tuos. Unde, ut convenit, neque grex Dominicus A procurator in eorum ecclesiis,villis,mansionibus et territoriis,in quibuscunque habeantur provinciis, sive pagis,ingredi ad causas audiendas, nec homines illorum ingenuos vel servos distringere aut fidejessores tollere præsumat: nec teloneum aut nauticam exigat, et ut decimæ et nonæ ex eorum omnibus rebus absque aliqua præsulum principumque contradictione hospitali eorum nobiliumque pauperum integerrime reddatur; quiquidque insuper utilitatis illorum, alia privilegia apostolicorum et præsulum præceptaque retinent imperatorum et regum,et præbendas permissu ac voluntate præfati domini Roberti proprii abbatis a Carolo nunc rege per præceptum concessas, et in reliquum concedendas,cum universitate suorum appendicium perpetuo possideant integerrime, ita ut supra signavimus, nullius potestatis vir quisquam de eorum dominio vel possessione præsumat auferre. In quo misericordiarum suarum regum dignitas beneficia fratribus in eodem cœnobio beati Martini morantibus largiri disposuit.Qui autem hujus constitutionis institutum irrumpere,aut qualibet præsnmptione vel occasione tentaverit evertere, vel de decimis eorum potestati per legitimos subditis, perpetuæ damnationis cumulum cum sanctæ legis prævaricatoribus se noverit perferre, nisi digna satisfactione correxerit, quod temeraria cupiditate tentaverit. sævissimis luporum dilanietur morsibus, neve flu- Potestate igitur in beato Petro apostolorum principe nobis concessa a Domino ligandi et solvendi,ita eo dicente Quæcunque ligaveris super terram, erunt ligata et in cælis; et quæcunque solveris super terram erunt soluta et in cœlis: virtutis hujus confidentia nitentes,cœli aditum cupiditatis sue malitia obice claudimus sub anathematis vinculo,qui huic pernecessario beneficio in subtractione collatarum rerum et honorum consentiens aut cooperator affuerit, nisi, ut præmisimus, divino fretus auxilio correctionis munere resipuerit, invasa restituerit, ac neglecta satisfecerit. Hujus autem definitionis et apostolicæ determinationis sententiam inviolabiliter cunctis fidelibus quæsumus observandam.Quæ, ut certius credatur et irrefragabiliter observetur, manus propriæ subscriptione adnotare curavimus, perpetimque manendam statuimus. Scriptum per manum Leonis archiscrinarii sanctæ Romanæ Ecclesiæ in mense Maio, indictione B. NOTKERUS BALBULUS SANCTI GALLI MONACHUS. B. NOTKERI ELOGIUM HISTORICUM AUCTORE MABILLONIO. (Acta Sanctorum ordinis sancti Benedicti, tom. VII, pag. 11.) 1. Inter illustres celebris sancti Galli apud Hel- A vetios monasterii cœnobitas haud infimus censendus est NOTKERUS, cui Balbulo cognomentum fuit Ejus Acta litteris mandavit Ekkehardus sæculo XIII, distinguendusa quatuor aliis ejusdem loci ac nominis monachis: primo decano sub Ottone I;secundo Othonis II sacellano et magistro;tertio item decano sæculo x1; quarto respectu hujus Juniori dicto, qui librum de Casibus monasterii sancti Galli in quo quædam Notkeri facta referuntur composuit sub annum 1040; quarto vero prædictæ Vitæ scriptore sub Innocentii III pontificatum. Hanc vitam erratis refertam hoc loco recudere piget,maxime cum apud Canisium in Tomo VI Antiquarum Lectionum, Goldastum et socios Bollandianos ad diem 6 Aprilis reperiatur Notkeri autem elogium, quoad fieri poterit, ex Ekkehardo aliisque auctoribus condere visum est. Sed ne ob nominis communionem confusio, ut apud Ekkehardum Vitae scriptorem,hic oriri con- B tingat,advertendum est tres fuisse Notkeros parvo temporis intervallo sibi eodem loco succedentes, nempe Balbulum de quo agere instituimus, Notherum Leodiensem ex monacho episcopum, et Notkerum abbatem nepotem alterius Notkeri,« quem pro severitate disciplinarum Piperis-granum cognominabant, inquit Ekkehardus Junior in cap. 9, qui fuit doctor,pictor, medicus et poeta. Hi sæculo floruere; at sæculo XI Notkerus Labeo, beati nomine donatus et sæculo XIII Notker doctissimus et benignissimus. De Balbulo in primis agendum. 2.Notkeri nominis etymologiam affert Ekkehardus Vitæ scriptor,quasi idem sit ac necessarie desiderans,ubi notat Patrebrochius, Noth-ghere significare desiderium,seu desiderantem rerum necessariarum Igitur beatus Notkerus de pago,qui Turgowe dicitur, oriundus fuit, et in vico qui Sacer-pagus Latine, vulgariter Heiligowe appellantur, nobilissimis progenitoribus procreatus »dicitur,et,si quæ huic auctori a fides,de Carolorum genere, et sanguine Saxonum antiquorum erat parentum prosapia. Caroli Magni, Calvi an Crassi,neposab eodem perperam vocatur. Nihil de hujus genere apud Ekkehardum Juniorem nisi quod claris et illustribus parentibus natus initio capitis primi, et virginem Kerhildam neptim habuisse perhibetur cap. 9. Hæc illa est Kerhilt, quæ teste Hepidanno, anno 952, vi Kal.Junii, in die Ascensionis Domini sacro velamine iuduta est, et in natali sanctæ Mariæ inclusa.» Balbuli cognonem accepit ob linguæ impedimentum. Unde ipse in hymno de S. Stephano apud Canisium toho v, pag. 776: Eger et balbus, vitiisque plenus, Puer,ad sanctum Gallum oblatus sub annum 840 præceptores habuit Marcellum et Isonem, uti ipse in subjecta ad Luitwardum epistola testatur; condiscipulos in primis Tutilonem et Ratpertum. « Iso magister, ait Hepidannus, obiit anno 851, prid. Idus Maii. Ejus geste describit Ekkehardus Junior, præcipue cap. 2,ubi sanctorum parentum filius dicitur. Apud Grandivallenses in Alesatia monachos,petente Ruodolfo Burgundionum rege, litteras docuisse ibi demque miraculis coruscasse atque decessisse memoratur: Corpus ejus, in ecclesia sancti Germani sepultum, in Burgundiam translatum creditur. De Marcello fuse actum est in sæculi IV Benedictini parte . Is Notkerum, Ratpertum et Tutilonem septem liberales duxit ad artes, maxime autem ad musicam, »teste Ekkehardo Juniori cap. 3. Ex his Notkeri Balbuli ætatem colligere licet,præsertim ex tempore Isonis ejus præceptoris primi quem anno 871 obiisse mox diximus. Itaque, longe ante hunc annum, Notkerus apud Saneti-Gallenses versabatur. haud dubie principatu Caroli Calvi,non Magni, uti ex fabuloso Ekkehardo plerique narrant. Nonnulli non bene capiunt hæc verba Ekkehardi Junioris ex cap. 1. « Traduntur post tempus Marcello scholæ claustri cum Notkero, postea cognomine Balbulo, et cæteris monachici habitus pueris :exteriores autem,id est canonica, Isoni cum Salomone et ejus comparibus. »His enim prioribus verbis significatur Marcello commissas fuisse claustrales seu interiores scholas, quarum scholares erant Notkerus et cæteri monachi juniores.Id factum Grimaldo abbate post annum 841. 3. Per id tempus qualis fuerit apud sanctum Gallum disciplina operæ pretium est explicare. Salomon canonicus,in scholis exterioribus eruditus, etsi beneficus,atque inter fratres conscriptos admissus, ut tamen in claustrum admitteretur impetrare non valuit nisi facto quod monachus aliquando fieret voto, ipse cappa monastica indutus quam egressus ad limina claustri deponeret. Lepida est ejus rei narratio apud Ekkehardum Juuiorem cap. 1.« Erat senatus reipublicæ,inquit,nostræ tunc quidem sanctissimus. Consuluntur Hartmanus consilio magnus,ille quidem qui Humili prece melodiam fecerat, Notkerus, qui Sequentias; Ratpertus, qui Ardua spes mundi; Tutilo,qui Hodie cantandus est et pleraque alia dictaverant, qui in condiscipulatu animum ejus didicerant. Hartmannus ait : Non similitudinem monachi, sed monachum ipsum quærit. Notkerus ait Mihi prætexta hæc, qua superindui, inquit desiderat,si togam prætenderet, non utique displicoret. » Conceditur,ut in claustrum subeat cappa indutus,modo ut aliquando monachus fiat.Assensit ille. Parat autem pro hoc beneficio insignem crucem sancto Gallo.Convivia fratribus duodecim diebus in anno, id est Kalendis, prætextatus noster 985 B. NOTKERI BALBULI S. GALLI MONACHI ELOG. HIST. quandiu sæculariter vixit, hilariter facere suevit. A 4. Redeo ad Notkerum, qui ita cum Ratperto et Tutilone conjunctus erat, ut «corunum et anima una essent, sicut Ekkehardus Junior, cap. 3, loquitur: << atque votis unicordes.Notkerus corpore,non animo gracilis, voce non spiritu balbulus, in divinis erectus, in adversis patiens, ad omnia mitis, in nostratium acer erat exactor disciplinis, ad repentina timidulus et inopinata præter dæmones infestantes erat, quibus quidem se audenter opponere solebat. In orando, legendo,dictando creberrimus, et, ut omnes sanctitatis ejus in brevi complectar dotes, sancti Spiritus erat vasculum quo suo tempore abundantius nullum. Tutilo bonus erat et utilis homo, musicus, serio et joco festivus. Ratpertus scholarum ab adolescentia magister, benevolus, disciplinis asperior, raro præter fratres pedem claustro promovens, excursus mortem nominans, sæpe Tutilonem itinerarium ut se caveret monens. Labem maximam claustri impunitatem nominabat. Tales cum essent tres isti nostræ reipublicæ senatores, quod semper doctorum est et utilium, ab otio vacantibus et in levitate ambulantibus, detractiones et dorsiloquia patiuntur assidua; sed maxime, quia minus refellere solebat sanctus (ut vere asseram) dominus Notkerus. » Subdit Ekkedardus factum cujusdam monachi, nomine Sindolfi, qui Notkero infestior a Salomone Constantiensi episcopo et abbate operariis præfectus est. «Erat tribus illis inseparabilibus consuetudo, permisso quidem prioris, in intervallo Laudum nocturno convenire in scriptorio, collationesque tali horæ aptissimas de Scripturis facere. At Sindofus sciens horam et colloquia, quadam nocte fenestre vitreæ, cui Tutilo assederat, clandestinus foris appropriat, aureque vitro affixa, si quid rapere posset quod depravatum episcopo traderet auscultabat. Sensit illum Tutilo homo pervicax, lacertisque confisus, latialiterque, quo illum qui nihil intelligeret lateret, compares alloquitur. >> Tum Notkero, quia timidulus erat, in ecclesiam celere jusso, alii duo hominem egregie excipiunt, rapto flagello fratrum, quod pendebat in pyrali. Ratpertus id exsequitur, vir ad disciplinas acutissimus. 5. Erant illo in tempore,» sic Ekkehardus Junior persequitur in eodem cap. 3, « sancto Gallo et alii coenobitæ quidem sancti, quorum justitiæ apud Deum non sunt in oblivione: quorum quidem opera multa audivimus præclara, inter quos Hartmannus, et ipse doctissimus abbas cœnobii post Salomonem; Waltramnus vero, cujus etiam melodiæ quis fuerit non celant; Rueggerus, cujus supra meminimus,et alii quidem multi, cum sanctis sancti, cum electis electi: de quibus, quia longum est operi audita prosequi, tres solos quos assumpsimus in exemplum posteris sufficere credamus. 6. «Notkerus vero dies noctesque semper idem et novus, qued Ratpertus in scholis, hoc ipse in clau B C D 986 stro, præter verbera, omni charitatis egit censura.» Hins Notkerum claustralibus seu interioribus scholis præfectum fuisse intelligimus. « Prioris permisso, magis autem et hortatu, juveniores adhuc idonei noctes diesque, quando ab orationibus quiescerent, velut in insidiis erant,» id est, observati, et quidem a Notkero. Neque enim hora incompetens dicebatur(sic sanctus Benedictus horas incompetentes vocat cap. 48,quibus colloqui et simul convenire fratribus non licet), si codice in manibus quis cum domino Notkero loquebatur. Ipse autem cum propter regulæ tenorem sibilis eos interdum et strepitu absturbaret, ab abbatibus ei per obedientiam quod refutarat injunctum est. Quam autem melliffuus in responsis fuerit, lacrymæ eorum qui hominem viderunt tes tantur. 7. « Enimvero etiam in spiritu Dei, multa bonis et malis aut fortunia prædixit aut infortunia, sicut, gratia exempli, superiora repetam cuidam Caroli elati animi capellano. Nam rex idem cum ob charitates agendas fratribus, ut solebat, cœnobio veniret totumque triduum gratia reverentiæ conversantium ibidem moraretur, sanctisque nostris, ut et Ratpertus scribit, munificus abbate jam musato abire parasset, ille quidem elati animi capellanus virum Dei psalterio, ut solebat, assidentem præteriens conspexit,agnitoque quod is esset qui Carolo multa quærenti pridie quæsita resolveret, comitantibus ait: « Ecce, inquit, iste est, quo neminem aiunt in regno Caroli doctiorem, sed ego, si vultis, illum tam præcellentissime doctum ad irrisionem vobis tentabo,et quod tantæ famæ viromnino nesciat interrogabo.» Illis vero ut hoc faceret curiose rogantibus, accedunt pariter, salutant eum. Humilis ille assurgens quid petant quærit. At ille infelix quem diximus : « Scimus inquit, homo doctissime, omnia te nosse. Quid autem Deus in cœlo nunc faciat a te cupimus, si nosti, audire. Scio, inquit ille, et optime scio. Nunc enim facit quod semper fecit, et tibi utique quod mox facturus est. Exaltat enim humiles, et bumiliat superbos. » Abibat tentator ille, et irrisor a suis irrisus, parvipendens quid sibi futurum dixisset. Sonatur continuo ad concursum et laudes Cæsaris abituri. Arripit ille infelix futurus labarum eo die Ordinis sui dominum antecedendi, et equo superbus invectus ante portam civitatis offendens cedidit et misere in facie collisus crus confregit. Committitur abbati novo, Hart muoto suffecto, Berinhardo procurandus: cui ipse tandem præsagium Notkeri omnemque hujusmodi rem cum aperuisset, desiderabat viri Dei, si se invisere dignetur, absolutionem et præsentis benedictionem. Quod cum ipse despective de Notkero audiens nihil sibi mali ejus vaticinio assereret contigisse, coagulari fractura illa,nullis fomentis,nullis adunari valuit ligamentis. Supplicatur tandem media quadam nocte a miserantibus clamores ejus Notkero: qui dum adveniens crus contrectasset,confestim combullire illud sensit confractus, didicitque severe de cætero humilia sentire.» Hactenus Ekkehardus Junior in capite 3. Prætereo quæ idem mox subdit de malis in Notkerum et Ratpertum artibus illius illitterati, de quo supra, monachi qui Sindolfus vocabatur. Idem auctor catera sic persequitur. 8. « Notkerus autem spiritualiter, ut diximus, fortis, quantum Tutilo in homines, tantum ipse valuit in dæmones. Accidit autem ut quadam nocte in ecclesia præveniens in maturitate, altariaque circuiens, ut solebat, clamaret. În cryptam vero veniens duodecim Apostolorum sanctique Columbani, acriores depost aram oculi ejus cum deducerent lacrymas, quasi canem audierat mussitantem. >> Dæmon erat, quem appropinquantem loco stare jubet Notkerus. «Festinato autem aram sancti Galli adiens, cambotam suam et magistri ejus (Columbani) multarum virtutum operatricem, cum sphæra illa sanctæ crucis notissima rapuit, et, in introitu cryptæ dextero sphæra posita, cum baculo A eorum ibidem erat. Diabolus autem quadam die sinistrorsum caninum illum aggresus est diabolum. » Dein dæmonem ita valide cædit ut baculum sanctum confregerit. Dæmon horrendum vociferatur. Quo audito, ædituus Notkerum, quis baculum sanctum confregerit, quis voces ediderit, interrogat. Ille præ silentii nocturni religione tacet. Sed, cum neminem in ecclesia ædituus qui mysterium haud noverat reperisset, quid rei esset animo volvebat stupefactus. « Virum denique regularem, jam semel sibi tacitum, amplius alloqui non ausus est præsumere. Notkerus vero, secundum quod humilis erat et prudens, ædituum extra ecclesiam seorsim traxit, benedictioneque prolata: Quomodo baculum, inquit, fili mi, confregi? nisi tujuveris, secreta mea habent efferri. Sed quoniam meum non est ambulare in magnis et mirabilibus super me, silentio fidei tuæ quod factum est committo. Sicque ei rem, ut facta est, enucleavit. At ille baculo per fabrum latenter reparato, quod factum est ad tempus occultavit; in temporis autem processu res, ut erat, in medium venit. 9. « Habet illa sancti Galli basilica capellas, in quarum uno angulari foribus proximo Notkerus psallere erat solitus. Accedit autem ut quadam die ad Nonæ synaxim non veniret, neque eam per se caneret. In illo autem solio cum post Completorium, clara adhuc die, precibus insisteret, videt super se in laquearii interrupti trabibus diabolum consedisse, et stylo in tabula scribere. Quem cum quid scelus scriberet interrogasset; Nonam, inquit, quam tu scelus hodie supersederas scribo. At ille dicto citius, Deus, in adjutorium meum intende (vides nullas præmitti preces) prosecutus, vidit eum manu celeberrima quod scripserat planasse. Cumque ad preces synaxis se in terra prosterneret, tabulam laquearii disrupti super eum dejecit. At ipse videns, ut ictum declinaret, citus exsiliit. Cachinnans tandem ille, mihi ut assurgeres, inquit, effeci. Enimvero, ait et Notkerus, si tu ut nuper caninus fueris, iterum habeo tecum operari. Tandem cum evanuisset, Fra tres aliquiin extremis templi orantes, sonum tabulæ Vocesque audientes, mirati quid essent,citi aderant, videntesque eum, ut solebat, prostratum, nolebant illum, quod etiam incompetens hora esset impedire. Tandem tamen Tutilo unus ex illis signo dato, amice illum foras evocans, silenter in aurem, Magnas, inquit, quietudines tu et dæmones tui fratribus facere soletis.» Tum interpellanti quid esset. Notkerus abnuit, sed factum ex aliis qui viderant non celatum. Hac in narratione observa religionem silentii in primoribus sancti Galli monachis, maxime in ecclesia, ut si cui necessarium quid loquendum esset, primum extra ecclesiam secederet cum eo quocum colloqui vellet. Dein petita aut data benedictione (quod ex superiori numero colligere licet) breviter in aurem quod in rem esset insusurraret; ad hæc absoluto Completorio solitam fieri synaxim peculiarium orationum. Quod forsan intelligendum de illa oratione, quæ expleta psalmodia tempore sancti Benedicti fieri solebat, teste Gregorio M. in lib. II Dialogorum, cap. 4. 10. Hepidannus anno 876 quoddam factum, quod pluribus explicandum est, uno verbo memorat: Volo cecidit. Rem edisserit Ekkehardus Junior in eodem cap. 3: «Erat eodem in tempore in loco adolescens quidam monachus admodum litteratus, comitis cujusdam filius, nomine Wollo, inquietus et vagus, cui propter aversionem cum nec decanus ipse, nec dominus Notkerus, seu cæteri imperare potuissent, crebroque esset verbis verberibusque correctus, nihilque proficeret; omnes pro talis ingenii viro dolebant. Nam cum nunquam sanctus Gallus nisi libertatis monachum (id est ingenuum) habuisset, nobiliores tamen sæpius aberrabant. Advenerant parentes ejus pro eo solliciti, per quorum monita cum parum proficeret, iterum post abitum B domino apparuit Notkero diluculo: Malam tibi, inquit, et fratribus tuis facturus sum noctem. Mala avis, ait ille, malam famam podere solet. At ille fratribus quæ audivit, ut illo die caverent, prænotuit. Wolo vero cum hoc et ipse a dicentibus audisset ; Senes, inquit, semper vana somniant. Erat autem dies ipse, quo sibi a decano nequaquam, ut solebat, claustro progrederetur interdictum esse omnes noverant. Et cum sederet ad scribendum, ultima ejus scriptura erat, Incipiebat enim mori (Joan. Iv): illicoque exsiliens, cæteris illum inclamantibus:Quo nunc Wolo, quo nunc ? in campanarium sancti Galli per gradus ad hoc quidem nobis paratos ascendere incipit, uti oculis, quia gressu non licuit, montes camposque circumspiciens vel sic animo suo vago satisfaceret. Ascendens vero cum super altare Virginum venisset, impulsu (ut creditur) Satanæ per laquear cecidit collumque confregit. Plurimis autem qui viderant vel audierant occurrentibus, cum viaticum ei properanter afferrent, confessione dicta communicavit. At illi cum eum efferre voluissent et ad domum infirmorum portare : Sinite me, inquit, sanctas virgines prius inclamare. Ipse enim sciunt quia, quamvis alias nefandissimus, mulierem tamen non novi. Interea cum alte ejulasset, Notkero accurrente, manus illi porrexit: Tibi, inquit, domine mi, et sanctis virginibus quas semper amabas, animam peccatricem commendo. At illejactans se circa eum: Sanctæ, inquit, virgines, in vobis confisus, fratris ipsius crimina super me tollo et ambos nos vobis committo. Et hæc dicens flebat et ejulabat.Cumque ille efferretur præ foribus ecclesiæ, quiete petita, Notkerum manu arctissime stringens, omnibus preces effundentibus, emisit spiritum. Inter exsequias Notkerus eum lavit, in feretrum collocavit, obsequium faciens totam ejus sepulturam ipse procuravit, semperque, quoad vixit. duo ipse monachi officia testatus est persolvenda. Completorium ipso Cobitus viri die dum finiretur, patrum quidam simplicior precem, in qua inest, ut sicut læti duximus diem, ita noctem quoque læti transigamus, dum recitasset, exsiliens vir Dei : Quid petis, inquit, frater admirabilis, quid petis? Sufficeret hodie diei malitia sua, et superabundaret, tu autem et nocti eadem precaris? Septima vero obitus hominis die cum pernoctans in ecclesia permansisset, circa tempus laudis nocturnæ parumper super genua pausans, videt quasi Ratpertum suum se excitantem et dicentem Dimissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum (Luc. VII). At ille evigilans: unde, anime mi, unde hoc nosti? cum subjunxisset, quia modesto gradu ille exiit. At ipse putans eum ecclesiam, ut ibi licentius loqueretur, exire, dum eum extra velum prosequitur,» (erat ergo etiam tunc velum pro foribus ecclesiæ sancti Galli) « neque ipsum, neque gressus ejus ullum sentire poterat sonum; cereoque accenso quæsivit eum in lecto. Quem invenit surgentem, ut et ipse, sicut solebat, præveniret in maturitate et clamaret. Cereo exstincto ecclesiam rediit, Te Deum laudamus præ gaudio flens silenter cantavit (id est, submissa voce recitavit). Die autem dato, quærente Ratperto utrumne ad excitandum se nocte venisset, quod viderat amabili suo aperuit, tandem quoque et cæteros fratres res tanta non latuit. Hic observare juvat Ratpertum, tametsi docendæ juventuti præpositum, tamen a laudibus nocturnis non abfuisse, uti neque Notkerum, imo stafam horam antevertisse. Cæterum Wolo Notkeri Balbuli ex sorore nepos a fabuloso Ekkehardo appellatur filius comitis Kiburgensis. D 11. De obitu Ratperti Ekkehardus Junior ita persequitur. « Ratpertus vero, et ipse sanctus, circa claustrum sancti Galli cum languidus iret, nec tamen docere desineret, quadraginta discipulis quondam suis canonicis, tunc quidem presbyteris, loco propter festum advenientibus, animam singulis in 989 B. NOTKERI BALBULI S. GALLI MONACHI ELOG. HIST. Notkero medico tribuendum sit. 990 manibus commisit: quorum quisque ei triginta A cæcitatem affingunt cum eodem Ekkehardo,cum id missas obituro promiserat. Sicque ille lætissimus Deum, uti se diutius morbo coqueret rogans,panis nitidus factus,inter discipulorum manus in paradisum, ut credimus, transiit: pro quo Notkerus et Tutilo præter cæteros fratres dolentes qui post eum relicti sunt,multa fecerunt.» Scripsit litanias editas apud Canisium Tomo V, page 742, et librum de Casibus monasterii sancti Galli,a tempore B.Columbani ad Salomonem Abbatem, apud Goldastum. 12. Tutilo vero cum apud Mettensium urbem cælaturas satageret, peregrini duo sanctæ Mariæ imaginem cælanti astiterant eleemosynamque petebant. Quibus cum nummos clam tribueret divertentes ab eo clerico cuidam astanti aiebant: Benedictus Domino vir iste qui nos hodie bene consolatus est! Sed estne soror ejus, inquit, domina illæ præclara, quæ ei tam commode radios ad manum dat et docet quid faciat? Ille vero miratus quid dicerent, cum nuperrime ab eo digressus nil tale vidisset revertitur et quod dixerant velut ad momentum et in in ictu oculi contemplatur. Ait autem illi clericus et peregrini ; Benedictus, tu Pater, Domino,qui tali magistra uteris ad opera! qui cum ipsos quid dicerent nescire assereret, vehementer in illos invectus, ne cui tale quid dicerent, interminatur. In crastinum autem, cum gloriam talem de se plures audirent dictitare, subtrahens secessit de medio, neque jam ultra in urbe illa operari volebat. In braclea autem ipsa aurea cum reliquisset circuli planitiem vacuam, nescio cujus arte postea cælati sunt apices: (Hoc panthema pia calaverat ipsa Maria).« Sed et imago ipsa, sedens quasi viva, cunctis inspectantibus,adhuc hodie est veneranda... De obitu autem ejus » (scilicet Tutilonis) « quia nihil constans comperimus, hoc solum quod ad gaudia eum migrasse confidimus, indubitanter asserimus. Ejus obitus contigit v Kal. Aprilis. >> 14. « De Notkero quæ reliqua sunt audenter narrabimus,quoniam illum Spiritus sancti vas electum nequaquam dubitamus. Remansit ille sanctissimus uterinis in spiritu viduus et orbus, tandemque malum illi, quo dolore cordis intrinsecus factus est, accidit. Epistolas canonicas Græcas, a Liutwardo Vercellensi episcopo petitas, multis sudoribus ille exemplaverat. Et ecce Sindolfus » (nebulo ille, de quo superius mentio facta est) « magnus jam et præpotens in loco,codicem illum delicate scriptum casu incurrens furatus est, et singulas quaternionum, sicut hodie videre est, cultro decisas discerpsit atque depravavit, et iterum complicans in locum, ubi eas fuerat furatus, reposuit. » Hæc sunt quæ de Notkero, Tutilone et Ratperto commemorat Ekkehardus Junior in capite 3. Subjicit deinde quas quis. que odas seu Sequentias composuerit et ad concentum formaverit. Nec plura de Notkeri obitu loquitur; sic vero Hepidannus: « Anno 912 Notkerus magister obiit. »Keroldus ejus discipulus piissimus, teste eodem Ekkehardo cap. 14, «sepultus est non longe a Notkero Balbulo, magistro quondam suo, sibique amicissimo. » In Necrologio Notkeri obitus ita exprimitur: « VIII Idus Aprilis obitus Notkeri, qui Sequentias composuit, in cujus anniversario datur minor stoupus [scyphus] de Balnea-stupa retro muros,et de aliis duabus domibus sibi adjacentibus et hortis superpositis, quæ pertinent ad ecclesiam sancti Petri.» Corrigendi itque Wion et alii, qui ejus obitus diem ad vi Idus collocant. Epitaphium ejus sic habet apud Bollandianos : Ecce decus patriæ Notkerus, dogma sophiæ, Cœlis invehitur, carmine suscipitur. Inter macrobios ponitur ab his qui eum a tempore Caroli Magni vixisse putant cum fabuloso Ekkehardo: nec melius sentiunt qui Notkero Balbulo 14. Notkerus Balbulus varias composuit sequentias, id est rhytmicas preces,quales ad missam ante evangelium in festis solemnioribus cantari solent. Sequentiam de Spiritu sancto incipientem ab his verbis: Sancti Spiritus adsit nobis gratia, ei tribuit Ekkeh ardus sequioris Vitæ scriptor, atque hanc a Notkero missam fuisse Carolo imperatori qui hymnum Veni, Creator, a se compositum eidem remiserit,ubi quod de Carolo dicitur falsum esse constat. Verius est quod idem auctor subdit piam illam de Spiritu sancto sequentiam, Veni, sancte Spiritus, compositam fuisse ab Innocentio papa 11,cujus tempore vivebat. Ex omnibus porro Notkeri scriptis præcipuum est Martyrologium a Canisio editum Tomo VI. Tempus scripti operis assignat Notkerus ipse ad vi Kal. Maii in hæc verba : « Quod idcirco significandum putavi, ut patriarcha noster Hatto Maguntiacensis, qui hoc anno item ab incarnatione Domini... caput ejus» (id est sancti Georgii) « et aliud quoddam membrum,cum plurimis et maximis sanctorum reliquiis in Alemanniam ad novum monasterium suum a Formoso apostolico impetratis asportavit.» Annus quidem non exprimitur in codice quod usus est Canisius, sed ex Formosi pontificatu, qui ab anno 891 in annos quinque Romanæ sedi præfuit, præter propter intelligi potest. De Hattone infra. Vide ad x Kal. Junii, ubi de reliquiis sancti Desiderii Viennensis episcopi ab Adone anno 870 missis per Beroldum presbyterum, qui adhuc superstes erat. 15. Præterea litteras alphabeti, quæ olim in modulatione significanda usui erant, cuidam amico quærenti Notker Balbulus dilucidavit, ex Ekkehardo Juniore cap. 4. Lantheito nomen erat illi amico, apud Canisium Tomo V, pag. 739, et apud Goldastum.Idem Notkerus Psalterium Arnulfo imperatore in Alamannicam linguam transtulit, tanta verborum difficultate, ait Joachimus Vadianus apud Goldastum lib. 11, de Monasteriis Germaniæ, ut nonnisi ab attento lectore intelligi queat. Specimen ejus linguæ in oratione Dominica et apostolico symbolo post idem Psalterium scripto refert idem Vadiamus pag. 47. Notkeri varios hymnos refert Canisius in Tomo V a pag.769,et pag.790 fragmentum Vitæ sancti Galli ab eodem Notkero tribus libris metrice scriptæ. Meminit istius operis Notkerus ipse in epistola ad Liutwardum Vercellensem episcopum et sancti Galli abbatem, quam ex ms. codice Cluniacensi cruit noster Stephanotius (Vide infra in fronte libri Sequentiarum). Liutvardus is est Vercellensis episcopus, Caroli Crassi imperatoris cancellarius, cui Pauli apostoli Epistolas Græcas, Notkerus, ut superius dictum est, destinaverat. Eidem Sequentias dedicavit apud Canisium Tomo V, pag.758. Monasterium de Gimedia est Gemeticense (Jumiéges), in Neustria ad Sequanam infra Rothomagum, quod a Nortmannis, teste Wuillelmo Gemeticensi, vastatum est anno 851,quo tempore Notkerus juvenculus erat. Atque vel inde patet eum ad Caroli Magni tempus non pertinuisse, nec ita longævum, ut plerique fingunt, exstitisse. Scripta est autem hæc epistola ante annum 887,quo Carolus Crassus imperio et vita cessit, Salomone necdum sancti Galli abbate. Post superiorem epistolam sequuntur hymni sub hoc titulo: Incipit liber hymnorum Notkeri Balbuli cœnobiolæ sancti Galli, nempe in Natali Domini: Dies sanctificatus; de sancto Columbano: A solis occasu; et de sancto Gallo: Christe, sanctis unica spes. 16. Postremo Goldastus existimat, nulla allata ratione Notkerum Balbulum auctorem esse duorum librorum de Rebus bellicis Caroli Magni ad Carolum Crassum imp. sub nomine monachi S. Galli editis. Certe consentit tempus, faventque hæc verba in lib. 11, cap. 26. His igitur quæ ego balbus et eden |