Concedendum est Ecclesiam saepe simplicem tantum monitionem aut instructionem vel merum consilium posse interponere, quando homines a studio honesti deflectunt. Sed praeter haec media veram etiam iurisdictionem pro temporum adiunctis adhibuit. Iurisdictionis spiritualis exercitium in res politicas, quando ad spiritualem animarum salutem necessarium fuit, per potestatem directivam non satis explicatur. Ceterum doctrina haec multos non habuit defensores 1..

1158. b) Systema potestatis indirectae a multis theologis et canonistis defenditur, et etiam ante Bellarminum rem ipsam multi docuerunt, licet nomen potestatis indirectae ex libris Bellarmini in communem scholarum usum transierit 2.

a) Doctrina haec Romano Pontifici nullam potestatem civilem et temporalem in ditiones extra patrimonium Petri tribuit, sed spiritualem tantum. Haec potestas spiritualis indirecte, id est, propter spiritualia, circa temporalia versatur3.

3) Hanc sententiam non solum a Pontificibus doceri contendunt +, sed etiam ex natura potestatis ecclesiasticae consequi. Usus enim ipse temporalis potestatis, quatenus animae obesse vel prodesse potest, sub spiritualibus tamquam particulare sub universali continetur et tamquam medium necessarium sub fine, ad quem potestas spiritualis ordinatur. Etenim Pontifex tenetur habere curam spiritualem totius populi christiani subditi temporalibus magistratibus. In hoc vero munere includitur potestas avertendi a christiano populo omnia spiritualia incommoda, quae ex abusu potestatis temporalis in illum possunt redundare; unde ex hoc etiam titulo necesse est, ut potestas spiritualis auctoritatis ad temporalia indirecte extendatur, dirigendo ubi oportuerit potestatem temporalem, ut ita temporalia disponat, ne spirituali animarum saluti noceant 5.

Gosselin, Pouvoir du Pape au moyen âge, Louvain 1845, sententiam de potestate directiva defendit. Expositionem doctrinae et rationes pro ea et contra eam allatas v. apud Jos. Hergenrother, Katholische Kirche und christlicher Staat dissert. VIII n. 40 sqq, p. 448 sqq.

2 Bellarminus, De controversiis christianae fidei I, controv. 3 de Summo Pontifice 1. 5, c. 6 (ed. Ingolstadii 1596). Suarez 1. c. cap. 22 sqq. Jos. Hergenrother 1. c. n. 29 sqq, p. 421 sqq.

3 Suarez 1. c. 1. 3, c. 22, n. 2.

Const. Per venerabilem 13 X. (Innocentius III a. 1205) IV, 17; const. Novit 13 X. (Innocentius III a. 1204) II, 1; const. Unam sanctam 1 Extrav. comm. (Bonifatius VIII a. 1302) I, 8; Syllabus Pii IX prop. 24: Denzinger, Enchiridion n. 1724.

5 De rationibus in textu expositis cf. Suarez 1. c. cap. 22, n. 5 sq. Suarez potestatem illam etiam directivam vocat; ex contextu autem constat

1159.) Contra doctrinam de potestate indirecta exceperunt: nomine eam potius quam re a directa differre, cum in omni re temporali relatio aliqua ad finem supernaturalem in promptu sit. De omni re quoque ratione peccati Pontifici iudicium competere 1, nullam autem rem relinqui, quae ratione peccati ad forum ecclesiasticum deduci nequeat. Haec tamen non recte contra potestatem indirectam opponuntur. Doctrina potestatis directae Pontifici veram et proprie dictam iurisdictionem temporalem tribuit; sententia autem de indirecta potestate sub certis tantum rerum adiunctis dispositioni spiritualis auctoritatis vim tribuit, quae etiam in temporalia redundet eaque afficiat. Pontifex autem nequaquam ob conexionem rei temporalis cum fine spirituali aut ratione peccati immiscere se potest in quamcumque rem temporalem et politicam. Facultas attingendi iurisdictione spirituali ordinem temporalem et politicum ad eos casus restringitur, in quibus res temporales adeo male diriguntur, ut ex mala actione maximum damnum et summum periculum religioni ac bono spirituali populorum immineat. Qua potestate indirecta non turbatur securitas civilis potestatis, sed a periculis et turbatione protegitur 2.

1160. ) Ecclesia utitur iuribus suis pro rerum necessitate. Quod principium in hac quaestione de relatione inter Ecclesiam et Statum maxime advertendum est. Nam in applicatione doctrinae ad facta medii aevi illud debet distingui, si Ecclesia tantum monuit, inde iurisdictio non negatur; neque, si res politicas ordinavit, tota ad talem actum iurisdictio omni in casu a potestate ipsi per se inhaerente derivari debet; quaedam enim ea aetate iure humano historico statuit. quae alia aetate sive priore sive posteriore disponere non potuit: neque ex altera parte eam solam ob causam, quod media aetate de aliqua re civili iudicavit, nunc vero, mutata vitae publicae ratione. de eadem re non iam cognoscit, immediate infertur id prioribus saeculis solo titulo historico ab Ecclesia actum esse. Potest enim exercitium fuisse potestatis ipsi Ecclesiae ex sua natura inhaerentis, cuius usus nostra aetate omittitur.

non meram directionem per monitionem et consilia, sed proprie dictam iuris. dictionem ab eo intellegi. Alias rationes pro potestate indirecta cf. apud Jos. Hergenrother, Katholische Kirche und christlicher Staat dissert. VIII n. 31, p. 424.

1

Innocentius III a. 1204 const. Norit cit. 13 X. II, 1: „Cum enim non humanae constitutioni, sed divinae legi potius innitamur, quia potestas nostra non est ex homine, sed ex Deo: nullus, qui sit sanae mentis, ignorat, quin ad officium nostrum spectet de quocumque mortali peccato corripere quemlibet christianum et, si correctionem contempserit, ipsum per districtionem canonicam coërcere."

Jos. Hergenrother I. c. n. 37, p. 440; cf Suarez, Defensio fidei 1. 3, c. 5, n. 2.

1161. 4. Ecclesiae iura in relatione ad Statum, quatenus nostro saeculo ab Ecclesia vindicantur, in schemate Concilii Vaticani de Ecclesia continentur1. Ii, qui schema composuerunt et Patrum examini proposuerunt, nullam ex sententiis de relatione inter Ecclesiam et Statum apud catholicos scriptores admissis definitivo iudicio firmandam susceperunt. Ea vero, quae proposuerunt, cum doctrina de potestate indirecta bene conveniunt. Omissis ergo iis potestatis spiritualis actibus, de quibus antiquitus disputatum est, quin hodierna aetate adhibeantur, proposita schematis exhibemus.

Postquam falsae doctrinae de origine et natura potestatis civilis reiectae sunt, schema prosequitur enarrando catholicam de auctoritate civili doctrinam. Docet deinde non solum populis in oboediendo, sed etiam imperantibus in suae potestatis usu eandem normam divinae legis esse sequendam. Lex enim moralis, sive lumine rationis sive per supernaturalem revelationem manifestata, sicut pro hominibus actionibusque privatis, ita non minus pro iis, qui praesunt et pro publicorum munerum administratione actibusque socialibus ac politicis posita est. Norma itaque agendi non in utilitate aut in multitudinis opinione ac voluntate constitui potest, quando ad illicita ac Dei legi repugnantia impellunt; sed necessaria morum regula sicut pro subditis ita pro imperantibus etiam in ipsorum muneribus administrandis est lex Dei iubentis aut vetantis, secundum quam omnes in supremo iudicio communi Domino aut stabunt aut cadent. De ipsa autem agendi norma iudicium, quatenus de morum honestate, de licito vel illicito statuendum est, pro civili etiam societate publicisque negotiis ad supremum Ecclesiae magisterium pertinet. Sane in via salutis aeternae omnibus tam subditis quam principibus Ecclesia a Deo constituta est dux et magistra. Neque de imperantibus minus verum est: qui Ecclesiam matrem non habet, Deum patrem habere non potest. Ut igitur Regem regum patrem propitium habere possint, Ecclesiam se matrem habere re et opere comprobare studeant; neque licere sibi existiment, sive in privatis sive in publicis negotiis, ob politicas rationes Dei et sanctae matris Ecclesiae leges ac iura violare 2.

ARTICULUS II.

ECCLESIAE CONDICIO PRO DIVERSA CIVITATIS AD RELIGIONEM HABITUDINE.

§ 209. a) Condicio Ecclesiae in civitate catholica.

1162. Relatio inter Ecclesiam et Statum exposita eam formam coëxsistentiae et simultaneae activitatis indicat, quae naturali indoli utrius

C. 14: De iure et usu potestatis civilis secundum Ecclesiae catholicae doctrinam: Collect. Lacensis VII 574.

2 Collect. Lacensis VII 574 d 575 a.

que societatis convenit. Condicio autem ea, quae est secundum doctrinam melior, non etiam historice facta est. Sicut in genere voluntas Dei salvandi homines et missio Ecclesiae concredita uniendi omnes in professione verae religionis a libera hominum cooperatione dependet et propterea in multis frustratur, ita concors actio societatis civilis et ecclesiasticae vitio hominum saepe perturbatur. Multi gradus huius colligationis sunt. Variae enim civitates vel perfecte vel minus perfecte instituta sua ad regulam verae religionis componunt, atque eadem civitas alio tempore aliter ad Ecclesiam se habet. Quare relatio singulorum Statuum ad Ecclesiam ex iure ecclesiastico-politico actu vigente dignoscitur.

Aliquae tamen formae huius relationis generaliores sunt, quae communem quasi intentionem alicuius legislationis civilis in ordine ad revelatam religionem indicant, quamquam intentio illa singulis legibus uniformi modo applicata non fuerit.

1163. 1. Condicio Ecclesiae in civitate catholica imprimis consideranda est. Catholica civitas illa dicitur, cuius non solum incolae saltem maiore ex parte catholicae Ecclesiae adhaerent, sed etiam regimen secundum catholicae veritatis normam geritur. Hoc ultimum si deest, civitas potius nomine tenus quam re esset catholica. Cuius autem politicae formae sit civitas, non interest; quaecumque enim fuerit, catholica potest esse. Si civibus cooperatio in publicis rebus decernendis lege tribuitur, obligatio eorum oritur tali modo iure suo politico utendi, ut publicum regimen ad normam verae fidei geratur 1.

1164. Civitas catholica, quemadmodum ipsa ordinem temporalem, civilem et politicum independenter gubernat et dirigit, ita Ecclesiam liberam esse in propriis rebus permittit. In iis, quae ad utramque societatem pertinent, ex mutuo consilio vel secundum conventionem factam agit. Maxime ab erroneo agendi modo cavet, qui nostra aetate in multas res publicas invectus est. Error circa haec potissimum capita versatur 2.

a) Civitas catholica non praetendit illum nostrae aetatis errorem, quo nationes erroribus inficiuntur et mores christiani in iis corrumpuntur, scholas scilicet omnes directioni ac arbitrio solius potestatis laicae subiciendas esse, ita ut auctoritas Ecclesiae

1 Leo XIII encycl. Immortale Dei 1 Nov. 1885: Neque illud per se reprehenditur, participem plus minus esse populum reipublicae: quod ipsum certis in temporibus certisque legibus potest non solum ad utilitatem, sed etiam ad officium pertinere civium" (ed. Brug. II 162; ed. Friburg. p. 41).

2 Concilii Vaticani schema constitutionis de Ecclesia c. 15 (Collect. Lacensis VII 575 sq).

ad providendum religiosae institutioni et educationi iuventutis christianae omnino impediatur. Sectatores erroris ipsam catholicam religionem a publica educatione arcent atque universim scholas nullius professionis religiosae, sed literarias tantummodo esse debere dicunt. Ex fine Ecclesiae a Christo fundatae, nempe ut homines salutari fide et disciplina, docendo scilicet regendoque, ad vitam aeternam adducat, catholici res publicas regentes ius et officium agnoscent, quo ipsa curat, ut iuventus catholica imprimis vera fide et sanctis moribus instituatur 1.

1165. b) Catholici reipublicae gubernatores illum quoque errorem. cavere debent, secundum quem clericorum educatio et institutio in disciplinis ecclesiasticis tum in aliis publicis scholis tum in ipsis seminariis efficaci directioni ac vigilantiae Ecclesiae subducitur et potestati laicae mancipatur contra ius proprium Ecclesiae, quo maxime in suis ministris sanitati catholicae doctrinae et sanctitati vitae ecclesiasticae providere debet. Ex eiusdem erroris placito inimici Ecclesiae eos, qui in sortem Domini vocantur, a sua vocatione avellere et lege militiae saeculari subicere atque ita, quantum in ipsis est, Ecclesiam necessariis ministris privare conantur. In civitate ergo catholica iura et officia praedicta, cum Ecclesiae magisterio, constitutione ac fine intime coniuncta, quae humanis legibus auferri nequeunt, etiam ab iniqua vexatione secura erunt 2.

c) Gubernium catholicum libertatem profitendi perfectionem evangelicam in ordinibus institutisque religiosis ab Ecclesia approbatis incolumem servabit 3.

d) Civitas catholica ei errori non subicietur, qui ius Ecclesiae acquirendi et possidendi bona temporalia arbitrio Status politici obnoxium facit et ab eius libera concessione iugiter pendere dicit, ita ut potestas politica vi suae supremae iurisdictionis illud ius abolere aut bonorum ecclestiasticorum dispositionem et distributionem ad se possit avocare 4.

1166. 2. Regimen iuxta principia veritatis catholicae institutum neque culturae ac scientiarum progressui officit neque cives a capessendis publicis officiis prohibet. Quod enim dicunt Ecclesiam recentiori civitatum invidere disciplinae et, quaecumque horum temporum ingenium peperit, omnia promiscue repudiare, inanis est calumnia. Insaniam quidem opinionum repudiat; improbat

Collect. Lacensis VII 575 a; cf. supra § 127, n. 605 sqq.

2 Collect. Lacensis VII 575 b.

3 Collect. Lacensis VII 575 c d.

с

Collect. Lacensis VII 576 b c; cf. Conc. plen. Amer. Lat. (1899) decr.

n. 89 sqq; supra § 197, n. 1081 sqq.