illud, prout in specimine repræsentatur, nec pro A bium revocaret non defuit, nec Operis inscriptio apTrasamundi, nec pro Trasamund legi posse; ubi enim m? ubi a duplex? ubi u? vereor ergo ne aliud quoddam ibi latitet nomen; circa illud vero, qui codicem non viderim, divinationibus parco. Dictio quoque, quam pro Putzalis accepit Holstenius, et pro Kasulis Mabillonius habet, de Casula explicans Byzacenæ provincia civitate, valde in ambiguo est; neque enim primam litteram, ut ibi effingitur, pro Kappa recipient diplomaticorum hominum filii; et mirum videri possit, Augustini, Cypriani, Tertulliani in Africa scripta exemplaria non haberi, haberi autem Hilarii Pictaviensis. pareat, que diversimode prolata est. Utrum itidem libris x ille de fide Orientalium adjungeretur, ex quo Cassiodorius tredecim libros beati Hilarii de sancta Trinitate memoravit, ex Ms. mutilatione ignoramus. Libri in capita videntur dividi, sed admodum prolixa. Quae afferuntur auctoritates versibus arctioribus indigi antur: verba si quæ fuerant omissa, tuinuto charactere superaddita visuntur, at ejusdem ubique figuræ ac majoris formæ. Cum multis abhine annis (neque enim xovos, aut hornus hic labor est) in hunc præclarum codicem primo incidissem, impctu quodam ad decantatum libri secundi, capite in postrema editione vigesimo septimo, inspiciendum locum me contuli ex eo siquidem acerrimæ cum octavo ac nono seculo contentiones, tum eo maxime tempore iteratæ inter eruditos viros fervebant disceptationes. Censebam equidem eam controversiæ partem, quæ ex antiquis codicibus pendet, hoc potissimum supra cæteros antiquo atque eximio codice diremptum iri: sed mirum, in hoc quoque quod nos ancipites adhuc relinquat, me deprehendisse. Quæstionis caput est, utrum in fine prædicti capitis legendum sit, dum carnis hum litas adoratur, an vero, dum carnis humilitas adoptatur ; cumque discrepent eo loco non excusi tantum, sed et scripti libri, utra præferenda sit lectio, utra ab auctore ipso defluxerit. Id quidem tot concertationibus nequaquam disquirendum erat, cum ab utraque lectione sensus fluat orthodoxus: patet enim verbum adoptatur de humanitate intelligendum esse a Filio adsumpia, non a Patre adoptata. Historia tamen intererat, ut præcipue quod ad Felicem Orgelitanum Episcopum spectat, facti veritas detegeretur: huic exponendo supersedeo, cum satis innotescat, et a recentibus Scriptoribus fuse atque eleganter proponatur discutiaturque. Ego quid codex noster ferat bona fide exhibebo. At de his quidquid unicuique libet credatur, neque enim quidquam præfracte statuo, neque aliud in præsentia ad rem pertinet nostram, nisi ut ex utrius- B que speciminis collatione vetustatis laude Veronensem codicem anteferendum esse, doctus lector agnoscat. Quod si vetustate nequaquam præcelleret, satis præcellit emendatione ac fide; menda siquidem in Vaticano abundare monuit Cutantius, cum in Veronensi perraro occurrant, ita ut paragrammatis minus Contaminatos codices paucos viderim. Priscæ etiam orthographiæ commendatur usu; propterea ubi exempli gratia in editis attingimus (hujus editionis col. 34), in ms. est adtingimus; ubi c. 225, ut id de quo agitur assequatur; in ms. adsequamur: quibus lectionibus sensus quoque restituitur. Plura in Auctores veteres invecta sunt ænigmata, quod librarii vulgarem pronuntiandi mollitiem sequentes, a recta hac scribendi norma deflexerint. Quis explicet, exempli gra- C tia, Пloratii versum illum, ut communiter legitur? Cum ridentibus arrident, cum flentibus adsunt. D At cui constet scripsisse Poetam adrident, intelligit statim, respondens verbum esse adflent, quo reposito optime procedit sententia. Nolim tamen urgeatur hæc regula usquequaque, ita ut etiam exsilium scribere teneamur, quamvis quibusdam e veteribus Grammaticis edicentibus. Ita quidem in postrema S. Hilarii editione factum est, libris tamen nostris vetustissimis minime suffragantibus. Archaismum sapit in codice nostro thensaurus quoque non una vice; ut in compari alio mox enarrando tractatus in Psalmos complectente, formonsa sum; nam et in Virgilio Mediceo Formonsum Pastor animadvertere memini. Mirum est quam ad deformandas cujusvis linguæ dictiones perpetuo propensum, in pugnantes invicem corruptiones feratur vulgus ; nam quin perperam intruden tes thensaurum et formonsum enuntiabant, iidem alia efferentes verba, eam litteram injuria extrudebant; cujusmodi elocutionis vestigia in Vespasiani numismate animadvertebam nuper, Roma Resurges præferente pro Resurgens: quin freques pro frequens et alia id genus non in Mss. tantum, sed et in quibusvis monumentis persæpe occurrunt. At dolendum summopere primam æque ac postremam chartam malo, quodam fato a codice nostro abscissas fuisse; ita ut nec Auctoris nomen, quod qui in du Primum igitur pro comperto habeatur in hoc libro ADORATUR Scriptum esse, nullo abrasionis vestigio, nulla superinductionis suspicione: at cum post eam dictionem a capite resumatur versus, in vacuo quod remanet spatio, sive eadem, sive paulo posteriori manu, ADOPTATUR adjectum fuisse. Priori verbo nuila quidem irrogata est contumelia, sed lineolis superpositis, atque R in superiori margine adscripto, indicatur de more, adjectam dictionem anteriori substituendam esse, in aliis tamen codicibus certius adhuc testimonium requirendum. Id in hoc libro, ut et in aliis, ad dubia loca græce etiam quandoque innuitur, pro R require, Z adposito, hoc est, te. In verbo adoptatur eadem litterarum figura, idem prorsus atramenti color; at levi cultello fuisse olim apparet, qui literas, et superpositas lineolas abducere tentarit, ac delere. Quæ quidem omnia in has conjecturas me pertrahunt. Liquido primum, nullaque hæsitatione exaravit librarius adoratur ; at sive ab ipso alia postmodum exemplaria inspiciente, sive ab alio quopiam adoptatur additum est, et simul ut adoratur expunge retur monitum. Alter exinde accessit, cui secunda A certent, facieque ipsa ac conspectu majoris vetusta- tis aucupentur fidem. S. Hilarii Tractatus in Psalmos Ubi Græca incidunt verba, accentibus ac spiritibus adoptatur a Felice non primo excogitatam, sed in ali- exemplo, priori etiam versu rubricato. Rubricata C Antiquariorum munus, quorum frequens apud veteres mentio, Valentis lex anno CCCLXXI lata probe describit. Antiquarios ad bibliothecæ codices componendos, vel pro vetustate reparandos, quatuor Græcos et tres Latinos scribendi peritos legi jubemus (C. Th. de Antiqu. Į. 11). Įsidorus ita dictos pulat, quia tantummodo vetera scriberent (Orig. lib. vi), sed repugnat Euthalii nostri auctoritas, qui se antiquarium vocat, Hilarii nequaquam tunc yetustos, sed forte calentes adhuc commentarios transcribens. Ego inter librarios eo præsertim nomine donatos opinor, qui non cursoriis, seu celeribus, quæ barbaris nominibus non sine miro et universali errore designari solent, sed majoribus, accurateque effictis litteris, ac diligentia singulari codices construere profiterentur. Gravcum vocabulum docet ka Aypapos, siquidem Antiquarius redditur in veteribus Glossis. Præcepit Imperator Constantinus epistola a Theodorito in Ecclesiastica Historia (lib. 1, c. 16) re Paucos quidem ex Ecclesiasticis præsertim manuscriptos codices reperias, qui cum hoc antiquitate Jam vero ut quidquid ad detergendum atque amplificandum Hilarium conferre utrique codices possent, ob oculos haberetur, Joseph Blanchinius, Veronensis Ecclesiae Canonicus, ac Bibliothecarius, maximæ spei juvenis, percelebrisque patrui condignus hæres, cum Benedictina editione solidos contulit, et variantes lectiones omnes summa diligentia ac fide adnotavit distincte, atque ordinatim congessit. Multum etiam operæ in iis erudite posuerunt Sacerdos eximius Dominicus Vallarsius, nec non P. Alexander Bonifacius ex Oratorii Congregatione, quæ magno et pietatis et litterarum bono paucis abhinc annis in hac civitate coaluit. Varietates autem nostras, ut a cæteris, quæ supponuntur textui, facilius secernantur, numericis designamus notis: neque B tamen universas omnino exhibuimus; quid enim utilitatis ubi patens error in codicem irrepserit, vel ubi res nibili moncantur? Adscribentur quidem aliquando, etiamsi a præcedente editore recensitæ item fuerint, ut constet, quibusuam e diversis lectionibus tam insignium membranarum calculus accedat. In textum ea tantum recepimus, quæ illum omnino resarcire, vel tuto restituere pateat; quod locis pluribus, præcipue tractatuum in Psalmos, præstare contigit: prioribus tamen lectionibus perpetuo adpositis, ut integrum unicuique liberumque judicium sit. Idem prorsus, cum Cassiodorii Complexiones primo emitterem, præstiti, ex quarum Præfatione, ut de consilio in hac etiam recensione adhibito satis constet, duo liceat verba transcribere : lata, ut ad multarum Urbis suæ Ecclesiarum usum A sacrarum Scripturarum quinquaginta membranei codices conficerentur ὑπὸ τεχνιτῶν Καλλιγράφων, καὶ ἀκριβῶς τὴν τέχνην ἐπισταμένων, ab artificibus pulchre scribentibus, atque artem perfecte callentibus: vertit Epiphanius Scholasticus in Tripartita, ab artificibus antiquariis, et perfecte artem scientibus (lib. 11, c. 6). Propterea Augustinus in Sermone de Verbis Domini: Qui videt litteras in codice optime scripto, et non novit legere, laudat antiquarii manum, admirans apicum pulchritudinem. Id autem nominis sequiori ævo librariis majoris formæ litteris codices effingentibus adhærsisse puto, quod antiquos imitantes primævam litterarum figuram servarent: neque enim prima aut secunda linguæ Latinæ ætate ea significatione, sed pro antiquitatis cultore antiquarius usurpabatur: propterea auctor Dia logi de Oratoribus : criminabimur te antiquariis; et in codem libro: nec quemquam adeo antiquarium pulo, etc. Vocem eodem sensu adhibent Juvenalis ac Suetonius. Cæterum antiquarium nostrum, quamvis Græcum nomen præ se ferentem, Græcum fuisse nequaquam suspicemur, cum Latinis libris operam daret, et pro Euthalio (ab ¿vouλɛīv siquidem deducitur) Eutalium scriberet. In vacuo, quod remanserat, spatio ad finem Psalmi sit, admonebo, ut et ipsæ ab aliis emendari possint : modo PP. Carmelite possident, ad pontem est situs D Ego quidem tum ex omnium congerie, quæ mihi exhibendæ viderentur, varietates excerpseram, tum adnotatiunculas quasdam, paucis tamen locis, adjeceram: verumtamen cum acciderit me, antequam prælo singula traderentur, peregre exire et impressionis tempore abesse, autographas, quas dederam schedas, qui operis et emendationi præerant ob implexam scripturam nequaquam assequentes, quædam omittere coacti sunt, quædam aliquanto immutare. Id vero etiamsi parum referat, sunt qui me adigant, ut ex prætermissis aut interpolatis hic sequentes exhibeam. Adscripseram ergo. Col. 15, 1. Priore Veronensis libri quaternione abscisso, variantium lectionum prima occurrit tenet pro tenuit; ut habetur paulo ante: Quartus liber auspicatur. Ab iis verbis sub finem paragraphi decimi a suis non receptum nunc ms. incipit. C. 17, 2. Pia doctrinæ in textum receperam, subtus monens: ita ms. noster, ubi in anteriori editione pietati doctrinæ, n. 6, divinitatem, nihil addens ; n. 7, A in anteriori natum et ex Deo. C. 19, 1. Liber noster: necesse est in professione absoluta adversandi calumnia videatur. Aliquanto melius quam in Erasmiana cæterisve: el cesset, etc. Plane, ut opinor, restituemus locum, si legamus : at necesse est, etc., calumnia caveatur. C. 21, 1. In anteriori pro ab eo, ut legit Erasmus quoque, habebatur aut illud, quod sententiæ non quadrat. C. 32, 7. Quæcumque habet Pater dedit Filio: exhibentur verba hæc in editis, sed in ms. nostro non apparent, nec unde eruta fuerint reperire est. C. 34, 9. Manibus lino occupatis, pedibus limo oblitis in textum admiseram at ignarus inter variantes recensebam. C. 35, 3. Veronensis liber: et sumet sibimet quod liberum est: nam si verbum a tempore liberatur, videtur consequi sumpturum sibi quod liberum est, hoc est nemini obtemperaturum. Quod statim diluitur Apostoli verbis subjunctis, itemque, quoniam qui abest a tempore non abest ab auctore. Ita Ms. noster, ubi anterior editio, qui abest a cognitionis tempore. Habetur etiam in codice erans, loco tou qui erat. B C. 39, 1. Odiosa inserueram textui, ita præferente ms., et quia otiosa profecto non erat fraudulentia hæreticorum undique circumstrepentium. C. 59, 1. Adjecimus e libro nostro habet Erasmus quoque, 1 Cor. xv, 8: visus est et mihi. C. 63, 2. Salutaris tui. C. 165, 2. Deus addidimus, nec ex conjectura tantum, sed codicis nostri auctoritate ceteris vetustioris': in Græco textu quoque ὁ ἀλεθινὸς θεός. C. 169, 1. Se carere synagogam in hoc siquidem codice caret Patrem, careat virtutem; ad psalmum LXVI substantiam non carebunt; e Græcorum usu, apud quos Tí vσTep; Latine quoque Plautus in Curc. id quod amo, careo. C. 245, 2. Abest æternam a nostro quoque. C. 251, 1. Omnis plenitudo divinitatis, To C papa. Sic et infra: omnis vero corporaliter plenitudo divinitatis. C. 271, 3. In eo. Exinde inreligiosi unionis; ubi conjectura firmatur doctissimi editoris Benedictini ad n. 56 libri octavi suspicantis, unionis nomen masculini generis Hilario fuisse. Ejusdem generis fuit id nominis apud omnes cum pro margarita adhibitum est. C. 284, 5. Ecferret. Aliis etiam in locis ecferre pro efferre. C. 296, 3. Mandando pro manendo. C. 385, 1. Præ participes tuos. In altero tractatus in Psalmos complectente codice: præ consortes tuos. Animadversum est a nobis, sub finem præfationis ad Cassiodorii Complexiones Florentiæ vulgatas, in hujusmodi barbarismos indoctos amanuenses ex communis sermonis consuetudine aliquando incurrisse; quapropter Trimalchionem et socios, ut etiam a plebeia locutione ridiculum aucupetur, ita sermocinantes inducit Petronius Arbiter : scimus te præ litteras fatuum esse. C. 420, 6. nisi ex utroque consistit. C. 440, 1. Solus hic itaque : neque ultra procedit Capitularis codex postrema charta diminutus. Nihil attinet monere, verba quædam addi aliquando, et subjici, quorum mihi non est laus inroganda, variantesque aliquas in diligentiæ fidem exhiberi, quas ego transmiseram: veluti genum pro genu, precem eguit pro prece eguit, saltim pro saltem similiter profane, ubi recte in editis profanæ, far, ubi triticum in farinam comminutum, figens, ubi fingens, neque, ubi nempe, exteriorque, ubi eritque, crura vulnera, ubi erat cruda. Multo minus variatum est circa Tractatus in Psalmos, præcipue ubi aliquid addideram, aut adnotaram, cuin nitidior esse autographi exemplaris scriptura. Hæc tamen sunt omissa. C. 24, 6.Abest Cœlestis, ut etiam a Græcis pluribus. C. 26, 4. Non mutilentur : aliquanto melior lectio, sed adhuc mutilata. C. 27, 3. In judicio. C. 39, 2. In Ms. jus libertatis ; exinde artatum est. Cum i littera puncto superposito nequaquam a librariis distingueretur, ambigua persæpe erat lectio. Vis ac potestas non defuere qui pariter legerent, ubi jus ac potestas scripserunt Jurisconsulti. Hinc utrum Liutprandum scribamus, an Luitprandum nescimus. C. 40, 6. Convertimini. Codex Psalmorum Veronensis Capituli præstantissimus, convertamini. C. 64, 1. In anteriori editione, quotiens qui titulos habent. Cæterum huic codici solemne est quotiensque exhibere pro quotiescumque. C. 68, 4. In ms. civitate eversa: primam dictionem respuimus, secundam amplectimur; ita paulo ante eversam præfert liber. Rectam hic Benedictini editoris lectionem captivitas apellitur confirmat codex; a Græco enim verbo est, àπw, excludo, rejicio; quamvis auctorem alterum, qui Latine usus sit, non meminerim haud feliciter conjecerant, qui appellatur substituebant. C. 68, 5. Psalmus David xu, ut scribebant veteres, non Psalmus XIV.¡Sic infra: explicit Psalmus xun, incipit Psalmus LI. C. 73, 3. Alia pro alta reposuimus ex codice, et ex verborum contextu. C. 74, 5. Quod per superiora confirmat, Propheta subjecit dicens. C. 78. 1. In finem intellectus illi Duvid, cum venit Doec Idumæus, et adnuntiavit Saul, et dixit ei: Venit David in domum Abimelech. Abimelech constanter in libro nostro veterrimo, Septuaginta pariter 'Aбquéex scripsere. Hebraicus textus Achimelech : cujus diversitatis ratio est, quod in antiquis Hebræorum libris nomen, hoc non scriberetur per heth, seu cheth dicamus, ut in recentioribus, sed per caph; que littera cum maximam habeat similitudinem cum 2, facillima fuit earum commutatio. Hoc autem certo comperi e veteri Auctore Breviarii in Psalmos D. Hieronymo olim adscripti, sic enim ad hunc locum : In Regnorum libro, et in ipso Hebraico Psalterio Abimelech scriptum est; sed quoniam beth et caph apud Hebræos litteræ modico apice distinguuntur, ideo error facilius obrepsit. C. 107, 4. Præter ea quæ afferuntur, addideram: Verbum habent Sedulius ac Tertullianus. Ut hic salvifica pro salvum me fac, ita alibi lucifical, et in Psal. CXLV, legit Hilarius Dominus sapientifical cæcos, ubi Vulgata illuminat. Hodiernas lectiones et D. Hieronymi emendationibus accessisse, illas ab Italica versione Hilarium arripuisse, vix ambigam. 127, 1. Tractatus in hunc atque in subsequentem liber noster non habet, sed ad præcedentis calcem : explicit Psalmus LÛ, incipitPsalmus LVII. C. 152, in 2, inmutantur. 155, 1. et paravit eum, et in eo paravit, plane cum greco καὶ ἡτοίμασεν αὐτὸ, καὶ ἐν αὐτῷ ἡτοίμασεν. D C. 247, 2. quo a Zabulo tentatur. Ita scribitur in codice, atque ita passim occurrit in mss. Zaboli debellatorem præfert idem liber sub finem Sermonis in Psal. LXI. Zabuli progeniem. Zabuli potestatem, at tentaretur a Zabulo, legimus in Hilarii Commentario in Matth. apud Erasmum, Guil. Cave de Script. Eccl. in Commodiano Zabulus, Zacones pro Diacones, vocabula putat Afrorum propria: sed revera nec vocabula hæc sunt diversa, nec longius derivata; sed ut ita aliquando scriberentur, mollities quædam prolationis effecit, quam in hodiernis Græcis animadverti sæpius ζ pro δ enuntiantibus, et ζιά pro διά. Quam autem ab antiquo iis obtinuerit sonus, veteres libri testantur Zabulum sæpe, ut vidimus, præferentes ; et mire confirmat Photius, ubi animadvertit Philostorgium in Ecclesiastica Historia Nadiandum pro Nazianzo scripsisse : Ναδιανδὸν δὲ καὶ Ναζιανζὸν ἐξωνομάζει. Č. 256, 4. Locus Isaia respicitur LIII, 5, pro nobis dolel, et nos æstimavimus eum in doloribus esse. C 256, 5. in Cælis, ut in Græco. C. 285, 1. Nihil hic adnotaveram. C. 329. 1. Oleum exultationis. A in ms. legitur: Annum æterni et beati illius seculi sine Exegi monimentum febre molestius, in ipso scribendi Verumtamen præter diversas bic et sub textu pro- Ipso initio aliquid deesse, spatio relicto librarius deeral couplatur. Ejus ergo hom nis potentia, quem INCIPIT PSALMUS LXIII. IN FINEM PSALMUS DAVID. Exaudi, Deus, orationem meam, dum deprecor ad te: |