LIBER III.

DE OFFICIIS ET BENEFICIIS ECCLESIASTICIS.

Superiore libro de constitutione Ecclesiae egimus eiusque gradus hierarchicos consideravimus. Potestas ibi descripta, ut in fidelium utilitatem exerceatur, personis ecclesiasticis committenda iisque certi fideles, erga quos eam administrent, assignandi sunt. Leges ecclesiasticas de instituendis et distribuendis officiis hac parte inquiremus.

CAPUT I.

ERECTIO ET INNOVATIO OFFICIORUM ET BENEFICIORUM.

§ 68. Notio officii et beneficii ecclesiastici.

296. 1. Officium et beneficium1 ecclesiasticum eandem rem sub diversa tamen ratione significant. Officium indicat determinatam partem functionum ecclesiasticarum certo loco perpetuo perficiendarum. Hae functiones sive ministerii sive iurisdictionis vel administrationis obiectivam quandam stabilitatem habent, ita ut clericus officium recipiens eo ipso ius et obligationem habeat functiones in officio contentas obeundi. Differt itaque officium a mera et transitoria deputatione ad quasdam actiones ecclesiasticas arbitrio deputantis designandas.

Cum officio certi proventus ex bonis ecclesiasticis iunguntur, unde clericus sustentationem habeat. Quatenus ius percipiendi reditus imprimis consideratur, notio beneficii exoritur, quod est ius perpetuum fructus ex bonis ecclesiasticis percipiendi propter officium spirituale, cui ius illud auctoritate ecclesiastica annexum est.

1 Garcias, Tractatus de beneficiis, Caesaraugustae 1609. De Luca, Theatrum veritatis et iustitiae, Coloniae Agripp. 1706: Discursus de beneficiis. Petr. Leurenius, Forum beneficiale, Coloniae 1704. Thomassinus, Vetus et nova Ecclesiae disciplina circa beneficia et beneficiarios, in tres partes distributa, Parisiis 1688. Wernz, Ius Decretalium IIo n. 240 sqq. Phillips, Kirchenrecht VII § 378 sqq. Hinschius, System des Kirchenrechts II § 99 sqq.

Sicut officium ita beneficium obiectivam habet stabilitatem a succedentibus possessoribus seu beneficiatis independentem. Beneficium sensu stricto acceptum insuper stabilitatem subiectivam habct, quatenus beneficiatus ius habeat perpetuo retinendi beneficium et ad deponendum illud dispositioni iuris tantum, minime arbitrio superioris sit obnoxius. Beneficia, quibus perfecta haec ratio subiectivae stabilitatis inest, titularia vocantur et a manualibus distinguuntur, quorum beneficiati ad nutum superioris avocari possunt.

Praebenda etiam ius percipiendi fructus ecclesiasticos exprimit, saepe tamen simul determinatum illum modum indicat percipiendi quotam partem ex massa communi. Dignitates dicuntur beneficia maiora seu praelaturae.

297. 2. Officia omni Ecclesiae aetate constituta erant illaque vel iuris divini vel iuris humani sunt, quae aut ad determinatos gradus potestatis ecclesiasticae pertinent priore libro consideratos aut ex illis gradibus derivantur. Superior ecclesiasticus enim aliquas tantum functiones sive sacras sive administrationis in officium constituere potest, qualia sunt officia capellaniae Missarum, confessarii, catechistae, contionatoris, oeconomi.

Cum officiis semper sustentatio clericorum, qui officii onera subibant, aliqua ratione coniuncta erat1. Initio oblationes fidelium sub una administratione episcopi erant, qui partem illarum in sustentationem cleri designabat, quae unitas bonorum etiam retinebatur, postquam possessiones ecclesiarum mobilibus simul et immobilibus constabant 2. Quod Gelasius I reprobaverat, a saeculo VI° nihilominus in usum

1 Cor 9, 13 14: „Nescitis, quoniam, qui in sacrario operantur, quae de sacrario sunt edunt; et qui altari deserviunt, cum altari participant? Ita et Dominus ordinavit iis, qui evangelium annuntiant, de evangelio vivere."

2 c. 23, C. 12, q. 2 (Gelasii I 492-496): „Vobis enim et famae vestrae consultum duximus, ut pontificis vestri loco vobiscum ab eodem aliquis subrogetur, qui eius nomine pariter universa disponat, quatenus omnia praedia ad vestrum revocetis studium, nec cuiquam clerico pro portione sua aliquod solum ecclesiae putetis esse deputandum, ne per incuriam et neglegentiam minuatur, sed omnem pensionis summam ex omnibus praediis rusticis urbanisque collectam ad antistitem deferatis. Ex qua tamen collectione habeatur ratio, quid ad causas vel expensas accedentium necessitatum opus esse perspicitur, ut de medio sequestretur, et quattuor portiones vel de fidelium oblatione vel de hac fiant modis omnibus pensione, ita ut unam sibi tollat antistes, aliam clericis pro suo iudicio et electione dispertiat, tertiam pauperibus sub omnium conscientia faciat erogari, fabricis vero, quae competit ad ordinationem pontificis, erogatione vestra decernimus esse pendendam. Si quid forte sub annua remanebit expensa, electo idoneo ab utraque parte custode, condatur enthecis, ut, si maior emerserit fabrica, sit subsidio quod · diversi temporis diligentia potuerit custodiri, aut certe ematur possessio, quae utilitates respiciat communes. Cf. c. 26 27 ibid.

receptum est. Clericis scilicet agri ecclesiastici in usumfructum concedebantur 1. Concessio talis initio precaria seu revocabilis fiebat2. Paulatim vero fundi ecclesiasticis certis officiis perpetuo iuncti manebant atque inde officium cum iure percipiendi fructus certorum agrorum coniunctum, beneficium vocabatur 3.

298. 3. Dividuntur beneficia: a) in maiora, quae sunt praelaturae iurisdictionem fori externi vel saltem honoris dignitatem habentes, ut episcopatus, abbatia; beneficia minora, quibus utrumque deest. b) Simplicia, quibus officium altaris seu chori praeter recitationem horarum canonicarum incumbit; duplicia, quae iurisdictionem aut administrationem aut curam animarum aut honoris praerogativam habent. c) Saecularia, quae clericis saecularibus; regularia, quae clericis regularibus conferuntur. d) Patrimonialia, quae certae familiae vel civitatis membris conferuntur; non patrimonialia, quae cuilibet clerico patent. e) Pro diversitate provisionis in collativa, electiva patronata, consistorialia, reservata. f) Titularia, quae beneficiato in perpetuum dantur; manualia, quae ad nutum revocari possunt.

ARTICULUS I.

ERECTIO BENEFICIORUM.

§ 69. Potestas et modus erigendi beneficium.

299. 1. Considerata intima relatione inter notionem officii et beneficii, terminologiam veterum scriptorum sequentes, de beneficiorum erectione, collatione, amissione loquemur, quamquam non omnia officia ecclesiastica ad modum beneficii eriguntur. Porro de administratione bonorum beneficialium ac de iure beneficiati in ea postea tractabimus.

Potestas erigendi beneficia ecclesiastica est penes ecclesiasticam auctoritatem. Haec enim sola iurisdictionem et ministerium ecclesiasticum exercendum deputare valet. Non vero requiritur, ut a suprema Ecclesiae auctoritate omnia beneficia erigantur. Neque ipsi episcopatus primis saeculis a Romanis Pontificibus sunt constituti. A saeculo V° tandem Romani Pontifices in erigendis dioecesibus quandoque cooperati sunt. Subsequentibus saeculis Apostolica Sedes maiorem

1

c. 1, C. 10, q. 2, qui est c. 7 Conc. Agathensis a. 506. c. 12, C. 16, q. 3; Conc. Aurelianense (a. 511) c. 23.

2

c. 61, C. 16, q. 1 (Symmachus Papa a. 513); cf. U. Stutz, Geschichte des kirchlichen Benefizialwesens, Berlin 1895, § 6.

3

4

c. 9, C. 1, q. 3 Alexander II ecclesiasticum beneficium" appellat.

c. 4, D. 80 Leo I a. 446 declarat standum esse canoni antiquo, quod episcopatus in maioribus populis et frequentioribus civitatibus erigantur. Idem Pontifex sententiam reiecit, c. 9 Conc. Antiocheni (a. 341) et c. 17 28 Conc. Chalcedonensis (a. 451) propositam, quasi ecclesiasticarum provinciarum

partem in novis dioecesibus statuendis habuit, quae praxis ex eo etiam commendatur, quod institutis iam per plerasque regiones dioecesibus novae erectiones diminutionem priorum dioecesium exigebant, quae per supremam tantum Ecclesiae potestatem postulari ab episcopis potuit. A saeculo XI principium illud obtinet, solius apostolici esse episcopatus coniungere, coniunctos disiungere aut etiam novos construere" 1. Iure nunc vigente erectio dioecesium, capitulorum cathedralium, ecclesiarum collegiatarum ac dignitatum capitulorum ad Romanum Pontificem pertinet, aliorum beneficiorum erectio episcoporum est.

Ecclesia fundatoribus beneficiorum permittit condiciones et onera apponere, quae si ab auctoritate ecclesiastica acceptata sunt, post completam erectionem neque a fundatoribus neque ab episcopo mutari possunt. Potestas civilis ubicumque ipsa fundat beneficia, iisdem privilegiis utitur. Ecclesia porro iustis desideriis saecularis potestatis in erigendis beneficiis praesertim maioribus obsecundat vel in concordatis promittit se non nisi post inita cum potestate civili consilia circumscriptiones peracturam esse. Nativum vero ius potestatis civilis erigendi, mutandi beneficia vel erectiones ab Ecclesia constitutas inhibendi neque adest neque ex modo agendi civitatum occasione erectionum variis aetatibus adhibito ullo pacto efficitur 2.

300. 2. Ad erectionem legitime perficiendam varia requiruntur, quae sequentibus continentur:

a) Iusta causa, quae est necessitas sive evidens Ecclesiae utilitas. Cum superior ecclesiasticus potestatem in utilitatem fidelium dispenset, secundum normam a iure statutam non arbitrarie nova beneficia creat. Necessitas adest, si cura animarum debito modo exercenda novum beneficium requirit; utilitas in faciliore cura animarum et in augmento cultus divini habetur 3.

b) Locus congruus, qui pro sede episcopali sit civitas frequentior. Beneficia simplicia certo altari alicuius ecclesiae possunt addici.

c) Dos seu fundus dotalis sufficiens ad clericum sustentandum et ad expensas fabricae et cultus divini1.

divisio novis divisionibus provinciarum civilium conformare se debeat. Hefele, Konziliengeschichte II § 200.

1 Urbanus II ad Rainald. Rem. archiepisc. a. 1092 (Mansi, Concil. Coll. XX 670).

2 Syllabus Pii IX, prop. 51 (Denzinger, Enchiridion n. 1751). Cf. Wernz, Ius Decretalium II n. 249.

3 c. 3 X. III, 48 (Alexander III 1159-1181). Trid. sess. 21, c. 4 de ref. In iis vero (ecclesiis parochialibus), in quibus ob locorum distantiam sive difficultatem parochiani sine magno incommodo ad percipienda sacramenta et divina officia audienda accedere non possunt, novas parochias etiam invitis rectoribus . . . constituere possint." Trid. sess. 24, c. 13 de ref. c. 1 X. III, 39 (ex capitul. Ludovici Pii a. 817). Trid. sess. 21, c. 4 de ref.

4

d) Leges fundationis seu condiciones in administrando beneficio servandae. Tales leges vel de qualitatibus promovendorum ad beneficium vel de oneribus beneficiato impositis vel similibus rebus fiunt1. Quae ita constituta sunt, ea Ecclesia ut accurate serventur praescribit 2.

e) Sollemnitates adhibendae sunt, inquisitio scilicet de condicionibus ad erectionem necessariis, ne quid de alterius commodis detrahatur, et documentum publicum superioris de erectione facta. Summus Pontifex erectiones episcopatuum et capitulorum tum cathedralium tum collegiatorum ope S. Congregationis Consistorialis perficit, erectiones officiorum maiorum in terris missionum a S. Congregatione de Propaganda Fide praeparantur. In erectionibus beneficiorum minorum Ordinarii est tum observandis condicionibus ad erectionem requisitis invigilare tum per documentum publicum de erectione facta fidem facere.

ARTICULUS II.

INNOVATIO BENEFICIORUM.

$ 70. a) Unio beneficiorum.

301. Innovatio dicitur omnis mutatio pristini status beneficii in alium statum. Cum fundatores beneficiorum contractu inito observantiam legum fundationis et impletionem obligationum in fundationum limine impositarum repromissam acceperint, mutatio beneficiorum res odiosa censetur. Unde etiamsi erga speciales fundatores obligatio non exsistit, illis, quae bene constituta sunt, contrariis ordinationibus non est detrahendum 3. Quare in mutationibus faciendis causa necessitatis vel utilitatis atque auctoritas illius superioris, qui ad erectionem beneficii competens esset, intercedere debet.

Innovationes variis modis fiunt. a) Primus modus est per unionem, qua duo vel plura beneficia perpetuo iunguntur.

a) Unio variis modis perficitur. aa) Aeque principalis ea dicitur, qua utriusque beneficii iure et titulo permanente, unus idemque rector in perpetuum utrique praeficitur, ita ut ambo beneficia simul tantum vacare et provideri possint. bb) Unio per confusionem et exstinctionem facta, qua ex beneficiis uniendis aliquod novum beneficium conflatur, in quod bona et iura exstinctorum transponuntur. cc) Unio per subiectionem seu accessoria, subiectiva vocata, qua beneficium proprii tituli fit pars seu praedium alterius beneficii propriumque titulum amittit 4.

1 Trid. sess. 25, c. 5 de ref.

3 Trid. sess. 25, c. 5 de ref.

2 Trid. sess. 25, c. 9 de ref.

Primus uniendi modus non raro in dioecesibus adhibetur, ita ut unus praesul utramque distinctam dioecesim regat. Secundus modus habetur, cum