Obrazy na stronie
PDF
ePub

Dei patris et domini reconciliato, quam veritatis A
revelatio, quam errorum recognitio, quam tanto-
rum retro criminum venia? Quæ major voluptas,
quam fastidium ipsius voluptatis. quam sæculi totius
660 contemptus, quam vera libertas, quam con-
scientia integra, quam vita sufficiens, quam mortis
timor nullus; quod calcas deos nationum, quod
dæmonia expellis, quod medicinas facis, quod re-
velationes petis, quod Deo vivis ? Hæ voluptates,
hæc spectacula christianorum, sancta, perpetua,
gratuita: in his tibi ludos Circenses (9) interpretare,
cursus sæculi intuere, tempora labentia, spatia
dinumera, metas consummationis exspecta, socie-
tates Ecclesiarum defende, ad signum Dei susci-
tare, ad tubam angeli erigere, ad martyrii 88 pal-
mas gloriare. Si scenica 89 doctrinæ delectant, B
satis nobis litterarum est, satis versum est, satis
sententiarum, satis etiam canticorum, satis vocum;
nec fabulæ, sed veritates; nec strophæ (10), sed
simplicitates. Vis et pugillatus et luctatus? præsto
sunt, non parva, sed multa 20. Adspice impudicitiam
dejectam a castitate, perfidiam cæsam a fide, sæ-
vitiam a misericordia contusam, petulantiam a
modestia obumbratam "', et tales sunt apud nos
agones, in quibus ipsi coronamur (11). Vis autem
et sanguinis et aliquid (12)? habes Christi.

CAPUT XXX.

ria resurgentium sanctorum! quale regnum exinde justorum! qualis civitas nova Jerusalem (13) ! At enim supersunt alia spectacula, ille ultimus et perpetuus judicii dies, ille nationibus insperatus, ille derisus, cum tanta sæculi vetustas, et tot ejus nativitates uno igni haurientur. Quæ tunc spectaculi latitudo, (14) ! quid admirer? quid rideam? ubi gaudeam, ubi exsultem, spectans tot ac tantos reges?? qui in 661 cœlum recepti (15) nuntiabuntur, cum ipso Jove et ipsis suis testibus in imis tenebris congemiscentes? item præsides, persecutores dominici nominis, sævioribus, quam ipsi contra Christianos sævierunt, flammis insultantibus, liquescentes? præterea sapientes illos philosophos coram discipulis suis una conflagrantibus (16) erubescentes, quibus nihil ad Deum pertinere suadebant, quibus animas aut nullas, aut non in pristina corpora redituras affirmabant, etiam poetas non ad Rhadamanti, nec ad Minois, sed ad inopinati Christi tribunal palpitantes? Tunc magis tragodi audiendi, magis scilicet vocales in sua propria calamitate. Tunc histriones cognoscendi solutiores (17) multo per ignem : tunc spectandus auriga in flammea rota totus rubens 93 (18): tunc xystici contemplandi non in gymnasiis (19), sed in igne jaculati, nisi quod nec tunc quidem illos velim visos, ut qui 662 malim ad eos potius conspectum insatiabilem conferre, qui in Dominum desævierunt. Hic est ille (dicam) fabri aut quæstuariæ filius (20), Sabbati destructor, Samarites et dæmonium habens. Hic est quem a Juda redeVariæ lectiones.

Quale autem spectaculum in proximo est adventus Domini jam indubitati, jam superbi, jam triumphantis! Quæ illa exultatio angelorum, quæ glo

88 Martyrum Rig. 89 Scient Rig. 90 Non pauca simul Rigalt. spectans reges Rig. 93 Ruber Rig. "Questuarii Fran.

Commentarius.

(9) Circenses ludos. Quæ ad circum spectabant, C hic egregie accommodat ad mores Christianorum. LE PR.

(11) Nec strophe. Explica technas et fraudes, sed cum respectu ad strophas et odas hristrioniæ, quibus opposite antistrophæ et antodæ. Sed, ut dixi, hic fraudes sunt, et ita etiam accipit hunc locum Carolus Pasch. lib. I de Cor. cap. 11. LAC. (11) Ipsi coronamur. Quis nescit coronas gymnicas stadii? imo de his unis dictæ coronæ xar' ox. Id persequi otiosum, imo putidum. Inde Hieronymus 2. in Jovin. dum quærit verborum consecutiones, luctatoribns dat coronas, ad eum modum quo navigantibus portum, et pugnantibus triumphum. LAC.

(12) Vis autem et sanguinis aliquid? Cruentis voluptatibus et spectaculis opponit Christi Domini sanguinem pro recuperanda nostrum omnium salute effusum. LE PR.

(13) Qualis civilus nova Jerusalem? istud fortassis ad errorem Millenariorum pertinet, quemadmodum et illud quod subjicit. de tot sæculi nativitatibus. PAM.

(14) Quæ tunc spectaculi latituda. Quot et quanta occurrent in illo spectaculo consideranda! RIG.

(15) In cœlum recepti. Indicat gentilicas apotheoses: illustre exemplum est in Ilerodiano loquente de Severo, qui vixit ævo Tertulliani. Justinus Mart. Apolog. 11, sane in Augusti funere, ac postea Drusille idem fuisse affirmatum a viris ordinis

94

[blocks in formation]

senatorii, constat ex Suetonio et Dione. LAC.
(46) Una conflagrantibus. Hoc malum canit gen-
tilibus, qui putabant non esse resurrectionem. Non
sic est: resurgetis, sed ad pœnam. LAG.

(17) Histriones solutiores multo per ignem. Soluti histriones, quia mollitia et lascivia effeminati, ac pene ultra feminam fluentes. Solutiores vero per ignem, membris ustulatione liquescentibus. RIG.

(18) Auriga in flammea rota totus ruber. Alludit ad agitatorum factionem Russatam. RIG.

(19) Non in gymnasiis. Gymnici ludis locus, inquit Isid. lib. xviii, cap. 17, gymnasium dicebatur, ubi exercebantur athlete, et cursorum velocitas comprobabatur: ita dictum, quod juvenes nudi exercentur. Hinc accidit ut omnium prope artium exercitia gymnasia dicantur. PAM.

(20) Fabri aut quæstuariæ filius. Hieronymus, Epist. ad Heliodorum. : « Hic est ille operarii et D quæstuariæ filius. Hæc fuere Judæorum in sanctissimam et immaculatam Virginem convicia, flammis luenda sulphuratissimis. Satanica hujusmodi leguntur apud Theodoretum lib. 1, cap. 11. Felicis sub Juliano Cæsare Gazæ præpositi, Toeb ἐν ποίοις σκεύεσιν ὑπηρετεῖται ὁ Μαρίας υἱός, quod Historia tripartita Latine reddit : « Ecce quibus vasis Mariæ filio ministratur! » Apud eumdem scriptorem, ubi de Hormisde martyrio agitur, «tyrannus ait: Nega filium fabri. » RIG.

Fabri aut quæsluariæ filius. Non possum liben

jam quodammodo habemus per fidem spiritu imaginante repræsentata. Cæterum qualia illa sunt quæ nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt? Credo, circo et utraque cavea et omni stadio gratiora.

mistis, hic est ille arundine et colaphis diverbera- A dos de sua liberalitate præstabit ? et tamen hæc tus, sputamentis decoratus, felle et aceto potatus. Hic est quem clam discentes subripuerunt, ut resurrexisse dicatur, vel hortulanus detraxit (21), ne lactucæ suæ frequentia commentium læderentur 95 (22). Ut talia spectes, ut talibus exsultes, quis tibi prætor aut consul, aut quæstor,aut sacer

[blocks in formation]

ARGUMENTUM. Post tractatum de Spectaculis alterum conscripsit Septimius de idololatria, in quo varios (sit ita loqui fas est) eonscientix casus proponii, discutit, resolvit. Non deerant siquidem, qui tanta laboraren ignorantia, ut arbitrarentur idololatriæ crimine non pollui, nisi illos, qui idolis vel thura adolerent, vel hostias_offerrent, vel eorum mysteriis aut profano sacerdotio initiarentur (cap. 2). Inde idololatriam definit: « Omnis circa idolum famulatus et servitus, et nihil interest, dicit, an plastes effingat, aut cælator exsculpat, an phrygio detexat, nec de materia refert, an gypso, an coloribus, an lapile, an ære, an argento, an filo formetur idolum (cap. 3). » Addidit Deum, tam fieri idolum, quam coli, prohibere (cap. 4). Hinc dicit, non licere 663 Christianis idola fabrefacere, aut vendere adoraturis, ac quidem cum aliud non habent unde vivant (cap. 5). Prohibet etiam ædificationem templi, aræ, ædiculæ, domus in honorem idolorum (cap. 8). Quin etiam negotiationes mercium earum, quæ ad idololatriam pertinent (cap. 11): a festis quoque diebus etiam extraordinariis abstinendum (cap. 13): neque servis licere ministros esse idololatriæ (cap. 18): neque licitam militiam, in qua militandum sit sub signo diaboli (cap. 19); dejerationem omnem me Hercule, medius Fidius, nee non abjuralionem Jupiter tibi sit iratus, et subsecutam, responsionem, imo tibi, damnat et exsecratur. Cæterum in perlegendo hoc tractatu discretione opus est: quæ enim velut generalia principia Tertullianus hic ponit, fere omnia vera sunt; non autem omnia vera sunt, quæ exinde deducit. LUMP.

CAPUT PRIMUM.

Principale crimen generis humani, summus sæculi reatus, tota causa judicii, idololatria. Nam etsi suam speciem tenet unumquodque delicium, etsi suo quoque nomine1 judicio destinatur, in idololatriæ tamen crimine expungitur. Omitte titulos, operas recognosce 2: idololatres, idem homi

B cida est. Quæris quem occiderit? si quid ad elogii ambitionem facit, non extraneum, nec inimicum, sed se ipsum. Quibus insidiis ? erroris sui. Quo telo? offensa Dei. Quot plagis? quotquot idololatriis. Qui negat idololatrem perisse, is negabit idololatrem homicidium fecisse. Proinde adulterium et stuprum in eodem recognoscas: nam Variæ lectiones.

1 Quodque nomine Jun. 2 Opera recognosce Jun. Latin. Perinde Paris.

8

B

qui falsis deservit, sine dubio adulter est veri- A tatis, quia omne falsum adulterium est. Sic et in stupro mergitur. Quis enim immundis spiritibus operatus, non conspurcatus et constupratus incedit (Ezech. XXIII)? Atque adeo Scripturæ sanctæ stupri vocabulo utuntur in idololatriæ exprobratione. Fraudis conditio ea est opinor, si quis alienum rapiat, aut alii debitum deneget, et utique erga hominem admissa fraus maximi criminis nomen est. Etenim idololatria fraudem Deo facit, honores illi suos denegans,et conferens aliis,ut fraudi etiam contumeliam conjungat. Quod si tam fraus quam stuprum atque adulterium mortem afferunt, jam in his æque 5 idololatria de homicidii reatu non liberatur. Post talia crimina, tam exitiosa, tam devoratoria salutis, cætera quoque aliquem ad modum et seorsum proinde disposita, in idololatria conditionem suam repræsentant. In illa et concupiscentiæ sæculi. Quæ enim idololatria solemnitas sine ambitione cultus et ornatus? In illa lasciviæ et ebrietates, cum plurimum victus et ventris et libidinis causa frequentantur . In illa injustitia. Quid enim injustius ea, quæ justitiæ Patrem nescit? In illa etiam vanitas, quum tota ejus ratio vana sit; in illa mendacium,664 quum tota substantia ejus mendax sit.lta fit, ut omnia in idololatria, et in omnibus idololatria deprehendatur. Sed et alias quum universa delicta adversus Dominum sapiant, nihil autem quod adversus Dominum 7 sapiat, non dæmoniis et immundis spiritibus deputetur, quibus idola mancipantur sine dubio idololatriam admittit,quicunque delinquit: id enim C facit quod ad idolorum mancipes pertinet. CAPUT II.

Sed universa nomina criminem discedant in operum suorum proprietates : remaneat idololatria in eo quod ipsa est: sufficit sibi tam inimicum Deo nomen, tam locuples substantia criminis, quæ tot ramos porrigit, tam venas defundit, ut de hoc cum maxime materia suscepta sit, quot modis nobis præcavenda sit idololatriæ latitudo. Quoniam multifariam servos Dei nec tantum ignorata, sed etiam dissimulata subvertit. Plerique idololatriam simpliciter existimant his solis modis interpretandam: si quis aut incendat, aut immolet,aut polluceat, aut sacris aliquibus aut sacerdotiis obligetur : quemadmodum si quis existimet adulterium in D osculis, et in amplexibus, et in ipsa carnis congressione censendum: aut homicidium in sola sanguinis profusione, et in animæ ereptione reputandum (Matth. v, 22). At enim Dominus quam extensius ista disponat certi sumus, cum adulte

6

rium etiam in concupiscentia designat, si oculum quis impegerit libidinose, et animam commoverit impudice (Ibid.): cum homicidium etiam in verbo maledicti vel convicii judicat, et in omni impetu iræ, et in negligentia caritatis in fratrem. Sicut (Joan. 11, 45) Joannes docet homicidam esse qui oderit fratrem. Alioquin in modico consisteret, et diaboli ingenium de malitia, et Dei Domini 10 de disciplina, qua nos adversus diaboli altitudines 11 munit (Matth. v. Cf. Apoc. v, 24), si in his 12 tantum delictis judicaremur, quæ etiam nationes decreverunt vindicanda. Quomodo abundabit justitia nostra super scribas et pharisæos, ut Dominus præscripsit, nisi abundantiam adversariæ ejus, id est injustitiæ perspexerimus ? Quod si caput injustitiæ idololatria est, prius est uti adversus abundantiam idololatriæ præmuniamur, dum illam non solum in manifestis recognoscimus.

CAPUT III.

Idolum aliquandiu retro non erat. Priusquam hujus monstri artifices ebullissent, sola templa et vacuæ ædes erant, sicut in hodiernum quibusdam locis vetustatis vestigia permanent. Tamen idololatria agebatur, non in isto nomine, sed in isto opere. Nam et hodie extra templum et sine idolo agi potest. At ubi artifices statuarum et imaginum, et omnis generis simulacrorum diabolus sæculo intulit,rude 665 illud negotium humanæ calamitat tis, et nomen de idolis consecutum est,et profectum. Exinde jam caput facta est idololatriæ ars omnis que idolum quomodo edit. Neque enim interest, an plastes effingat, an cælator exsculpat, an phrygio detexat: quia nec de materia refert, an gypso, an coloribus, an lapide, an ære, an argento, an filo formetur idolum. Quando enim et sine idolo idololatria fiat, utique cum adest idolum nihil interest quale sit, qua de materia, qua de effigie 13, ne qui putet id solum idolum habendum, quod humana effigie sit consecratum. Ad hoc necessaria est vocabuli interpretatio: dos Græce formam sonat ; ab eo per diminutionem lowλov deductum, æque apud nos formulam fecit. Igitur omnis forma vel formula idolum se dici exposcit. Inde idololatria omnis circa omne idolum famulatus et servitus. Inde et omnis idoli artifex, ejusdem et unius est criminis: nisi parum idololatriam populus admisit, quia simulacrum vituli, et non hominis sibi consecravit.

CAPUT IV.

Idolum tam fieri, quam coli, Deus prohibet. Quanto præcedit ut fiat (1) quod coli possit, tanto Variæ lectiones.

7

In abest Rig. Jam his æque Jun. Frequententur Rig. Deum Deum Rig. Diffundit Wouw. M. S. Indicat Jun. 10 Dominum Jun. 11 Latitudine Wouw. M. S., Rig. 12 Si his alii. 1 Quave effigie Jun. 14 Deminutionem Jun, ex M. S.

Commentarius.

(1) Quanto præcedi ut fiat. Locus notatissimus ut scias nunquam jure naturali prohibitus imagi

nes veri Dei. Itaque ab omni ævo, ab ipso Admo potuit fieri imago Dei ut coleretur. Hujus senten

(5)

vos estis, si cst Deus absque mo Et non erant tunc
qui fingunt et exculpunt, omnes vani, qui faciunt
libita sibi, quæ illis non proderunt. Et deinceps
tota illa pronuntiatio, qua in artifices, qua in cul-
tores detestatur, cujus clausula est (Isa. XLIV, 20):
Cognoscite quod cinis sit cor illorum, et errant 21
et nemo animam suam liberare possit. Ubi 22 æque
David, Et tales 23 fiant, inquit, qui faciunt ea (6)
(Psal. cxIII, 8) Et quid ego modica memoriæ
homo? ultra quid suggeram? quid reculam de
Scripturis? quasi aut non sufficiat vox Spiritus
sancti, aut ultra deliberandum sit, an maledixerit
atque damnaverit Dominus ipsos prius artifices
corum, quorum cultores maledicit et damnat?

prius est, ne fiat, si coli non licet. Propter hanc A lium. Isaias vero (Isa. XLIV, 8) Testes, ait, non causam, ad eradicandam scilicet materiam idololatriæ, lex divina proclamat (Exod. xxxII, Levit. xxvi, 1, Deut. v, 8): Ne feceris idolum (2). Et conjungens (Exod. xx, 8), neque similitudinem eorum quæ in cœlo sunt, et quæ in terra, et quæ in mari. Toto mundo ejusmodi artibus interdixit servis Dei. Antecesserat 15 prædicens Enoch 16 (3), omnia elementa, omnem mundi sensum 17 quæ colo, quæ mari, quæ terra continentur, in idolatriam 666 versuros dæmonas et spiritus desertorum angelorum, ut pro Deo adversus Dominum consecrarentur. Omnia igitur colit humanus error, præter ipsum omnium conditorem. Eorum imagines idola, imaginum consecratio idolatria. Quidquid idolatria committit, in artificem quemcunque et cujuscunque idoli deputetur necesse est. Denique idem Enoch simul et cultores idoli et fabricatores in comminatione prædamnat. Et rursus Juro vobis peccatores, quod in diem sanguinis perditionis poenitentia parata est. Qui servitis lapidibus, et qui imagines facitis aureas et argenteas, et ligneas, et lapideas, et fictiles et servitis phantasmatibus, et dæmoniis, et spiritibus infamibus 20 (4), et omnibus erroribus non secundum scientiam. nullum ab iis invenietis auxi

18

19

B

CAPUT V.

Plane impensius respondebimus ad excusationes 667 hujusmodi artificum, quos nunquam in domum Dei admitti oportet, si quis eam disciplinam norit. Jam illa objici solita vox: Non habeo aliud quo vivam (7). Districtius repercuti potest: vivere ergo habes. Quid tibi cum Deo est, si tuis legibus 24 ? Tum quod et de Scriptoris audent argumentari (8), dixisse apostolum, ut quinque fuerit inventus, ita el perseveret (I Cor. vII, 28). Possumus

Variæ lectiones.

18 Prædamnat prorsus:
21 Terra Rig.
21 Uti

15 Enim hoc add. Fran. 16 Enoch abest Paris. 17 Censum Jun., Ciacon. Juro Jun. 19 Sanguinis et Jun. 20 Infamis Paris. Jun. ; insanis Wouw. M. S. Jun. 23 Factores add. Jun. Paris. Rig. 24 Sit vis tuis legibus Cod. Wouw. Fit vis tuis legibus Fuln. Ursin.

Commentarius.

tiæ laudandus Tertullianus hoc loco paritatem C enim temporis in utraque constituit. Sicut nullo avo potuit fieri quod non potuit coli; ita omni ævo potuit fieri quod potuit coli. An vero jure scripto id vetitum Judæis, desident doctores duo ævi hujus gravissimi, Vasquius affirmat prohibitum, Soarius negat; postremo hæreo ego tantulus. LAC.

(2) Ne feceris idolum. Ad verbum transtulit, cum vulgato interpreto, LXX. Græce est ehov, quemadmodum et B. Cyprianus cap. lib. 1 de Exhort. mart., qua versione explicatur verus hujus loci sensus, de quo Auctor latius lib. 11 adv. Marcionem, ubi locum hujus Scripturæ interpretatur de maginibus idololatriæ substantiam continentibus. Uno autem verba, et quæ in mari, pro eo quod ex Græco alii recte transferunt: « Et quæcunque in aquis sub terra. » Pam.

(5) Cognoscite quod cinis sit cor illorum et errant. Sic omnino restituendus est hic locus, pro eo quod corruptissime legebantur, et terra. Nam magna dictionum vicinitas ob easdem litteras, et Graece est καὶ πλανῶνται. HAV.

Cognoscite qaod cinis sit, etc. Hoc Isaias non dicit; imponit ergo illi Tertullianus? Non' sed explicat. At Isaias ita homines stultos fuisse, ut medium lignum crement ad calefaciendum se, ad coquendos panes et carnos, de reliquo ligno sibi Deum faciant, et adorent. Ait ergo Tertullianus sub persona Isaiæ cor deorum esse cinerem, quia media pars arboris et princeps conversa in cinerem. Itaque cor Septimii et medium Isaia idem est. LAC.

(6) Et tales fiant qui faciunt ea. Cum repetitio alioquin esset ejusdem supervacanea, omisimus factores. Nam lib. adv. Gnosticos non aliud legit, quam Similes erunt illis qui ea faciunt. Lac.

multos prævaricari solitos a fide propter necessitatem de his qui præter illam adhuc prævaricarentur est can. 2 conc. Nic. LAC.

(3) Antecesserat Enoch. Liber Enoch, cui titulus duodecim potriarcharum testamentum, sæpe citatur D (7) Non habeo aliud quo vivam. Satis indicat, ab Origine, Procopio, Tertulliano, et aliis. Multa ibi vaticinia de sceleribus Hebræorum et pœnis, interque illa tum et hoc propagandæ per universum terrarum orbem idolatrie. Jactatum et illud vulgo de duabus columnis, lapidea: quæ resisteret aquis lateritia, quæ ignibus; in quibus inclusi libri hujus viri. LAC.

(4) Et spiritibus infamibus. In cod. Fulvii Ursini legitur, insanis. At in cod. Agobardi, infamis. RIG.Spiritibus infamibus. Desertores hic spiritus infames dici existimo, desertoris nomen a militia desumptum est, at miles desertor infamis erat ut videre est 1. I, D., de his qui notantur infamia. LE PR.

(8) Audent argumentari. Homines quibus hic ausus ad torquendas Scripturas, vicantur ab Alexandro episc. Alexandrino yaparλéovtes, quibus animaculis insita mutatio. Vide illum in epist. quæ proponitur Nicænæ synodo. Notetur verbum Theodoriti lib. 11 Hist. cap. 4, taïs Ipapaïs èμπароivоUντεç. Loquitur de hæreticis, iis scilicet qui audent vim sacris Scripturis adducere, qui veluti debacchari per ebrietatem in sacras Litteras videntur. LAC.

similitudinem. Si præceptum factæ postea similitudinis respicis, et tu imitare Moysen, ne facias adversus legem simulacrum aliquod, nisi et tibi Deus jusserit.

CAPUT VI.

igitur omnes in peccatis perseverare ex ista inter- A vas, habes legem ejus (Exod. xx, 4). Ne feceris pretatione. Nec enim 25 quisquam nostrum non peccator invenius est (I Cor. Iv), cum Christus non alia ex causa descenderit, quam peccatorum liberandorum. Item eumdem præcepisse (I Thess. IV, 11) dicunt secundum suum exemplum, ut manibus unusquisque operetur ad victum. Si hoc præceptum ab omnibus manibus defendatur,credo et fures balnearios 26 (9) manibus suis vivere, et ipsos latrones manibus agere quo vivant. Item falsarios utique non pedibus, sed manibus operari malas litteras. Histriones vero non manibus solis, sed totis membris victum elaborare (10). Patrat igitur Ecclesia omnibus, qui manibus et suo opere tolerantur, si nulla exceptio est artium, quas Dei disciplina non recipit 27. Sed ait quidam adversus similitudinis interdictæ præpositionem (Num. xx): Cur ergo Moses in eremo simulacrum serpentis ex ære fecit? Seorsum figuræ, quæ dispositioni alicui arcanæ præstruebantur, non ad derogationem 28 legis,sed ad exemplarium (11) causæ suæ (12).Alioquin si hæc ut adversarii legis interpretemur, numquid et nos, quod et Marcionitæ, inconstantiam ascribimus Omnipotenti? quem illi 29 hoc modo destruunt ut mutabilem, dum alibi vetat, alibi mandat? Si quis autem dissimulat illam effigiem ærei serpentis, suspensi in modum, figuram. designasse dominicæ crucis (13) a serpentibus, id est 668 ab angelis diaboli liberaturæ nos, dum per semetipsum diabolum,id est, serpentem interfectum suspendit, sive quæ alia figuræ istius expositio dignioribus revelata est,dummodo (I Cor.x) Apostolus affirmet omnia tunc figurate populo accidisse:bene quod idem Deus qui lege 30 vetuit similitudinem fieri, extraordinario præcepto serpentis similitudinem indixit 13. Si eumdem Deum obser

Si nulla lex Dei prohibuisset idola fieri a nobis, si nulla vox Spiritus sancti fabricatoribus idolorum non minus quam cultoribus comminaretur : de ipso sacramento nostro interpretaremur nobis adversas esse fidei (14) ejusmodi artes. Quomodo enim renuntiavimus diabolo et angelis ejus, si eos facimus? Quod repudium diximus iis,non dico eum quibus,sed de quibus vivimus? Quam discordiam suscepimus in eos, quibus exhibitionis nosB træ gratia (15) obligati sumus? Potes lingua negasse, quod manu confiteris? verbo destruere, quod facto struis? unum Deum prædicare, qui tantos efficis? verum Deum prædicare, qui falsos facis? Facio (ait quidam), sed non colo. Quasi ob aliquam causam colere non audeat, nisi ob quam et facere non debeat, scilicet ob Dei offensam utrobique. Imo tu colis, qui facis ut coli possint. Colis autem, non spiritu vilissimi nidoris alicujus, sed tuo proprio nec anima pecudis impensa, sed anima tua. Illis ingenium tuum immolas, illis sudorem tuum libas, illis prudentiam tuam accendis. Plus es illis quam sacerdos, cum per te habeant 669 sacerdotem. Diligentia tua numen 32 illorum est. Negas te, quod facis, colere? Sed illi non negant, quibus hanc saginatiorem et auratiorem et majorem hostiam (16) cædis, salutem tuam,

C

32

CAPUT VII.

Tota die ad hanc partem zelus fidei perforabit, Variæ lectiones.

29 Omnipo

25 Enim abest Paris. 26 Fures et aleatores Rig. 27 Recepit Fran. 28 Erogationem Seml. tenti? Quod illi Wouwer. M. S. 30 Et lege Paris. Jun. 31 Fieri jussit Latin. interduxit Jun. interduxit Fran. 32 Aliam Fran. 33 Nomen Venet.

Commentarius.

(9) Fures balnearios. Cod. Agobardi, Fures et valneatores. Emendat Rigalt. Fures et aleatores. Nam et alea manibus exercetur. Si quis tamen retinere velit, Fures balneutores, non contradicit. Nam et libro de Fuga, dixit Noster, Fulnes balnearum. Imo addidit, el aleones. In apologetico, p.496, repertitur, Lavantium prædo. RIG.

[ocr errors]

Fulnes balnearios habet, Pamelius, quam lectionem veram puto, nam sic Catull.

- Io furum optime balneariorum. Fures erant D nimirum adversus quos in balneis constituebantur custodes ad servandas vestes, custodes iis dicebantur capsarii. Si vero ii quoque furati essent, in jus vocabantur corum præfecto virgilum sic 1. Nam salutem 3, Dig. de off. præf, vig. LE PR.

(10) Totis membris victum elaborare. Pantomimos significat. RIG.

(11) Exemptarium. Quod esset posteris pro signo, figura ænigmate. RIG.

(12) Causæ suæ. Hoc est, rei significatæ, nimirum Dominicæ crucis. RIG.

(13) Figuram designasse Dominica crucis. Latius hoc tractat lib.Adv.Judæos, et lib.111, adv.Marcionem.PAM

(14) Adversas esse fidei. Ad sententiam legantur quæ scripta de quinque martyribus, qui passi, quod nollent facere idolorum statuas. Habentur in vita sanctorum quatuor coronatorum. Certe quia putarunt hanc artem esse adversam fidei. LAC.

(15) Exhibitionis nostræ gratia. Quod capite præcedenti ad victum dixit, hic ita circumloquitur, in qua sigificatione eadem voce utitur, cap. 8, et 12, PAM.

(16) Auratiorem et majorem hostiam. Hostia, inquit Festus, dicta ab eo, quod est hostire, ferire. Alii ab hostibus derivant, quod post victoriam immolari soleant, sicuti et ipse Festus alibi. Alludit autem ad eas hostias quæ auro ornabantur, quas proinde auratas vocat; solebant enim subinde boum cornua deaurari, qui immolabantur. PAM.

Et majorem hostiam. Major victima aut hostia est taurus, bos, vacca Minor, ovis, capra, sus. Hoc certius discrimen quam ut majora dicantur de victimis, minora de hostiis. Scias etiam inter primas majorem esse taurum, inter alteras majorem esse ovem. LAG.

« PoprzedniaDalej »