EPISTOLA XV.

AD NUMONIUM VALAM.

Horatius curandæ valetudinis causa Philosophicum arcum retendit. Baxt. Cum Horatius auctoritate Antonii Musæ medici celeberrimi aquis frigidis usus (quanquam invitis Baiarum incolis, qui ægre ferebant, quod ægroti ad aquis frigidis utendum, spretis thermis, Clusium Gabiosque peterent) hyemem transigere vellet in locis maritimis; petit a Vala, ut scribat de Velia et Salerno, quæ illorum oppidorum vicinorum in Lucania sit conditio, reperianturne ibi ea, quæ ad vitæ commoditates pertineant, cœlum, panis, aqua, lepores, apri, pisces. De vino se non quærere ait, quia generosum ibi esse constet. Etsi enim, quamdiu in villa sua rusticetur, quovis vino contentus sit; cum tamen ad mare descenderit, se requirere optimum ad cuticulam curandam. Omnino autem se in hac re similem esse Mænii, qui, si non accepisset unde laute et opipare cœnaret, sed tenuissimo uti victu coactus esset, luxuriantes nepotes vituperaret: sin vero lantiora nactus esset, lante comedentes landaret beatosque prædicaret.

QUÆ sit hyems Veliæ, quod cœlum, Vala, Salerni,
Quorum hominum regio, et qualis via (nam mihi Baias
Musa supervacuas Antonius; et tamen flis

O Vala, tuum est nobis perscribere; nostrum vero tibi credere perscribenti: qualis sit hyems apud Veliam; qualis aër apud Salernum; quales homines utriusque regi

Epistola sexta Libri primi in Ed. Strat. Inscribitur in Bamberg. Ad Nu

NOTE

1 Quæ sit hyems, &c.] Consilio me. dici profecturus Veliam et Salernum Horatius, lippitudinis curandæ causa, significat quærere se pariter salubritatem atque delicias.

Velia] Lucaniæ oppidum est maritimum, olim Helia, Plin. 111. 5. Virgil. Æneid. vi. Portusque require Velinos.' Vide Gell. x. 16.

Quod cœlum] Interrogat quæ sit temperies aëris, et quæ hyemis asperitas illic ubi hyematurus erat.

Vala] Is dicebatur C. Numonius Vala, aut Vaala.

Salerni] Urbs est Lucaniæ, ad Tyrrheni maris littus, dicta a copia salis : portum satis capacem etiamnum ostendit.

2 Buias] Vide 11. Od. 18.

3 Musa] Antonius Musa medica arte clarus, ex quo Augustum ancipiti morbo laborantem sanaverat ; ab eo non tantum ingenti pecunia donatus, sed et statua juxta signum Esculapii erecta: nec non ipsi quamvis liberto, immo et quibuscumque medendi artem professis concesso jure annuli aurei. Dio lib. LIII. Sueton. Octav. cap. 59. et 81.

Supervacuas] Acrioris pituitæ in oculos defluxu vehementer affectus Poëta noster solebat proficisci Baias ad lavacra calida: verum Ant. Musa contrariis utendum remediis auctor fuit, jussitque ablutiones quærere frigidas, quibus defluens humor retun.

Me facit invisum, gelida cum perluor unda
Per medium frigus: sane murteta relinqui,
Dictaque cessantem nervis elidere morbum
Sulfura contemni, vicus gemit, invidus ægris,
Qui caput et stomachum supponere fontibus audent
Clusinis, Gabiosque petunt et frigida rura.

5

onis; et quæ via: (etenim Antonius Musa Baias haud mihi utiles esse dicit; me vero illis efficit odiosum, quando frigida aqua perfundor rigente frigore. Certe deseri myrteta, et posthaberi aquas sulfuratas existimatas sanare morbum nervos præpedientem, dolet oppidum invidens ægrotis qui non verentur caput et pectus subjicere aquis Clusinis, perguntque Gabios et in frigidas regiones. Itaque locum mu

modeum Valam.—4 ‘Libri vetustissimi quod perluor unda. duo etiam cum pervehor unda: quæ scriptura melius exprimit quod inquit Plin. XXIX. 5. ' mergi in lacus ægros;' sed nihil muto.' Torrent.-5 Vetustiores codd. ap. Bentl. item Chisian. 1. a m. sec. et Harl. 1. 2. 3. 4. 6. 7. murteta. Schoenborn. 2. 3. 4. myrteta reliqui. Omnes fere codd. Feæ et edd. vett.-9' Clusinos habet cod. Bland. antiq. et Sil. quos sequor, non sine causa, ut lector doctus, si advertat, facile judicabit sic legi debere; non etiam, Clusinis, qui casus hic irrepsit propter Tò fontibus.' Cruq. 'Clusinos Gabiosque legit ex ingenio Cuning. ut sint fontes Gabii ;' at Gabij' fontes non dicuntur, sed 'Gabini :'

NOTE

deretur. Pari scilicet modo Augus-" : xxx1. 2. ' Emicant benigne et passim tum calidis frustra usum ille.frigidis in plurimis terris aquæ, alibi calidæ, curaverat. Plin. xxix. 1: SAntonins, alibi frigidæ, alibi unctæ.... alibi Musa Angustum contraria medicina tepide, auxilia morborum conferengravi periculo exemerat.' Sueton. tes. nusquam tamen largius quam in Baiano sinu, nec pluribus auxiliandi generibus; aliæ sulfuris, aliæ aluminis, aliæ salis, aliæ nitri, aliæ bituminis, nonnullæ etiam acida salsave mistura... nervis prosunt, pedibusque,' &c.

Octav. cit. cap. 81. 'Distillationibus jecinore vitiato ad desperationem redactus, contrariam et ancipitem rationem medendi necessario subiit: quia calida fomenta non proderant, frigidis curari coactus, auctore Antonio Musa.'

8 Qui caput et stomachum supponere] 5 Murteta] Amoena loca myrtis Ex ægris enim alii medicantes illas consita apnd Baias.

6 Dictaque cessantem nervis elidere morbum Sulfura] Sulfuratas aquas ibidem scaturientes non longe ab Averno lacu, quibus curari dicitur morbus articularis, cessare faciens nervos, id est præpediens usum et motum articulorum atque nervorum.

7 Vicus gemit] Baiani indignantur contemni suos fontes toto orbe celebres, suasque myrtos relinqui. Plin.

aquas bibunt, alii in iis lavantur, alii partes affectas, v. g. caput, ventriculum, renes, stillicidiis aquam ejusmodi affundentibus supponunt una hora per dies aliquot.

Fontibus Clusinis, &c.] Aquis frigidis ad Clusium Etruriæ oppidum.

9 Gabiosque petunt] Urbs ista Latii, in via Prænestina, fere media Romam inter et Præneste. Virgil. Æn, vir. quique arva Gabinæ Junonis, geli

Mutandus locus est, et deversoria nota
Præteragendus equus: Quo tendis? non mihi Cumas
Est iter aut Baias, læva stomachosus habena
Dicet eques: sed equi frænato est auris in ore.)
Major utrum populum frumenti copia pascat;
Collectosne bibant imbres, puteosne perennes

10

15

tare oportet, equumque agere ultra diversoria cognita. Quo pergis? haud Cumas vel Baias contendo, inquiet iracundus eques frænum ad lævam torquens. Verumenim auricula est in ore frænato equi.) uter populus majore tritici abundantia nutriatur: an pluvias collectas potent, an aquas dulces e fontibus perpetuo mananti

urbis nomen 'Gabii,' adjectivum 'Gabinus.'' Fea.-10 Bamberg. Schoenborn. 2. 3. 4. diversoria nota.-12 Bamberg. Vat. Rom. 2. a m. sec. Vat. Rom. 7. Vat. Palat. 1. Chisian. 1. Barberin. 2. unus ap. Pulm. alius ap. Oberlin, stomachatus: præfert H. Steph. in Præf. Vat. Rom.-9. stomachandus.-13 Dicit eques Vat. Rom. 8. et Schoenborn. 2. sed equis Vat. 3. a m. sec. Vat. 19. Vat. Rom. 2. Vat. Palat. 6. Chisian. 1. Angelic. 1. a m. pr. Angelic. 2. tres alii codd. apud Bentl. notatum ex Ms. in ora editionis Aldi 1501. in Bibl. Vat. et 1519. Bibl. Angel. restituit, et probat idem Bentleius, quia sententiose dictum: non de hoc tantum equo; sed de omnibus: sequuntur anonymus Traj. ad Rhen. 1713. Cun. San. Wakef. Vulgatam equi male defendunt Johnson. et Wetz. qui Latine non sapiunt.' Fea. equi habent etiam edd. vett. ante Bentl. Baxt. Gesn. Zeun. Bipont. Comb. Jaeck, et Doering.-15 Harl. 6. Edd. Zarot. Mediol. 1470. Venett. 1481. 1483. 1486. 1490. Florent. 1482. et Lips.1499. puteos

Jugis aquæ; (nam vina nihil moror illius oræ :
Rure meo possum quidvis perferre patique;
Ad mare cum veni, generosum et lene requiro,
Quod curas abigat, quod cum spe divite manet
In venas animumque meum, quod verba ministret,
Quod me Lucanæ juvenem commendet amicæ.)
Tractus uter plures lepores, uter educet apros;

20

bus: (etenim sperno vina istius regionis: in villa quidem mea quodlibet valeo tolerare ac sustinere :) at cum deveni ad mare, desidero vinum generosum ac lene, quod pellat solicitudines, quod in venas fluens ingentem fiduciam meæ menti conferat, quod verba suppeditet, quod me juvenem gratum reddat Lucana meretrici: utra regio

ve. Schoenborn. 2. puteosque. Bamberg, puteosne perennis.—16 Dulcis aquæ Harl. 2. Schoenborn. 2.4. Vatt. 1. 3. a m. sec. Vatt. 4. 5. Vat. Rom. 6. Vat. Rom. 9. a m. sec. Vat. Palat. 1. Angelic. alii codd. ap. Pulm. Cruq. Talbot. Valart.et Oberlin. Sic scriptum reperi in duobus codicib. manuscrip, uno Vatic. et Jann. atque hanc puto rectam, ac germanam scripturam: non Jugis, ut est in vulgatis, et aliis calamo exaratis: nam cum perenneis puteos dixerit, supervacaneum sit addere, Jugis aquæ: quandoquidem jugis, et perennis, idem valent: neque vero est, quod quisquam mihi dicat, aquam &xvuov, id est, saporis expertem esse oportere, ut scribit Aristot. lib. wepi aiothσews kal aloenTOû non igitur dulcem. primum enim dulcem aquam appellant Latini, et YλUKÙ Towop Græci, quæ non est salsa, a marina scilicet distinguentes. ut M. Tall. Verr. IV. 53.' Lamb. Ita etiam anus codex Aldi Manutii; 'restituit H. Steph. Lamb. aliique editores non pauci usque ad Bentleium, qui iterum revocavit Jugis aliorum Mss. et editorum; sed potius verborum lusibus, quam argumentis. Non solum enim dulcis est perpetuum aquæ potabilis epitheton, ut pluribus asserit Lambinus; sed qualitas aquæ hic ab Horatio non erat reticenda; cui deterrima adeo invisa 1. Sat. 5. 7. deterrimæ autem sunt earum potoribus in Baiano, Puteolano, Neapolitano, utpote locis vulcanicis, lateque salibus, et sulfure saturatis ; ut norunt omnes, et ipse sum expertus.' Fea. Vid. Vitruv. VIII. 3. et Plin. III. Epist. 17. Bentleium sequuntur Traj. ad Rhen. 1713. Baxt. Cuning. Gesn. Oberlin. Comb. Wakef. Zeun. Kidd. et Dæring.-17 Vat. 1. quidvis sufferre. Nic. Heinsius Adv. 11. 13. pag. 493. conj. quodvis: adoptavit Cuning, refutat Bentl. possem...pative Schoenborn. 3.-18 Schoenborn. 2. 3. Harl. 6. aliique ap. Valart. cum venio.-20 Chisian. 5. animoque meo. Vat. 14. cum edd. Mediol. 1470. Florent. 1482. et Venet. 1483. ministrat.-21 Vat. 12. a m. pr. Vat. Rom. 4. a m. pr. Vat. Rom. 5. Chisian. 1. et Barberin. commendat.-22 Tractus uter lepores plures Schoen.

NOTE

18 Ad mare cum veni] Ad aliquam pist. 5. Fœcundi calices quem non urbem maritimam. fecere disertum?'

19 Quod curas abigat, &c.] Vide 1. Od. 18. &c.

20 Animumque] Vini calor spiritus vitales excitat accenditque, hincque animum pariter.

Quod verba ministret] Noster 1. E

21 Commendet amica] Hilarem et facetum præstando. Apage hinc aliam interpretationem.

22 Tractus uter] Velinus, an Salerninus.

Utra magis pisces et echinos æquora celent;
Pinguis ut inde domum possim Phæaxque reverti ;
Scribere te nobis, tibi nos accredere, par est.
Mænius, ut rebus maternis atque paternis
Fortiter absumtis urbanus cœpit haberi,
Scurra vagus, non qui certum præsepe teneret,
Impransus non qui civem dignosceret hoste;
Quælibet in quemvis opprobria fingere sævus;
Pernicies et tempestas barathrumque macelli,

25

30

plures lepores, utra apros alat: utrum mare meliores pisces et echinos habeat: ut illinc domum redire queam obesus et Phæax. Quemadmodum Mænius patrimonio devorato facetum se exhibuit: parasitus ille vagabundus, cui certa non esset culina : qui famelicus civem ab hoste non distingueret: in quemlibet vero contumelias quasque dirus confingeret: damnum, procella, et gurges macelli, quodcumque lucratus

born. 2.-23 Utra m. pubes et echinos Schoenborn. 3.-25 Vatt. Rom. 8. 9. et Vat. Palat. 6. adcredere; quod notatum ex cod. in ora ed. Mediol. 1476. in Biblioth. Barberin. ita Bentl. Traj. ad Rhen. 1713. Cuning. Sanad. Mervil. Oberlin. at credere Vat. Rom. 4. Chisian. 1. a m. pr. hæc credere Angelic. 1. ac reddere Vat. 19. ac nos tibi credere ed. Frib. 1536. Al. accredere ; ac credere, accedere. Schoenborn. 2. parem pro par est.-26 Hoc versu incipit nova Epist, in quibusdam codd. ap. Mitsch. Præf. p. 32, etiam in Harl, 3. 4. 6. 7. et ed. Glarean.-28 Cuning, certum non qui. Schoenborn. 2. non qui civem.— 29 Cuning. civem qui non. Bamberg. dinosceret.-30 Nic. Heinsius conj. stringere; Cuning. figere, quod receperunt Mervill. et Phil. Pro quemvis

NOTE

23 Echinos] De his 11. Satira 4.. 24 Pinguis ut inde, &c.] Ut ex istis regionibus possim redire non solum oculis sanns, sed et toto corpore nitidus, pinguis, et bene curata cute. Gall. gros et gras, dans l'enbonpoint.

Phaax] Instar Phæacum: de quibus supra 1. Epist. 2. 29.

25 Accredere] Hac etiam voce utitur Lucretius lib. 111. Facile hoc accredere possis.'

26 Manius, ut, &c.] Fab. Mænius Pantolabus, gurges et vorax, de quo jam antea non semel, 1. Sat. 3. Hic nonnulli dividunt, alteramque Epistolam faciunt; sed perperam. Deinceps enim explicat Horatius quod supra dixit vs. 17. et seq.

27 Urbanus] Lepidus, festivus, ut

ad mensas divitum facile admitte

retur.

28 Scurra vagus] Modo huc modo illuc cœnam mendicans et captans per facetias.

Præsæpe] Metaph. Est enim proprie locus præseptus, in quo pecudes stabulantur: et per synecd. linter in quo pabulum jumentis apponitur.

29 Impransus] Theod. Marcilius interpretatur, bene pransus, satur, temulentus.

30 Quælibet in quemvis, &c.] Qui fame quasi furore quodam percitus omnes obvios impetebat, maledico dente carpebat, probris incessebat.

31 Pernicies et tempestas, &c.] Universa macelli edulia abradens, rapiens, vastans, quasi tempestas; et