Nonnullorum instar medii ævi auctorum, noster Haymo, citans Scripturas, versus leviter immutatos, HALBERSTATENSIS EPISCOPI OPERUM PRIME PARTIS CONTINUATIO. ENARRATIO a IN DUODECIM PROPHETAS MINORES 2. AD CANDIDUM LECTOREM. Sunt inter prophetas postremos, duodecim vulgo A minores prophetæ appellati, non tam argumento et vaticinii decursu quam elocutionis modulo et sententiarum compage a majoribus differentes. Nam quæ majores, concitatiore divini numinis (ut ita dicam) œstro stimulati, longo verborum ambitu. variis ænigmatum figuris, et personarum crebris mutationibus effuderunt hæc quoque minores, quibus gratiæ placidior instinctus adfuisse creditur,angustioribus periodis et perbreviores obscuritatum anfractus coinplexi sunt. Porro prophetiam non humana mens suapte natura per hunianam sapientiam depromit, sed Spiritus sanctus (ut Sedulius ait) per gratiam loquentis dictat. Est enim (si Suidam audiamus) prophetis peculiare, τὸ τὴν γλῶτταν παρέχειν ὑπουργὸν TOO IVEúμATOS yapti. Quo fit ut prophetas enarrare nemo possit, nisi divino quodam afflatu excitetur perinde ac nemo prophetiam eloquitur, nisi Spiritus sancti inflammatione calescat. Apud Platonem Socrates disserit ἐνθουσιασμῷ agitari non solum poetas,ut egregia carmina conficiant, sed etiam poe-B tarum interpretes, ut reconditos sensus aperiant, figuratas locutiones commonstrent, ordinem historiarum digerant, et naturæ miracula, vitæ cultum, morumque ornamenta, fabularum lenociniis et integumentis adumbrata, diligenter ac sedulo exponant. Qui ergo fieri potest, ut interpres sine Dei præcipuo afflatu sit explicaturus divinum oraculum, quod citra præsentis numinis impulsum propheta effari non potuit? Isaias testatur visiones esse verba libri signati; quem si quis dederit scienti litteras. dixeritque: Lege, respondebit: Non possum Signatus est enim sin dederit nescienti litteras, et dixerit: Lege, respondebit: Nescio litteras. Joannes se vidisse librum ait scriptum. intus et foris signatum sigillis septem quem nemo aperire, cujus signacula nemo solvere potuit. Osee voluminis sui obscuritatem agnoscens,scripsit: Quis sapiens et intelliget ista, intelligens et cognostet ea? Cui succinit Jeremias, dicens: Quis est vir sapiens qui intelligat hoc, et ad quem verbum oris " Domini fiat, ut annuntiet istud ? Quod si prophetiæ librum signatum nemo solvit, nisi leo de tribu Juda, radix David,si prophetia, Scripturæ propria interpretatione (ut B. Petri verbum est) non fit, si voluntate humana nunquam allata est prophetia, sed Spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines.quis non videt quemadmodum imprimis arduum, sic quoque periculosum esse, in prophetas elucubrare commentaria? Nempe in quibus, ut inconcinna quæ Recudimus juxta editionem Coloniensem anni 1529. Ad calcem libri legitur: « Coloniæ, apud Eucharium Cervicornum, procurante M. Godefrido HitPATROL. CXVII. dam verborum congeries, lecturienti sese primum torpio, cive et bibliopola Coloniensi, pridie Nonas 123366 IN OSEE PROPHETAM CAPUT PRIMUM. ,:、, !། Verbum Domini, quod factum est ad Osee, filium Beeri in diebus Öziæ, Joathan, Achaz, Ezechiæ, regum Juda, et in diebus Jeroboam filii Joas regis Israel. » Verbum Domini illud debemus intelligere, de quo Joannes in exordio Evangelii sui dicit «In principio erat Verbum. » Hoc Verbum non dicit factum in sua natura, sed genitum a Deo Patre ante omnia sæcula. Quod ergo hic dicitur, « Factum est verbum Domini ad Osee,» ita intelligendum est, Factum est verbum Domini, id est ut sermo Dei Patris fieret, hoc est loqueretur, ad Osee. Loquendo autem verbum Domini ad Osee, fecit illum deum et salvatorem populi sui. Interpretatur enim Osce salvator, ut pote qui doctrina et exemplo sanctitatis, populum ad quem mittebatur, salvum facere curabat. Quod autem idem Osee cæterique prophetæ dii sunt nuncupati, ad quos hoc verbum factum est, Dominus in Evangelio manifestat : Si illos (inquit Dominus) dicitis deos, ad quos sermo Dei factus est, etc. Sicut ergo Deus loquendo hominibus facit illos deos, sic ipse Salvator facit ut et ipsi sint salvatores. Dicuntur autem sancti dii et salvatores per gratiam, cum sit unus Salvator et Deus per naturam. Ubi notandum quod hic non dicitur; Factum est verbum Domini in Osee, ne scilicet sit sensus, quasi per illum fiat sermo ad alium, sed « ad Osee, ut ostendatur ad illum proprie sermo conferri, ad quem dirigitur. Aliud est enim (ut B. Hieronymus exponit) lequi Dominum in Osee, aliud ad Osee. In Osee quippe non ipse loquitur Osee, sed per Osee C ad alios sermo dirigitur, sicut Propheta dicit in psalmo Audiam quid loquatur in me Dominus : . Deus, quoniam loquetur pacem in plebe sua. Ubi ostenditur, quia per illum qui hoc loquebatur, aliis Deus loqueretur. Ad Osee vero loquens, ostendit proprie ad illum pertinere prophetam ea quae sequuntur, cum dicitur ei: « Vade, sume tibi uxorem, etc. Prophetavit autem iisdem temporibus quibus Isaias, Amos, Michæas, Joel, Abdias et Jonas quod ex nominibus regum manifeste probatur, qui in titulis eorumdem ponuntur prophetarum. Unde intelligimus eum et ante captivitatem et post captivitatem prophetasse. Prædixit quippe captivitatem decem tribuum, quam visam postea deflevit. « Filium Beeri. Tradunt Hebræi, quod ubicunque nomina patrum vel avorum prophetarum ponuntur, ipsi quoque patres vel avi prophetæ fuerint. Unde constat Beeri prophetam fuisse, cujus filius Osee fuisse refertur. Osee interpretatur (ut diximus) salvator, ideoque Dominum Christum significat, qui est vere Salvator mundi. Unde et Jesus dicitur, ad quem pertinent ea qua sequuntur Unde Ösee filius Beeri dicitur, qui puteys meus interpretatur. Ipse quoque Deus Pater per Prophetam dixit: « Me dere a A D liquerunt fontem aquæ vivæ, et foderunt sibi cisterpas, cisternas dissipatas, quæ coptipere non valent aquas. » Hoc enim inter puteum et cisternas distat, quod puteus perpetuas aquas habeat et de vivo fonte manantes; cisterna vero externas et adventitias aquas possideat atque temporaneas. De hoc fonte Propheta dicit : Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum. « In diebus Oz., Joa., Ach., Eze., regum Juda. Ozias ipse est qui alibi vocatur Azarias, qui regnavit in Hierusalem super duas tribus, quæ appellantur Juda, annis quinquaginta et duobus. Cui successit in regnum Joathan, qui regnavit annis sexdecim. Post quem filius ejus Achaz, qui et ipse sexdecim annis regnavit, cujus undecimo anno decem tribus ductæ sunt in captivitatem in B montes Medorum et Persarum a Salmanasar rege Chaldæorum. Post Achaz regnavit filius ejus Ezechias annis viginti novem. Ex quo perspicuum est (ut supra diximus) Osee et ante captivitatem et post captivitatem prophetasse et ipsam ingruentem captivitatem. In diebus Hier. fi. Joas. Hieroboam istum non debemus autumare primum regem decem tribuum, qui filius fuisse Nabat perhibetur, quia iste (sicut hic commemoratur) filius fuit Joas, pronepos Jehu, qui interfecta Jezabel impiissima regina, et duobus regibus impiissimis, Joram, scilicet filio Achab rege Samariæ, cum septuaginta ejus fratribus, et Ochozia rege Juda, promissum est quod regnarent filii ejus usque ad quartam generationem. Qui tamen,quoniam reversi sunt ad peccata regum filiorum Israel, cito amiserunt regnum. « Principium loquendi Domino in Osee. » Hæc verba dupliciter intelligi possunt, vel quia isti primum captivitas decem tribuum nuntiata est, ante Isaiam videlicet, cæterosque qui tunc temporales ei in prophetando fuerant; vel quia hoc verbum primum ei a Domino dictum est quod sequitur, de conjunctione mulieris meretricis. Unde statim infertur : Et dixit Dominus ad Osee: Vade,sume tibi uxorem fornicationis, et fac filios fornicationum, quia fornicans fornicabitur terra a Domino. Licet quidam hæc juxta litteram acta contendant, excusantes prophetam a culpa fornicationis, utpote qui Dei præceptis in hoc obedierit, nec attendentes quod Deus nihil injustum, nihil turpe unquam præcepit. Meliori tamen intellectu juxta mysticos sensus accipiendum est, sicut illud quod Ezechieli dictum est: Dormies super latus tuum sinistrum trecentis nonaginta diebus, et non te convertes in latus aliud,et iterum dormies super latus aliud dextrum quadraginta diebus. » Illud quoque quod Jeremiæ in carcere clauso præcipitur,ut in vicinas gentes populo Israelitico inimicas prgat ad Euphratem,et ibi abscondat lumbare quod possideret, qui nec inter suos positus ad venditionem sui agri exire potuit, sed eo pergens A rael fusus visitari dicitur, Judæos significat, a quiquasi proditor et delator suorum civium, ab ipsis bus sanguis Christi fusus est, quem nomine Jezraelis captus et ligatus atque in carcerem collocatus est, prælibavimus designari, cujus sanguis super eos visimaximeque cum jam ab hostibus Hierusalem ob- tatus est, quando a Romanis occisi et in omnes tersessa et undique vallata erat. Quantum autem ad ras abducti, usque hodie a propria terra exules litteram pertinet, uxor fornicationum est; quæ existunt. « Et quiescere faciam regnum domus multorum patet libidini adultera, quæ super virum Israel, et in illa die conteram arcum Israel in valle suum inducit alienum. Filii vero fornicationum Jezrael. » Supra diximus Jezrael civitatem fuisse sunt, qui de tali conjugio nascuntur. metropolim decem tribuum, juxta quam est vallis nimiæ vastitatis ; quæ plus quam decem millium distenditur passibus; in hac commisso certamine ab Assyriis casus est Israel decem tribuum, quorum fortitudo hic nomine arcus exprimitur. Juxta mysticos vero sensus. omnes qui de Christo male sentiunt, sicut hæretici, qui recedentes a domo David, id est Bab Ecclesia, Israelis nomine in hoc loco intelliguntur. In valle Jezrael, id est in humilitate seminis Dei, conteruntur, quia « Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio. » « Et abiit, et accepit Gomer filiam Debelaim, et concepit et peperit filium. » Quia hæc omnia, ut superius dictum est, spiritualiter sunt accipienda, Osee, qui salvator interpretatur, Dominuni Jesum Christum significat. Qui veniens per Incarnationis mysterium, accepit uxorem fornicationum, plebem, scilicet Judaicam, qui Deum unum et verum relinquendo, varia dæmonum portenta venerabatur. Ex qua genuit filios fornicationum, quia omnes ostendit esse sub peccato. Unde bene uxor fornicationum Gomer dicitur, quod nomen interpretatur perfecta, « Et concepit adhuc, et peperit filiam, et dixit ei: sive consumpta, in malo videlicet opere, quod nulli Voca nomen ejus absque misericordia, quia non addubium est ad eamdem plebem pertinere. Ideoque dam ultra misericordiam domui Israel, sed oblivione etiam congrue filiam Debelaim esse perhibetur, quæ obliviscar eorum, et miserebor domui Juda, et salvoluptas interpretatur, quæ semper suam studuit vabo eos in Domino Deo suo, et non salvabo eos in sequi voluptatem. Quæ genuit filium, hoc est for- arcu et gladio, et in bello et in equis et in equitibus.>> tem populum in malum. Si vero hoc altius perscru- Ablata omni fortitudine a Judæis, nequaquam jam tari volentes, in bonam partem voluerimus inter- masculino sexu nuncupantur, sed feminino; quasi pretari, filius ex gente Israelitica natus intelligitur fragiles et imbecilles. Unde et bene filia nuncupaDominus Jesus Christus, quoniam qui sibi eamdem tur eadem plebs, quia femineum habuit animum; plebem conjunxerat per divinitatem, nasci voluit quando Deum dereliquit ; et pro Deo idola vana coC ex ea per humanitatem. Cui sensui congruit inter-lere cœpit Quæ abque misericordia est et oblivioni pretatio nominis, quo idem vocari præcipitur filius, nam Jezrael semen Dei interpretatur. Unde sequitur: « Et dixit Dominus ad eum : Voca nomen ejus Jezrael, quoniam adhuc modicum et visitabo sanguinem Jezrael super donium Jehu. » Jezrael interpretatur semen Dei. Quantum ad litteram attinet, civitas fuit metropolis in regno decem tribuum in qua interfectum legimus Naboth, ob cujus sanguinem vindicandum suscitatus est Jehu, qui delevit domum Achaz et Jezraelis. Verum quia ipse Jehu ultor sanguinis justi exstitit, et filii ejus fecerunt malum in conspectu Domini, sanguis Achaz super domum illius fusus est, id est reversus, quando filii ejus ducti sunt in captivitatem et interfecti. Et non post multum tempus quieverunt pariter, id est cessave-D runt et regnum et reges. Mortuo quippe Jeroboam, pronepote Jehu, sub quo prophetare cœpit Osee.sub quo filius ejus Zacharias in regnum successit, quem sexto mense regni sui occidit Sellum de alia natus stirpe. Statimque reges Assyrii ceperunt Ruben et Gad, et dimidiam tribum Manasse, qui erant trans Jordanem, deinde Nephthalim, ad extremum omnes reliquas tribus. Fuerunt a Zacharia usque ad Osee, sub quo omnes decem tribus in captivitatem sunt duct, anni tantum quadraginta novem. Quam ob causam hic dicitur: Adhuc mod. et v. san. Je. s. d. Jehu. Spiritualiter Jehu, per quem sanguinis in Jez tradita, quoniam usque hodie Persarum regibus serviunt, et nunquam est eorum absoluta captivitas. Domus autem Juda cum duobus tribubus sibi sociatis misericordiam consecuta est, quando propter confidentiam quam in Deo habuerunt, missus est angelus, et percussit exercitus Sennacherib centum octoginta quinque millia. Et salvabo eos, inquit, in Domino Deo suo, id est, in mea et Patris et Spiritus sancti protectione. Tale est enim hoc, quale illud: Pluit Dominus a Domino, id est Filius a Deo Patre. Et non sal. eos in a et g., et b. et in equis, id est, non in aliqua spe aut in fortitudine humana, vel in multitudine equitum, sed potius a Domino Deo suo, qui mittet angelum suum ut interficiat omnes inimicos illorum. Si autem hoc ad eos refertur qui in adventu Domini sunt reperti, recte ipsi quoque filia, et non filius nominantur, quia mollitiem suæ voluptatis exsequentes, quando et sanguinem seminis Dei imprecati sunt,« sanguis ejus super nos et super filios nostros. » Unde et absque misericordia facti, traditi sunt Romanis, et eorum perpetua servitute damnati atque oblivioni traditi. Domus autem Juda, quæ interpretatur confessio, id est, apostoli cæterique vel credentes vel doctores, qui fidern nominis Christi confessi sunt, salvati sunt non in gladio et arcu, id est non in aliquo humano auxilio, sed in Domino Deo suo, Christo videlicet qui eos per gratiam suam elegit. Sed et nomine filiæ possumus accipere hæreticos, qui dogmata vanitatis sequentes, et perfectos ac A eis: Non populus meus vos,» ut supra. Locum ubi ista dicebantur, debemus intelligere Hierusalem, ubi fortes divinæ Scripturæ sensus depravantes emollire conantes, traduntur diabolo, cujus æterna damna- dicitur eis modo: «Non populus meus vos, dicetur tione sine ulla misericordia premantur, perpetuali- eis, Filii Dei viventis, tempore Dominicæ Incarnater a Deo obliti. Domus autem Juda, id est Ecclesia tionis. Quod impletum est in apostolis cæterisque catholica, quæ fideliter sanctæ Trinitatis fidem in- fidelibus. « Quotquot enim, ut Joannes dicit, crediseparabili unitate confitetur, salvabitur in Domino derunt in Christum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. Si autem ad Judæos qui nunc sunt, volueriDeo suo, non in exercitus multitudine aut virium mus ista referre, locus quo dicitur eis : Non posuarum fortitudine. pulus meus vos, totus mundus accipitur, quia in omnibus gentibus nunc Judæi, non Dei, sed diaboli servi comprobantur. Cum autem per prædicationem Eliæ et Enoch crediderint, ab omnibus gentibus filii Dei vocabuntur. D « Et ablactavit eam quæ erat absque misericordia.» Qui ablactatur, recedit a matre et parentis lacte non vescitur, sed alimentis sustentatur alienis. Mos quippe veterum fuit, ut in die ablactationis infantum, id est a lacte separationis, facerent convivium « Et congregabuntur filii Juda et filii Israel pariter, universis vicinis et amicis suis. Unde et mater Samuelis, ascendente viro suo ad templum Domini, se et ponet sibi caput unum. » Per Judam significantur duæ tribus illæ conjunctæ, tribus scilicet Benjamin, non ituram dixit donec ablactaretur infans, hoc est, et tribus sacerdotalis, id est Levitica: propter tridonec ad eam veniret ætatem qua eum a lacte movere posset. Lac in sacra Scriptura pro simplici in- bum enim Juda, ex qua reges qui eisdem tribubus tellectu ponitur. Et Judæi quodammodo lacte aleban- præfuere, duxerunt originem, ipsæ duæ tribus etiam tur, quandiu intra suam manebant legem, cæteras- nomine Judæ censebantur. A majori autem parte decem tribus nomen pristinum Israelis retinent, quia et que legentes Scripturas. Postquam autem ducti sunt ante divisionem decem tribuum et duarum. generain captivitatem, cœperunt pasci cibis gentilium et liter omnes hoc nomine vocabantur. Qui ergo divisi idolothyta comedere. Unde ad hanc miseriam pervenerunt, ut ipsum parum scientiæ quod habere vi- erant, promittitur eis quod congregandi sint in unum debantur, amitterent, ut neque etiam ipsam legis a Domino. Siquidem Dominica incarnationis tempore et resurrectionis, tam ex decem quam ex duabus superficiem intelligant, « Et concepit et peperit fitribubus, qui reversi fuerant de captivitate, moralium, et dixit: Voca nomen ejus Non populus meus; bantur in Judæa, ex quibus plurimi crediderunt in quia vos non populus meus, et ego non ero vester Christum, de quibus hic dicitur: « Congregabuntur Deus. Et erit numerus filiorum Israel quasi arena C filii Juda et filii Israel simul, » hoc est ex duabus et maris, quæ sine mensura est, et non numerabitur. decem tribubus credentes, convenient in unum Et erit in loco ubi dicetur eis: Non populus meus Christi ovile. « Et ponent sibi caput unum, » Dominum vos; dicetur eis. Filii Dei viventis. » Hæc verba et ad eos possunt referri, qui tunc temporis a regibus As- videlicet Jesum Christum, de quo Ezechiel dicit: Et syriorum comprehensi et in captivitatem sunt ducti, princeps unus in medio eorum, David servus meus. Vel per Israel possumus intelligere gentiles, per Juet ad eos qui post adventum Domini a Romanis sunt per omnes gentes dispersi. Illi quippe Deum per ido- dam Judæos credentes : sive per Israel hæreticos, lorum culturam abjecerunt, isti autem per Filii Dei per Judam catholicos viros. Qui omnes ad unitatem abnegationem et traditionem, quoniam non habentes fidei Christianæ conversi, ponent sibimet caput unum Jesum Christum. « Et ascendent de terra,» filium, non possunt habere patrem. Quam ob rem et Deus illos abjecit, ne sint ejus populus, sed servi id est, de terrenis sensibus et humilitate litteræ ocefficiantur diaboli, dicaturque eis: Quia vos non po- cidentis; et elevabuntur ad spiritualem et vitalem inpulus meus, et ego non ero vester Deus, sed indi- telligentiam, « quia magnus dies Jezrael. » Diem hic gnos vos judicabo possessione mea et præsentia, pro universo tempore a Domini nativitate usque ad finem sæculi positam noverimus, de qua cantamus abjiciamque vos in perpetuum. Quod et de persona hæreticorum potest accipi, qui Deum adjicientes D in psalmis : « Ilæc est dies quam fecit Dominus. » perversa de illo sentiendo, penitus ab eo repellun- Magnus est hic dies, id est magnum est tempus, in tur, ne cum electis dicere possint: «Dominus pars quo credentibus remissio peccatorum tribuitur, et hæreditatis meæ. » Et erit numerus filiorum Israel janua regni cœlestis aperitur. ut supra. Licet ipsi Judæi vel tunc pressi fuerint, vel nunc durissima premantur captivitate, tamen hominibus innumerabiles sunt, de quibus Isaias dicit: « Si fuerit numerus filiorum Israel quasi arena maris, reliquiæ salvæ fient. » Quod et in adventu Domini impletum, et in fine sæculi veraciter implendum potest intelligi, quia postquam populus Israel fuerit dispersus in toto orbe, et omnem supputationem vicerit populi multitudo, tunc habebit licentiam Israel, qui hodie captivus est. Et erit in loco ubi dicetur CAPUT II. <«< Dicite fratribus vestris populus meus, et sorori vestræ, misericordiam consecutæ. » Si hoc ad Judæos voluerimus solummodo referre, hortatur homines Judææ ne desperent decem tribuum salutem, sed eam quotidie et sermone et voto et litteris ad pœnitentiam provocent, quia fratres eorum appellantur et soror. Fratres, ex eo quod dicitur: « Populus meus; » soror, ex eo quod appellatur « misericordiam conse |