per corpus omne divisos, per quas discurrens hu- A viventium multitudine, unumquodque animal in sui mor, et sanguis, universa membra succis vitalibus irrigaret; et ea viscera, formata in eum modum, qui unicuique generi ac loco aptus fuit, superjecta pelle contexit, quam vel sola pulchritudine decoravit, vel setis adoperuit, vel squamis munivit, vel plumis insignibus adornavit. Illud vero commentum Dei mirabile, quod una dispositio, et unus habitus, innumerabiles imaginis præferat varietates. Nam in omnibus fere, quæ spirant, eadem series et ordo membrorum est. Primum enim caput, et huic an nexa cervix. Item collo pectus adjunctum, et ex eo prominentes armi, adhærens pectori venter. Item ventri subnexa genitalia. Ultimo loco femina pedesque.

Nec solum membra suum tenorem ac situm in omnibus servant, sed etiam partes membrorum. Nam in uno capite ipso certam sedem possident aures, certam oculi, nares item, os quoque, et in eo dentes, et lingua. Quæ omnia cum sint eadem in omnibus animantibus, tamen infinita et multiplex diversitas figuratorum est; quod ea quæ dixi, aut productiora, aut contractiora lineamentis varie differentibus comprehensa sunt. Quid, illud nonne divinum, quod in tanta

genere et specie pulcherrimum est? ut si quid vicissim de altero in alterum transferatur, nihil impeditius ad utilitatem, nihil deformius ad aspectum videri necesse sit ut si elephanto cervicem prolixam tribuas, aut camelo brevem; vel si serpentibus pedes, aut pilos addas, in quibus porrecti æqualiter corporis longitudo nihil aliud exhibeat, nisi ut maculis terga distincti, et squammarum lævitate suffulti, in lubricos tractus sinuosis flexibus laberentur. In quadrupedibus autem, idem opifex contextum spinæ a summo capite deductum longius extra corpus eduxit, et acuminavit in caudam, ut obscœnæ corporis partes, vel propter fœditatem tegerentur, vel propter teneritudinem munirentur, ut animalia quædam minuta et nocentia moB tu ejus afcerentur a corpore: quod membrum si detrahas, imperfectum fit animal, ac debile. Ubi autem ratio, et manus est, tam non est id necessarium, quam indumentum pilorum: adeo in suo quæque genere aptissime congruunt, ut neque nudo quadrupede, neque homine tecto excogitari quidquam turpius possit.

Sed tamen cum ipsa nuditas hominis mire ad pulchritudinem valeat, non tamen etiam capiti congrueVARIORUM NOTÆ.

Per quas. Sic reposui ex mss. 2 Bon., 2 Reg., 2 Colbert., Tax., Baluz., Marm., Clarom. a secunda manu, et editis quinque. Recte ut puto, referendo ad venas; nec male, per quos in decem vulgatis, si C referas ad rivos. Mss. decem cum edit. Rom. per quæ. Setis adoperuit. Reimm. prave, satis adaptavit. Betul. operuit. Lib. vn, c. 27: adoperta.

Insignibus. Deest in ms. Bov.

Imaginis. Mss. 7 cum edit. Is. habent imaginis. 1 Colbert., imagines, mendose. Ceteri mss. et excusi, animantium. Quid si legas, innumerabiles imaginum præferat varietates. In plerisque enim codicibus est animantium, forte pro imaginum; et legitur infra, multiplex diversitas figuratorum est.

Præferat. Ita restitui ex 7 editis omnibusque mss., dempto uno Regio, in quo, sicut in decem vulgatis, est perferat; in 1 Colbert. proferat.

Eadem series et ordo membrorum est. Phrasis est Lactantiana, quæ simili gaudet. Infra cap. 10 : pedes duo et item manus. Alius dixisset, et idem ordo membrorum... et duæ item manus.

Subnexa. Mss. 2 Bon. subnixa.

Femina. Nullus dubito, quin sic scripserit Lactantius quis enim femora, vocem nulli non notam (quæ novem rec. mss. et editorum est) mutasset in femina, quod est 3 Reg., 2 Bonon., Cauc., Tax., 1 Colb., Baluz., Brun. In Marm. et Clarom. est femoralia, corrupte. Vide quoque feminum.... longitudo, infra, cap. 13, paulo post initium.

Solum. At in ms. Bov. sola, idque satis apte.
In eo. Scite quamplurimi mss. vetustioresque editi.
In 5 mss. rec. et editis 10 in ore, ingrata repetitione,
siquidem modo præcessit, os quoque.

Figuratorum. Ita ex mss. 4 Reg., 6 Colbert., 4
Oxon., Coth., Lips., Clarom., Em., Cantab., Marm.,
Brun., vetustioribusque editis reposui; in 2 Reg. et
Baluz. multisque vulgatis est figurarum.

In sui genere et specie. Restituimus sui, ex vetustioribus editis et mss. 6 Reg., 5 Colbert., Cauc., Pen., Ultr. et 1 Bon. antiq. in quo est in sui generis specie. In 5 rec. et in cunctis ferme vulgatis, in suo genere et specie. Deest copula in 3 mss. et 2 editis.

Nihil impeditius ad utilitatem, nihil deformius ad as

pectum. Lactantius sæpe ejusmodi adjectiva ita ponit. Hoc libro, cap. 8: Ad speciem nullus est perfectior numerus. Ibid. : quo nihil ad speciem fœdius, ad usum inutilius; cap. 10: Ad usum digitorum tractabilis ; ibid. Illud ad usum miris modis habile; de Ira, cap. 10: Quo nihil potest esse nec dispositius ad ordinem nec aptius ad utilitatem, nec ornatius ad pulchritudinem, nec majus ad molem. BUN.

Exhibeat. Legitur apud Buneman. exigebat; et ille sic rationem reddit hujus variantis. Exigebat. Sic edo ex Bon., Tax., Isæo, quod Spark. et Heuman. comprobant. Reimm. et reliqui, exhibeat, quod valeret idem quod supra, præferat. BUN.

Maculis terga distincti. Græcismus est, distincti quoad terga attinet.

Squamarum lævitate suffulti. Cellarius dubitat an sincere. Sic vero omnes, in quibus meliori orthographia Parrh., Betul. et Torn. 1587 squamarum lævitate, per a. Sic de Ira, cap. 10, lævitudo, ut hic, levitate in lubricos tractus. Sic Plinius, lib. 1, cap. 3, lævitate lubricum corpus serpentibus tribuit. Nec suffulti debet esse suspectum. Noster cap. 2, suffulta ungulis.

BUN.

D
Acuminavit. De hac voce consule Savaronem, qui
plura exempla collegit ad Sidon. lib. vi, et ad lib. VIII.
Si detrahas. Sic reposui ex omnibus mss. et 5 edi-
tis. In undecim vulgatis est, si detrahes.

In suo quæque genere. Ita emendavi ex mss. Bon., 4 Regiis, Em., Brun. et edit. Rom., Graph., Betul., Tornes., Soubron., 2 Paris., Is., Cellar., Walch., approbantibus Betuleio et Francio. In cæteris legitur quoque.

Possit. Correxi ex mss. et omnibus fere editis. In 5 vulgatis rec. habetur posset.

Sed tamen cum. Additum Sed, ex mss. 2 Reg., 2 Bonon., Tax., 2 Colbert., Baluz., Clarom. a secunda manu, et editis quinque. Cæteris deest. Sed cum lamen ipsa nuditas hominis, etc. Hinc forte, quod statuæ nudæ Græcis placuerint, quia illi nihil velant. Plin. XXXIV, 5: Placuere, inquit, et nude, tenentes hastam ab epheborum e gymnasiis exemplaribus, quas Achilleas vocant. Græca res est nihil velare. Romana ac militaris thoracas addere. Et hanc nuditatem in signo senis

bat; quanta enim in eo futura deformitas esset, ex A rumque membrorum, quae in corpore aperta, ant

VARIORUM

Aul in figuram pilei. Sic reposui ex mss. 4 Reg., 4 Colbert., 4 Oxon., Marm., Brun. multisque editis; in D 2 Bonon., 2 Reg., Tax., Erasm., Clarom., Baluz., pitæ, sed vitiose. In 3 ed. rec. pili.

Alicubi effusus, alicubi retractus. Sic restitui ex 2 veterrimis mss., 1 Bonon., Cauc., edit. Is. et quibusdam aliis impressis. In cæteris bis alibi; in nonnullis infusus. Heumannus tamen putat esse legendum alibi effusus, alibi retractus pro cujuslibet, etc.

Cujuslibet. In ms. 1 Bonon. antiq., cujusque. Vallata. Editi omnes, vallata, ut cap. 10: Palpebræ... pilis in ordine stantibus vallatæ. Bun.

Incredibile, quantum conferat. Lips. 2, male, confert. Addo ex Cic. 11 de Natura deorum, cap. 59 : Incredibile est... quanta opera machinata natura sit. BUN.

Totius operis ratio. Genuina lectio petita ex mss. 2 Bonon., 2 Reg., 4 Colb., Tax., Ultr., Baluz., Brun. In 7 rec. et editis est, corporis. Verum utraque lectio recta videtur.

Habitus. Id est, conditionem, rationem, formam. WALCHIUS.

fastigium naturali veste texisset, priorem partem, A exceptam per cavos sinus, et repercussu retentam quæ dicitur facies, necessariis membrorum ministe

riis et instruxit pariter et ornavit.

foramina ipsa cohiberent illis similia vasculis, qui-
bus impositis solent angusti oris vasa compleri.
Eas igitur aures (quibus est inditum nomen a vo-
cibus hauriendis, unde Virgilius :

Vocemque his auribus hausi;

Ac primum, quod oculorum orbes concavis foraminibus conclusit, a quo foratu frontem nominatamı Varro existimavit; et eos, neque minus, neque amplius, quam duos esse voluit, quod ad speciem nullus est perfectior numerus, quam duorum: sicut et aures duas, quarum duplicitas incredibile est quantam pulchritudinem præferat, quod tum pars utraque similitudine ornata est, tum ut venientes altrinsecus voces facilius colligantur; nam et forma ipsa mirandum in modum ficta, quod earum foramina noluit esse nuda et inobsepta, quod et minus decorum et utile minus fuisset, quoniam simplicium cavernarum angustias prætervolare vox posset, nisi B flexibilem firmitatem. In his audiendi tantum offi

aut quia vocem ipsam Græci «ůdy vocant, ab auditu, per immutationem litteræ, aures velut audes sunt nominatæ) noluit Deus artifex mollibus pelliculis informare, quæ pulchritudinem demerent pendulæ atque flaccentes, neque duris ac solidis ossibus, ne ad usum inhabiles essent immobiles ac rigentes: sed quod esset horum medium excogitavit, ut eas cartilago mollior alligaret, et haberent aptam simul et

VARIORUM NOTÆ.

Hipparchus et Heraclitus, ex igni; Hippon et Thales, ex aqua, etc. Cie. Tuscul. lib. 1, Zenoni Stoico animus ignis videtur. Et de Nat. deor. lib. 1: Omnia Stoici ad igneam naturam referre, Heraclitum, opinor, secuti. Sic etiam Ennius in Epicharmo a Prisciano lib. vi, prolatus :

Terra corpus est; at mentis ignis est. Virg. Æneid. lib. vı :

Igneus est ollis vigor, et cœlestis origo.

Hinc etiam delirium illud, de quo Servius ad lib. 1 Æneid. Grave esse perire naufragio, quia anima est ignea. GATAKER.Hinc veteres extingui, pro mori, dixerunt, et extincto calore, occidimus ipsi, ait Cicero, de Natura deorum, lib. 11, cap. 9.

Et instruxit pariter, etc. Sic omnes. Vide not. ad lib. iv Institut. cap. 1. Hic addo Ovidii lib. iv, Trist. 2,13:

Et pariter matres, et quæ sine crimine castos
Perpetua servant virginitate focos.

Sulpicius Sever. Vit. Martin. cap. 9: Et ostensus pa-
riter et destructus est inimicus. BUN.

Quod. Rejicitur ab Heumanno juxta editiones 1472, 4478, 1497, 4513.

Conclusit. Mss. 1 Bonon. antiq. et Sangerm. inclusit.

A quo foratu. Ita mss. et editi. Legere mallem cum Francio, A quorum foratu.

Duplicitas. Iterum cap. 10: Duplicitate. Walchius, quis, inquit, præter Lactantium vocem hanc posuerit, nescio. Ego quidem illam legi in Tertull. lib. v adv. Marcion., cap. 11 : Cum duplicitas earum inter

cedit. BUN.

Pulchritudinem præferat. Id est, præ se ferat, quod in multis vulgatis est; in cunctis autem mss. et vetustioribus editis præferat, ut apud Plinium lib. 1, epist. 22, qui sapientiæ studium habitu corporis præferunt. Ex CELlario.

Noluit esse nuda. Sic legunt Janus, Guillelmus et Isæus. Mss. 2 rec. cum editis Rom. et Paris., voluit, vitiose. In cæteris noluit.

Inobsepta. Reimm., prave, inobcepta. Ven. 1497, inobsepta. Nondum hoc adjectivum inobseptus ex aliis observatum. BUN.

Angustias prætervolare vox posset. Mss. 2 Reg., 3 Colb., Baluz. multique editi addunt et spargi, quas voces delevi, velut inutiles et sensum depravantes. Absunt autem a cæteris mss. ac vet. edit. Rom.

Exceptam. Ita restitui ex_msɛ. 2 Bonon., 2 Reg., Tax., Baluz., faventibus 1 Colbert. et 4 Clarom. in marg, in quibus est inexceptam, corrupte; in 1 Col

C

D

bert. perfecta, mendose; in cæteris mss. et editis perceptam.

Repercussu retentam. Sic emendavi ex 7 editis et omnibus mss., præter 1 Colb., Clarom., Brun., in quibus, ut et octo excusis, est retenta; mendose.

Cohiberent. Ita correxi ex mss. 1 Colb. et Baluz. accedentibus et faventibus Cauc. et Brun. in quibus est coniberent. 2 Bon., 1 Reg., 2 Colb., Sorb., Tax., Clar., conbiberent; Ultr., comburent; 1 Clarom. roborent; Pen. coercerent. In 4 Reg., 3 Colbert., Marm. editisque est conveherent. Foramina ipsa combiberent. Optime sane convenit cum sequentibus vocibus, compleri, hauriendis auribus, hausi; et eleganter dicitur, auris bibere, aure bibere. Plautus ex ms. Vatic. et Camerar. in Mil. Glor. 1, 3, 10: Postquam adhibere aures meæ tuam moram orationis. Horat. lib. 1, Carm. 13, v. 32:

Densum humeris bibit aure vulgus.

BUN.

Augusti oris vasa. Sic profecto cum Jano Guillelmi legendum ex mss. 12, in quibus scriptum est corrupte angustiores vasa: unde facilis mutatio in angusti oris vasa; in 44 scriptis et excusis, angustiora vasa. Quæ verba cum nullum habeant sensum, placet emendatio J. Guil. qui hoc pacto legendum putat, angusti oris vasa. Nam, ut inquit ille, in mente fuit Lactantio Quintiliani locus: Ut vascula angusti oris superfusam humoris copiam respuunt, sensim autem influentibus, vel instillantibus, complentur; sic animi puerorum quantum excipere possint videndum est. BETUL.

Vocem. Virg. Iv Æneid., 359.

Quæ pulchritudinem demerent. Ita mss. 4 Reg., Cauc., 1 Bonon. et 12 alii ac sex editi. Est ne in 2 Colbert., Baluz., Bodl., Balliol., Clarom. a secunda manu, et plerisque editis; in Tornes., Soubron. et Fasit., ut pulchritudinem. Veteres mediocres aures prætulisse videntur. Sueton. in August. cap. 79: Mediocres aures habuit Augustus. Aspasia etiam breviores aures tribuit Elianus, Variar. Hist. xu; ibi enim formam ejus describens, addit inter alia & είχε βραχύτερα. Opponuntur iis longae aures apud Martial. vi, 59:

Hunc vero acuto capite, et auribus longis,
Quæ sic moventur, ut solent asellorum,
Quis moriouis filium neget Cyrthæ.

-FRANC. FF. JUNIUS. Que pulchritudinem. Graph.
prave, ut pulchritudinem. Thomasius, Isæus, Gall.,
Sparkius, ne pulchritudinem. Non male, ut mox
eadem ratione, ne.... inhabiles essent. BUN.

Videndi. Repete officium. Eleganter Cicero, lib. L

cium constitutum est, sicut in oculis videndi; quo- A manifestius est mentem esse, quae per oculos ea quæ rum præcipue inexplicabilis est ac mira subtilitas, quia eorum orbes gemmarum similitudinem præferentes, ab ea parte qua videndum fuit, membranis perlucentibus texit, ut imagines rerum contra positarum tanquam in speculo refulgentes, ad sensum intimum penetrarent. Per eas igitur membranas sensus ille, qui dicitur mens, ea quæ sunt foris transpicit. Ne forte existimes, aut imaginum incursione nos cernere (ut philosophi dixerunt) quoniam videndi officium in eo debet esse quod videt, non in eo quod videtur aut intentione acris, cum acie aut effusione radiorum, quoniam, si ita esset, radium quem oculis advertimus, videremus, donec intentus aer cum acie, aut effusi radii ad id quod videndum esset pervenirent.

sunt opposita, transpiciat, quasi per fenestras lucente vitro, aut speculari lapide obductas. Et idcirco mens, et voluntas ex oculis sæpe dignoscitur. Quod quidem ut refelleret Lucretius, ineptissimo usus est argumento. Si enim mens (inquit) per oculos videt, erutis et effossis oculis magis videret; quoniam evulsæ cum postibus fores plus inferunt luminis, quam si fuerint obducta. Nimirum ipsi, vel potius Epicuro, qui eum docuit, effossi oculi erant, ne viderent, effossos orbes, et ruptas oculorum fibras, et fluentem per venas sanguinem, et crescentes ex vulneribus carnes, et obductas ad ultimum cicatrices nihil posse lucis admittere, nisi forte auribus oculos similes nasci volebat; ut non tam oculis, quam foB raminibus cerneremus: quo nihil ad speciem fœdius, ad usum inutilius fieri potest. Quantulum enim videre possemus, si mens ab intimis penetralibus capitis per exiguas cavernarum rimulas attenderet; ut VARIORUM NOTÆ.

Cum autem videamus eodem momento temporis, plerumque vero aliud agentes, nihilominus tamen universa quæ contra sunt posita intueamur, verius et

de Divin., 32: Si sine oculis non potest exstare officium el munus oculorum. BUN.-Quorum præcipue inexplicabilis est ac mira subtilitas, etc. Quam subtilitatem miratur, et cæteris longa ac præclara disputatione admirandam præbet Galen. lib. x, c. 6; Basil., ubi supra. Isæus.

Membranis perlucentibus texit. Cic. u de Natura deorum. IsÆUS.

Ut imagines rerum contra positarum tanquam in speculo refulgentes, ad sensum intimum penetrarent, etc. Nobilem illam atque arduam quæstionem tangit de modo ac ratione videndi, in qua variarum sectarum principes philosophi desudarunt, aliis per intus susceptionem, rursusque aliis per materialium et corporearum, aliis per spiritalium et immaterialium rerum influxum, aut effluxum, visionem fieri asserentibus. Qua de re Plato videndus in Timæo, ubi de oculis, Arist. u, de Anim. tex. 66 et seqq., et lib. de Sens. et Sensil. cap. 2: Lucr. Iv; Plutarch. de Placit. lib, iv, cap. 13; Gell. lib. v, cap. 16; Macrob. m Saturn. cap. 14; Galen. lib. x, cap. 12 et de Placit.; Hippoc. et Platon. lib. vn, cap. 9 et seqq.; Aven-Rois Collig. lib. 1, cap. 38. Quid Lacantius sentiat, haud satis perspicuum. Supra positis quidem verbis videtur asserere, imagines rerum penetrare ad sensum intimum, id est, recipi interius, quod non Aristotelem solum docuisse, verum etiam Platonem gravissimi viri probaverunt, Leonicus in proloquiis comment. ad lib. de Sens. et Sensil. et ad 2 ejusdem lib. Scalig. de Subtilit. ad Car dan, Exercitat. 325, cap. 5, alii. Isæus.

Sensus ille, qui dicitur mens, etc. Juxta illud vulgatum Heracliti, de quo meminit Aristoteles Problematis Section. 11, Problemat. 33 : Mens videt, mens audit. Sed melius dixisset, anima, sive animus, ut Cic. 1 Tuscul. nam longe aliter accipi mentem et animam, quam putet Lactantius, dixi supra, lib. vu Institut. cap. 12. Isæus.

Quæ foris sunt, transpicit. Lips. 2, perspicit. Nihil muto. Imitatur Lucretii, lib. 4, v. 272-279; foris.... transpiciuntur. BUN.

Imaginum incursione nos cernere. Sic legimus in omnibus editis et mss., præter 1 Colbert. cui est incursiones; mss. 2 Bonon., 2 Reg., Tax., 2 Colbert., Baluz., Clarom., concursiones.

Ut philosophi dixerunt. Mss. 2 Colb., Em., Brun. ac edit. Betul., Cellar., disserunt. Cæteri ut in textu. Aut intentione aeris, cum acie. etc. Hæc opinio radios non evocat: sed a pupillæ radiis vicinum aerem

C

D

in res visas impingi, atque ita ipsius aeris adjumento, ac quasi fultura vectioneque, putat fieri visionem; verberatum quippe aerem illum, qui pupillam contingit, aspelli ad objectum, in quo fiat basis metæ, cujus fastigium sit in ipsa pupilla: quod commentum non modo inane ostendit Lactantii ratio, sed etiam, quia nihilo pejus videmus, cum retro cedimus, at regrediendo impulsio illa fieri non potest, sed duntaxat stando, aut procedendo. Aer præterea sub aquas non penetrabit, quarum in fundo res posite videntur. ISÆUS.

Aut effusione radiorum. Cujus opinionis fuere optici omnes, et plerique philosophorum usque ad Aristotelem, quos deinde secutum Galenum castigat AvenRois, et cum veterum quolibet conferendus Julius Cæsar Scalig. de Subtilit. Exercit. 298, c. 16. Isæus.

Radium quem oculis advertimus, videremus, Ita 3 Reg., 2 Colbert. vet. edd. Rom. Tridin. Florent. Cæteri typis excusi et mss. (præter 1 Bonon. antiq. cui est oculos) habent, tardius quam oculis advertimus videremus. At lectio nostra sensum multo clariorem habet.

Mentem esse, quæ per oculos ea, etc. Salvian. de Provid. lib. I, cap. 7: Sciens fenestras quodammodo esse nostrarum mentium lumen oculorum. Alii oculos animi portas dixere; Origines Adamantius, Physiognom. lib. 1, cap. 1; Cicero de Orat., animi indices vocat. GATAKER.

Quasi per fenestras. Sic Cic. Tusculanar. Ut facile, inquit, intelligi possit animum, et audire, et videre, non eas partes, quæ quasi fenestræ sunt, etc. ISÆUS.

Lucente vitro. Mss. 2 Bonon. et 4 alii, perlucente. Sic etiam Heumannus amat scribere, verum cæteri habent lucente.

Speculari lapide. Lapis hic pellucidus in tenuissimas bracteas scissus fenestris indebatur. De hoc plena manu Pitiscus in Lex. Ant. Rom. T. 2. f. 826. BUN.

Lucretius. Hujus hi sunt versus.

Præterea si pro foribus sunt lumina nostra,
Jam magis exemptis oculis, debere videtur
Cernere res animus, sublatis postibus ipsis.

Nasci volebat. Sic a me ex omnibus mss. et ed. Rom. aliisque antiquioribus est emendatum. In 14 vulgatis est volebant.

Ad usum. Ita restitui ex mss. 2 Bonon., 5 Reg., 6 Colb., 3 Oxon. et 9 aliis, ed. Rom. 1470 et Cellar

nimis propius admoveas, duplex videbitur; certum est enim intervallum, ac spatium, quo acies oculorum coït. Item si retrorsum avoces animum, quasi ad cogitandum, et intentionem mentis relaxes, tum acies oculi utriusque diducitur, tunc singuli videre incipiunt separatim.

si quis velit transpicere per cicutam, non plus pro- A sanis accidit, sed et sanis, ac sobriis. Nam si aliquid fecto cernat, quam cicutæ ipsius capacitas comprehendat. Itaque ad videndum membris potius in orbem conglobatis opus fuit, ut visus in latum spargeretur, et quæ in primori facie adhærerent, ut libere possent omnia contueri. Ergo ineffabilis divinæ providentiæ virtus fecit duos simillimos orbes, eosque ita devinxit, ut non in totum converti, sed moveri tamen ac flecti cum modo possent. Orbes autem ipsos humoris puri ac liquidi plenos esse voluit, in quorum media parte scintilla luminum conclusæ tenerentur, quas pupillas nuncupamus, in quibus puris ac subtilibus cernendi sensus ac ratio continetur, Per eos igitur orbes seipsam mens intendit ut videat, miraque ratione in unum miscetur et conjungitur amborum luminum visus.

CAPUT IX.

De sensibus eorumque vi.

Si animum rursus intenderis, aciemque direxeris, coït in unum quidquid duplex videbatur. Quid ergo mirum, si mens veneno, ac potentia vini dissoluta, dirigere se non potest ad videndum, sicut ne pedes quidem ad ambulandum, nervis stupescentibus debiles? aut si vis furoris in cerebrum sæviens concor diam disjungit oculorum? Quod adeo verum est, ut luscis hominibus, si aut insani, aut ebrii fiant, nullo B modo possit accidere, ut aliquid duplex videant. Quare si ratio apparet, cur oculi fallantur, manifestum est non esse falsos sensus; qui aut non falluntur, si sunt puri et integri, aut si falluntur, mens tamen non fallitur, quæ illorum novit errorem.

Libet hoc loco illorum reprehendere vanitatem, qui dum volunt ostendere sensus falsos esse, multa colligunt, in quibus oculi fallantur; inter quæ illud etiam, quod furiosis et ebriis omnia duplicia videantur quasi vero ejus erroris obscura sit causa. Ideo enim fit, quia duo sunt oculi. Sed quomodo id fiat, accipe. Visus oculorum intentione animi constat. Itaque quoniam mens (ut supra dictum est) oculis tanquam fenestris utitur, non tantum hoc ebriis aut inVARIORUM

Recte juxta Thomasium. In 2 rec. et excusis 33, ad C visum. Sequitur, ubique, fieri potest. Francius suspicatur legendum fingi potest.

Si quis velit transpicere per cicutam..... cernat. Ex cunctis pene mss. reposui velit, quod melius cohæret cum cernat, quam vellet, quod est omnium editorum ac 2 Reg. et Em. in quorum postremo est cerneret. Cicuta autem, quod juxta Servium est proprie spatium inter cannarum sive fistularum nodos, bic pro fistula ipsa, aut potius fistula foraminibus accipitur. Virgilius enim Ecloga 2 dixerat:

Est mihi disparibus septem compacta cicutis
Fistula.

Itaque ad videndum membris potius in orbem conglobalis opus fuit, etc. Non tamen in orbem perfectum, quia figura exacte sphærica non congruebat, ut docet Galen. lib. x, cap. 6.

Et quæ in primori facie adhærerent, etc. Quia cernitur per directum, Arist. 11 de Part., cap. 10. Simillimos. At in ms. Bov. similes.

Orbes. Hinc oculi eleganter ita vocantur. Conf. supra et mox. Alia exempla dant Savaro ad Sidon. Apoll. lib. 1, ep. 2, Barthius ad Statii Theb. 1, 53. Pari modo apud Sophoclem OEd. v. 1294, xúzλoc dicuntur oculorum orbes. Vide Spanhem. ad Callimachi Pallad. v. 87. BUN.

Illorum reprehendere vanitatem. Pro illorum, in solo Bononiensi antiquiore codice legitur Archesila.

Sensus esse falsos. Sicut Lucretius lib. IV. Hinc illud nonnullorum, sensibus non est habenda fides, de quo Cartesium disserentem vide.

Quod furiosis et ebriis omnia duplicia videantur. Qua de re Aristot. Problem. 11, 17 ei 18.

Et. Sic in mss. Bov. et Sangerm. in aliis etiam. Duplex videbitur. Apud Virgilium, Æn. iv, 470. demens Pentheus videt

Et solem geminum, et duplices se ostendere Thebas;

D

CAPUT X.

De exterioribus hominis membris, eorumque usu.

Sed nos ad Dei opera revertamur. Ut igitur oculi munitiores essent ab injuria, eos ciliorum tegminibus occuluit; unde oculos dictos esse, Varroni placet. Nam et ipsa palpebræ, quibus mobilitas inest, et palpitatio vocabulum tribuit, pilis in ordine stantibus NOTÆ.

ad quem locum consulatur Taubmannus. Bun.

Tum acies oculi. Reposui tum ex cunctis pene mss. In rec. 2 Reg. et 1 Colb. est cum, sicut et in editis 13. In Marm. tamen.

Diducitur. Mss. 2 Bonon. et Brun. deducitur, corrupte. Diducitur. Ven. prima prave, ducitur; Ven. 1493, 97, pejus, dicitur; in Sparkio omittitur hoc verbum vitiose. At rectum, diducitur. Vide not. 1. IV, cap. 3, diduci. Diducere h. 1. idem quod infra, disjungere. BuN.

Tunc singuli. Ita typis mandati et multi mss. In 2 Colbert. et Baluz. tum ; in 2 Bonon. et Tax. et singuli.

Nullo modo. Sic restitui ex vet. ed. Rom. necnon Cellar. omnibusque mss., dempto 1 Reg. rec. in quo, sicut et in 14 vulgatis, est nullo pacto.

Cur oculi fallantur. Ita emendavi ex vetustissimis Regio-Put. 2 Bonon., Cauc., Tax., Pent., Sangerm., edit. Cellar., approbante Francio, faventibus 5 Reg.. 6 Colb., Baluz., Marm., Clarom., Brun. editisque 2 vet. Rom. in quibus est cur oculi falluntur; in 1 Reg. rec. et 44 vulgatis, cur illi falluntur.

Qui aut. Apud Buneman., quia aut. Sic edo ex Reim. et sic Heumanno visum. Editi, qui. Posset esse, quippe qui. BUN.

Sunt. Ita mss. Sangerm. et Bov, alii legunt sint.
Eos. Abest a ms. Anglic.

Occuluit. Solus ms. Bov., operuit.

Unde oculos dictos esse, etc. Sequuntur Varronem reliqui etiam Grammatici, pugnante interim scriptionis et quantitatis ratione. Nam oculus simplici c, primam brevem habet: occulere vero eamdem geminato cc positione producit. BETUL.

Palpitatio, etc. Id est, tremendo, interprete Perotto, qui tamen a palpando id est prætentando nomen ducit. Sunt autem palpebre tunicæ, quæ legunt oculos. In ordine. Sic ms. Sangerm., sic Virgilius Ecloga 7.

Illos referebat in ordine Thyrsis,