ligit animum nostrum vulneratum jaculo amoris,et A tissimam esse. De qua lavatione Dominus per Prostudet eumdem succendere flamma carnalis delectationis. De nominatis autem vitiis quæ in divina lege prohibentur pulchre Dominus subjunxit:«<Hæc sunt quæ coinquinant hominem,» id est immundum et impurum reddunt. Cum enim subjungit; << Non lotis manibus manducare non coinquinat hominem, >> aperte ostendit non corporalem, verum potius spiritualem lavationem sibi placere et gra

phetam dicit : « Lavamini, mundi estote. » Et, ne nos putaremus hanc lavationem corporalem esse, subjunxit:«< Auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis.» Hinc enim dicit malas cogitationes exire de corde, illic vero præcipit eas auferre ;fructus namque malarum cogitationum sunt vitia quæ inde sequuntur.

REMIGII MUSICA

(Apud D. Gerbertum, Scriptores de Musica, tom. I.)

MONITUM.

Nihil non egi, ut sequentem Remigii Altissiod. Collectionem Glossarum in Martiani Capellæ de nuptiis philologiæ lib. Ix correctiorem redderem collatione mss. Parisiensium quatuor quidem bibl. reg. unius, deinde Victorinæ sed frustra omnia, ut ex his, quas P. Steph. Clement Congr. S. Mauri Benedictinus, cui apographum debeo, 29 Augusti anni 1774 ad me dedit, palam fit; « Je voudrais être également en « état de vous satisfaire touchant les deux manuscrits du commentaire de Remy d'Auxerre sur Martianus « Capella, Mais j'ai l'honneur de vous répéter ce que je vous ai déjà mandé, qu'il n'y a pas ici d'anti«quaire capable de les déchiffrer. S'ils étaient entièrement semblables, ils serviraient réciproquement « pour s'expliquer l'un par l'autre. Mais ils varient tellement entre eux, qu'on les prendrait pour deux «< ouvrages différents. Celui qui avait fait la copie informe, que je vous envoyai dans le temps, n'existe plus et je ne connais personne qui puisse deviner ce qui a échappé à sa pénétration. Il faudrait un «< homme qui eût fait une étude particulière des abréviatios de musique, mais où le trouver ? » Solum igitur glossas has cum ipsius Martiani textu conferre licuit, quem charactere cursivo expressimus.

1

Omnis ars musica proportionibus constat, id est B tio vocum,per hanc scilicet quartam partem maxime consonantiis. (Dico, quidquid recte sonuerit) aut tonum esse aut hemitonium aut quartam scilicet partem toni quæ. Diesis appellatur. Diesis divisio toni, quæ fit aut in duas aut in tres aut in quatuor partes. Verum tonus est spatium Græce systema Latine spatium inter chordam et chordam cum legitima quantitate, id est cum ratione Epogdoi, id est superoctavi, legitima quantitate,id est octava parte; nam tonus in Musica Epogdous est Arithmetica, et ita tonus est in Musica sicut octo ad novem in Arithmetica; legitima quantitas est ratio Epogdoi, quæ totam metitur musicam, qui scilicet tonus ex duobus sonis, id est ex duabus chordis diversis inter se invicem, continetur id est ut gravior unus, acutior alter sit verbi gratia, tunc præcepit eos. Hemitonium dicitur guod toni medium tenet, id est mediam partem toni, licet in duo æqua non possit unquam dividi. Dieseos genitivus Græcus, distantiæ id est differentiæ tres sunt. Teti artemoria dicitur quarta pars, tetrarte quarta, moros pars, ex eo, id est ideo Enarmonios una pars, id est inadunatus, quod et maximis et minimis spatiis dividitur; maximis quod sæpe in uno spatio duo toni inveniantur, sæpe sola quarta pars, dicitur scilicet illa Diesis, quæ tetrartemoria vocatur, propterea ideo quod Enarmonion modulandi genus, harmonia est consonantia et coaduna

C

dimetimur.Secunda scilicet distantia dieseos ab illa, id est prima quæ et quarta, id est diesi major est. Nam tritemoria, id est tertia pars toni nominatur quod habet tertiam partem toni vel enchromatice, appellatur scilicet ipsa tritemoria, chromatice id est colorabilis:sicut enim inter album et nigrum color aliquis ponitur ita inter diatonium et enarmonium locum medietatis obtinet chromaticum, chroma Græce, Latine color, finditur metitur. Tertia vero, scilicet distantia habet toni tertiam partem ac dimidiam tertiæ, id est sextam,dimidia tertiæ sexta est; sexta autem et tertia dimidium faciunt. Duodenarius quippe numerus, tertiam partem sui in quaternario ponitur, sextam vero in binario ;sexta autem pars, id est binarius adjuncta tertiæ parti quaternario videlicet dimidium duodenarii, id est senarium numerum efficit in dimidia,id est diapente vel sequialtera, Hemiolion conpositum est ex hemis et holon,id est dimidium et totum, quod major numerus habet minorem totum etdimidium minoris, ut est tenarius ad binarium, et dimidium binarii, id est unum, duo quippe et unum tertium faciunt, quæ proportio sesquialtera vocatur. Et harmoniz divisio, id est consonantia complet, continet vel complectiur.

Tonus igitur idem plerumque appellatur et sonus.

MART., « itemque chromatice appellatur, quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur,»

Inter sonum et tonum hoc distat, quod tonus est A nes enim tropi ex prædictis sonis componuntur, et percussio duarum chordarum vel duæ voces diverse inter se sonantes, sonus in una chorda fit estque vox aliqua uniformiter et æqualiter procedens; aliquando tamen tonus appellatur et sonus. Verum soni, id est chordæ sunt per singulos quosque ac per omnes tropos qui sunt numero XVIII. Quorum scilicet sonorum primus dicitur apud Graecos προσλαμβανό MEVOS, apud Romanos vero idem dicitur acquisitus, deinde per parenthesin, quod eadem voce, id est Romana, nos uti summus Jupiter statuit. Musica loquitur, quæ Græca erat et Græce artes exponere volebat. Proslambanomenos hæc chorda gravissima est omnium et extra alias posita. Secundus, scilicet sonus, ὑπάτη, ὑπάτων hoc est principalis principalium: Unaτos Græce, Latine consul, sed non verbum e verbo, sed sensum e sensu iste transfert. Tertius naponáty inátov, id est subprincipalis principalium. Par (πapà) juxta et adjacens exprimitur, quamvis iste non attendens vim verbi par pro sub posuerit, et etiam pro alio alibi sensu, sicut in sequentibus videbitur. Quartus iлáτшv diáτovoç, id est principalium extenta. Quintus inátη μέowv, id est principalis mediarum. Sextus autem парuñáτη μέowv, quod est subprincipalis mediarum. Septimus péowv diátovos, id est mediarum extenta. Octavus péon, hoc est media. Nonus rpin ovvnuμévwv, id est tertia conjunctarum. Decimus zovquévwv drátovog, hoc est conjunctarum extenta.Undecimus νήτη συνημμένων, id est ultima conjunctarum. Duodecimus пapaμέon, hoc est prope mediam. Tertius decimus τρίτη διεζευγμένων, tertia divisarum. Quartus decimus dievyuέvov otάtovos, quod est divisarum extenta. Quintus decimus výjeη diεÇevɣμévwv, id est ultima divisarum. Sextus decimus τρίτη ὑπερβολάιων, id est tertia excellentium, id est acutarum. Septimus decimus epбoláv diátovos, hoc est excellentium extentu, id est acutarum. Octavus decimus νήτη ὑπερβολάιων, id est ultima excellentium, id est acutarum. Hi sunt igitur soni, qui modulationem apte et cum ratione componunt; nam sine ratione confusa vox est. Constat autem omnis modulatio ex gravitate soni, id est ex inæqualibus, vel acumine: omnis modulatio ex inæqualibus constat; si enim aliter fuerit, jam non erit modulatio. Gravitas dicitur, quæ modi, id est soni, quadam emissione, id est descensione, remissione vel productione mollescit, dulcescit, remittitur. D Acumen vero dicitur, id est altitudo, quod in aciem, id est in acumen vocis, tenualam, extenuatam, id est subtilem, gracilis et erectæ modulationis, id est extentæ, non remissæ, sed in altum acute extenditur.

in singulis tropis inveniuntur, symphoniæ tres sunt, quarum prima diatessaron, ut est «< tibi dixit cor meum » quæ Latine appellatur ex quatuor, sicut est scilicet quod fit in quatuor chordis, et recipit sonos quatuor, id est chordas vel voces, spatia tria, quæ sunt inter chordas et chordas, ita quatuor, productiones duas, id est tonos duos, et dimidiam, id est hemitonium, id est dimidium. Verum (a) est, quod dicitur diatessaron habere tonos et hemitonion, hoc est quinque hemitonia, cum unus tonus nonnisi duo hemitonia habeat. Ad quod dicendum, quod illud quintum hemitonium, quod ibi succrescit, incomprehensibiliter fit, quod inter illa quatuor excrescit. Nam sonum, id est tonum productionem vocavi. Est autem, scilicet diatessaron, id est heB mitoniorum quinque, quæ ad productiones, id est tonos, plenas et integras mediatenus, id est usque ad medietatem, valent; dieseon decem, genitivus Græcus, id est quartarum partium decem ex tono (diesis vero interpretatio est, sicut supra dixi, quarta pars toni). Sed hæc scilicet diatessaron, symphonia est, id est consonantia vocis, ut est «Deus in adjutorium meum, » quod fit in quatuor chordis, in epitrita ratione, id est sesquitertia. (Epitritus autem dicitur, qui et numerum ternarium habet, et trium tertiam, quod est unus, ut sunt quatuor ad tres). Alia symphonia quinaria est, id est in quinque chordis fit, quod dicitur diapente, id est ex quinque est, constatque sonis, id est chordis, quinque, qui inter se quatuor spatiis dividuntur(b),ita productiones habent tres, C idest tonos, mediamque, scilicet productionem hemitonii præcidit, hoc est, tonos tres ac dimidium hemioli, sesquialteri, id est diapente possidet rationem, ut est « oculi mei, » quod fit in quinque chordis, ut est ; circa collata, scilicet cui comparatur (c). Tertia, scilicet symphonia, diapason, id est ex omni, est ex octo chordis, dtà яásшv ex omnibus ideo ex omnibus dicitur, quod veteres octo solummodo sonis utebantur, vel certe quod ex duobus simplicibus symphoniis constat,id est,ex diatessaron et diapente, v. g. tonus, tonus, hemitonium, ecce diatessaron : tonus,tonus hemitonium, tonus,ecce diapente (d),ex ratione diplasia,hoc est duplici; nam acutissimus ejus sonus duplo gravissimos superat, ut est son ad ὑπάτην ὑπάτων.

Ex supradictis itaque sonis, id est xvIII, qui et singulis scilicet tropis et omnibus tropis, id est xv, in singulis et in omnibus tropis (rite conveniunt), om(a) Pro verum legendum censeo mirum.

(b) Mart. « Productiones habet tres, mediamque præcidit. »

(c) Hæc in Martiano ita exprimuntur: «< Tonos tres ac medium; hemitonia septem, diesesque quatuordecim, atque hemiolii possidet rationem. Quae forma

Tropi vero sunt xv, sed principales v scilicet sunt. Notandum, quod Græci secundum numerum divisionis linguarum apud eos,quibus utuntur, principalium numerum troporum constituerunt, quibus bini scilicet tropi cohærent, scilicet Lydius, ecce primum: lydius dicitur, quod Lydii eo utuntur; cui adhærent ὑπολύδιος hypolydius et ὑπερλύδιος hyperlydius, id est super Lydium, id est acutior Lydio; hypolydius, id et eumdem numerum circa conlata detinet, et ejus medium, ut sunt tres ad duo. »>

(d) Martianus addit : « Octo sonos recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia XII, dieses XXIV, atque constat ex, » etc.

est sub lydio,id est graviorLydio.Secundus scilicet tro- A enim in ea verba aliquid significantia, sed soni tanpus lastius; tos dicitur(a) quod eo Eones utuntur. Item, id est tertius, Æolius, Æolius dicitur, quod eo Æoles utuntur,cum Sñoɑ:odíų hypoæolio et neparodi hyperæolio. Quartus Phrygius; Phrygius dicitur,quod in Phrygia repertus et usitatus est, cum duobus υποφρυγίῳ hypophrygio, et υπερφρυγίῳ hyperphrygio. Quintus Dorius; Dorius dicitur, quod Dores eo utuntur et ab eis repertus est, cum inodwply hypodorio, et oneрowpip hyperdorio. Verum inter hos tropos, id est xv, est quædam amica concordia, qua sibi invicem germani sunt, id est convenientes; nam v in gravitate, v in acumine, et v intemperati sunt, ut inter ὑποδώριον et υποφρύγιον, et item inter ὑποιάστιον (et ὐπολύδιον) : item conveniens aplaque responsio, id est convenient et quod inter púytov et únoάióλtov, qui tantum duplices copulantur; acutior enim duplo superat graviorem, tonus quippe ad hemitonium sonat, est autem tonus duplum hemitonii. Mediæ vero, scilicet concordes, graviorum troporum his, id est ad illos, qui acutiores sunt, пposhaμбavóμevα unt, id est, vicem προσλαμβανόμίνης chordæ obtinent. Non solum προσλαμβανόμενοι fiunt in gravissimis,sed etiam in acutis tropis graves sunt, sed tamen non sic graves in acutis sicut in gravissimis v. g. Si quis dixerit mihi, quomodo resonari debet ultima chorda ad primam in tetrachordo, dicetur, sub epitriti ratione. Verum tropi, id est xv, singuli quoque tetrachorda faciunt quina, quod diatessaron elementum est totius musicæ. Tetrachordum est affectio (quædam) id est copula et concordia sonorum quatuor compositorum per ordinem,scilicet naturalium vocum, quæ scilicet transcendunt octava parte, quorum extremi scilicet soni sibi debeant convenire. (Sed hæc posterius. Nunc ad) inchoamentorum, id est principiorum et inventionum (ratum ordinem redeamus), quo ordine inventa est harmonia. Prædicta enim, id est, ea quæ superius dicta sunt, ideo primo dicta sunt, scilicet a me, ut altus tenerentur, id est, profundius in memoria figerentur.

Prima quippe, id est, ante dicta quam divulgaret mortalibus ea, scilicet genera Ermion vir (b) Lassus ex Surse, scilicet oppido et regione, tria tantum mei genera putabantur, mei, id est, harmoniæ, et est genitivus primitivi. Primum genus est Ydikon (c): Quæ genera formæ inveniuntur. Formarum autem tres sunt species, quarum prima in sonis, secunda in D numeris, tertia in verbis. Illa autem prima, id est, quæ in sonis invenitur, ad harmoniam pertinet; non

(a) Hæc non cohærent, sed quædam in apographo omissa; Martianus ita habet: «Secundus iastius, cui sociatur et ὑπεριάστιος ὑποιάστιος. »

(b) Optime notat Meibomius corruptissimos hic esse omnes codices. Ipse habet: « Primo quippe cum Lasus ex Surse harmoniæ vim mortalibus divulgaret, tria tantum ei,» etc. sed optimam emendationem istam judicat:«< Lasus ex urbe Hermionia harmoniæ vim, » etc. Lasus certe ex urbe Hermione in Achaia primus inter Græcos de musica scripsis

se memoratur.

(c) Ita nonnulli codices, alii lotxóv; sed ex sequen

tum sibimetipsis aliqua ratione conjunctiquæruntur. Secunda autem,quæ ad numeros pertinet,nihil aliud requirit, nisi tantum convenientem numerum sonorum nihil significantium, aut nihil aut aliquid significantium absque ullo termino. Tertia vero, quæ vocatur metrica, non solum sonos certis temporibus terminatos inquirit,sed etiam cogit, ut aliquid significent, et certum numerum terminumque non excedant quorum exempla sunt versus et metrum, in quibus duobus certus terminus numerusque pedum ponitur, versui quidem in senario, metro vero in octonario. Sed notandum, quod hæ tres formæ in humanis vocibus inveniri possunt, in harmonia vero in his vocibus, quæ carent sensu, non est nisi in Buna, id est, prima; in ea enim sonus tantum invenitur, et non sine ratione numerorum ; in hac vero, id est, humana voce aliquando sonus sine sensu, non etiam sine numero, invenitur, si aliqua proportione copuletur,aliquando sonus cum sensu et numero,qui verborum nomine meruit appellari. Elotzòv, id est formale : είδος forma, vel species. Απεργαστικὸν, id est, activum vel operativum,id est,exercitium artis. Εξαγγελτικόν (sen) ἑρμηνευτικὸν dicitur,hoc est inter pretativum,rationem enim de omnibus reddit. 'Eldizòv est, quod ex perseverantibus,id est,immutabilibus, et similibus, scilicet sonis, consonabat, id est, simul sonabat, id est, sono, numeris atque verbis ; quandiu enim sonus est, perseverat numerus et verba. Sed quæ ex his, scilicet tribus, ad melos, id est ad sonum, pertinent, scilicet sicut sonus, harmonica dicuntur: quæ ad numeros, scilicet temporum, rhythmica; quæ ad verba, metrica. Hoc interest inter rhythmum et metrum, quod rhythmus est sola verborum consonantia, sine ullo certo numero et fine, et in infinitum funditur nulla lege constrictus, nullis certis pedibus compositus: metrum autem pedibus propriis certisque finibus ordinatur: minimum autem metrum est, quod constat pede et semipede, et res est per ordinem usque ad octo pedes: octonarium autem numerum non transgreditur. Απεργαστικὸν(α) est quidam materiæ, id est vocis, tractus, id est productio vox enim materies vel initium est musicæ, et eam vim obtinet vox in musica, quam punctus in gemetrica, monas in arithmetica, littera in grammatica, efficiens exercitium ejus, scilicet materiæ ; cujus tres itidem, id est, similiter, partes, id est, Melorotia, id est,melodiæ factura, quod pertinet ad sonos:, id est dictio, (e) ad rhythmum pertinet; tibus omnino legendum videtur ειδικὸν.

C

(d) Quidam codices apud Meibomium habent xxxTixò, quæ lectio æque convenit Remigii interpretationi supra relatæ, ac nostra.

(e) Monendum hic ducimus Meibomium in notis suis ad Martianum hinc inde fuisse hallucinatum, quod partim ex contextu, partim ex apposita hic Remigii nostri expositione palam fit, uti in hoc ipso loco dicit inepte positum esse λέξις pro λήψις : licet apposita interpretatio id est dictio priorem lectionem firmet. Ita mox superius pro tractus perperam legendum monet tractatus: et sic porro in aliis,

Thox,geminatio, quando unus pes multipliciter po- A ac perseverat, scilicet æqualiter.Sonus phthongus vel nitur ayyeλxòv autem ad expositionem, id est, exemplar, et interpretationem, quando exponimus singula, et interpretamur, pertinere videtur,et habet partes tres, opravixòv,quod ab organo venit; oxov, id est, cantabile, cantus: Soxρitixò simulativum, quæ, se licet omnia genera, inferius,id est in præcedentibus vel in sequentibus rerum ordo disponet. Nunc de prima voce, id est de ipsa voce, quæ prima est, velut de parente sonitus totius dicemus.

Sonus quippe tanti, toties, id est tanti valet apud nos, scilicet musicos (loci est) quanti in geometricis D hypate hypaton.(Quæ) principalis principalium(quia signum, id est punctus, in Arithmeticis singulum, id est unitas. Phthongos sonos dicimus, hinc diphthongus dicitur dualis sonus. (Verum phthongus dicitur vocis modulatæ particula) una intentione, id est, simili tenore producta aut gravi aut acuto.Est autem intensio, id est productio, quam dicimus tasin, productionem, in qua, scilicet intensione vos consistit

id est musici, vix forsan recte colorabilem memora- A tur, divisarum tertia,id est trite Zeygmenon, tertia mus (et ideo hoc nomen accepit quia inter principales colores, album tetrumque, quidquid interjacens invenitur, colorabile Graia significatione perbibetur). Albus et niger color dicitur quidquid vero inter album tetrumque apparet, colorabile nuncupatur. (Ergo Enarmonios, Chromatice, itemque Diatonos, quam Extentam dicimus, indicia sunt generum modulandi.) Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic firmatur, id est per additionem enarmonii et chromatici generis.

B

(a) Apud Meibomiumsic legitur: « Denique reliquæ tres sui similes obedient.