CAPUT. II. Ad quemnam eadem epistola missa sit: quale illius argumentum; et quonam tempore conscripta fuerit. A te semper litteras nostras; tamen nunc et admoneo, et peto, ut quod alias sponte, atque humanissime faeis, etiam petente me facias, ut hac epistola mea lecta, si quod illic contagium venenati sermonis, et pestiferæ seminationis irrepserat, de fratrum auribus, et pectoribus exuatur, et bonorum integra, ac sincera dilectio ab omnibus hæreticæ detrectationis sordibus repurgetur. > 1. At imminet quæstio altera: cui scilicet missa sit hæc epistola. Abest enim id a nostro codice. Episcopum, qui populum regendum paulo ante susceperat, eumdemque catholicum, qui instructionem coram populo legendam ab Hilario poposcerat, indicant ea verba, quæ sub hujusce epistolæ finem occurrunt : Veniam ante omnes (fortasse omnia) a tui populi sincerissima sanctitate orans, ut tua Sanctitas, cui peritior via a Deo, et sanctior comprobata est, in omnibus, in quibus mediocritas mea vel prætermisit, vel inventa melius explanare non potuit, correcta reformare, et supplere dignetur: aut si probaveris, ut est B ria diligenter explicat: ad virtutes quoque assequen 9. Atque hæc quidem epistola propterea majori in pretio habenda est, quod et perraræ inveniuntur in ipsis veterum libris hujus generis litteræ (d), et eæ ipse quæ habentur, incitamenta quidem ad pietatem, virtutemque habent, at mysteria fidei, et dogmata aut prorsus prætereunt, aut brevissime attingunt. Contra hæc utrumque complectitur, fideique myste das luculenter hortatur, et incitat. 3. Quod porro absit a Codice nostro nomen Episcopi ad quem eadem epistola missa est, facit, ut tempus ignoremus, quo ea conscripta sit ab Hilarie : quod quidem tempus facile innotuisset, si nomen Episcopi illius haberemus; novimus quippe annum, quo præstantiores saltem per eam ætatem latini Episcopi (ad quorum aliquem epistola illa missa videtur) Ecclesiarum suarum regimen susceperint. 4. Extremis tamen, quibus Hilarius vixit annis, eamdem epistolam conscriptam arbitror. Etenim studium illud, ac diligentia, quam is impendit in illustrando, et luculenter exponendo catholico dogmate, quo Filii divinitas nobis credenda proponitur, eoque a nobis opusculum cœptum, te petente, et Deo adjuvante perfectum, non habere quod desit, in orationibus tam tuis sanctis, quam omnium fratrum memoriam mei habeas. Atque ea sane verba: cui peritior via a Deo, et sanctior comprobata est, probum innuunt; doctum quoque, aut certe in dicendo, scribendoque aliquoties exercitatum, qui vel sibi minus fidens, vel ad conciliandam fidei suæ, sibique ipsi auctoritatem, vel etiam ut cumulatissimam haberet, quam populo suo traderet, instructionem, eam ab Hilario poposcerat epistolam, in qua et fidei dogmala summatim proponerentur, et dirigerentur ad pietatem mores. Quod quidem mirum non est; in magna enim apud omnes æstimatione erat Hilarius (a), quem eximia probitas, miracula edita, doctrina C vindicando a subdolis Arianorum, ac Semiarianorum non vulgaris, exsilium quod pertulerat, laboresque, quos pro catholica fide toleraverat, et mira adversus catholicae Ecclesiæ hostes constantia summopere commendabant. Aliunde etiam novimus celebriores Antistites ab episcopis nuper electis exoratos litteras ad eos misisse, quibus populi instruerentur: cujus quidem rei exemplum tibi præbet epistola ea, quam Ambrosius Mediolanensis episcopus Vigilio episcopo nuper electo dedit (b) in qua complectitur ea fere omnia, quæ aut perquirere, aut effugere episcopus debet. Nobiliorum porro episcoporum litteras in sacris fidelium conventibus fuisse perlectas cum alia multa testentur, tum id sane liquido ostendit, quod Cyprianus Cornelio papæ scribens his verbis docet (c) Et quamquam sciam, frater carissime, D pro mutua dilectione quam debemus, et exhibemus invicem nobis, florentissimo illic clero tecum præsidenti, et sanctissimæ atque amplissimæ plebi legere : (a) Quanta apud veteres in æstimatione fuerit Hilarius, facile discimus ex iis laudibus, quibus ab iis ornatus est. Consule obsecro quæ hoc de argumento exhibet postrema editio (illa scilicet quam recudimus) operum S. Hilarii, initio præfationis generalis: et rursus selecta veterum testimonia de S. Hilario, quæ clarissimus editor ex congregatione S. Mauri edidit (V. tom. Hil. Op., col. 203, nost. edit.). (b) In editione PP. Benedictinorum XIX ea est: Poposcisti a me institutionis tuæ insignia, etc. (c) In editione Baluzii epist. LV, pag. 186, edit. Venet. explicationibus, eam ætatem innuit, quæ omnes Valentis, Ursacii, aliorumque his affinium machinationes, et malos dolos jam detexerat. Atque in hac quidem opinione confirmor, quum animum intendo ad eas locutiones, explicationesque, quæ ex libris de Trinitate, et ex Commentariis in Psalmos desumptæ videntur conjicere quippe ex ea re commode possumus, conscriptis jam evulgatisque iis, quos diximus, libris, epistolam hanc fuisse ab Hilario conipositam. Atque hanc suspicionem meam comprobant verba illa sub epistolæ finem posita : Et sciant æmuli fidei meæ præstitam rationem, et convenire cum Ecclesia recognoscant: etenim satis indicant dissidium antea exortum Hilarium inter, et Luciferum Calaritanum, vocatamque ab eo in dubium Hilarii pietatem, ac religionem, adeo ut coactus sit Hilarius explicationem librorum suorum texere, illiusque præsertim, qui de Synodis, seu de fide Orientalium inscri (d) Inter Ambrosii epistolas, duas tantummodo invenies, quæ ad hoc genus spectent: nempe secundam ad Constantium, et eam, quam nuper allegavi, ad Vigilium nullam vero inter Hieronymi, nullam inter Augustini epistolas. Ea porro, quae ab Ambrosio ad Constantium directa est, piis quidem instructionibus referta est, at paucissima de Ecclesiæ firmitate, et Scriptura habet : de reliquis vero fidei nostræ dogmatis mentionem vix facit. Ea vero, quæ Vigilio data est, morum instructionem tantummodo respicit, dogmata vero et mysteria fidei ne attingit quidem. bitur. Vide obsecro opusculum, de quo loquimur, ▲ vii de Incarn. cap. 24) propterea a veteribus apquodque Apologetica ad reprehensores libri de Synodis responsa inscripsere PP. S. Mauri (pag. 521 tom. u editio. Veron.). 5. His positis, manifesto vides, quam excellens sit epistola, quam evulgamus, quippe quæ plurima, eaque valde præstantia continet documenta ab eo conscripta, qui Magister Ecclesiarum (Vide Cass. lib. pellatus esse videtur, quod non modo exemplo, multorumque librorum scriptione Arianis obstiterit, verum etiam quia Episcopos ipsos, ideoque populos eis subjectos epistolis suis instruxerit; eaque ratione per profectus aliorum creverit (a). At satis prælocuti jam sumus. Ecce itaque Epistolam ipsam. SANCTI HILARII EPISTOLA SEU LIBELLUS. (Numeri annotationes ad calcem epistolæ subjectas indicant.) C per Sermonem fecerit, animaverit, et confirmaverit 24. Unum esse baptismum 25 quo homines regenerantur in Deo 26. Credendum etiam resurrectionem mortuorum in eadem carne 27. Judicium futurum Dei, quo secundum facta hominis vel malis pœnæ rependantur (Codex ms. habet repnentur), vel bonorum operum destinata præmia tribuantur 28. Tanta est differentia Judæorum convertentium, et gentilium credentium 29: Quid sit 30 Deus, aut qualis, et quantus; quis esset, et qualis filius Dei, et quis Spiritus Sanctus Tres enim unum sunt. I. Davi 11 gloriosus 2 in Psalmo (Ps. xvш, 5) sic В de esse Spiritum Sanctum, 23 qui cuncta, quæ Deus dicit 3: In universam terram exivit sonus eorum, et ad terminos orbis terræ verba eorum. Ex hoc igitur intelligi datur, sono ante præparato, id est Fidei principiis, posse ad intima et perfectiora fidei perveniri, ne rudimentis vacillantibus dicatur nobis Domini voce increpantis (Luc. xvi, 10): Si in modico fideles non fuistis, quod majus est quis dabit vobis? Sed quia video certam esse formam, quam egredi non licet, differentiæ inter Judæos, et Græcos, id est Gentiles 4; prius differentiam edisseramus (Codex ms. habet; disseramus): Judæis enim nihil aliud ad veritatem fidei credendum existimo, nisi Jesum Christum filium Dei per ipsum salvari et genus Israel, et Gentes etiam baptizari in nomine ejus 5 reliqua enim sciunt per legem et Prophetas. At vero gentiles, quibus verus, et major est labor 6, tali admittendi, et docendi sunt ordine 7. Et primo quidem ut ab Idolis, et ab omnibus voluptatibus hominum totis præcordiis recedant : ut amputatis et evulsis radici. tus malis, bona possint et religiosa pectoribus seminari 8: hoc est, unum Deum credere; ipsum timere 9. Deinde scire, quod cuncta ipse fabricaverit : et universa mundi vel quæ facta sunt vel ipso jubente, et volente, et faciente constiterint 10. Esse corpus Scripturæ quod autem lex vocetur atque Prophetæ 11 quid hoc indiget 12: quod quidem per homines scriptum sit, non ab hominibus 13? Spiritus enim Dei, qui omnia seit 14, inspirabat homines sanctos qui loquerentur 15, aut qui destruerent pravitatem, aut qui ædificarent fidem, aut spem erigerent, aut judicium comminarentur, aut promissa servarent 16. Deinde credendum illis, Jesum Christum filium Dei 17, per quem cuncta Deus fecerit, et sine quo nihil est factum 18, per quem in principio Sermonem 19, id est rationem 20 universitatis accepimus, apud Deum fuisse. Sic enim gloriosus Evangelista Joannes initiat 21 dicens (Jo. 1) : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt; et sine ipso factum est nihil 22. Dein (a) Hilarius vir virtutum omnium, atque ornamentorum; et sicut vita, ita eloquentia insignis; qui et magister Ecclesiarum, et sacerdos, non per sua tantum merita, sed etiam per profectus crevit alio D II. Sane illud scire convenit prudentiæ vestræ nos de Deo hæc (Codex ms. habet hoc) loqui et posse et scire, quæ aut ipse de se apud homines voluit sciri, aut ea ad quæ homini, permissu ejus, licuit accedere. Non illum in terris quærat homo, aut inter figmenta componat, ne cui similem credat 31: Deum enim vera fides ita semper exposuit: Non natum, non factum 32, incomprehensibilem 33, inextimabi. lem 34, invisibilem 35, et impassibilem 36: Et ideo solum verum Deum 37, qui quædam generaverit 38, quædam fecerit, disposuerit, ordinaverit 39, exornaverit 40. Optimum, justum mandare Judicem 41. Et ideo inexcusatus est omnis homo, qui factorem suum non agnoverit 42 in tempore agnitionis 43, habiturus post exitum Judicem justum : qui non suo tempore converti se putaverit: sed ex præterito 44. Hæc fas est de Deo credere 45. Hæc qui crediderit, abstinet se ab omni injustitia 46. Bona et justa operatus æternam requiem habebit in vita 47. III. Habentem 48 Filium: non statim ut homines procreati sunt, ita dicere me æstimes generatum 49; sed ut decet de Deo credere, et Deum filium habere ex se quidem natum 50 non divisa ejus substantia, nec majestatis ejus divisa substantia; ac per hoc passibilis videatur 51. Nec de ore sermonem nostri similem esse prolatum : ut litteris et Syllabis constet: nec filius Dei compositus, ac per hoc dissolubilis teneatur 52. Nec ex nihilo, sicut reliqua facta sunt, ne rum ; et inter procellas persecutionum ita immobilis perstitit, ut per invicta fidei fortitudinem etiam Confessoris ceperitdignitatem. Cassian. lib vn de Incarn. cap. 24. sasse et desiisse credendum est post mundi fabricam : cum Dominus loquatur et dicat: ‹ Pater meus usque nunc operatur (Joan. v, 17) 76. Otium illi vel antea, vel postmodum requiem illi assignat quisquis illum infatigabilem nescit : et ignorat quod nihil illi semper acciderit, sed semper sit 77: quod græca lingua. YσTITE Vocal: et in omnibus semper sit spiritus perfectus 78. similis et æqualis et cæteris, qui facti sunt 53, jun- A turæ suæ idem nativitatis initium sumpsit, aut cesgeretur: sed sicuti ipse scit qui generans, et ipse qui generatus est ipso Domino in evangelio dicente: Nemo novit Patrem nisi Filius: neque Filium quis novit nisi Pater (Matth. x1, 27). Item in Scripturis legimus Mysterium meum mihi : mysterium meum mihi (Isa. xxiv, 16) 54. Et re vera absconditum esse decet de generatione illa, in qua nullus interfuit nec momentum quidem temporis 55. Ante sæcula enim, et antequam suspicari quis auderet, natus est filius Dei sine temporibus 56: quod græca lingua Achronos dicunt 57; semper enim filius, quia semper pater 58: nefas est enim Deo aliquid assignare postmodum, quod ante non habuerit cum Deus semper perfectus sit 59. Ut etiam quod propter nos postmodum fuerit fabricatum 60, apud illum jam fuerit et si B dit 80? Quantam etiam claritatem putamus esse in non in substantia, plena dispositione 61: Non minus enim erat impotens simul omnia facere 62, sed ut ordinata et gradatim disposita universa pro suo gradu et honore obsequerentur; et ne passiva et nulla inter se antiquiora inhonorifica permanerent 63. Nam si quæ nostri causa a Filio Dei nativitas suscepta est, incomprehensibilis est, non nudata mortalibus; quanto magis 64 illa, quæ nulli nisi Deo Patri et sibi soli est cognita? Nam Gabriel angelus ad Mariam ita loquitur sicuti Evangelista testatur: Spiritus Domini superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi ( Luc. 1, 35). Quod obumbratur, absconditur nec omnibus notum est. Ergo si hæc nativitas, quæ nostri est causa deposita (Legendum videtur: disposita), nobis incognita est: quanto magis illa quæ a nobis longe remota est 65? Et quid dico a nobis, et non ab omni cœlesti creatura 66? Sufficit ergo hoc, quod vidimus, quod divinitas nosse nos voluit. Nec ultra cognitio porrigenda est, ne sacrilegus unusquisque teneatur, quisquis concessos (Codex ms. habet concussus) terminos fuerit cognitionis egressus 67. IV. Christum igitur accepimus 68 Dei Filium initio 69 Sapientiam (I Cor. 1, 24, Dei virtutem, et Dei sapientium) veram 70; Sermonem, id est rationem 71, spiritum (Joan. iv, 24, Spiritus est Deus, etc.), viam (Joan. xiv, 6), lucem ( Joan. 1, 9, et rursus III, 19), brachium (Is. LIII, 1, et Joan. xn, 38, Et brachiuuu Domini(a) cui revelatum est ?) fortitudinem, (b) virtutem (I Cor. 1, 24), veritatem(Joan. XIV, 6), panem(Joan. vi, 35, 48), vinum (Matth. ix, 17, et Joan.xv, 1, etc., Ego sum vitis vera), Vitam (Joan. 1, 4, el xiv, 6, et alibi sæpe), Ostium (Joan. x, 1, 2, 7, 9), pastorem (Ibid., 11, etc.), et alia plurima 72, quæ propter homines sunt 75 et omnes in illo vivunt 74: quæ unusquisque processu temporis Scriptura edocente perdiscet 75. Si igitur Dei Filium cognitum confitemur per ipsum Deum Patrem scimus et sæcula visibilia, et invisibilia condidisse: Non enim fas est ex Deum operatum credere, ex quo mundus geni (a) Quod plurimi ad Christum referunt. Vide Calmet in locum hunc. (b) Vide Calmet in superiorem locum. C V. Esse igitur plurima quæ per Filium fecerit 79: quorum aut sola nobis nota sunt nomina, aut nec ipsa sunt cognita. Quanti enim sunt throni? quantæ potestates? quantæ dominationes? quanti principatus? quanti spiritus? quanti Angeli? quæ nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis adscen invisibilibus, nec extimare possumus, cum in his quæ nobiscum sunt, admiranda sint omnia 81. Inter omnia enim etiam mundus, quem conspicimus, per Filium fabricatus est 82. Et quidem lucem, qua cœtera fierent perspicua, esse jussit, et fecit: cui diem nomen imposuit (Gen. 1, 3, 4). Tenebris noctis addidit nomen (Gen. 1, 5). Deinde firmamentum, quod inter aquas depulsaret, ostendit: quod Cælum voluit nuncupari (Gen. 1, 6, 7): neve terrena 83 visu cœlestibus miscerentur: sed esset quod inter humana et divina discerneret. Jam enim ex nihilo materias ipsas, ex quibus omnia fierent elementa, condiderat. Post hæc aquas in unum congregari et convenire præcepit ut Arida monstraretur (Gen. 1, 9). Nec quæque sunt privata nominibus. Nam congregatas aquas vocavit mare (Gen. 1, 10), separatam aridam terræ vocabulum voluit possidere (Gen. 1, 10). Sed hæc minus instructa videbantur. Benignam itaque fœcunditatem his addidit, et decorem (Gen. 1. 11 seq.). Et miro modo illam primo generare præcipiens, quæ novissime fuerat fabricata 84, Non ordinem turbans, out ignarus facturæ suæ: sed voluit postremum habere primum aliquid, ne in omnibus jaceret extrema §5, et primis secunda conjunxit, ne prima inferiora contemnerent 86. Sic Dei filius Deus artifex Patre jubente moderatus est 87, ut ordinem mutando, dispositionem melius ordinaret. Namque terras omnia pabula, lignaque cuin suis seminibus redivivis imperavit educere (Gen. 1, 11, 12), coelumque luminariD bus, id est Sole, et Luna, et Stellis ornavit (Gen. 1, 14), quibus aut diei, aut noctis fines ostenderet, aut signis rusticos, aut nauticos erudiret (Ib. et vers. 16). Maria quæque inclusa in terræ limitibus (Job. xxxvIII, 8, etc.) sua animalia procreare mandavit (Gen. 1, 20, 21): anima videlicet ipsas materias animaverat, ut nascentibus postmodum animantibus animas commo. darent 88. Sed quo fœcundiorem faceret (Codex ms. habet fecerat) terram (Gen. 1, 24, 25), post pabula, post ligna fructifera, post universa semina, quadrupedum genus, ferarum, et serpentium viva om: ia et animata jussit ejicere (Ibid.) 89. Nec mora in his omnibus: 90 quippe quum Deus Pater jusserat, Fi» Bus virtus ipsa sine recrastinatione imperium capara sebat : nam cum jussione et opus adstabat 91. Sed A generaverat, universum hominum genus secum ad quoniam multum intererat subfœcundare terrena 92, et mortem usque perduxit 112. Non defuturus tamen bonus, vel justus: quoniam quidem liberum erat et postmodum natis non delinquere, et Deus non cessabat quotidie commonere 113. Tunc divina bonitas, et paterna pietas larga multipliciter providebat primo quidem per Justos Patriarchas: deinde per Moysen, et Prophetas 114. Sed omnes hi in Adam moriebantur 115. In novissimis temporibus, ne in totum Diabolus triumpharet (nam hoc illi nomen est, postquam homini invidit) 116, et ne homo post tempora damnationis impleta contra misericordiam Dei diu teneretur in pœna; salutem, quam sola miseratione merebatur, accepit 117. Deus namque pater omnipotens Filium suum Jesum Christum Deum ac et post divina, humana deerant; hominem fecit, qui non totus esset e cœlo, nec tamen de terra totus 93 iterum nasceretur 94: quippe corpus ex omni limo terræ formavit (Gen. 11, 7) 95, spiritum concessurus e cœlo (Ibidem) 96 et cum omnia jussione Patris Sermone obsequente formata sint 97, in hominis fictione etiam ipse Pater fabricator accessit 98, ut ad immortalitatem non præscriberet terra, si immortales manus constituerent hominem 99. Concessit etiam ut homo Dei imaginem portaret in terris 100, daturus postmodum similitudinem, si imago servaretur illæsa 101. Ad imaginem non putes esse formam hanc ho minis exteriorem factam. Absit. Quis enim credat Deum, ad cujus imaginem factus est homo, habere B Dominum nostrum misit, per quem cuncta condidealiquam partem, quæ non audiat, quæ non videat, quæ non omnia operetur? Hominis enim exterior forma non undique videt, non undique audit, non undique potens est. Deus autem fotus lux, totus oculus, totus auris, totus manus est potentissima 102. Ergo mentiuntur Scripturæ? Absit. Sed esse in homine quiddam interius, quod Homo quidem et ipse vocetur, Apostolus Paulus nos instruit dicens: Et si exterior noster Homo corrumpitur, sed interior quotidie renovatur (II Cor. iv, 16) 103. Ilic est ad imaginem Dei factus: quem vou (id est mentem) vocamus: qui Deo possit similis esse tunc, quando impassibilis 104 dum inconcussus, dum beatus et sanctus, et sine fine (sine fine, usque in finem, aut, si vis, sine infidelitate, vel in fide) fuerit C comprobatus 105. Liberumque arbitrium, et capacem animum dedit non sine lege vivendi 106, ne magnus et solutus a lege, animantibus omnibus æquaretur : addita comminatione post legem, ut, si servaret legem, in æternitatem veniret; si non servasset, mortem sibi pareret, amitteret et salutem (Gen. 11, 16) 107.Est autem hominis facti nomen Adam (Gen.1,19). VI. Sed quia in omnibus animalibus ad procreationem sexus uterque processerat (Gen. 1, 22 et seq.): bomini quoque provisum est, ut et ipsi propter generationem mulier pararetur (Gen. 1, 27; II, 20, 21, et seq.) et facta est, sicut Scriptura testatur: quæque Heva (Gen. 1, 20) nomen accepit 108 quam æquæ legis præscriptio nec a mercede, nec a supplicio separabat 109. Sed postquam uni- D versa Deus per Sermonem suum (id est Filium) perfecta atque exornata vidisset; omnia quæ cum homine erant, ipsius tradidit potestati (Gen. 1, 28). Cui cum omnia tradita videret Lucifer, homini miserandus invidit (Gen. 1, 1, etc.). (Nam est et ipsis non peccare liberum, et licitum, si jussa servaverint, in beatitudine permanere). Dei legem et jussa per mu lierem transgredi persuasit (Gen. m, 1, et seq.): ut reus homo mandatorum fieret Dei, et in sententiam caderet (Gen. 11, 17) 110. Ejectus est igitur in bunc mundum (Genes. I, 17 et seq.): nam in Paradiso, dum sine peccato fuisset, habitabat (Gen. 1,23) 111. Sed quia post transgressionem homines rat ne hoc quidem sine illo fieri passus 118. Nec tamen quisquam idoneus erat, qui hominem patienter tolerare (Fortasse legendum est tollere, de potestate scilicet dæmonis ) posset, aut nosset, aut potestates hujus mundi et harum tenebrarum quisquam poterat superare, aut mortem vincere, inferna reserare, virtutem, et potestatem peccati eradicare penitus, et delere, nisi Filius Dei, qui in factura hominis particeps cum Patre fuerat, qui et se posset in homine celare, et hominem cuni Deo mixtum virtutes perficere, et exhibere 119 per hunc deletis nostris chirographis peccatorum (Coloss. II, 14) ad Deum Patrem pacati, et Dei filii facti (I Joan. i, 1) possemus accedere 120. Mittitur igitur Dei filius, et hominem latenter intravit (Luc. 1): Non quo metueret quemquam qui erat omnium dominus; sed ne Diabolus ad hominem, qui Deo mixtus erat, timeret accedere et minus prostratus Diabolus ab homine videretur, si sine accessu, et certamine vinceretur 121. Ex Virgine igitur Spiritu Domini superveniente, et virtute Altissimi obumbrante (Luc. 1, 35), secundum hominem Christi Nativitas celebrata est, et omnes transegit ætates, ut omnes fere discerent Deum 122: hæc omnia esse in lege et Prophetis ante prædicta, ut res mira omnibus, incredula non fieret subitatione et præteriti, quibus hoc inspicere oculis non contigit, si sperarent sine dubio in adventu ejus, qui prædicabatur, a contagio possent æternæ mortis evadere 123. Sic igitur in terris visus est Deus tantus ac talis filius Dei, quantum vel qualem illum humanitas posset aspicere. Nam qui in monte majestatis, et bonitatis suæ speciem tribuens exhibuit Apostolis, cum facies ejus splendificaret (Matth. xvII, 1; Luc. ix, 29; II Petri 1, 17), ut virtus solis processisse videretur, vestem autem ita gestaret, ut nive candidior videretur; et tamen jam eruditi, jam docti, jam sancti claritatem non potuerunt Jesu sustinere discipuli, ejus scilicet qui universorum hominum vitia ac peccata adhuc curanda susceperat (Joan. 1, 29). Quid si Deus tantus venisset, ut claritatem, et potestatem hominibus ostenderet? Forsitan omnis creatura invalida et casura succumberet. Sed salvare venerat filius Dei 124. Ita homo parto corpore, Deus in potestate (Joan. 1, 1, etc.) docebat ut magister (Joan. xm, 13), per- A Deus, meliusque elegerit ut sapiens et præscins, factum hominem æternum esse, quam non esse. Quod si melius putes non esse, in compendio habuerat, antequam fecisset 137. Quod autem æternus sit homo, qui fit ex corpore et anima, Scripturæ plurimis locis docent nos sed pauca ad exemplum ponam. Salomon clamat dicens (Sap. 1, 2): Deus condidit hominem ad immortalitatem 158. Nec immerito in Genesi prohibetur post peccatum homo ad arborem vitæ accedere, ne viveret in æternum (Gen. 111, 22) utique ut immortalis perseveraret 159. Quis? nisi homo qui immortalis a Deo factus fuerat, et immortalitatem corpus non capiebat 140. Sed credo hoc movere lectorem, quod homo a vite ligno prohibebatur a Deo, ignorans et in hoc homini esse provisum : jam Benim erat in transgressione. Ante ergo hanc mortem, quæ a Deo pro remedio hominibus attributa est, et qua per separationem corporis et animæ fit finis et evulsio peccati, si ad arborem vitæ accessisset; quia necesse fuerat communicatione vitæ fieri æternum, in immortali homine necesse erat perpetuum permanere peccatum 141. Ergo et hoc consulte (fortasse consulto), et utiliter homini provisum est, ut amputato interventu temporariæ dissolutionis vera factura Dei, excluso malo excitetur in vitam 142. Ergo semper homo 143. Sed cur morimur in hoc mundo? Superius comprehensa est ratio : non interire hominem, sed separari 144: Nec assumere materias hominem, ex quibus corpus est fabricatum: sed ad resurrectionis diem judicium reservari 145. Fas enim non est, ut aliquid desit Deo judicanti, cum certum sit Dei judicium post finem hujus ævi destinatum 146. Nam hoc quoque insinuandum est: et expingi necesse est totum hominem: quoniam omnes aut in virtute invenientur esse, aut in crimine. Et hoc competit, ut remunerentur qui bene gesserunt secundum voluntatem ejus, et mali æternis suppliciis destinentur. Unde nos appetamus præcepta legitima, et vitemus adversa, u obsequentes præmia consequamur 147. suadebat ut frater (Matth. xxvII, 10), efficiebat ut VII. Sed quia jam mentionem fecimus Spiritus ctum, per quem universa, quæ postmodum fierent, et inspiraret, et sanctificaret, suæ substantiæ (fortasse addendum communicatione)..... 135. Tamen.... tres unum sunt, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus 134. Deinde credendum, unum esse baptismum, quo homines purificati, et Dei filii facti in fide consignentur; quo universa vel nativitatis, vel erroris veteris hominis delicta purgarentur : In quo non corporis deponuntur sordes: sed conscientiæ puræ interrogatio est bona in Deum de resurrectione Jesu Christi (I Petri in, 21) 135. VIII. Post hæc ordo exigit credere resurrectionem mortuorum in eadem carne 136. Constat enim, nec fas est aliud dicere, quod et sapiens et præscius sit D IX. Nunc ergo 148 de persona tractemus. In persona duo sunt obtinenda Pauper et Dives. Et divitibus quidem hujus sæculi præcipiendum est (1 Timot. vi, 17): Non altum sapere: nec sperare in incerto divitiarum suarum, sed in Deo vivo, qui præstat nobis abundanter omnia ad fructum boni operis : divi tes esse, sed in bonis factis communicatores esse : thesaurizare sibi bonum in futurum: ut apprehendant, quam bona est vita. Deinde scire debent non ideo acceptas esse, et habendas divitias, ut his solis beatitudinem se habere confidant, ut male utantur illis. Et ne despiciant pauperes, neve ministerium malitix, aut instrumentum divitias libidinis computent, aut propter se sibi traditas, aut se nunquam illas amissaros existiment. Postremo sciant, se dispensatores gratiæ Dei constitutos a Deo; ut et in distributione voluntas recta eorum, vel prava noscatur 149: ut sciant magis sibi accessisse per abundantiam, nisi sapientes fuerint, tentamenta potiora. Discant erogare divitias. Sed ad comparationem immortalitatis |