bum jam levem atque perpetuum ait contraxisse Lac- A tantius, chronicum plane illum, non acutum. At chronicis morbis, præcipue inclinatis, gestationem tradit utilissimam esse Celsus, qui tamen febre careant. Talis fuit noster ille Diocletiani. Inter gestationis autem genera tam illam numeratquæ esset in lectica, quam aliam illam quæ in navi, vel in portu, vel in flumine, quam etiam pronuntiat omnium esse lenissimam. Proinde Roma Ravennam usque lectica plurimum vehebatur noster imperator. Inde ad Danubium fortasse lectica, reliquum deinde iter in navi, et secundo Danubii flumine, per Pontum Euxinum usque ad Nicomediam. Tractus ille universus infirmo cor

pori erat sane saluberrimus; nec alium ullum ita tutum possumus et innocuum reperire, aut in itinere tam longo tædii cum salubritate minoris. Cum autem, pro more fluviorum, huc illuc flecteretur sæpe Danubius, ideo per circuitum Ripa striga Nicomediam venisse dicitur. Nec vero corpori curando duntaxat hoc inserviebat iter; erat etiam imperatorium. Ita potuit lustrare præsidia limitanea, in illis præsertimi partibus, quibus frequentissimum imminebat ab hoste periculum. Quam illis partibus metuerit, testes sunt multæ in Illyrico datæ leges, et præfectus Cæsar omnium pugnacissimus.

SPARK.

Coss. Imp. Val. Diocletianus VIII. Maximianus Herculius VII. Annus primus persecutionis inchoatus a Feb. 23. Nicomedie. DODWELL.

Persecutio adversum Christianos hoc anno commota, omnium quæ unquam fuerunt atrocissima. Initium factum a civitate Nicomediensi, cujus ecclesia eversa est vn Kalendas Martias, ipso Terminalium die. Postridie propositum est edictum Imperatorum et Cæsarum adversus christianos, ut per universum orbem sacrificare cogerentur. BALUZIUS.

Diocletianus Romam proficiscitur, illicque vicennalia celebrat et triumphum agit de Persis. Mox facta pace, quæ in tempus Divi Constantini reservata duravit, Persæ Mesopotamiam cum Transtigritanis quinque regionibus reddiderunt, limite imperiorum super ripam Tigridis constituto.

IDEM.

Gothi, trajecto Istro, vicinam provinciam invaserunt, et indigenas expulerunt.

IDEM.

Diocletianus offensus nimia Romanorum dicaci tate, statim post peracta vicennalia discedit, et xm Kalendas Januarias proficiscitur Ravennam. IDEM. CCCIV.

SPARK.

Imp. al. Diocletianus IX. Coss. Maximianus Herculius vII. Annus primus persecutionis absolutus; secundus inchoatus, sed primus Eusebio. DODWELL.

Diocletianus nonum consulatum auspicatur Ravennæ. Postea in difficilem morbum incidit, cujus vi de statu mentis suæ demotus, demens factus est; ac post æstatem, Nicomediam pervenit. Circum illic dedicavit anno post vicennalia repleto, et Idibus Decembribus, intercepto spiritu, visus est expirasse. BALUZIUS.

Eodem tempore, quo Diocletianus nonum consulatum auspicatus est Ravennæ, Maximianus Herculius octavum iniit Roma; et annum imperii vicesimum ingressus postea est Kalendis Aprilis. Deinde æstate ejus anni fuit in Campania. IDEM.

Fine anni Galerius Maximianus Cæsar Nicomediam venit ad Diocletianum, ut eum compelleret ad deponendum imperium, quum antea idem persuasisset Herculio.

CCCV.

IDEM.

SPARK.

Constantius Chlorus v. Coss. Galer. Maxim. Arment. v. Annus secundus persecutionis absolutus; tertius inchoatus, sed secundus Eusebio. Purpuram deposuerunt Diocletianus et Maximianus. Nova deinde et sæ vior persecutio instaurata in Oriente a Galerio et Maximino, omnium deinceps Christianorum, cum antea solorum fuisset Clericorum. Agon quinquennalis Cæsarea. Desiit persecutio in Occidente.

DODWELL. Kalendis Martiis Diocletianus apud Nicomediam processit in publicum, ut se vivum esse probaret populo. BALUZIUS.

Kalendis Maiis Diocletianus prope Nicomediam, et Maximianus Herculius Mediolani purpuram deponunt, ct Constantium Galeriumque Augustos nuncupant,

A Diocletianus Galerium, Herculius Constantium. IDEM.

Eodem die Severus et Maximinus Daza facti sunt Cæsares, nominati quidem a Galerio, sed induti, a Maximiano Severus, à Diocletiano Maximinus. Tum Diocletianus in patriam suam, hoc est, Diocleam in Dalmatia revertitur, ubi præclaro otio consenuit. Herculius in Lucaniam concessit.

SPARK.

CCCVI. Constantius Chlorus vi. Coss. Galer. Maxim. Arment. vi. Aunus tertius persecutionis absolutus, quartus inchoatus. Incœpit Cæsaree nova illa persecutio Maximini, quæ omnes cogebat sacrificare. DODWELL.

Constantius Augustus filium suum Constantinum repetit a Galerio, apud quem velut obses tenebatur. Is ergo in Galliam profectus, ad patrem in extremis agentem pervenit XII Kalendas Augusti. Quatriduo post Constantius extinguitur Eboraci in Britannia : cui successit Constantinus, cum patris suprema voB luntate, tum militum consensu, qui ei purpuram injecerunt. BALUZIUS.

Imago laureata Constantini defertur ad Galerium. Ille vero purpuram ad eum misit, Cæsaremque nuncupavit vii Kalendas Januarias, quam aut eodern die, aut paulo ante Severum Augustum dixisset. IDEM. Edictum emittit Constantinus in gratiam christia

C Annus quartus persecutionis absolutus, quintus inchoatus. Coeperunt pro cædibus mutilationes. Mors Urbani Præfecti Palestinæ persecutoris. DoDWELL.

D

Galerius Maximianus Severum Augustum, cui Italiæ custodia demandata fuerat, exercitum jubet ducere adversus Maxentium. Ille vero statim Romam obsidet, Ravennam fugit, ad Tres tabernas (a) extinguitur, ut videtur, circa mensem Aprilem.

Maximianus Herculius bis Augustus in Gallias proficiscitur, ubi Constantinum, qui hactenus Cæsaris appellatione contentus fuerat, Augustum nuncupat pridie Kalendas Aprilis, et eidem in matrimonium locat filiam suam Faustam. BALUZIUS.

Interea Galerius Maximianus immensum exercitum ducit in Italiam, mortem Severi vindicaturus. Romam frustra obsidet, et redit inglorius in Illyricum. IDEM.

Tum vero Herculius e Gallia redux, filium Maxentium denudare conatus in concioue, convicia militum tulit; et urbe Italiaque pulsus, rursus ad Constantinum pergit in Gallias.Illic aliquantulum moratus, mox Carnuntum in Pannonia ad Galerium profectus,

(a) Ad Tres tabernas. Id est, scribente Græce in eadem materia Zosimo, lib. n list., eis te xwpiov 20 ᾧ Τρία καπηλεία προσηγορία. Ad verbum igitur, ubi ad quemdam locum venisset, cui TRES CAUPONÆ nomen sunt, vel erant. Est enim unice tò xanhεčov doctis omnibus, sive veteribus, sive recentioribus, quos potuerim videre, caupona, aut popina. Neque aliter vel hoc loco nuperus nostras Diocletiane Chronologia Interpres, meurt aux trois Tavernes ; vel Isidorus Pelusiota et Grotius ad Act. xxvIII, 15: ¿ñλ0ov eis àráv τησιν ἡμῖν ἄχρις ̓Αππίου φόρου καὶ τριῶν ταβερνῶν. Et solenne tamen Genevensibus versionibus Gallicis tres Lucæ tabernas, simpliciter per trois boutiques, non cum Lovaniensibus et aliis, per trois Lavernes interpretari: Ils vinrent au-devant de nous au marché d'Appius et aux Trois boutiques.

ibi Diocletianum invenit, interfuitque mi Idus Novem. A bris nuncupationi Licinii Augusti, quem Galerius Maximianus substituit in locum Severi. Cum vero frustra Diocletianum hortatus esset ad resumendum imperium, ab eo repudiatus rediit in Galliam, ubi iterum deposuit imperium, ac postea illic reliquum vitæ suæ egit. IDEM. CCCVIH.

Maximianus Herculias x. Coss. Galerius Max. Arment. vII. Annus quintus absolutus, sextus inchoatus. Constantinus Augustus declaratur.Firmilianus Palestinæ præses mutilationibus, potius quam cædibus, persecutus est. Persecutio remissa a mense Augusto ad Novembrem, rursus que sub hujus anni finem novo Maximini edicto instaurata, ita tamen, ut mense Decembri redierint ad mutilationes persecutores.

DODWELL.

Secundum Lydiatum.

Galerius Maxim. Armant. VIII, suffecto

Licinio Liciniano Augusto. IDEM.

B

Annus septimus absolutus, octavus inchoatus. Nova C rursus, invidia Gentilium, orta Christianorum persecutio verum ea brevissima, et unius impetus. DODWELL.

Cum Franci turbarent statum Galliarum, et de eis reprimendis Constantinus cogitaret, Herculius semper inquietus, subdolus, et infidus, auctor ei fuit ne omnem exercitum secum duceret, posse barbaros a paucis debellari. Credidit Constantinus et seni et socero. Interiin Herculius cupiditate imperii stimulatus, cum putaret Constantinum longius abesse, milites largitionibus et promissis sollicitat ad defectionem, thesauros invadit, et purpuram tertio induit in Belgica; et redeunte Constantino.mira celeritate, timens quod meruerat, fugit in secundam Narbonensem, et se civitatis Arelatensis moenibus includit. Dein adventante Constantini exercitu, Massiliam contendit; ubi obsessus a Constantino, captus est, et increpito vita donata. Verum paulo post ejusdem Constantini jussu strangulatus est, cum deprehensus esset in insidiis quas

christiani qui illic detinebantur, abire permissi sunt. Paulo post Galerius moritur Sardice, mense, ut videtur, Maio, cum prius Licinio Valeriam conjugem filiumque Candidianum commendasset, atque in manibus tradidisset. Sed hi cum comitatum Maximini infeliciter prætulissent, miserandam sortem habuerunt, ut postea dicetur. BALUZIUS.

Maxentius bellum Constantino indicit, quasi necem patris sui Herculii vindicaturus.

Bellum inde inter Licinium et Maximinum de imperio certantes. Sed conditionibus certis pax et amicitia componitur in Bosphoro Thracio, ubi constitutus est limes imperii utriusque. IDEM.

Maximinus postea indulgentiam communi principum consensu christianis datam tollit, subornatis legationibus civitatum, quæ peterent, ne illis intra civitates suas conventicula extruere liceret. Hinc acrius in eos sævitum, donec Constantini litteris Maximinus deterreretur. IDEM.

Hoc vel sequenti anno crux in cœlo Constantino apparet.

CCCXII.
Fl. Val. Constantinus Aug. 11.
Licinius Aug. 11. SPARK.

Coss. Annus nonus absolutus, decimus inchoatus. Secundæ urbium legationes cum decretis adversus christianos. Maximini ad illas rescripta de pellendis ex illis urbibus christianis, earumque urbium territoriis, post mensem Maium. Persecutio nova inchoata, sed mutilationum duntaxat, et statim minis litterisque Constantini sedata adversus Maxentium moventis. Constantinus Alpes transcendit, atque copias Maxentii vincit fugatque in Taurinis aliisque in locis. Tandem juxta Romam cœlitus 27 Octob. crux signum victoria ipsi ostensa pridie quam pugnam committeret, in qua profligatur Maxentius ipse 28 Octobris, ibique in Ti beri submergitur. Constantinus victor Urbem ingreditur: primi Augusti titulus Constantino a Senatu decretus. Primum Maximini edictum pro pace.

DODWELL.

Valeria Galeri vidua in exilium jussu Maximini projecta cum matre Prisca, et in desertas Syriæ solitudines relegata, patrem suum Diocletianum per occultos nuntios gnarum calamitatis suæ facit. Repetenti vero eam patri Maximinus negavit. BALUZIUS.

Eodem tempore Maximiani Herculii statue Constantini jussu revellebantur; et imagines quoque Diocletiani, quia cum ferculio pictus erat, detraliebantur. Hine dolor Diocletiani qui paulo post fame atque angore confectus interiit Nonas Decembris. IDEM.

Maximinus legatos Romam ad Maxentium mittit occulte, et amicitiam cum eo facit. IDEM. Initium indictionum aut 1 aut XXIV die septembris. CCCXIII.

Fl. Val. Constantinus III.

Coss. Licinius Augustus II. SPARK.

Annus decimus absolutus, undecimus inchoatus. Victus a Licinio Maximinus in campo sereno die 50 Apri

Eodem anno Galerius Maximianus in gravem ac periculosum morbum incidit, quo per annum perpetem afflictatus est; isque morbus eum invasit, cum iniret decimum octavum imperii sui annum. IDEM.

die propositum Jun. 13, quo tempore decennalem hanc persecutionem terminat Lactantius, num. 48. Secundum deinde Maximini pro christianis edictum.

DODWELL.

Rebus in urbe compositis, Constantinus circa xv Kalendas Februarii Roma digressus, Mediolanum contendit, ibique nuptias Constantiæ sororis suæ cum Licinio celebravit. Ea re peracta, Constantinus in Gallias revertitur, Licinius in Illyricum. BALUZIUS.

Interim Maximinus exercitum movet e Syria, bellum Licinio illaturus, provincias ejus occupaturus. Occurrit ei Licinius in Thracia. Pugnatur pridie Kalendas Maias in campo quem vocabant Seremum, inter iladrianopolim videlicet et Heracleam. Victoria penes Licinium fuit. IDEM.

Diocletianus moritur hoc anno, forte Maio mense. Maximinus summa celeritate fugit Nicomediam, hinc in Cappadociam, postremo in Ciliciam, ubi mi

Coss.

CCCXXIII.

Acilius Severus.

Junius (vel Vettius) Rufinus.

Alterum bellum Constantini adversus Licinium: hic die in Julii ad Adrianopolim a Constantino debellatur.

Iterum Licinius terra vincitur a Constantino juxta Chrysopolim et Chalcedonem, et mari a Crispo Cæsare in Hellesponto.

Nicomediam fugit Licinius, atque veniam petiit în præteritum, exorante Constantia ejus uxore ac sorore Constantini. Cœnæ a Constantino adhibetur, atque exul Thessalonicam mittitur; ubi cjus post quosdam menses, ob res novas quas moliebatur, fauces laqueo innectuntur, atque Martinianus Cæsar a Licinio creatus in Cappadocia trucidatur. (Vide Tillemont tom. IV, Imperat., pag. 195.)

Constantius Constantini filius Cæsar eligitur.
CCCXXIV.

Coss,

Crispus Cæsar m. Constantinus Cæsar in.

Constantinus ad Arium litteras scribit, ut eum ab

P. Cejonius Julianus.

Synodus prima universalis Nicaea in Bithynia cogitur a 18 vel 19 Junii ad 25 Augusti; in qua damnatur Arius.

CCCXVIII.

Licinius Augustus v.

Coss.

CCGXIX.

Coss.

Constantinus Aug. v.

Licinius Junior Casar.

Hoc anno removet a suo Palatio Christianos Licinius Augustus.

Coss.

Arius in hæresim prolabitur, damnaturque in concilio centum Episcoporum.

25 Julii vicennalia celebrat Constantinus.

CCCXXVI.
Constantinus August. vii.
Constantius Cæsar.

Constantinus Romam petit; atque circa Julium mensem trucidari jubet Crispum Cæsarem; qui falsi criminis reus agitur: morti similiter addicitur Fausta Constantini uxor.

Persecutio Liciniana ex Eusebio in Chronico. Crispus Caesar Francos et Alamannos prælio vicit.

Hoc anno vel sequenti suas edidit Lactantius Institutiones.

CCCLXII.

I.

Audivit Dominus orationes tuas, Donate charissime,

DODWELL.

quas in conspectu ejus constanter fundis per dies omnes, et carissimorum fratrum, qui gloriosa con

Ad Donatum. Hlustrem horum temporum confessorem, qui novies tormenta varia pertulit pro nomine Christi, sex annorum spatio detentus in carcere,

unde emissus est extremis Galerii Maximiani temporibus, ut legitur infra cap. 16, et 25. BALUZ.

De Mortibus persecutorum. Vide Dissert. nostram