Obrazy na stronie
PDF
ePub

ima sua delitescat contractus et torpens, tanquam A Judex exspectatur, sed vos estis de judicibus 10

coluber excantatus aut effumigatus. Nec illi tam benc sit in suo regno, ut vos committat, sed inveniat munitos, et concordia armatos: quia pax vestra bellum est illi. Quam pacem quidam (4) in Ecclesia non habentes, a martyribus in carcere exorare consueverunt. Et ideo eam etiam propterea in vobis habere et fovere et custodire debetis, ut si forte et aliis præstare possitis.

CAPUT II.

Catsra æque animi impedimenta usque ad limen carceris deduxerint vos, quousque et parentes vestri. Exinde segregati estis ab ipso mundo, quanto magis a sæculo rebusque ejus? Nec hoc vos consternet, 622 quod segregati estis a mundo. Si enim recogitemus ipsum magis mundum carcerem esse, exisse vos e carcere, quam in carcerem introisse, intelligemus. Majores tenebras habet mundus, quæ hominum præcordia excæcant. Graviores catenas induit mundus, quæ ipsas animas hominum constringunt. Pejores immunditias exspirat mundus, libines hominum. Plures postremo mundus reos continet, scilicet universum hominum genus. Judicia denique non proconsulis, sed Dei sustinet (5). Quo vos, benedicti, de carcere in custodiarum si forte translatos existimetis. Habet tenebras, sed lumen estis ipsi habet vincula, sed vos soluti Deo estis.

8

B

ipsis judicaturi (Sap. 1). Constristetur illic, qui fructum sæculi suspirat. Christianus etiam extra carcerem sæculo renuntiavit, in carcere autem etiam carceri. 623 Nihil interest, ubi sitis in sæculo, qui extra sæculum estis, et si aliqua amisistis 11 vitæ gaudia,negotiatio est aliquid amittere, ut majora lucreris. Nihil adhuc dico de præmio, ad quod Deus martyres invitat. Ipsam interim conversationem sæculi et carceris comparemus, si non plus in carcere spiritus acquirit quam caro amittit, imo et quæ justa sunt caro non amittit per curam Ecclesiæ, agapen fratrum : et insuper quæ semper utilia fidei, spiritus adipicitur. Non vides. alienos deos, non imaginibus eorum incurris, non solemnes nationum dies ipsa commistione participas, non nidoribus spurcis verberaris, non clamoribus spectaculorum, atrocitate, vel furore, vel impudicitia celebrantium cæderis non in loca libidinum publicarum oculi tui impingunt: vacas a scandalis, a tentationibus, a recordationibus malis jam et a persecutione. Hoc præstat carcer Christiano, quod eremus prophetis (Marc. 1). Ipse Dominus in secessu frequentius agebat, ut liberius oraret, ut sæculo cederet (Luc. iv). Gloriam denique suam discipulis in solitudine demonstravit (Matth. xvII; Marc. Ix; Luc. 11; I Petr. 1). Auferamus carceris nomen, secessum vocemus. Etsi corpus includitur, etsi caro detinetur, omnia spi

Triste illic exspirat, sed vos odor estis suavitatis. C ritui patent. Vagare spiritu, spatiare spiritu, et

Variæ lectiones.

A mundo abest Rigalt. Carcas Rigalt. Imbuit Seml. Lumen vos ipsi Rigall. de judicibus. 12 Amisisti Jun.

Commentarius.

<< Tentabo illos vilibus scidiis. » Audierat Tertullianus esse quædam inter martyras non odia, sed defectionum ac dissensionum semina, quibusdam forte sic disputantibus, Scripturarum auctoritate non prohiberi, quominus vincula sua mortemque ipsam annumerata concussoribus pecunia deprecarentur. Itaque hortatur, id potissimum videant ne consilia Satanas adversus ipsos coquat volvendo sccum ista: Homines ego tentavi quondam, cum in meo non erant: nempe cum erant in paradiso; tentavi autem præstantissimo divinæ cujusdam arboris fructu istos hodie, qui in meo sunt, nempe in carcere, tentabo quoque, sed vilibus scidiis. Quasi diceret : Olim tentando homini, cum esset in paradiso, adhibenda fuit magni apparatus tentatio, appetentia scilicet fructus qui de hominibus faceret deos: nunc vero in meo positos, quippe in carcere, ac tenebrarum regno, tentabo nugis et quisquiliis, puta momentaneæ cujusdam vexationis formidine, aut producendæ in aliquot annos vite in dies mortalis desiderio denique committam ipsos et exagitabo dissensionibus. Hæc sunt parabilia et obviam atque ad manum Satanæ tela; quasi de vilibus scopis et scidiis arborum cremialibus. Scidiæ sive scidia, unde et discidia, sunt σχίδακες, κλάσματα ξύλων, vilia casarum arborum segmina. Vitruvius lib. II, cap. 1: Intervalla scidiis et luto obstruunt. RIG.

(4) Quam paccm quidam, etc. De pace seu reconciliatione cum cæteris Christianis ac Deo primum

D

[ocr errors]

10 Rhen. Add.

hæc intelligenda. Mos quippe inoleverat, ut qui præ tyrannide in carceribus detinebantur libellos petentibus darent fidelibus in pœnitentia constitutis, quorum ope pacem Dei otinebant et cum cæteris fratribus communicabant. Ad indulgentiarum vero auctoritatem plurimum ista conducunt quarum forsan nimiam facilitatem arguebat olim Cyprianus, atque superiori sæculo synodus Tridentina quæ adversus hæresin ex abusus indulgentiarum prætextu pullulantem coacta, hæresi et abusui occurrit hæresi quidem, cum definit ab Ecclesia pendere, concedere indulgentias (nam B. Paulus Alexandro et Hymenæo olim concessit): abusui vero, cum «< in his concedendis moderationem, juxta veterem et probatam in Ecclesia consuetudinem, adhiberi cupit, etc., sess. 25, Dec. de Indulg. Unde nos ad antiquos canones rejicit conciliorum veluti ad Ancyranum multis in can. Neocæsariense, Carthag., Agathense, etc. LE PR.

[ocr errors][merged small]

12

non stadia opaca (6) aut porticus longas
nens tibi, sed illam viam, quæ ad Deum ducit.
Quoties eam spiritu deambulaveris, toties in car-
cere non eris. Nihil erus sentit in nervo (7) cum
animus 13 in cœlo est. Totum hominem animus
circumfert, et quo velit transfert (Matth. vi): Ubi
autem erit cor tuum, illic erit et thesaurus tuus. Ibi
ergo sit cor nostrum, ubi volumue habere thesau-

rum.

CAPUT III.

præpo- A vobis. Nempe enim et athictæ segregantur ad strictiorem disciplinam, ut robori ædificando vacent continentur a luxuria, a cibis latioribus, a potu jucundiore. Conguntur, cruciantur, fatigantur: quanto plus in exercitationibus laboraverint, tanto plus de victoria sperant. Et illi, inquit Apostolus (1 Cor. 1x), ut coronam corruptibilem consequantnr, nos æternam consecuturi. Carcerem nobis pro palæstra interpretemur, ud ad stadium tribunalis bene exercitati incommodis omnibus producamur: quia virtus duritia exstruitur, mollitia vero destruitur.

Sit 15 nunc, benedicti, carcer etiam Christianis 624 molestus? Vocati sumus ad militiam Dei vivi jam tunc, cum in sacramenti verba respondimus 15. Nemo miles ad bellum cum deliciis venit; nec de cubiculo ad aciem procedit, sed de papilionibus (8) expeditis et substrictis, ubi omnis duritia et imbonitas et insuavitas constitit. Etiam in pace, labore et 16 incommodis bellum pati jam ediscunt, in armis deambulando, campum decurrendo,fossam moliendo, testudinem 17 densando (9). Sudore omnia constant, ne corpora atque animi expavescant: de umbra ad solem, de sole ad cœlum 18, de tunica ad loricam, de silentio ad clamorem, de quiete ad tumultum. Proinde vos, benedicti, quodcunque hoc durum est, ad exercitationem. virtutum animi et corporis deputate. Bonum agonem 19 subituri estis in quo agonothetes Deus vivus est; xystarches, (10) Spiritus sanctus ;corona æternitatis, bravium angelicæ substantiæ, politia in cœlis, gloria in sæeula sæculorum. Itaque Epistates vester Christus (11) Jesus, qui vos Spiritu C nuxit, ad hoc scamma produxit, voluit vos ante diem agonis ad duriorem tractationem a liberiore conditione seponere, ut vires corroborarentur in

CAPUT IV.

Scimus ex Dominico præcepto,quod caro infirma 625 sit, spiritus promptus. Non ergo nobis blanB diamur, quia Dominus consensit carnem infirmam esse. Propterea enim prædixit spiritum promptum 20, ut ostenderet, quid cui debeat esse subjectum, scilicet, ut caro serviat spiritui, infirmior fortiori, ut ab eo etiam ipsam 21 fortitudinem assumat. Colloquatur spiritus cum carne de communi salute, nec jam de incommodis carceris, sed ipso agone et prælio cogitans. Timebit forsitan caro gladium gravem, et crucem excelsam, let rabiem bestiarum, et summam ignium pænam, et omne carnificis ingenium in tormentis. Sed spiritus contra ponat sibi et carni, acerba licet ista, a multis tamen æquo animo excepta, imo et ultro appetita,famæ et gloriæ causa; nec a viris tantum, sed etiam a feminis, ut vos quoque, benedictæ, sexui vestro respondcatis. Longum est, si enumerem singulos, qui se gladio confecerint, animo suo dncti (12). De feminis ad manum est Lucretia, quæ vim stupri passa, cultrum sibi adegit in conVariæ lectiones.

12 Proponens Fran. Paris. 13 Cum manus Seml. 14 Sic Rig. 15 Respondemus Seml. 16 Labor est Rhen. 17 Desiccando Rhen. densitando Lacerda, desidendo, vel desudendo alii. 18 De sole ad geluLatin, de sole ad gelum Jun. 19 Finem Rigal. 20 Esse addit Franeq. 1 Ipsa Fran. Paris. Rig.

Commentarius.

(6) Stadia opaca. Arboribus longa utrinque serie dispositis. LE PR.

(7) Nihil crus sentit in nervo Nervus hic ligni genus est multis foraminibus distinctum, quo tyranni utebantur, ut martyres cruciarent, cruraque disjuncta et luxata frangerentur; genus illud supplicii Græcis nonnullis est úlov, sed pluribus vetustiorum est xãλov, quæ duo vocabula idem significant. Atque docuit me Scaliger ἐγκαλοσκελεῖς dictos fuisse reos apud Athenienses. LE PR.

(8) Sed de papilionibus. Rhenannm sequor qui tentoria involuta expediti ait, cum in castris extenduntur, et funiculis ad palos terræ fixos substringuntur alliganturque, ne vento disturbante corruant. LE PR.

(9) Testudinem densando. Sic habent libri veteres; alii vero perperam, desudendo, aut desidendo. Livius lib. XLIV : « Quadrato agmine facto, scutis super capita densatis, stantibus primis, secundis submissioribus, tertiis magis et quartis, postremis etiam genu nixis, fastigiatam, sicut tecta ædificiorum sunt, testudinem faciebant, » Lucanus III: Ut tamen hostiles densa testudine muros. Tecta subit virtus

RIG.

D

Testitudinem densando. Omnium potima mihi videtur hæc Rigaltii lectio, densando, id enim intelligendum censeo de testudine sentorum, quæ densatis sentis fiebat. Junius habet desudando ; forte ipsius sensum, non contemnendum.Rhenanus desiccundo. alii desidenuo, alii desudando, Lacerda densitando rescripsit. LE PR.

(10) Xystarches Spiritus sanctus. Eleganter xystarchem vocat Spiritum sanctum. Nam hujus anxilio constantiam, martyres debent. Proinde supra dixit de Spiritu sancto: «Si enim non vobiscum nunc introisset, nec vos hodie illic fuissetis. » Significat autem Xystarches Xysti præsidem. RHEN.

(11) Itaque epistatus vester Christus. Epistatem hic accipit pro magistro qui athietis præest, nam utitur hac metaphora Tertullianus. Apud Athenienses qui decemviris diurno imperio præerat, Totáτns appellatur Demostheni; alioqui in acie ἐπιστὰς et παραστάς substites et astites dicuntur apud Elianum,quemadmodum elegantissime vertit Thessalonicensis Gaza. RHEN.

(12) Animo suo ducti. Præclarc:nam martyr verus non debet sequi ductum suum, sed Dei: non se interficere, sed tunc cadere cum Deus voluerit. Lac.

spectu propinquorum, ut gloriam oastitati suæ pa- A Igitur, si tantum terrenæ gloria licet de eorporis

B

reret (13),Mutius (14), qui manum suam dexteram
in ara creavit, ut hoc factum ejus fama haberet.
Minus fecerunt philosophi; Heraclitus (15), qui se
bubulo stercore oblitum exussit; item Empedocles,
qui in ignes Ætnæi montis dissilivit; et Peregri-
nus, qui non olim se rogo immisit; cum feminæ
quoque contempserint ignes: Dido 22 ne post vi-
ram dilectissimum nubere cogeretur; item cum 23
Asdrubalis uxor, quæ jam ardente Carthagine ma-
ritum suum supplicem Scipionis videret, cum
filiis suis in incendium patriæ devolavit. Regulus,
dux Romanorum, captus a Carthaginiensibus cum
se unum pro multis captivis Carthaginiensibus
compensari noluisset, maluit hostibus reddi et in
arca genus stipatus undique exstrinsecus clavis
transfixus, tot cruces sensit. Bestias femina libens
appetiit, et utique aspides, serpentes tauro vel
urso horribiliores, quas Cicopatra immisit sibi, ne
in manus inimici perveniret. Sed mortis metus
non tantus est, quantus tormentorum 2. Itaque,
cessit carnifici 25 meretrix 626 Atheniensis? quæ
conscia conjurationis, cum propterea torqueretur
a tyranno, et non prodidit conjuratos, et
sime linguam suam comestam in faciem tyranni
exspuit, ut nihil agere se scirent tormenta, etsi
ultra perseverarent. Nam quod hodie apud Lace-
dæmonas solemnitas maxima est, diaμaoriywols,
id est flagellatio (16), non latet. In quo sacro
ante aram uobiles quique adolescentes flagellis
affliguntur, astantibus parentibus et propinquis,
et uti perseverent adhortantibus. Ornamentum C
enim et gloria deputabitur majore quidem titulo,
si anima potius cesserit plagis, quam corpus.

22 Cum Rhen. 23 Cum abest Pam. nec cessit Latin. 25 Carnificis Semt. 23 Fortasse vocat Jun. 29 Tunc alii.

novis

et animi vigore, ut gladium, ignem, crucem, bestias, tormenta contemnant, sub præmio laudis humanæ, possum dicere, modicæ sunt istæ passiones ad consecutionem gloriæ cœlestis et divinæ mercedis. Si tanti vitrum, quanti margaritum 27 (17)? Quis ergo non libentissime tantum pro vero habeat erogare, quantum alii pro falso?

CAPUT V.

Omitto nunc gloriæ causam. Eadem omnia sævitiæ et cruciatus certamina jam apud homines affectatio (18) quoque et morbus quidam animi conculcavit. Quot otiosos affectatio armorum ad gladium locat 28? Certe ad feras ipsas affectione descendunt, et de morsibus et de cicatricibus formosiores sibi videntur. Jam et ad ignes quidam se autoraverunt, ut certum spatium in tunica ardente (19) conficerent. Alii inter venatorum taureas scapulis patientissimis inambulaverunt. Hæc, benedicti, non sine causa Dominus in sæculum admisit, sed ad nos et nunc 29 exhortandos, et in illo die confundendos, si reformidaverimus pati pro veritate in salutem, quæ alii affectaverunt pro vanitate in perditionem.

CAPUT VI.

Sed hæc exempla constantiæ omittamus de affectatione venientis. Convertamur ad ipsam conditionis humanæ contemplationem, ut et illa nos instruant, si qua constanter adeunda sint, quæ et invitis 627 evenire consueverunt. Quotiens enim incendia vivos cremaverunt (20) ! quotiens feræ, et in silvis suis et in mediis civitatibus clapse caveis (21), homines devoraverunt! quot a latroniVariæ lectiones.

24 Quantum tormenti. Non itaque cessit carnifici, etc. Jun. itaque
Quæ Fran.
27 Tanti vitreum ? quanti verum margaritum Rhen.

26

Commentarius.

(13) Ut gloriam castitati suæ pareret. Non fuit pudicitiæ caritas, sed pudoris infirmitas. Augustinus lib. de Civ. Dei. RIG.

(44) Mutias dexteram suam. Procul dubio sentit Tertullianus Mutium ex eo vulnere crematæ dexteræ animam amisisse, quod in nemine scriptorum vidi. Ponit enim in Catalogo eorum qui se voluntaria morte confecerint. LAC.

(15) Heraclitus. Is, uti adnotavit Rhen., labora-D bat morbo aquæ intercutis, et cum obscuris sermonibus assuetus homo quærendum e medicis jussisset,num ex imbre siccilitatem facere possent, et ab illis ludi se putantibus fuisset neglectus, tandem ipse sibi subvenire volens, hubulis excrementis oblini corpus suum inflatum fecit. Est apud Laertium, PAM.

(16) Atauαστlywos, id est flagellatio. Hujus meminit et in Apolog. sub finem. RHEN.

(47) Tanti vitrum, quanti Margaritum? Forma adagii. Hieronym. ad Lætam: » Ši tanti vitrum, quare non majoris pretii sit margaritum? » Et ad Demetriadem, adhuc ad Salvinam. Sumitur ad explicandam ingentem rerum inæqualitatem et distantiam. Nam quis comparat vitrum cum margarito, nisi amens? LAC.

[blocks in formation]

Quod liceat tunica punire molesta. (0) Quotiens enim incendia vivos cremaverunt. Omisit morborum quorumdam acutissimos cruciatus, et febrium, quarum incendia plerumque tyrannicis terriora, certe diuturniora: quod eleganter observavit ad Epictetum suum Arianus. lib. xI: Οὐδέποτε οὐδεὶς τύραννος ἓξ μησί τινα ἔσφαξε, ρετὸς δὲ καὶ ἐνιαυτῷ πολλάκις. Ibidem ait nihil referre qua via perveniatur ad mortem. Imo, si verum amamus, eum esse breviorem, qua duci jubet tyrannus. RIG.

πυ

(21) Et in mediis civitatibus elapsæ caveis. Hic venit mihi in mentem duarum sævarum ursarum, quas Valcutinianus Augustus alebat, earum caveas

bus ferro, ab hostibus etiam cruce extincti sunt, A quantæ qualesque persona inopinatos, natalibus,

torti prius,imo et omni contumelia expuncti (22) ! Nemo non etiam hominis causa 628 pati potest, quod in causa Dei pati dubitat. Ad hoc quidem vel præsentia nobis tempora documenta sint,

et dignitatibus, et corporibus, et ætatibus suis, exitus referunt, hominis causa: aut ab ipso, si contra eum fecerint: aut ab adversariis ejus, si pro eo steterint.

[blocks in formation]

Cum non Romæ solum, sed per provincias etiam propter Severi reditum victoriamque de Albino reportatam ederentur spec'acula, libros de Spectaculis et de Idololatria ea occasione scripsisse Tertullianum Cl. Nosseltus demonstravit. Nonnulli equidem conjectant librum de Spectaculis abs Tertulliano compositum fuisse in Montanismo, quia in illo iis suffragari videtur, qui revelationes petebant (Tertull. lib. de Spect. cap. 29). Verum quis nescit, et ipsos Ecclesiæ catholicæ martyres revelationes a Deo postulasse, ut videre est in actis sanctarum Perpetuæ et Felicitatis (XXXV Acta sincera, Ruinari, pag. 87), quæ publice in collectis legebantur temporibus D. Augustini (Serm. 280)? Adde, quod S. Cyprianus expresse asseral, confessores de imminenti eorum martyrio per visionem sæpe admonitos fuisse (Cyprian. epist. 11 et 16). Utut autem hæc sint, certe scopus hujus tractatus fuit apud Tertullianum, Christianos ipsosque catechumenos a spectaculis avocare, demonstrando quam inverecunda sint hujusmodi oblectamenta, veræ pietati cultuique sincero quem Deo debemus, contraria, atque iis etiam infesta qui fastus mundi, voluptates ac idololatriam ejurarunt. Primo duo plausibilia ethnicorum argumenta removet, quorum primum: Nihil obstrepere religioni in animo et in conscientia tanta solatia exstrinseous oculorum, vel aurium, nec vero Deum offendi oblectatione hominis; secundum: Christianos, expeditum mort genus, ad hanc obstinationem erudiri abdicatione voluptatum, quo facilius vitam contemnant, amputati quasi retinaculis ejus. Explosa dein alio ridicula objectione paganorum, quod omnia quæ theatro inserviunt, terra, saxa, leones, vires corporis, vocis suavitates sint res a Deo creatæ, atque propterea non repudiandæ, exceptioni quorumdam Christianorum asserentium, in Scriptura sacra nullibi spectaculis adesse expresse prohiberi, opponit illa regii Prophetæ : Beatus vir, qui non abiit in concilium impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiæ non sedit (Psal. 1, 1). Addit dein ad hanc fugam teneri fideles, quia aquam ingressi fidem professi sunt, et renuntiasse diabolo et pompæ et angelis ejus ore suo contestati sunt, et ludos ac spectacula ad idololatriam pertinere affirmat, a qua originem suam traxisse demonstrat, atqne ludorum nomina, eorumdem apparatum idololatricum, loca superstitiosa et artes recenset. De circo disserens ait: quamvis circus idolis et signis superstitiosis esset impletus, nihilominus Christianos extra spectaculorum tempus sine crimine posse intrare, sicut in ipsa templa intrarent, si causa intrandi culpa vacet. De circo transit ad theatrum particulariter Veneri et Baccho consecratum; inde ad athletarum certamina suo quæque numini sacrata, et denique ad gladiatores, qui suam pompis funereis originem debebant; ultima hæc spectacula ad amphitheatrum pertinebant. Sed præter idololatriam, causam principalem, alias adhuc commemorat rationes, ob quas spectacula a Christianis vitanda sint, periculum scilicet amittendi Spiritum sanctum in commotione passionum nostrarum; damnum temporis Christiano adeo pretiosi, injurias, maledicta, calumnias et convicia. Ibi quippe publice omnia nefanda producebantur, quæ alibi summa cura ccultabantur. Quantum a sana ratione abhorreat, ostendit, ea in tpectaculis cupide quærere, quæ in reliquo vitæ commercio videre vel committere pudor et horror vetant. Tum 629 pergit: Rerum earum imaginem, quas facere non licet videre non expedit: atque Tragedia horrenda crimina, in Comædia lasciviam spectatorum oculis exhibetis. Hominem ratione præditum, crudetem et sævum esse non decet, ergo etiam aspectu horrido, ubi homines trucidantur delectari non decet, quamvis etiam necati fuerint morte ob scelera digni. Insanum est, artem illam magni facere, cujus periti ob infamiæ notam honestorum hominum societate excluduntur. Exin larvatorum proterviam increpat, virisque, qui vestes muliebres assumerent, intentatam a Deo maledictionem

memorat; quippe viri muliebri habitu mulierum personam in scena agebant. Postea ostendit iternm spectaculorum usum esse baptismo contrarium, ipsosque gentiles Christianos a repudio spectaculorum distinguere consuevisse. Tandem exempla duo adducit Christianorum propter frequentata spectacula punitorum. Dein exhortatur Christianos, ut in gemitibus hic vitam degant, dum gentiles voluptatibus sese immergunt, nihilque magis in votis habeant, quam exire de hoc sæculo, ut ad Deum perveniant. Volens autem ostendere Tertullianus quænam sint voluptates et oblectamenta, quæ Christianos decent, scribit: « Quæ major voluptas, quam fastidium ipsius voluptatis, quam sæculi totius contemptus, quam vera libertas, quam conscientia integra... quod calcas deos nationum, quod dæmonia expellis, quod medicinas facis, quod revelationes petis, 690 quod Deo vivis? Hæ voluptates, hæc spectacula Christianorum, sancta, perpetua, gratuita. » Tandem agones martyrum, passionem D. N. J. Christi, propinquum illius adventum, judicium extremum, pœnas impiorum æternas, præmiaque bonorum, ut sedulo contemplentur, hortatur. LUMP.

CAPUT PRIMUM.

Qui status fidei (1), quæ ratio veritatis, quod præscriptum disciplinæ. inter cætera sæcularium errorum, etiam spectaculorum voluptates (2) adimat, Dei servi cognoscite, qui cum maxime ad Deum acceditis; recognoscite, qui jam accessisse vos testificati et confessi estis, ne aut ignorando aut dissimulando quis peccet. Tanta enim vis voluptatum, ut et ignorantiam protelet in occasionem (3), et conscientiam corrumpat in dissimulationem. Ad utrumque, adhuo forsan alicui opi

2

[blocks in formation]

Variæ lectiones.

4

1 Qui in Seml. Tua add. Fran. Ista Rigalt. Existimant Rigall. 5 Christianum Seml.

Commentarius.

(1) Qui status fidei. Scriptum hunc librum non ἂν τις τοὺς ἀπὸ Μωυσοῦ καὶ Χριστοῦ μεταδιδάad jam Christianos tantum, sed et Catechumenos Betev « Citius quispiam eos Moysen et Christum quos auctor audientes solet nuncupare, patet tum ex verbis istis : « Dei servi, cognoscite, qui maxime ad Deum acceditis, » quæ ad Catechumenos: tum ex illis: « Recognoscite qui jam accessisse vos testificati et confessi estis, »quod ad jam baptizatos, qui fidei testificationem in baptismo reddiderant, pertinet. PAM.

(2) Spectaculorum voluptates. Illud est profecto quod dixit B. Athanasius hom. de Sem. Oɛa tporiaνεῖς ἡδονάς. LE PR.

(3) Ut ignorantiam protelet in occasionem. Tanta est, inquit,voluptatum vis, ut hominem suum tamdiu doceri nolit vitanda esse Christiano spectacula quamdiu spectandi occasio sperabitur. Hac insania etiam ævi sui Christianos laborasse queritur Angustinus in Psal. LXXV: « Sunt autem multi non digne viventes baptismo quem perceperunt. Quam multi enim baptizati hodie circum implere quam istam basilicam maluerunt! » LE PR.

(4) Obstrepere religioni. Verbum pro impedire et esse obstaculo. Omnino quod Seneca ep. 115, obstrigillant; et quod Synodus Tricastina ad Nicol. PP. obdicere: quæ duo verba notare volui, ut peculiaria. LAC.

(5) Christianos, expeditum morti genus. Arrianus ad Epictetum, lib. iv, cap. 7, Christianorum in obeunda morte pro Christi nomine obstinationem, non furori tribuit, sed ritui et assuetudini: Υπὸ μανίας μὲν δύναται τις οὕτως διατεθῆναι πρὸς ταῦτα, καὶ ὑπὸ ἔθους οἱ Γαλιλαοῖοι. Nos talem ritum agnoscimus, et constantissime retinendum scimus; imo furoren esse non negabimus, sed sanctum, sed divini Spiritus afflatum vehementiorem, qui suos agat incitatos. Hujus constantiæ gloriam ethnici obstinationis appellatione deterere conabantur, adeoque inter proverbia rerum minime sperandarum dictitabant: Oãscov

C

dedoceret. Quod usurpavit Galenus, lib. 1 de diff. pulf. Et ab Augustino, lib. de Civit. Dei, XIX, Apollinis oraculum notatur, sciscitanti Porphyrio qua ratione ab Christianismo conjugem suam revocare posset, respondentis, facilius ipsum litteras impressurum flumini rapidissimo, aut per aera volaturum. RIG.

Christianos, expeditum morti genus. Quasi èπθανατίους, ριψοκινδύνους, παραβόλους, παρακεκινδυVEUμévouc. Paulus, ad Philipp. cap. 11, de Epaphrodito μέχρι θανάτου ἤγγικε, παραβολευσάμε νος τῇ ψυχῇ. Nam ita legitur in vetustissimo exem plari ubi et Latina versio sic habet: Parabolatus de anima sua. Auctor illius versionis addubitavit, dicendum sibi esset, parabolatus animam suam an parabolatus de anima sua. Eodem vero sensu auctor Historia Tripart. dixit artificem parabolum,lib. x1, sub finem: Crudelis bestia artifex, parabolus pugnet. Quod Socrates, Hist. vii, dixerat, napa60λευσάμενος. Minime autem Epaphroditus aliive Christiani vitam suam ita sprevisse existimandi sunt, quasi obstinatione sola temerarii, perditi ac desperati mortem oppeterent, κατὰ ψιλὴν παράταEtv Quod putavit M. Antonius lib. de Vita sua undec. Verum summo judicio, summa ratione ac prudentia paratissimi semper erant ad mortem fortiter obeundam pro Christi nomine, hoc est pro veritate fidei Christianæ, ἀπὸ ἰδικῆς κρίσεως, λελογισμένως, καὶ σεμνῶς. Πιο.

- Expeditum morti genus. Mulia in hunc locum Rigaltius de vore raраboλevoάuevos.,, quibus addi potest illud Hesychii: Παραβολευσάμενος εἰς θά νατὸν ἑαυτὸν ἐκδούς. Legendus item Phrynichus in ecloge dictionum Atticarum ad vocem παραβό λtov. Qua de re nos nonnulla diximus in notis ad Gloss. Græco-Lat. pag. 141, col. 1, lin. 19. LE PR.

« PoprzedniaDalej »