PATROLOGIE

CURSUS COMPLETUS

SIVE

BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE
ECCLESIASTICORUM

QUI AB ÆVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTII III TEMPORA
FLORUERUNT;

RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QUÆ

EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICÆ TRADITIONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESIÆ SECULA,

JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM
DILIGENTER CASTIGATA;

DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA; OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUÆ TRIBUS NOVISSIMIS SECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA;

INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA;

CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM
DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA;

OPERIBUS CUM DUBIIS TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;

duobus indicibuS GENERALIBUS LOCUPLETATA ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
UNUSQUISQUE PATRUM IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT UNO INTUITU CONSPICIATUR; ALTERO
SCRIPTURÆ SACRÆ, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN

QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM Librorum scrIPTURÆ
TEXTUS COMMENTATI SINT.

EDITIO ACCURATISSIMA, CÆTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR: CHARACTERUM NITIDITAS,
CHARTE QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPERIS DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PRÆSERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM
AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS AD OMNES ÆTATES, LOCOS, LINGUAS
FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES PRIMA,

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIÆ LATINÆ
A TERTULLIANO AD GREGORIUM MAGNUM.

ACCURANTE J.-P. MIGNE, Cursuum Completorum IN SINGULOS SCIENTIÆ

ECCLESIASTICÆ RAMOS EDITORE.

SANCTI

HILARII

PICTAVIENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIA

JUXTA EDITIONEM MONACHORUM ORDINIS

SANCTI BENEDICTI

E CONGREGATIONE S. MAURI

ET OMNES ALIAS INTER SE COLLATAS,

REPRODUCTA, EMENDATA, SINGULARITER AUCTA.

TOMUS I.

PARISIIS, EXCUDEBAT VRAYET,

IN VIA DICTA D'AMBOISE, PRES LA BARRIERE D'ENFER,

OU PETIT-MONTROUGE.

1844.

TOMI SEPTIMI Col. 200, post extremam notam sup. ple sequentia, quæ excidere, ita ut sic phrasis ultima restituatur: Viden' utriusque operis auctorem nostrum Lactantium? An ovum ovo similius esse potest?

col. 335, lin. 17: Cruterum; leg. Gruterum. col. 30, lin. 5 ab infra quot; leg. quod.

col. 467, lin. 36 ab infra: Suotonio; leg. Suetonio.

col. 478, lin. ult. cxibet; leg. exhibet.

:

col. 501, lin. 6 ab infra: Januam; leg. Janum.

OPERUM QUÆ IN HOC VOLUMINE CONTINENTUR.

Præfatio editionis Maffei.

Epistola nuncupatoria.

Præfatio generalis.

--

col. 502, lin. 25: strunta; leg. structa.

· col. 567, lin. 5 : liv.; leg. Liv.

col. 620, lin. 13: sive; leg. five.

Vila S. Hilarii ex ipsius scriptis potissimum collecta.
Vita ejusdem auctore S. Hieronymo.

Vita ejusdem a Fortunato scripta.

·

De translatione S. Hilarii Petri Damiani sermo.
Selecta veterum testimonia de S. Hilario.
Notitia litteraria in S. Hilarium.
Syllabus manuscriptorum necnon editorum codicum ad quos exacta

et emendata sunt S. Hilarii opera.
Admonitio in commentarium subsequentem.
Sancti Hilarii tractatus super psalmos.
Commentarius in psalmos XV, XXI, XLI.
Commentarius in Evangelium Matthæi.

- col. 674, lin. 19: utpon; leg: upant

-

- col. 682, lin. 11: auspicioux; leg. auspicious.
col. cadem, lin 13 ab infra: eight; leg, eight.
col. 686, lin. 14: Cuards; leg. Guards.***.
col. 688, lin. 18 ab infra: amond; leg. among.
col. 693, lin. 24 fornitght; leg. fortnight.
col. 696, lin. 3: presbyteris; leg. presbyters.
- col. 698, lin. 36 : if; leg. of.

- col. 699, lin. 29 ab infra: wero; leg. were.

――――――

col. 703, lin. 26: Wold; leg. World. sub

col. 655, lin. 38: Chriti; leg. Christi.

col. 652, lin. 25: againsi; leg. against.

col. 656, lin. 27 ab infra: thei had; leg. they had. col. eadem, lin 28 ab infra thei ave; leg. they have.

:

duer; leg. subdued.

col. eadem, lin. 36 : Gunditur; leg. Funditur. col. 707, lin. 46: roud; leg. round.

-col. 708, lin. 12: Mippodrome; leg. Hippodrome.

col. I-XII

9

11

125

184

Ibid.

.199

203

207

col. 800, lin. 8 ab infra : uviddow; leg. widow.— Maximians; leg. Maximian's.

col. eadem, lin. 9 ab infra: Empres; leg. Emperess.

-col. 802, lin. 15: Magno; leg. Magne.

up.

- col. 808, lin. 20 : fet up; leg. set -col. 813, lin. 37: fith; leg. fifth.

col. eadem, lin. 57 : signi; leg. sign.

- col. 815, lin. 4 ab infra : Muxentius es; leg. Maxentius's.

Maximin; leg. Maximin's. col. 818, lin. 10 ab infra : hald; leg. had.

219

221

231

890

917

col. 744, lin. 22 ab infra : Gentill.; leg. Genethl. col. 769, lin. 43: causis; leg. cautis.

col. 789, lin. 16 ab infra: bis; leg. his.

col. 825, Jin. 16 ab infra : souldiers; leg. soldiers.
co. eadem, lin. 26 ab infra: fer; leg. for.
col. 833, lin. 18 ab infra hurch; leg. church.
col. 855. lin. 9 ab infra: oder; leg. order.
cor. 857, ia. 4 ab infra: moneths; leg. months

:

TOMI OCTAVI Col. 392, lin. 17: depe-; leg. depereat. — col. 1355, lin. 33 : cum ; leg. eum.

col. eadem, lin. 35 : scripsisse eis, ut cum excubet; leg. scripsisse, ut cum eis excubet.

EDITIONIS MAFFEI PRÆFATIO.

Cum deprehensum nuper sit S. Hilarii Pictavien- A sis opera in quam multis bibliothecis desiderari, venalia vero in Italia universa vix reperiri, præstantissimus Canonicorum Veronensium cœtus, atque adeo ejus Archipresbyter Joannes Franciscus Musellius, studiorum fautor acerrimus, piarumque ac eximiarum rerum perpetuus auctor, vetustissimis etiam Capitularibus codicibus novam editionem aut augeri, aut magnopere illustrari posse sperantes, ut præclarissimi Patris scripta in hac civitate typis denuo traderentur, constituere. Cum vero eam mihi curam demandare placuisset, viderem, ne quid editio hæc detrimenti caperet; quin si anteriores omnes novo accedente studio, atque iteratis curis supergredi nobis liceret, ut id nequaquam prætermitteretur; ad postremam præcipue, quæ a Benedictinis Maurine congregationis Monachis elaborata est, ne dum inspiciendam, sed quantum ingenii mei tenuitas ferebat, excutiendam etiam ac pensitandam me contuli. Verumtamen illam tam docte, tam diligenter, tam studiose confectam, numerisque omnibus absolutam percipere mihi visus sum, ut ab ea recedendum minime existimarim, et piaculi loco duxerim intermiscere quidquam, laudatæque corum editorum induinferre. Auctor striæ quomodocumque manus propterea fui, ut Parisina plane editio recuderetur ; simul tamen, quod unice nobis superest, quicquid ad eam ornandam ex mss. codicibus nostris erui posset, excerperetur diligentissime atque in publicum bonum emitteretur. Neque enim assentiri profecto possem, ut in hac urbe quoque mos arriperetur eorum typo- C graphorum, qui lucrum papyraceis mercibus aucupaturi, de atramento ac de chartarum plaustris unice sunt solliciti, remque librariam e litteratis hominibus pendere ignorantes, editiones alibi factas nullo studio recudunt, consilio nullo. li scilicet ne de præfatiuncula addenda cogitant quidem, nedum illustrari novis curis, atque augeri veterum Scriptorum Opera salagant; quin cum duo aut tria, titulum exhibentes, de suo proferre verba cogantur, illa ipsimet adjungunt, atque solœco aliquo, si Deo placet, vel lepida quadam ridiculave formula libri frontem insigniunt quandoque ac distinguunt. Deplorandum hoc, et fatale propemodum Italico nomini malum haud ita profecto glisceret, modo qui libros delectu nullo, et audito tantum Auctorum nomine statim redimunt, D sibi caverent aliquantisper, nec quod inconsulto et imperite in hoc genere peragitur, eadem comitate exciperent, ac quod studiose atque utiliter elaboratur.

Jam vero cum duo præcipue in Capitularibus scriniis S. Hilarii codices habeantur, quibus non multas velim ex istius modi reliquiis, quacumque tandem in Bibliotheca superantibus anteponas. eorum descrip

25

exhitionem, ut eruditi seculi genio morem geram, bere pergo. Alter ex illis opus continet de Trinitate. Liber est maximi moduli, singularem tum litterarum, tum membranæ magnificentiam ostentans, figura quadrata, lævi charta ac plerumque subtili, atramento in flavum vergente, scriptura bifida, atque a temporis injuriis intacta : oris late circumalbicantibus. Integræ pagina exemplar vides.

B

Eadem manus, nihil prorsus ab hac amplitudine et scripturæ majestate deflectens, perstat usque ad extremum. Sub finem tres aut quatuor desiderantur chartæ, quapropter nec librarii, nec temporis superest nota; sed quinto aut sexto seculo exaratum codicem indicia persuadent omnia. Antiquitatis gloriam minime ergo codex noster percelebri illi concedit, qui in Archivo Vaticana Basilica custoditur, et velut unice vetustissimus ad hanc diem deprædicatus est : quod enim eum P. Mabillonius dixerit, scriptum esse sub finem seculi quarti aut ineunte quinto, quæ verba P. Cutantius repetit in præfatione, id mero et involuntario lapsu viris doctissimis excidisse patet, cum ad annum decimum et quingentesimum ejusdem collationem revocent : quo constat, sub finem seculi quinti, aut ineunte sexto (Re Dipl. lib. v, pag. 350), enuntiandum fuisse. Verum suspicari me vehementer, hallucinationis, aut erroris quidpiam in judicio de eo codice ad hanc diem lato subesse, aclatitare, nequaquam dissimulo. Quamvis enim e Mabilloniano specimine eximia libri vetustas appareat, non ejusmodi apparet tamen, quæ secundum observationes communiter adhibitas usque eo revocari possit. Testes appello, quicumque in priscis perquirendis codicibus, ac terendis minime perfunctoriam posuerint operam. Liber siquidem de quo agimus ea scriptura constat, in quam sequiori ævo sensim deflexit Romanorum uncialis, solo N majorem ac priscam formam retinente. Illo scribendi genere multi multis in locis reperiuntur codices, quorum quempiam nemo umquam fuit qui in tantam vetustatem assereret. At de adscripta epocha quid dicemus? hæc scilicet haberi dicuntur ad calcem : Contuli in nomine Domini Jesu Christi aput Kasulis constitutus anno quartodecimo Trasamundi regis: quæ quidem verba inscriptionem cujusdam studiosi Mabillonius appellat; vere autem ab illo adjecta sunt, qui codicem, ut mos erat, contulit atque emendavit. Sic ad calcem Virgilii Medicei adnotavit Rufius Apronianus: Legi et distincxi, etc., deinde, Distincxi emendans, etc. Cum ergo in Hilariani codicis subscriptione annum quartumdecimum Trasamundi Regis legerit Holstenius, anno saltem Christi DX scriptum fuisse omnes subinde assensi sunt. Hæc nihilominus opinio multum infirmetur necesse est, ubi animadvertamus verbum