τῶν ἐντὸς αἰσθήσεων, ἑκάστου καὶ δι' ἐκφωνητηρίων ἀδιαλείπτως ὑμνούντων κατὰ τὰ ἐν θεσπίσμασι προαγορευόμενα.

Τῆς σῆς οὐσίας. Hanc lectionem secutus est Christophorsonus. Ego vero, re attentius examinata, vulgatam scripturam hic retinendam puto. Ait enim Constantinus naturam non esse opificem rerum com Deus ipsam condiderit, nec tantum ipsius naturæ auctor sit, sed etiam sanctitatis quæ in illa est. Deus enim est qui naturam exornavit. Quippe ornamentum naturæ est vita juxta legem ac præscriptum Dei. Hic est sensus hujus loci, quem Christophorsonus non animadvertit. Nam de Portesio uibil dico, quem paene ubique imperitissimum.deprehendi. In codice tamen Fuketii, Turnebi ac Savilii, et in schedis regiis scribitur οὐσίας.

Η κατὰ φύσιν ζωή. Scribendum ή κατά Θεόν ζωή, ut ex superiori annotatione apparet, uno verbo θεοσέβεια, id est, religio, ornamentum est natura. In vulgata autem lectione quis subsit sensus, equidem non video. Sic Eusebius noster libros de vita imp. Constantini inscripsit περὶ τοῦ κατὰ Θεὸν βίου. In regiis schedis scribitur ἡ κατὰ κόσμον ζωή.

Ἐπικεκράτηκε γάρ. Scribendum ἐπικεκράτηκε δὲ οὐ μετρίως ὃν παρὰ φύσιν, etc. Certe in codice Fuk. scribitur ἐπικεκράτηκε δ ̓ οὐ μετρίως τὰ παρὰ φύσιν, τὸ τῶν ἁπάντων θεόν, etc.

τοῦ σκότους. ἀλλ' οὐδὲ τοῦτο χωρίς βίας καὶ ὠμότητος: A phete divino Spiritu affiati id ipsum diserte anauntiaἐξαιρέτως ὅτι τῇ τῶν χυδαίων δήμων ἀπροόπτῳ φορά, ἡ τῶν δυναστευόντων γνώμη συνελάμβανε, μᾶλλον δὲ τῆς ἀκαίρου μανίας αὕτη καθηγεῖτο. διὸ δὴ πολλαῖς γενεαῖς ὁ τοιοῦτος βίος κρατυνθείς, μεγίστων γέγονε τοῖς τότε και τῶν αἴτιος· ἐπιλαμψάσης δὲ παραντίκα τῆς τοῦ σωτῆρος ἐπιφανείας, δίκη μὲν ἐξ ἀδίκων ἔργων, ἐκ δὲ παντοδαπού κλύδωνος γαλήνη συνίστατο, καὶ πάνθ' ὅσα διὰ προφα τῶν προείρητο, ἐπληροῦτο. τοιγάρτοι μετάρσιος την παρ τρίαν ἐστίαν, ἀρθείς, αἰδοῦ; καὶ σωφροσύνης ἀγλαίσμασι τὴν οἰκουμένην περιστήσας, ἱερόν τινα νεὼν ἀρετῆς, τήν ἐκκλησίαν ἐπὶ τῆς γῆς ἱδρύσατο, ἀἴδιον, ἄφθαρτον, ἐν ᾧ τότε τῷ ἐξοχωτάτῳ πατρὶ Θεῷ δέοντα, τά θ' ἑαυτῷ και θήκοντα, ἐτελεῖτο μετ ̓ εὐσεβείας, τί δὲ μετὰ ταῦτο ἡ ἄφρων τῶν ἐθνῶν ἐμηχανᾶτο πονηρία; ἐπετήδευε τὰς τοῦ Χριστοῦ χάριτας ἐκβάλλουσα, καὶ τὴν ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν πάντων συσταθεί ταν ἐκκλησίαν πορθῆσαι, ἀνέτρεπε δὲ τὴν οἰκείαν διτιδαιμονίαν. ἀνότιος αὖθις στάτες, πόσ λεμοι, μάχαι, δυστραπελία, βίου παρασκλεής χρημά των ἔρως· ὃ καὶ οὐ φυσικῶς ἴδιον πονηρίας. ποτὲ μὲν ελα πίτι κεκαλλα πισμένοις θέλγον, ποτέ δέ φούῳ καταπλήττοι. ἀλλ' αὕτη μὲν χαμαί κείσθω, τετηθεῖσα ὑπ' ἀρετῆς, ἦ θέμις, διαρρηγνυμένη, σπαραττομένη, τε ὑπὸ μεταμελείας. ἡμῖν δὲ νῦν τὰ προσήκοντα τώ θείω λόγῳ ρητέον.

rent, quorum sermonibus fides adhiberi debuerat, tamen iniqua impietas modis omnibus repugnabal; ipsam quidem veritatis lucem odio prosequens, impenetrabiles autem tenebras crroris amplectens Neque vero vis ac sævitia abfuit; præsertim cum temerarium impetum vulgi principum auctoritas adjuvaret, aut, ut verius dicam, ipsi se importuni furoris duces præberent. Itaque hæc vivendi ratio plurium atatum usu confirmata, illorum temporum lominibus plurimas invexit calamitates. Verum, ubi primumn Servatoris nostri praesentia illuxit, statim pro injustitia æquitas; pro gravissima tempestate serenitas oborta est, et quæcumque a prophetis prædicta fuerant impleta sumt. Postquam enim idem Β ille Servator noster ad Patris sui sublatus est domicilium, toto terrarum orbe continentia ac mnodlestiæ radiis illustrato, Ecclesiam suam quasi sacrum quoddam virtutis templum in terris constituit, idque æternum et incorruptum, in quo tum summo Deo ac Patri debitus, tum ipsi quoque conveniens cultus rite exhiberetur. Sed quid posthac vesana gentiumn malitia machinata est? Christi beneficia ac dona projicere, et Ecclesiam Dei ad salutem omnium constitutam evertere studuit, ac suam superstitionem in ejus locum substituere. Iterum seditiones; iterum pugnæ et bella; iterum morositas et luxuriosus vitæ apparatus; et cupiditas divitiarum; quæ quidem præter naturam in hominibus existens (quod proprium est malitiæ) nunc spe fucata oblectat; nunc timore percellit. Sed hæc quidem, ut æquitas postulat, humi jaceat, a virtute devicta, et præ pœnitentia seipsa disrumpens atque dilacerans. Nobis vero ea quæ divinæ doctrinæ conveniunt impraesentiarum dicenda sunt.

-

CAP. II. ALLOCUTIO AD ECCLESIAM ET AUDITORES, UT IGNOSCANT ET EMENDENT, SI QUID MINUS RECTE DIXERIT. Ακους τοίνυν, ἁγνείας παρθενίας τ' ἐπέβαλε ναύκληρο, C Audi ergo, castitatis ac virginitatis compos nauἐκκλησία τε ἀώρου καὶ ἀδκοῦς ἡλικίας τιθήνη, ή μένει μόν clere; tuque infirmæ ae rudis ætatis nutrix ecclesia, ἀληθείας, μέλει δὲ φιλανθρωπία;· ἐξ ἧς ἀεννάου πηγής cui veritas et clementia curæ est, ex cujus perenni fonte salutaris defluit rivus. Vos quoque qui sincere ἀποστάζει σωτήριον νάμα. ἀκούοιτο δ ̓ ἂν καὶ ὑμεῖς εὐτ σήμως, οἱ τὸν Θεὸν εἰλικρινώς σέβοντες, διὸ καὶ μεμέτ Deum colitis, eamque ob causam illi curæ estis, faλησθε αὐτῷ, προσέχοντες τὸν νοῦν, μὴ τῇ γράσει μᾶλο ventes audite, nec tam ad verba ipsa, quam ad reNOTÆ.

VALESII

Δεισιδαιμονίαν. ἀνόσις. In codice Regio desunt duæ postremæ voces, et vacını spatium relictum est unius vocabuli capax. Ego nou dubito quin legendum sit τήν οἰκείαν δεισιδαιμονίαν ἀντεισάγειν, expuncto verbo illo žvirpare, quod omnino superfluum est. In codice Fuk. itescribitur hic locus : ἐκκλησίαν πορθήσων. ἀνέτρεπε τε τὴν οἰκείαν δεισιδαιμονίκα, νοτιος αυής, ele. In schedis autcm Regis scriptum est μέσος αὖθις. etc, Savilius ad oram libri sui emendavit, ἀνέτρεπε δὲ τὴν D οἰκειαν δει ιδ. Εgo re aftentius examinata liunc locum ita restituendum esse existinο : ἐκκλησίαν πορθῆται. ἀνέτρεπε δὲ τὴν οἰκείαν εὐδαιμονίαν. νόσος αὖθις, etc. 1 cst,' Gentiles cum Ecclesiam Christi vastare atque evertere instituissent, suam ipsorum felicitatem subverterunt, Morbi iterum ac seditiones, etc. Potest etiam retineri να δεισιδαιμονίαν, ut seusus sit, Gentiles dum Ecclesiam persequerentur, suam ipsoram religionem pessumdedisse. Quippe Ecclesia Dei persecutionibus Gentilium impugnata, superstitionem cultumque falsorum numinum devicit.

Αυστραπελία. Τurnebus ad oram libri sui emenavit δυστροπελέκι. Certe in codice Fuk. scribatur δυστρα Τελίας. in Regiis autem schedis legitur δυστρόπελος, deinde aliquot ce sunt omissa. Ac fortasse scribendum est uno ductu δυστράπελος βίου παρασκευή. Id est, morosus vitæ apparatus. Nisi enim ita legamus,

quid erit quod sequitur βίου παρασκευή, quam anter res malas numerat Constantinus. Musculus quident legisse videtur βίαιος βίου παρασκευή. vertit enim violenta vicius «structio. Mox codex Fok. habet ὁ καὶ οὐ φυσικῶς, ίδιον πονηρίας δν, ποτέ, etc.

Αύτη μεν. In libro Moraei perinde, ac in editione Genevensi ad marginem emendatur ἀλλ ̓ αὐτὴ μέν, etc., optime, ut norunt lingur Græcæ perfti. Subauditur autem ή πονηρία. In codice quoque Fuk. ac Turncbi legitur αλλ' αύτη.

Τηρητέον. Ηujus loci emendatio debetur codici Fuk. in quo diserte legitur ρητέον. Qua quidem emendatione nihil certius.

Ναύκληρε. Sie Episcopum vocat Constantinus, Translatione non minus eleganti, quam cum pastores dicuntur. Cumque Ecclesia navi comparari solent recte navicularii dicuntur episcopi qui eam regunt et qui Apostolorum successores sunt, quos Christus ex piscatoribus gubernatores Ecciesiæ fecit. Porro castitate ac virginitate peditum vocat, quia ejusmodi erant Christianorum sacerdotes, ἁγνοὶ καὶ παρθενίαι. Σωτήριον νόμο. Codex Fuk. et schieda Regie cum Turnebi libro scriptum habent πόμα. Mox ubi legitur προσέχοντες τὸν νοῦν, codex Fuk. scribit προσέχεται

τουν.

rum quæ dieuntur veritatein, animum intendite; nec Α νω, ἡ τῇ τῶν λεγομένους αληθεία, μὴ δ' ἐμοὶ τοῦ λέγοντι,

ἀλλὰ τῇ τῆς καθοσιώσεως εὐσεβεία. τίς γὰρ ἂν εἴη λόγον χάρις, ἀνεξετάς του καταλειπομένης τῆς τοῦ λέγοντός διαθέσεως· ταλικός δ' οὖν ἴσως μεγάλα, τις δὲ τόλμης, τίπο πρὸς τὸ θεῖον στοργὴν ἔμφυτον αἰτιῶμοι αὕτη γὰρ καὶ τὴν αἰδῶ βιάζεται· διὸ μάλιστα τοὺς ἐπιστήμονας τῶν θείων μυστηρίων, βοηθοὺς ἐμαυτῷ συνάπτω, ἵν' ἐάν τι πταίσμα συμβαίνῃ περὶ τοὺς λόγους, συμπαρομαρτούν τες διορθούσθε, τὴν μὲν ἄκραν παιδείαν μὴ ἐπιποθοῦντες, τὸ δὲ πιστὸν τῆς ἐπιχειρήσεως ἀποδεχόμενοι. ἐπίπνοια δ ̓ ἡμῖν μεγίστη τοῦ πατρὸς, παιδός τε κατ' ἔργον παρ ρείη, φθεγγομένῳ ταῦτα ἅπερ ἂν αὐτῷ φράσει καὶ διανοίᾳ προσάψοι. εἰ γάρ τις ἄνευ Θεοῦ ῥητορικήν, ἢ ἄλλην τινά μετιων ἐπιστήμην ἀκριβοῦν τὸ ἔρον ἱκανῶς ὑπείληφεν, ἀτελης αὐτός τε καὶ τὴ σπουδαζόμενον ἐφωράθη. οὐ μέν κατοκνητέον, οὐδ ̓ ἀμελητέον, τοῖς εὐτυχήσασι πώποτε της θείας ἐπιπνοίας· διὸ καὶ ἡμεῖς τὸ μῆκος τῆς ἀναβολής παραιτησάμενοι, πειρώμεθα τοῦ σκοποῦ (πρὸς τὸ τέ

me dicentem, sed devotionis religiosum officium spectate. Quæ enimn graria et utilitas fnerit erationis, nisi dicentis animus antea fuerit exploratus? Magna quidem fortasse presuma. Verum insitus mihi erga Deum amor audaciæ causa est; quippe qui vim affert pudori. Proinde vos, qui divinorum inysteriorum scientia præ ceteris instructi estis, auxilio mibi adesse velim; ut si quid forte in dicendo peccare contige. rit, ipsi mea sectantes vestigia corrigatis ; nec con-. summatam quamdam doctrinam a me exspectetis, sed potius fidei meæ conatum benigne approbetis. Cælerum, Patris ac Filii singulare auxilium nobis in præsentia aspiret, ea dicentibus quæ jusserit ac menti nostræ suggesserit. Si quis epim, aut rhetoricam aut aliam quamcumque artem professus, sperat se abs• Β que ope divini numinis opus suum cumulate posse perficere, is cum eo quod suscepit opere rudis atque imperfectus deprehenditur. Quibus vero divini numinis semel aspiravit auxilium, ii neutiquam cessare ac torpere debent. Proinde longioris proœmii veniam a vobis deprecati, caput ac summam instituti nostri aggredi tentabimus.

λειον.

CAP. III. QUOD DEUS PATER EST VERBI, ET OMNIUM RERUM OPFEX, ET QUOD NULLO MODO RES POSSENT CONSISTERC,

SI DIVERSÆ ESSENT EARUM CAUSÆ.

Bonum illud quod omnia appetunt, cum suaple natura semper Deus sit, ortum non habet, ac proinde nec principium. Ipse vero omnium quæ gignuntur principium est. Qui autem ex ipso processit, rursus cum ipso conjungitur atque unitur; quippe cum disjunctio atque conjunctio non locorum spatiis, seul intellectu dumtaxat in illo perficiatur. Neque enim ullo paternorum viscerum damno foetus ille constitit, sicut ea quæ ex semine nascuntur, sed divinam providentiae dispositione editus est servator, qui huic aspectabili mundo, et cunetis quæ in eo fabricatæ sunt rebus atque operibus præsideret. Omnibus igitur que inundi complexu continentur, subsistendi ac vivendi hinc suppetit causa. Hine anima, hinc sensus omnis, et facultates quibus ea que a sensibus significata sunt consummantur. Quiduam VALESI

Απερ ἂν αὐτῷ φράσει. Scribendum est αὕτη, suppie ἡ ἐπίπυρα τοῦ πατρὸς, quemadmodum legit Christephorsonus. Certe in codice Fuk scribitur φθεγγομένοις ταύτα, ἅπερ ἂν αὐτὴ φράσοι, καὶ διανεία προσώψοι.

G

C

Αγαθώς οὗ τάντα ἐφίεται, οἵπερ τήν οὐσίαν Θεὸς ὢν ἀεὶ, γένεσιν οὐκ ἔχει, σκοῦν οὐδ ̓ ἀρχὴν· τῶν δ ̓ ἐν γε· νέσει πάντων, αὐτὸς ἀρχω. ὁ δὲ ἐξ ἐκείνου ἔχων τὴν ἀνα φοράν, εἰς ἐκεῖνον ἐμοῖται πόλιν, ἐκείνῳ τῆς διαστά σεως συγκρίσεως τε, οὐ τοπικῶς, ἀλλὰ νοερῶς γινομένης οὐ γὰρ ζημίᾳ τινὶ τῶν πατρῴων σπλάγχνων συνέστη τὸ γεννηθέν, ὥσπερ ἀμέλει τὰ ἐκ σπερμάτων· ἀλλὰ διατάξει προνοίας, ἐπιστάτην Σωτῆρα τῷ τε αἰσθητῷ κόσμῳ καὶ τοῖς ἐν αὐτῷ μηχανωμένοις (εξέφηνε). το γάρτοι πᾶσιν ὅσα περιείληπται ὑπὸ τοῦ κόσμου, ἡ αἰτία τοῦ εἶναι καὶ ζῆν ἐκείνεν· ἐκεῖθεν δὲ καὶ ψυχῆς καὶ πᾶσα αἴσθησις, καὶ τὰ ὕργων, δι' ὧν τὰ σημαινόμενα ὑπὸ τῶν αἰσθήσεων ἀπο

ελεῖται. τί οὖν δηλοῖ ὁ λόγος; τῶν ὄντων ἁπάντων ἕνα είναι προστάτην, καὶ πάνθ' ὅσα ὑποτέτακται τῇ ἐκείνου δεσποτείας μένον, τά τ' οὐράνια, τά τ' ἐπίγεια, καὶ τὰ φυσικὰ καὶ ὀργανικά σώματα. εὐγὰρ ἡ τούτων ἀναριθμή NOTÆ.

Τὸ μῆκος τῆς ἀναβολής παραιτησάμενοι. Et hane et D precedentem periodum pessime interpretatus est Christophorsonus. Putavit enim ἀναβολήν lie significare moram ac dilationem; cum tamen ávaśolij hoc loco significet prowmium. Excusal enim se Constantinuis, quod longiore usus sit prodemis, ἀναβολή proprie est exordium cantici quod chorus præcinere solebat. Aristophanes in lene pag. 68 de dithyrambieis : συνελέγοντ ̓ ἀναβολάς πετάμεναι, ubi Scholiastes notat αναβολές esse τὴν ἀρχὰς τῶν ἀσμάτων, et versum liomeri citat. Isocrates in Panathenaico : ὰ μὲν οὖν ήμου λήθων καὶ περὶ ἐμαυτού, καὶ περὶ τῶν ἄλλων ὥσπερ χορὸς πρὸ τοῦ ἀγώνος προαναβάλλεσθαι, ταῦτά ἐστιν. Α cantoribus igitur ad oratores postea translatum est id vocabulum, et αναβάλλεσθαι dixerunt pro σροοιμιά ζεσθαι. ut testatur Besychius. Ulpianus in orationem Demosthenis de Chersones, ἀναβαλλόμενος δὲ δὲ ἑνὸς λάμδα, αντίκες πωσάμενος· καὶ ἀναβολάς, προοι

Sic Aristophanes in Irene pagina 717, προαναβά μια επται οι αναβαλοῦ eodem sensu dixit. Porro ex hoc loco apparet, prooemium hujus orationis ad hæc usque verba protendi.

Οὐπερ τὴν οὐσίαν. legendum puto ὁ ὑπὲρ τὴν οὐσίαν θεός. Nam suummum bonum nihil aliud est quam sumBus Deus. Sie infra capite nοιο πρῶτον μὲν θεόν ὑφηγήσατο τὸν ὑπὲρ τὴν οὐσίαν. In codice Fuk. et Sa vili scribitur ὅπερ male.

Οργανικά σώματα. Christophorsonus artificialia interpretatus esi, quæ scilicet aliquo instrumento efficiuntur, non autem a natura generantur, in quo tamen ei non assentor. Nam cum in hac fola oratione plulosopbetur Constantinus, hoc etiam in loco nattırana et organıca carpora dixit more philosophorum, quæ o'ganis seu instrumentis ad operandum idoneis perdita sunt. Ita Aristoteles loquitur, cum snitnam delimit actum corporis organici. Plus autem est erganicum quam naturale. Sunt enim quædam corpo a naturalia que organis carent, ut exempli gratia lapides el c'etera id genus.