Obrazy na stronie
PDF
ePub

et lucem saeculis meruit generare perennem. vgl. die von Rabanus Maurus dabei citierten verse 107, 744 C. 36 diese umschreibungen von zahlen sind nicht zuerst von Otfrid gegeben, wie Erdmanns anm. zu meinen scheint, sondern finden sich ebenso bei den kirchenvätern, ja in der altchristlichen lateinischen poesie überhaupt. es citieren übrigens Kelle, Piper und Erdmann den commentar des Rabanus Maurus zu dieser stelle nicht weit genug, die angabe von 11 X 7 steht auch bei ihm und zwar sehr bestimmt 107, 747 A: denarius quippe tanquam justitiae numerus in decem praeceptis legis ostenditur. porro peccatum est legis transgressio, et ubique transgressio denarii numeri congruenter undenario figuratur. ac per hoc, quia universum tempus (vgl. v.35) septenario dierum numero volvit, convenienter undenario septies multiplicato ad numerum septuagesimum et septimum cuncta peccata perveniunt. - 41 f vgl. Beda im eingange seines Matthäuscommentares 92, 9 A zum namen Jesu Christi: et rex omnium regum, in cujus nomine omne genu flectitur.

[ocr errors]

4. 1 vgl. Petrus Chrysologus Sermo nr 89, Migne 52, 451: tempus memorat regis nefandi. 3f der accent auf thanne scheint mir (anders als Erdmanns anm.) zu beweisen, dass Otfrid die hebräische sitte im bewusten gegensatz zur gewünschten ehelosigkeit der priester seiner eigenen zeit anführte. er mochte dazu nicht blofs durch die historischen erörterungen Bedas im Lucascommentar 92, 309 bestimmt sein, sondern hauptsächlich durch dessen sätze, ebenda 314A: hoc est quod dixi, quod vicis suae tempore pontifices, templi tantum officiis mancipati, non solum a complexu uxorum, sed ab ipso quoque domorum suarum abstinerent ingressu. ubi nostri temporis sacerdotibus, quibus semper altari servire jubetur, perpetuo servandae castitatis exemplum datur. quia enim tunc sacerdotalis ex stirpe Aaron successio quaerebatur, necessario tempus substituendae soboli procurabatur. at quia nunc non carnalis successio, sed perfectio spiritalis inquiritur, consequenter sacerdotibus, ut semper altari queant assistere, semper ab uxoribus continendum, semper castitas observanda praecipitur. vgl. Walafr. Strabo Glossa ord. 114, 246 B. biscof übersetzt das von den commentatoren und kirchenschriftstellern zumeist für Zacharias angewendete pontifex. 11 ff Beda citiert in seiner homilie In vigiliis S. Joannis Baptistae 94, 205 D die stelle Levit. 16, 33 f: 'expiabit autem pontifex sanctuarium et tabernaculum testimonii

nommen.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

atque altare, sacerdotes quoque et universum populum; eritque hoc vobis legitimum sempiternum, ut oretis pro filiis Israel et pro cunctis peccatis eorum semel in anno'. 20 ist eigentlich kein zusatz, sondern aus dem hierher geschobenen hora incensi ent43f die zweiteilung ist wahrscheinlich auf die anregung von Bedas homilie 209 C zurückzuführen. 46 die stellen Isai. 40, 3. Matth. 3, 3 sind auch im Lucascommentar des Ambrosius angezogen 15, 1627 C. 47 f vgl. Bedas Lucascommentar 92, 313 C: ob altitudinem promissorum haesitans signum, quo credere valeat, inquirit 49 56 vgl. Ambrosius, Sermo nr 50 (17, 730 B): cum essent pater ejus Zacharias et mater ejus Elisabeth aetatis senectute defessi et nulla filiorum prole gauderent, procreandi etiam illis liberos tempus florentissimum praeteriisset, ita ut de suscipienda jam sobole ipsam etiam eos vota deficerent. die beschreibung der zeichen des alters ist besonders eingehend in den sermonen des Petrus Chrysologus nr 86-92 De annuntiatione et conceptione D. Joannis Baptistae (52, 441 ff). dort wird übrigens auch eine der Otfridischen verwante milde auffassung von Zacharias vorgetragen, bes. s. 441 f und 447. — 71 ff vgl. den Fulgentius zugeschriebenen sermon De natali S. Joannis Baptistae (nr 56, 65, 927 A): intus angelus cum homine sacerdote sermonem coelesti tuba miscebat, non credentem condemnabat, et foris orans populus de tarditate sacerdotis nimium cogitabat. egressus est sacerdos mutus et incredulus, melius nova lingua fidei locuturus. populus exspectabat responsum, non intelligens sacramentum. stupet grande miraculum. ille digitis annuebat, tantummodo volens digitis et motibus indicare, quod non crediderat sensibus. kleine einzelzüge der darstellung Otfrids lassen sich noch in Bedas Lucascommentar und seiner angeführten homilie nachweisen. 83f vgl. Augustinus, Sermo 289, In natale Joannis Baptistae ш. (38, 1308); Haymo v. Halberstadt, Homiliae de sanctis nr 2 (118, 757 D). 85 f von Ambrosius im Lucascommentar und in der erwähnten homilie geht diese in der späteren litteratur gewöhnliche erklärung von Elisabeths verborgenheit aus.

-

--

5. 5 vielleicht ahmt die stelle den poetischen stil der Lateiner nach, vgl. zb. Paulinus von Nola De S. Joanne Bapt., 61, 442 ff und 132 f (Gabriel nach der botschaft an Maria): dixerat, et visus pariter terrasque reliquit, assuetum sibi facili petet aethera nisu. 8 bi barne enthält einen hinweis auf die aufzählung in der ge

schlechtsliste bei Matthäus.

19 forasagun, weil der satz bei

Luc. 1, 31: ecce virgo concipiet et pariet filium et vocabitur nomen ejus Emmanuel (vgl. Matth. 1, 23) auch bei Isai. 7, 14 sich findet.

[ocr errors]

21 gemäfs den von Anselm Salzer Die sinnbilder und beiworte Mariens (vollständig 1893) s. 222 ff gesammelten stellen bedeutet wiza hier ohne zweifel nicht die farbe, sondern fulgens, splendida. vgl. dazu Paulus Diaconus, Homil. I 45 (95, 1490 ff). 9ff die ausmalung der tätigkeit Marias ist von Otfrid nach dem Evangelium Pseudo-Matthaei (nicht nach den Narrationes ed. Schade) ed. 2 durch vTischendorf (vgl. Schade Liber de infantia Mariae et Jesu Christi Salvatoris s. 23) vorgenommen worden, besonders kommen folgende stellen in betracht: cap. 4 s. 61: Joachim et Anna-offerentes hostias domino tradiderunt infantulam suam Mariam in contubernium virginum, quae die noctuque in Dei laudibus permanebant. cap. 6 s. 63: insistebat autem operi lanificii, et omnia, quae mulieres antiquae non potuerunt facere, ista in tenera aetate posita explicabat. hanc autem regulam sibi statuerat, ut a mane usque ad horam tertiam orationibus insisteret; a tertia autem usque ad nonam textrino opere se occuparet; a nona vero hora iterum ab oratione non recedebat usque dum illi angelus Domini appareret, de cujus manu escam acciperet, et melius atque melius in Dei laudibus perficiebat. denique cum senioribus virginibus in Dei laudibus ita docebatur, ut jam nulla ei in vigiliis prior inveniretur, in sapientia legis Dei eruditior, in humilitate, in carminibus Davidicis elegantior. s. 64: et erat sollicita circa socias aliqua in risu exaltaret sonum suum (vgl. v. 9 drûrenta). cap. 7 s. 65: Maria dixit illis (pontificibus): - haec ego didici in templo Dei ab infantia mea, quod Deo cara esse possit virgo. ideo hoc statui in corde meo, ut virum penitus non cognoscam (= v. 39 f). cap. 8 s. 70: tunc Joseph accepit Mariam cum aliis quinque virginibus, quae essent cum ea in domo Joseph. quibus datum est a pontificibus sericum et iacinthum et byssus et coccus et purpura_et_linum (= v. 11). miserunt autem sortes inter se, quid unaquaeque virgo faceret: contigit autem, ut Maria purpuram acciperet ad velum templi Domini. cap. 9 s. 71: iterum tertia die cum operaretur purpuram digitis suis, ingressus est ad eam juvenis, cujus pulchritudo non potuit enarrari. quem videns Maria expavit et contremuit (vgl. 17f). vgl. dazu noch Aldhelms gedicht auf einen Marienaltar (89, 291 BC). wie fest die tradition

suas, ne

-

der darstellung geworden ist, zeigen die von mir herausgegebenen Altd. pred. 3, 30 f. übrigens scheint auch der Lucascommentar des Ambrosius benutzt zu sein, aus dem das entsprechende stück in den Homiliarius des Paulus Diaconus, De Sanctis als nr 14 aufgenommen wurde. vgl. zb. zu v. 17f Ambrosius (15, 1636 B): et ideo cum verecundia, cum pavebat erubescebat ergo Maria. v. 23 f Ambrosius 1636 C: hic autem quasi Deus magnus: 'magnus enim Dominus et laudabilis nimis, et magnitudinis ejus non est finis' (Ps. 144, 3). vgl. zu der stelle übrigens noch die schrift De nativitate Mariae ed. vTischendorf, Evang. Apocr. s. 121, cap. 9. 25 f Ambrosius 1637 A: Dominus autem Jesus idem est finis atque principium. — primus est Filius, et ideo coaeternus; habet enim Patrem, cum quo sit aeternus. 53 ff Ambrosius 1638 C: etenim si ascenderis in coelum, Jesus illic est; si descenderis in infernum, adest. - abyssos opinione si penetres, illic quoque Jesum videbis operari. ubi ergo non est, qui coelestia, inferna et terrena complevit? bene ergo magnus, cujus virtus mundum replevit, qui ubique est et erit semper, quia ‘regni ejus non erit finis'. 61 f auch Ambrosius 1636 C citiert die hier übersetzte stelle Luc. 7, 28: 'major inter natos mulierum propheta Joanne Baptista nemo est'. 67 ff Ambrosius 1639 C: vide humilitatem, vide devotionem! ancillam se dicit Domini, quae mater eligitur. der commentar des Ambrosius ist die quelle für Bedas Homil. in festo annuntiationis B. Mariae Paul. Diac. Homil. 1 9 (94, 9 ff), aber nicht für Bedas Lucascommentar an dieser stelle. doch hat die homilie manches eigentümliche, das hier anzuführen ist, zb. zu v. 21 Beda 11 A: et ipsa quasi sidus eximium inter fluxus saeculi labentis gratia privilegii specialis refulsit. — zu 23 ff vgl. Beda 12 A. 26 Beda 11 C: confitere eumdem etiam Deum verum de Deo vero et aeterno Patri filium semper esse coaeternum. 27-32 Beda 11 D: sedem David regnum dicit Israeliticae plebis, quod suo tempore David, jubente pariter et juvante Domino, fideli devotione gubernavit. dedit ergo Dominus Redemptori nostro sedem David patris ejus, quando hunc de genere David incarnari disposuit, ut populum, quem David temporali rexit imperio, ipse gratia spirituali ad aeternum proveheret regnum. wie Otfrid dazu kam, v. 51 ff die stellen aus der Apokalypse mit seiner schilderung der annuntiatio zu verknüpfen, sieht man aus dem sermon Leos des grofsen nr 22 (54, 197A-C), der auch bei Paul. Diac. 1, 24

=

steht. vgl. ferner Haymos commentar zur Apokalypse 20, 1 ff (117, 1181 ff).

6. 1 f ähnlich bietet des Ambrosius Lucascommentar 15, 1640 D, 1641 A (nicht wie Loeck s. 8 will, 1640 C): in montana virgo cum festinatione, virgo officii memor, injuriae immemor, affectu vigente, non sexu, relicta perrexit domo. 2b Ambr. 1641 A: mansit apud cognatam. zu 3b ist vielleicht Bedas Homil. nr 2 (94, 16A Paul. Diac. Homil. 1, 9) zu vergleichen: illa (Elisabeth) salutantem (Mariam) quae esset agnovit et ut matrem Domini sui debita cum benedictione venerata est. 11 f Ambr. 1641 C: Joannes prior gratiam sensit, iste Domini sensit ad

ventum.

[ocr errors]

=

7. Das stück ist besonders getreu nach dem evangelium gearbeitet, weil es worte Marias enthält, die als Canticum Magnificat einen abschnitt für sich bilden und im brevier Ad laudes matutinas recitiert werden. zu 1f vgl. Beda, Homil. 2 Paul. Diac. Homil. 1, 9. 94, 18 A): audita ergo responsione Elisabeth — (Maria) non amplius tacere potuit dona, quae perceperat, sed quae semper animo gerebat, ubi aptum tempus invenit, etiam devota oris professione patefecit. mox ipsa etiam thesaurum coeli, quem in corde servabat, aperuit. cujus corporali conceptione gaudebat. 3f der hier angedeutete unterschied zwischen geist und seele wird auch in den Lucascommentaren von Ambrosius und Beda hervorgehoben. vgl. ferner Rabanus Maurus Comm. in Cantica 112, 1162 B. De Universo lib. 6 cap. 1: de homine et partibus ejus, 111, 139 ff. aus der späteren litteratur nur beispielsweise den tractat Hugos von St. Victor über das Magnificat. 12b Erdmanns erklärung scheint mir nicht zutreffend. vielmehr glaube ich, dass timere credere zu nehmen ist in anlehnung an Bedas erwähnte homilie 94, 19A: vel certe omnium per orbem nationum, quas in Christo credituras esse praevidebat. 17b der zusatz in êwon scheint aus Beda aao. 20 B zu stammen: qui aeterna perfecte nunc esuriunt, satiabuntur. 19 hängt wol ab von Bedas erklärung 20 D: quo nomine omnis redemptorum hominum coetus designatur, propter quos, ut Deum videre valeant, ipse Deus apparuit. 20 vgl. Beda 21 B: nullus fidelium dubitat, qui ad dandam nobis benedictionem perpetuam de stirpe Abraham ad nos venire dignatus est. 25f vgl. Beda 21D: exempla beatae Dei genitricis Mariae semper animo retineamus, ut et in

=

« PoprzedniaDalej »