Obrazy na stronie
PDF
ePub

non inquinari per te,sed tu per illam mundus esse non poteris. Jam nunc qui de Joseph (Gen. XLI) et Daniel (Dan. VII) argumentaris, scito non semper comparanda esse vetera et nova, rudia et polita, cœpta et explicata, servilia et liberalia. 689 Nam illi etiam servi conditione erant: tu vero nullius servus; in quantum solius Christi,qui te etiam captivitate sæculi liberavit, 3 ex forma dominica (84) agere debebis. Ille Dominus in humilitate et ignobilitate incessit domicilio, incertus (Luc. 1x): « Nam Filius, inquit, hominis non habet ubi caput suum collocét; » vestitu incultus neque enim dixisset (Matth. x1, 8): « Ecce qui teneris vestiuntur,in domibus regum sunt; » vultu denique et aspectu inglorius,» sicut et Isaias (LIII, 2) pronuntiaverat. Si potestatem quoque nullam ne in suos quidem exercuit, quibus sordido ministerio functus est (Joan. xIII): si regem se denique fieri, conscius sui regni,refugit (85) (Joan.vi,) plenissime dedit formam suis dirigendo omni fastigio (86) et suggestu tam dignitatis quam potestatis. Qui enim magis his usus fuisset quam Dei Filius? quales et quanti eum fasces producerent! qualis purpura de humeris ejus floreret! quale aurum de capite radiaret, nisi gloriam sæculi alienam et sibi et suis judicasset! Igitur, quæ noluit. rejecit; quæ rejecit, damnavit; quæ damnavit, in pompa diaboli deputavit. Non enim damnasset, nisi non sua: alterius autem esse non possent, nisi diaboli, quæ Dei non sunt. Tu si diaboli pompam ejerasti (87)

ronæ aureæ sacerdotum provincialium (80), sed ▲ induas inquinatam per se, poterit forsitan illa non 688 eadem conditione. Tantum enim honoris nomine conferebantur his qui familiaritatem regum merebantur. Unde et purpurati regum vocabantur a purpura, sicut apud nos a toga candidati sed non ut suggestus ille sacerdotiis quoque aut aliquibus idolorum officiis adstringeretur. Nam si ita esset, utique tantæ sanctitatis et constantiæ viri statim habitus inquinatos recusassent, statimque apparuisset Danielem (Dan. XII) idolis non deservisse, nec Belem nec draconem colere, quod multo postea apparuit.Simplex igitur purpura illa, nec jam dignitatis erat, sed ingenuitatis apud Barbaros insigne. Quemadmodum enim et Joseph (Gen. XLI) qui servus fuerat, et Daniel (Dan. VII) qui per captivitatem statum verterat, B civitatem Babyloniam et Ægyptiam 98 sunt consecuti per habitum barbaricæ ingenuitatis: sic penes nos quoque fideles " si necesse fuerit, poterit et pueris prætexta concedi, et puellis stola, nativitatis insignia, non potestatis generis, non honoris: ordinis, non superstitionis. Cæterum purpura vel cætera insignia dignitatum et potestatum,insertæ dignitati et potestatibus idololatriæ ab initio dicata, habent profationis suæ maculam cum præterea ipsis etiam idolis induantur prætextæ, et trabeæ et laticlavi (81), fasces quoque et virgæ præferantur, et merito.Nam dæmonia magistratus sunt sæculi, hujus collegii insignia fasces et purpuras gestant (82). Quid ergo proficies, si suggestu quidem ularis, opera vero ejus non administres ? Nemo in immundis (82) mundus videri potest. Tunicam si C quidquid ex ea attigeris, id sciag esse idololatriam ;

1

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small]

liquet ex more Romano,quo illam gestabant triumphatores triumphus autem totus mancipatus fuit idolis. LAC.

(80) Coronæ aureæ sacerdotum provincialium. Satis indecorum videtur coronas aureas dari sacerdotibus in provinciis, non etiam Romæ. Hoc tamen innuit lectio vulgata, Sacerdotum provincialium. Quid si disjungamus? ut aureæ coronæ fuerint sacerdotum, fuerint et provincialium; nempe magistratuum; de quibus ipse lib. de Corona cap. 12 « Sunt et provinciales aureæ, imaginum jam non virorum capita majora quærentes. >> RIG.

(81) Et laticlavi. Latum clavum hic idololatriæ attribuit, et quidem optime; nam ut auctorum omnium testimoniis constat, senatores non modo jus habebant laticlavi, sed etiam sacerdotes et sacrificuli. Vestis autem illa κατ' ἐναλλαγὴν dicitur latus clavus, pro veste cui affixus erat latus clavus LE PR.

(82) Hujus collegii insignia fasces et purpuras. Poterat ferri vulgata lectio, Unius collegii. Magistratus hujus sæculi collegas habent dæmonia, quæ ob eam causam insignia collegii gestant, fasces et purpuras, etc. RIG.

(83) In immundis. Scilicet vestibus, quemadmodum Ovidius :

Sive erit in Cois, Coa decere puta. Id.

(84) Ex forma Dominica. Velim notes hac forma usos scriptores ecclesiasticos cum respectu ad Filium, non ad Patrem. Itaque cum dicunt Dominicum, respiciunt Dominum Filium ita Græci,ita et Latini. LAC.

(85) Si regem denique fieri conscius sui regni refugit. Dominus noster noluit rex hominum fieri, conscius regnum suum non esse regnum mundi hujus. Eodem sensu in Apologetico dixit, Cæsares esse necessarios sæculo, verum Christianos non D posse esse Cæsares. RIG.

(86) Dirigendo omni fastigio. Sic vetus exemplar, neque est mutandum quicquam. Derigere, seu dirigere hoc loco est solvi ac subsidere. Glossæ veteres, ánoлoopa, derigeor,áññŋуvш, diriguo. Legendum, derigeo, vel dirigeo. Riget statua, riget fastigium, riget qujvis suggestus, et habent in rigore velut superbiam: nec facile cedunt; imo resistunt, nam sunt in duritiem stipata. Ea vero cum solvuntur, ut igne metalla, et sole glacies, derigere dicuntur, quia jam non rigent. RIG.

(87) Tu si diaboli pompam ejerasti. Vide lib. de baptismo, de renuntiatione pompa diaboli, et alicubi de ejeratione. Pam.

9

litabit, sine gladio, quem Dominus abstulit (91) ? Nam, etsi adierant milites ad Joannem, et formam observationis acceperant, si etiam centurio credi-, derat, omnem postea militem Dominus, in Petro exarmando, discinxit. Nullus habitus licitus est apud nos illicito actui adscriptus.

vel hoc 690 te commonefaciat omnes hujus sæculi A bellabit, imo 12 691 quomodo etiam in pace mipotestates, et dignitates, non solum alienas, verum et inimicas Dei esse, quo per illas adversus Dei servos supplicia consulta sunt (88), per illas et pœnæ ad impios paratæ irrogantur (89). Sed et nativitas et substantia tua molestæ tibi sunt adversus idololatriam. Ad evitandum remedia deesse non possunt; cum etsi defuerunt,supersit unicum illud quo 10 felicior factus non in terris magistra tus sed in cœlis.

CAPUT XIX.

B

CAPUT XX.

Sed enim, cum conversatio divinæ disciplinæ non factis tantum, verum etiam verbis periclitetur (nam, sicut scriptum est: Ecce homo et facta Posset in isto capitulo etiam de militia definitum ejus (92), ita (Matth. x11, 37): Ex ore tuo justifivideri, quæ inter dignitatem et potestatem est. At caberis); meminisse debenius etiam in verbis 13 nunc de isto quæritur, an fidelis ad militiam converti quoque idololatriæ incursum præcavendum, aut de possit,et an militia ad fidem adınitti etiam caligata consuetudinis vitio, aut timiditatis. Deos nationum vel inferior quæque 11, cui non sit necessitas im- nominari lex prohibet (Exod. xxIII, 15), non utique molationum vel capitalium judiciorum. Non con- ne nomina eorum pronuntiemus, quæ nobis ut divenit sacramento divino et humano, signo Christi camus conversatio extorquet; nam id plerumque diet signo diaboli,castris lucis et castris tenebrarum: cendum est: In templo Escutapii illum habes,et, Vinon potest una anima duobus deberi, Deo et Cæsari co Isidis habito, et,Sacerdos Jovis factus est, et multa (Matth.xx ; Exod.111; Exod.xxvIII; Matth. 111; Exod. alia in hunc modum, quando et hominibus hoc gexvII; Luc. 1; Matth. viii. Matth. xxvi). Et virgam nus nomina inducuntur. Neque enim Saturnum hoportavit Moyses, fibulam et Aaron (90); cingitur noro, si ita vocavero eum suo nomine 14, tam non loro et Joannes; agmen agit et Jesus Nave; bella- honoro quam Marcum, si vocavero Marcum (93). Sed vit et populus, si placet ludere. Quomodo autem eit: Nomen aliorum deorum ne commemoremini 13 Variæ lectiones.

9

Ignorantur Franeq. 10 Quod Rigalt. 11 Quoque Wouw. M. S. 12 Jam? Jun. 13 Debemus esse in verbis Wouwer. M. S. 14 Si ita quem vocavere suo nomine Wouw. MS. 15 Commemorabimur Wouw. MS.

Commentarius.

(88) Quod per illas adversus Dei servos supplicia C invidia plurimum laborarent, tandem visum, tam consulta suni. Sic Rhenanus, et post Rhenanum, editiones aliæ omnes constanter. At in codice Agobardl legitur, Convulsa sunt. RIG.

(89) Per illas et pænæ ad impios paratæ irrogantur. Mendose prorsus. Verissima autem est lectio vulgata, quam tuetur etiam codex Agobardi : «Per illas et pœnæ ad impios paratæ ignorantur.»> Ait Tertiull. per iniquam sæcularium potestatem adversus Chsistianos sævitiam fieri, quo minus religio christiana proficiat ac per hoc, ignorari quæ sint a Deo pœnæ adversus impios paratæ. Itaque omnes hujus sæculi potestates et dignitates non solum alienas; verum et inimicas Dei esse adeoque Christianis Dei cultoribus minime ambiendas aut suscipiendas. RIG.

(90) Fibulam et Aaron. Uncinos et aureos intelligit, quibus colligabantur superhumerale et rationale,quemadmodum, lori nomine,Joannis Baptistæ zonam pelliceam. PAM.

(91) Quomodo autem bellabil imo quomodo etiam in pace mititabit, sine gladio, quem Dominus abstulit? In pace militare dicuntur, qui etiam extra belli tempus in stationibus et præsidiis degunt armati, aut in armis apparent principi cæterisque potestatibus ad jussa exequenda. Ea vero priscorum Christianorum disciplina fuit, ut quos fides in quavis militia deprehenderat,ii secundum Joannis præscriptum in militia sua permanerent. Sed vix erat, ut qui ante fidem non militarant, post fidem nomina militi darent sua; imo plerique ante fidem milites, posteaquam ad fidem conversi fue rant, et cingulum et gladium deponebant. Itaque hanc etiam ob causam Christiani ethnicis odio ludibrioque fuere, tanquam incrtes et ignavi, ac denique imperii Romani hostes. Cum igitur hac

abruptum et præceps consilium sic temperare, ut pace ab ethnicis Ecclesiæ concessa, Christiani etiam cum ethicis militarent. Unde Septimius ipse in Apologetico diluens objecta Christianis. ignaviæ probra, Navigumus, inquit,et nos vobiscum militamus. Atque in hanc sententiam apertissimus Arclatensis concilii Canon tertius: De his qui arma projiciunt în pace, placuit abstineri eos a communione. At Septimius noster in illo de Corona, atque hoc etiam de Idololatria opere, pro naturæ suæ austeritate Christianis omnibus,etiam Ecclesia nullis persecutionibus vexata, omne militiæ genus, omnem gladii usum adimit. RIG.

Quomodo etiam in pace militabit. Hoc est, quomodo christianus implicatur sæcularibus curis? quomodo geret magistratus? Etenim in pace militant magistratus, militant officia et ministeria magistratuum quibus est concessum jus gladii, in D facinorosos animadvertendi causa. Discincto semel Petro, cunctis christianis gladium Dominus abstulit. Et tamen Apologetico suo ad proceres romanos, pag. 491, Septimius noster ait Navigamus et nos vobiscum, militamus. » Sed hic quærit, an fidelis ad militiam converti possit. Illic agit de militibus ad fidem conversis, quos fides in militia deprehenderat. Idem.

(92) Ecce homo et facta ejus. Hæret hic Pamelius aitque nescire se ubinam ille locus Scriptura: reperiatur, qui et ab Augustino citatur medit. pag. 39. Sequor his lubens Junium qui id ex libro Enoch desumptum conjicit. Le PR.

(93) Si vocavero Marcum. Notat Brissonius in indice Juris nomen Marcus usurpari a Tertulliano pro quidam, ad eum modum, quo ab aliis ponitur Caius et Lucius, sic et a Persio Sat. 5: Marcus di

neque audiatur de ore tuo. Hoc præcepit, ne deos A per litem dictum esset, Jupiter tibi sit iratus, resvocemus illos. Nam et in prima parte legis (Exod. `xx, 7) : Non sumes, inquit, nomen Domini Dei tui in vano, id est, idolo. Cecidit igitur in idololatriam, qui idolum nomine Dei honoraverit. Quod si deos dicendum erit, adjiciendum est aliquid, quo appareat, quia non ego illos deos dico.Nam et Scriptura deos nominat; sed adjicit (94) suos, vel nationum. Sicut David cum deos nominasset, ubi ait (Psal. cxv, 4) Dei autem nationum dæmonia. Sed hoc mihi ad sequentia magis præstructum 692 est : cæterum consuetudinis vitium est me Hercule dicere, me Dius fulius (95), accedente ignorantia quorumdam, qui ignorant jusjurandum esse per Herculem. Porro quid erat dejeratio per eos quos ejerasti, quam prævaricatio fidei cum idololatria? Quis enim per quos dejerat, non honorat?

16

CAPUT XXI.

17

Timiditatis est autem, cum te alius per deos suos obligat juratione vel aliqua testificatione, et tu ne intelligaris quiescis. Nam æque quiescendo confirmas majestatem eorum, cujus caussa videberis obligatus. Quid refert deos nationum dicendo deos, an audiendo confirmes? jures 18 per idola,an ab alio adjuratus acquiescas? Cur non agnoscamus versutias Satanæ, qui quod ore nostro perficere non potest, id agit, ut suorum ore perficiat, per aures inferens nobis idololatriam ? Certe quisquis ille est, aut amica aut inimica congressione 19 astringit. Si inimica, jam ad pugnam vocaris, et scis tibi dimicandum esse. Si amica, quanto securius in Dominum transferes responsionem tuam, ut dissolvas obligationem ejus, per quem te Malus honori idolorum, id est, idololatriæ quærebat annectere. Omnis patientia ejusmodi idololatria. Honoras eos, quibus impositis obsequium præstitisti.Scio quemdam (cui Dominus ignoscat), cum illi in publico

B

C

pondisse, Imo libi. Quid aliter 20 fecisset ethnicus, qui Jovem deum credidit ? Etiamsi non per eumdem retorsisset maledictum, nec per ullum Jovis similem; confirmaverat Jovem deum, per quem se maledictum indigne tulisse demonstraverat remaledicens. Ad quid enim indigneris per eum quem scis nihil esse 21? Nam si insanis, jam esse confirmas, et erit idololatria 22 professio timoris tui: 693 quanto magis cum per ipsum remaledicis, eodem Jovis 23 honorem facis, quo et ille, qui te provocavit? Fidelis autem in ejusmodi ridere debet, non insanire; imo, secundum præceptum, ne per Deum quidem remaledicere, sed plane benedicere per Deum, ut et idola destruas, et Deum prædices, et adimpleas disciplinam (96).

CAPUT XXII.

Æque benedici per deos nationum Christo initiatus non sustinebit, ut semper rejiciat immundam benedictionem, et eam sibi in Deum convertens emundet. Beredici per deos nationum, maledici est per Deum. Si 2 dedero eleemosynam, vel aliquid præstitero beneficii, et ille mihi deos suos, vel coloniæ genium (97), propitios imprecetur, jam ablatio mea vel operatio idolorum honor erit, per quæ benedictionis gratiam compensat 25. Cur autem non sciat me Dei causa fecisse, ut et Deus potius glorificetur, et dæmonia non honorentur in eo quod propter Deum feci ? Deus videt 26 quoniam propter ipsum feci: pariter videt quoniam propter ipsum fecisse me nolui ostendere, et præceptum ejus idolothytum quodammodo feci. Multi dicunt : << Nemo se debet promulgare: » puto autem, neo negare; negat enim quicunque dissimulat (98), in quacunque causa pro ethnico habitus. Et utique omnis negatio,idololatria est, sicut omnis idololatria negatio, sive in factis, sive in verbis.

Variæ lectiones.

16 Erit Wouw. M. S. Latin. Jun. 17 Si add. Paris. 18 Juret Paris. 19 Te add. Latin. 20 Aliud Latin, 21 Per eum maledictus, quem scis nihil esse Wouwer. MS. 22 Idololatria Lat. 23 Jovi Wouwer. MS. 2 Sui cui Wouw. MS. Compensant, Seml. 26 Feci. Sed Deus videt Wouw. MS.

Commentarius.

citur quidam manumissus veluti pro exemplo, ut potuisset dici Caius, quam vocem quinquies repe

tit. LAC.

(94) Nam et Scriptura deos nominat, sed adjicit, etc. Locos ad quos alludit, videre est separatim in OEconomia methodica concordantiarum S. Scripturæ Georgii Bulloci. Neque interim sola adjectione prædicta utitur Scriptura, sed vocat deos alienos, aureos, Ægypti, tuos, meos, conflatiles, gentium,quos ignorabant patres corum, Amorrhæorum, Syriæ, Sidonis, ac Moab, montium, terrarum, populorum, terræ, filiorum Seir, Edom, regum Syriæ, Damasci, patrum suorum, opera manuum, Juda, quos fecisti, illorum, falsi, lignei, qui non vident, denique muti, et qui natura non sunt dii. PAM.

(95) Me Dius fidius. Juramentum hoc esse per Herculem nonnulli asserunt, quasi Ita me_amet Hercules Jovis filius; alii putant esse Per Jovem

[blocks in formation]

CAPUT XVIII.

Sed est quædam ejusmodi species in facto et in verbo, bis 27 acuta et infesta utrinque, licet tibi blandiatur,quasi vacet in utroque, dum factum non videtur, quia dictum non tenetur. Pecuniam 694 de ethnicis mutuantes sub pignoribus fiduciati, jurati cavent, et sic negant. Scire (99) volunt scilicet tempus persecutionis, et locum tribunalis, et personam præsidis. Præscribit Christus, non esse jurandum. (1) Scripsi, inquit; sed nihil dixi : lingua, non littera occidit. Hic ergo 28 naturam et conscientiam advoco : naturam, quia nihil potest manus scribere, etiamsi lingua in dictitando cessat immobilis et quieta, quod non anima dictaverit, quanquam et ipsi linguæ anima dictaverit aut a se conceptum, aut ab alio traditum. Jam ne dicatur, «< Alius dictavit, » hic conscientiam appello, an quod alius dictavit anima suscipiat, et sive comitante sive residente lingua ad manum transmittat. Et bene, quod in anima et conscientia delinqui Dominus dixit. Si, inquit (Matth. v, 28) concupiscentia (2) vel malitia in cor hominis ascenderit, pro facto teneris 29. Cavisti igitur quod in cor tuum plane ascendit, quod neque ignorasse te

res

A contendere potes 5, neque noluisse. Nam cum caveres, scisti: cum scires, utique voluisti, et hæ31 tam in facto quam cogitatu,nec potes leviore crimine majus 32 excludere, ut dicas falsum plane effici, cavendo quod non facis.« Tainen non negavi, quia non juravi. » Imo etsi nihil tale fecisses, tamen dicereris dejerare si consenseris. Non valet tacita vox in stylo, et mutus in litteris sonus. At enim (Luc. 1) Zacharias temporali vocis orbatione mulctatus, cum animo collocutus linguam irritam transit (3), manibus suis a corde dictat, et nomen filii sine ore pronuntiat, loquitur in stylo, auditur in cera manus omni sono clarior, littera omni ore vocalior. Quære an dixerit, qui dixisse compertus est. Dominum oremus ne qua nos ejusmodi contractus necessitas 695 circumsistat. Et si ita eveB nerit, det fratribus operandi copiam (4), vel nobis abrumpendæ omnis necessitatis constantiam, ne illæ litteræ negatrices vicariæ oris nostri (5) in die judicii adversus nos proferantur si natæ signis, non jam advocatorum, sed angelorum (6).

CAPUT XXIV.

Inter hoc scopulos et sinus, inter hæc vada et freta idololatriæ (7) velificata spiritu Dei (8) fides Variæ lectiones.

27 In facto et in verbis, acute. Rig. 28 Hic ego Wouw. MS. 29 Teneri Wouw. MS. 30 Potest Semler. 31 Et es Seml. 32 Majus Lat. Jun. Rig. Leop. manus Rhen. Francq. Semler.

Commentarius.

(99) Sub pignoribus fiduciati jurati cavent, et sic C negant scire. Creditor ethnicus mutuanti Christiano pecuniam dedit sub pignoribus et jurejurando. Confectis fiduciarii contractus tabulis præscriptam est, quid prædiorum obligaret; præterea vero quid juraret. Jurari autem oportuit quod sibi jurari voluerat creditor, propria superstitione. Christianus lingua non juravit, sed tabulas testes jurisjurandi quod creditor exegerat signavit. Quæritur an idololatriæ crimine teneatur? Debitor negat se teneri, eo quia cautionis seu fiduciæ instrumentum signaverit, non inquisito neque intellecto quid esset pro jurejurando præscriptum. Tertullianus contra, teneri ait. Nam cum caveres, inquit, scisti. Ethnicum scilicet creditorem commodasse tibi pecuniam ea lege, ut caveres et pignoribus et jurejurando. Et cum scires, utique voluisti. PAM.

· Jurati cavent. Non solum jureconsulti, sed passim alii latini auctores, similes schedulas aut syngraphas vocant cautiones et cavent; quia scilicet cavemus ita nobis, et reddimur securi, cum mutuum damus. LAC.

Negant scire. Hanc scripturam verissimam esse, docent quæ sequuntur. Nam cum caveres, scisti: cum scires, utique voluisti. RIG.

(4) Præscribit Christus non esse jurandum. Non intelligere auctorem omni juramento simpliciter abstinendum, patet vel ex Apolog. c. 32. PAM.

(2) Si, inquit, concupiscentia.Cum ipsa hæc verba in S. Scripturis reperire hactenus non potuerim, videtur mihi in compendium contraxisse illud Ecclesiast. v: « Ne sequaris in fortitudine tua concupiscentiam cordis tui, et ne dixeris: Quomodo potui, aut quis me subjiciet propter facta mea ? Deus enim vindicans vindicabit. » Aut potius illud sæpe citatum alludit Matth. v: Qui viderit mulierem, » etc. PAM.

D

(3) Linguam irritam transit. Irretitam et residem nihil moratur. RIG.

(4) Det fratribus operandi copiam. Optime Pamelius explicat de eleemosyna. Verbum enim operari, est largiri eleemosynam, fortasse quia inter bona opera quæ conferuntur fratribus, principem locum habeat eleemosyna. Hinc Cyprianus librum inscripsit. de Opere et Eleemosynis, ubi sæpe hanc rem inculcat. LAC.

(5) Litteræ vicariæ oris nostri. Hoc imitatus est Cyprianus, Epist. ad Rogatianum: «Has pro me ad aures et ad oculos vestros vicarias litteras mitto. » RIG.

(6) Signatæ signis, non jam advocatorum, sed angelorum. Advocatos dicit, qui amico præsentiam suam commodabant signando, subscribendo,testimonio dicundo. Sic Varro, lib. 11, de re rust., cap. 5« Tu vero, Murri, veni mi advocatus, dum asses solvo Patilibus, si postea a me repetant, ut testimonium perhibere possis. » RIG.

(7) Freta idololatrix. Consentit Petrus Chrysolog., serm. 21, qui scopulos et sinus et freta, qua prætervehitur navis Dominica, id est Ecclesia, explicat esse tum extrinsecus gentium moles, quæ undabundæ illam quatiunt, tum intrinsecus tumidos hæreticorum fluctus, qui irruunt in eam et sæviunt. LAC.

(8) Velificata spiritu Dei. Hæc vox Auctori nostro peculiaris, inter cætera eflecit, ut Sixto Senensi assentiar, quod carmina illa Genesis et Sodomæ que a me post Morelium et Fabricium B. Cypriano adscripta sunt, Tertulliani esse putem. PAM.

Velificata spiritu Dei. Quid hic sibi velit Pamelius non satis assequor, vox quippe velificari vulgaris est, et passim occurret apud aureæ latinitatis scriptores, et in eo ferme sensu. LE PR.

navigat, tuta si cauta, secura si attonita (9). Ca- A nostra quo expedita, hoc plenius administranda,

terum inenatabile excussis profundum est, inextricabile impactis naufragium (10) est, irrespirabile devoratis hypobrychium in idololatria: quicumque fluctus ejus offocant; omnis vortex ejus ad inferos desorbet (11). Nemo dicat: « Quis tam tuto præcavebit? exeundum de sæculo erit, » quasi non tanti sit exire, quam idololatrem in sæculo stare. Nihil esse facilius 696 potest, quam cautio idololatriæ, si timor ejus in capite sit. Quæcunque necessitas minor est periculo tanto comparata. Proptererea Spiritus sanctus, consultantibus tunc apostolis, vinculum et jugum nobis relaxavit, ut idololatria devitandæ vacaremus. Hæc erit lex

83 Si attenta. Rigalt. ex cod. Fulvii Ursini. Fran. 36 Archetypo Fran.

propria Christianorum, per quam ab ethnicis agnoscimur et examinamur : hæc accedentibus ad fidem proponenda (Isa. xxxII; Matth. vi: Philipp. In; Luc. x), et ingredientibus in fidem inculcanda est ut accedentes deliberent, observantes perseverent, non observantes 34 renuntient sibi (12). Viderimus enim si secundum arcæ (Gen. vii) typum 35(13) et corvus et milvus et lupus et canis et serpens in Ecclesia erit, certe idololatres in arcæ typo 36 non habetur. Nullum anima! in idololatrem figuratum est: quod in arca non fuit, in Ecclesia non sit (14).

Variæ lectiones.

34 Perseverent, non observantes abest Rig. Commentarius.

(9) Secura, si attenta (v. lect. var). Postrema B hujusce opusculi capita desiderantur in codice Agob. ea re, secuti hoc loco sumus codicem Fulvii Ursini. Editiones Rhenani, Secura, si attonita. Quod minime spernendum. Sic enim libro de Fuga in persec.: « Sed quando Deus magis creditur, nisi cum magis timetur, nisi in tempore persecutionis? Tunc Ecclesia in attonito est. >> RIG.

(10) Inextricabile impactis naufragium est. Lucifer Calaritanus dixit inextricabiles tenebras, lib. de Contem. mort. pro Chr. RIG.

(11) Desorbet. Mihi non dubium quin quæ scripsit Tertull. de hypobrychio, de fluctibus effocantibus, de vortice desorbente, dixerit cuin respectu ad Charybdin, videlicet ex magna notitia hujus nautici periculi. Vide me, lib. III Æneid., ad illud :

Sorbet in abruptum fluctus. LAC.

35 Archetypum

(12) Renuntient sibi. Desinant esse Christiani. RIG.

(13) Secundum arcæ typum. Typum hoc loco dicit, quod alibi exemplum, imaginem, figuram, sacramentum, mysterium, similitudinem, ænigma, parabolam, memoriam, allegoriam, speculum, comparationem, umbram, nebulam. Hieron. lib. II advers. Jovinianum, « Typus sanguinis Christi, vinum. » LAC.

(14) Quod in arca non fuit, in Ecclesia non sit. Epiphonema istud prioribus longe est obscurius. Hac interim velle videtur. Cum in arca Noe fuerint omnis generis animalia, munda septena et septena, immunda vero duo et duo, exclusæ vero fuerint idololatriæ omnes, consequitur, ut quod in arca non fuit, in Ecclesia non sit. Eam enim Ecclesiæ figuram gessisse tradit hic auctor, lib. de Baptismo. PAM.

MONITUM EDITORUM.

Hunc ad Scapulam librum, etsi fuerit post susceptum ab Auctore Montanismum, omnibus fere confitentibus, exaratus, tamen aliis præcedentibus ante Tertulliani lapsum compositis, tum ob rerum connexionem, tum forsan ob nonnullam ætatis relationem, uti videre est in dissertatione D. Le Nourry infra afferenda, statim subjiciendum duximus.

AD LIBROS APOLOGETICOS

APPENDIX.

LIBER AD SCAPULAM.

697 ARGUMENTUM ET SYNOPSIS. De epocha libri ad Scapulam dissident eruditi, ac anno 203, a Tertulliano editum fuisse Pamelius et Baronius tradiderunt; alii vero sub Heliogabalo imperatore, anno 217. Verosimilius tamen hoc intermedio tempore, ct circa annum 212, id accidisse videtur. cum scilicet post patris obitum solus imperaret Caracalla; quare unius tantum imperatoris eo in libro meminit : « Co

« PoprzedniaDalej »