Obrazy na stronie
PDF
ePub

CAP. III. Enimvero cur 42 dæmonia affirmamus esse? sane quasi non et probemus, qui ea soli de corporibus exigimus (18). Aliqui Chrysippi adsentator 613 (19) illudit ea +3, et esse, et abomina. tionem sustinere, exsecrationes tuæ respondent. Dæmonium vocas, hominem aut immunditia, aut malitia, aut insolentia, aut quæcumque macula, quam nos dæmoniis deputamus, aut ad necessitatem odii 5 opportunam. Satanam denique in omni aversatione et aspernations et detestatione pronuntias (20), quem nos dicimus malitiæ angelum, totius erroris artificem, totius sæculi interpolatorem, per quem homo a primordio circumventus, ut præceptum Dei excederet, et propterea in mortem datus, exinde totum genus de suo semine infectum, suæ etiam damnationis traducem B fecit. Sentis igitur perditorem tuum. Et licet soli illum noverint Christiani, vel quæcunque apud Dominum secta, et tu tamen eum nos ti, dum odisti.

Porro quod patitur, quodque corrumpitur, etiam A
interitum potest capere, quem Deus non capit. At
iidem alibi animam divinam et a Deo conlatam
confitentes, cadent in testimonium ipsius animæ,
retorquendum adversus opinionem superiorem. Si
enim anima aut divina aut a Deo data est, sine
dubio datorem suum novit. Et si novit, utique et
timet, ut tantum postremo auctorem (14). Au non
timet, quem magis propitium volit, quam iratum?
Unde igitur naturalis timor animæ in Deum, si
Deus non 31 novit irasci? Quomodo timetur, qui
nescit offendi? Quid timetur, nisi ira (15)? unde
ira, nisi ex animadversione? Unde animadvsrsio,
nisi de Dei 2 judicio ? Unde judicium, nisi de potes-
tate? Cujus potestas summa,nisi Dei solius? Hinc
ergo tibi, anima, de conscientia suppetit domi ac
foris, nullo irridente vel prohibente prædicare, Deus
videt omnia, et Deo commendo, et Deus reddet, et
Deus inter nos judicabit. Unde hoc tibi non Chris-
tianæ ? Atque id plerumque et vitta Cereris re-
dimita (16), et pallio Saturni coccinata et deæ 34 Isi-
dis linteata 35 (17)? In ipsis denique templis Deum
judicem imploras, sub Esculapio stans, Junonem
in aere exorans 36, Minervæ 37 calceans 38 furvis ga-
leam 3a formis, et neminem de præsentibus diis
contestaris in tuo foro aliunde judicem appellas,
in tuis templis alium deum pateris. O testimonium
veritatis, quæ apud ipsa dæmonia testem efficit
Christianorum?

33

47

CAP. IV. Jam nunc quod ad necessariorem sententiam tuam spectet, quantum 48 et ad ipsum statum tuum tendit, affirmamus, te manere post vitæ dispunctionem, et expectare diem judicii, proque meritis (21) aut cruciatui destinari, aut refrigerio, utroque sempiterno. Quibus sustinendis necessario tibi substantiam pristinam, ejusdemque hominis materiam, et memoriam reversuram, quod et nihil mali ac boni sentire possis, sine carnis passionalis Variæ lectiones.

81 Vult Rigalt. 32 Dei abest Rigalt. 83 Adeo Jun. Rigalt. 34 Et deæ abest Rigalt. 38 Lino tecta Jun. 86 Ere exaurans Rigalt. 37 Minervam Paris. 38 Calcias Paris. 39 Furnis Paris. farris Rigalt. 40 Minervæ furvis galeam formis calceans Jun. 41 Te testem efficit Jun. 42 Cum Rigalt. 43 Ea abest Rigalt. 44 Et Wouwer. 45 Importunum Rigalt. odiis opportunum Jun. 46 Vexatione Paris. 47 Vel quæcunque capit Latin. sapit Ciaconius.48 In quantum Jun.

Commentarius.

rem Tertulliani vergit, quo Deum corporeum alicubi facit, et proinde passionibus obnoxium, nisi C iram Dei improprie accipiamus, sicuti alii Patres pro vindicta Dei. PAM.

(14) Ut tantum postremo auctorem. A quo scilicet tot beneficiis adaucta et cumulata est.

(15) Quid timetur nisi ira? Iram, inquam, ait timendam, quæ ejus est naturæ, ut naturam invertat. Idco enim illam Nicetas David in Vita Ignatii episcop. Constantinoр.ñaрáv vocat, quasi contra naturam, et Exotaciv, quæ naturam depravat. LAC.

(16) Vitta Cereris redimtta. Frustra adducunt coronam Cereris spiceam, cum Tertullianus vittatam dicat. Moris enim fuit vittas capiti apponere, auctore Plinio, lib. xvi, e. 5. LAC.

[ocr errors]

(17) Et Isidis linteata Pallio scilicet: ut Saturni coccineum fuerit Isidis linleum. Etenim fuit et pallium muliebre. In exemplari legitur; « Et dea Isidis lintuta, Adjectum dear vocabulum putavimus ab iis, qui nomen Isidis quasi minus notum D declaratione aliqua indigere crediderunt. Nam cur Isis dea potius dicatur quam Ceres, Juno,Minerva ? quæ hic suis simpliciter nominibus appellantur. RIG. — Isidis linteata. Quæ dea Romanis Ceres dicitur, ea Isis est apud Egyptios. LE PR.

(18) Qui ea soli de corporibus exigimus. Sic lib. de Anima, pag. 304: « Christiana potestas vim istam perniciossimam sola traducit. Et tamen

hoc etiam Judæos præstitisse adfirmat Irenæus, lib. xi, cap. 5, etiam postquam in eorum olea ex oleastro insiti sumus. RIG.

(19) Aliqui Chrysippi assentator. Est plane Tertullianicum,aliqui pro aliquis. Videtur autem Chrysippus philosophus (de quo latius infra lib. de Anima) dæmonia illusisse, libro quantum apparet de Divinatione, quem citat Lactantius, lib. 1. PAM.

(20) Satanam denique in omni aversatione pronuntias. Ergo Satanæ vocabulum usurpatum Græcis aut Latinis nondum Christianis? etenim alloquitur animam non Christianam. Minime vero: sed Malum dixere nota interjectione apud Comicos aversantium aliquid, aut aspernantium ac detestan, tium. Terentius, Eunucho: « Qui, malum, alii? » Plautus, Epidico: « Quæ, malum, hæc impudentia est? At Christianis Malus absolute ponitur pro Satana. Et hoc loeo vicissim Tertullianus Satanam posuit pro Malo. RIG.

(21) Proque meritis, etc. Auctor libri de Fide, pag.45: «Habituri unusquisque nostrum specialem resurrectionem, pro merito fidei ac vitæ, sive ad refrigerium sive ad ustionem. » Vide quæ ad illud Septimii Modico quoque delicto mora ressurectionis expenso, pag. 538. RIG. Locus pro operum meritis, quales alibi complures. En vero rursus vocem obsoletam, passionalis pro passioni obnoxia. PAM.

facultate, et nulla ratio sit Judicii sine ipsius exhi- A mortem, si nulla sensus perseverantia, si denique bitione, qui meruit judicii passionem. Ea opinio Christiana etsi honestior multo Pythagorica, quæ te non in bestias transfert; etsi plenior Platonica, quæ tibi etiam dotem corporis reddit: etsi Epicurea gratior 9, 614 quæ te ab interitu defendit tamen propter 50 suum nomen soli vanitati et stupori, et ut dicitur, præsumptioni deputatur (22). Sed non erubescimus, si tecum erit nostra præsumptio. Primo enim cum alicujus defuncti recordaris, misellum vocas eum: non utique quod de bono vitæ ereptum 51, sed ut pœnæ et judicio jam ascriptum. Cæterum alias securos vocas defunctos. Profiteris et vitæ incommodum, et mortis beneficinm. Vocas porro securos, si quando extra portam (23) cum obsoniis et 52 matteis (24) tibi potius parentans ad busta recedis (25), aut a bustis dilutior redis. At ego sobriam tuam sententiam exigo; misellos vocas mortuos, cum de tuo loqueris, cum ab eis longe es. Nam in convivio 53 eorum quasi præsentibus et conrecumbentibus sortem suam exprobrare non possis, debes adulari propter quos 54 lætius vivis. Misellum ergo vocas, qui nihil sentit ? quid quod ut sentienti maledicis, cujus 55 memoriam cum alicujus offensæ morsu facis. Terram gravem imprecaris (26), et cineri penes inferos tormentum. Æque ex bona parte, cui gratiam debes, ossibus et cineribus ejus refrigerium comprecaris, et ut bene requiescat apud inferos cupis. Si nihil passionis est tibi post

nihil es ipsa ubi corpus reliquisti:cur mentiris in te quasi aliquid ultra pati possis? Imo cur in totum times mortem, si nihil est tibi timendum post mortem, quia nec experiundum post mortem (27)? Nam etgi dicere 57 potes, ideo 615 mortem timeri, non ut 58 aliquid minantem, sed ut commodum vitæ amputantem: atquin cum et incommoda longe plura vitæ pariter 62 excedas, et lucratione 6 gravioris partis metum diluis, nec jam timenda est amissio bonornm, quæ altero bono, id est incommodorum pace, pensatur. Non est timendum (28), quod nos liberat ab omni timendeSi times vita decedere, quia optimam nosti; certe mortem timere non debes, quam malam nescis. At cum times, scis malam. Non scires autem maB lam quia nec timeres, si non scires aliquid esse post mortem, quod eam malam faciat, ut timeas. Omittamus nunc naturalem formam timendi mortem. Nemo timeat. quod evadere non potest. Ex altera parte congredior, lætioris spei post mortem. Nam omnibus fere ingenita est famæ post mortem cupido. Longum est retexere (29) Curtios (30) et Regulos, vel Græcos viros, quorum innumera 61 elogia sunt contemptæ mortis propter posthumam famam. Quis non hodie memoriæ post mortem frequentandæ ita studet, ut vel litteraturæ operibus, vel simplici laude morum, vel ipsorum sepulcrorum ambitione, nomen suum servet (31)? Unde ani

Variæ lectiones.

49 Gravior. Rig. 50 Suum abest Latin. Rigalt, solum Latın. Rigalt. 51 Non uti de bono vitæ deceptum Lat. Quod abest Jun. uti de bono Rig. 52 Et mattyis Jun. 53 Eorum abest Rig. quum addit Lat. 54 Lautius Ciacon. 53 Si add. Jun. 56 Malim- si nihil es? tibi timendum p. mortem ? si Dici potest Rig. 59 Excedant Veneta. 60 Ea lucratione Jun. 61 Ellogia Jun.

58 Ultra quid Rig.

Commentarius.

(22) Præsumptioni deputatur. Resurrectio hoc C« De mortuis loquor, qui nulli sunt. » RIG. nomine ennuntiabatur a gentilibus. Christiani enim gloriosi hoc titulo, præsumptuosi vocabantur. Ita Apuleius, lib. IX, Christianam feminam lancinabat: «Tum spretis atque calcatis divinis numinibus, in vicem certæ religionis, mentita sacrilega præsumptione Dei,quem prædicaret unieum, » etc.

Proverbialis hæc est formula: Sit tibi terra gravis, ut et altera sub hujus capitis finem: Abiit jam et reverti debet, quæ etiamnum vulgo quoque Teutonico in ore est. PAM.

[blocks in formation]

(24) Cum obsontis et matteis. Ccrtum est hic matteas esse convivia illa feralia, quæ in sepulcris fieri consueverant; legendum porro videtur mattyis Nam apud Athenæum Matton Taν ToλUTEXÈS D Edeoux, id est, «Mattya opiparum quodlibet est ferculum. » LE PR.

(25) Ad busta recedis. Recedere eos dicit, qui extra urbem ad busta parentatum ibant. RIG.

(26) Terram gravem imprecaris. Plinius, lib. x1, ubi de Terra: «Cujus numen ultimum jam nullis imprecemur irati grave; tanquam nesciamus hanc esse solam quæ nunquam irascatur homini. » Jam nullis, id est mortuis. Cicero, Tusculanarum 1 :

(27) Qnia nec experiundum post mortem ? Semper hæc particula significat partem, aut locum, ut qua parte, quo loco. Ergo: cur times mortem, si nihil timendum post mortem, eo loco aut parte, qua nihil experiundum post mortem? LAC.

(8) Non est timendum, etc. S. Chrysostomus ad pop. hom. 21, nihil ex morte timendum docet quoniam ad meliorem vitam et optabiliorem, xai πάσης ἀπηλλαγμένην ἀνωμαλίας tendimus. Sicque Seneca etiam; epist. 102: «Proinde intrepidus horam illam decretoriam prospice; non est animo suprema, sed corpori. » LE PR.

(29) Longum esr retexere. Notior est Curtiorum et Reguli qui pro patria mortem oppetierunt,historia, quam et pluribus sit opus. Posthumam famam postea metaphorice dixit, eam quæ post mortem perdurat. PAM.

(30) Curtios. Hic est ille qui se diis Manibus dicavit pro salute patriæ cum enim ingenti hiatu desedisset terra in medio foro, responsumque accepissent Romani non coituram labem, nisi aliquis ex nobilibus eo se dejecisset, Curtius vitam impendit patriæ. LAC.

(31) Nomen suam servet. Virgilius lib. VII

ma 62 hodie affectare aliqnid, quod velit post mor- A nitatem ejus, nemo mortem, nemo inferos loquetem, et tantopere præparare, quod 63 sit usura post obitum, si nihil de postero sciret? Sed forsitan de sensu post excessum tui certiores, quam de resurrectione quandoque, cujus nos præsumptores denotamur. Atquin hoc quoque ab anima prædicatur.. Nam si de aliquojam pridem defuncto. tanquam vivo quis requirat, præ manu occurrit dicere Abiit jam (32) et reverti debet.

CAP. V. Hæc testimonia animæ quanto vera, tanto simplicia; quanto simplicia, tanto vulgaria; quanto vulgaria, tanto communia; quanto communia, tanto naturalia; quanto naturalia, tanto divina. Non 65 619 putem cuiquam frivolum et frigidum videri posse, si recogitet naturæ majestatem, ex qua censetur auctoritas animæ. Quantum dederis magistræ, tantum adjudicabis discipulæ. Magistra natura, anima discipula. Quidquid aut illa edocuit, aut ista perdidicit, a Deo traditum est, magistro scilicet ipsius magistræ. Quid anima possit de principali institutore præsumere, in te est æstimare de ea quæ 66 in te est. Senti illam, quæ ut sentias efficit! recogita in præsagiis vatem, in omnibus augurem, in eventibus prospicem. Mirum si a Deo data homini, novit divinare. Tam mirum si eum a quo data est, novit. Etiam circumventa ab adversario, meminit sui auctoris, et bonitatis, et decreti ejus, et exitus sui et 67 adversarii ipsius. Sic mirum, si a Deo data, eadem canit, quæ Deus sui dedit nosse. Sed qui ejusmodi 68 eruptiones animæ non putavit doctrinam esse naturæ et 69 congenita et ingenitæ conscientiæ tacita commissa 70, dicet potius diventilatis in vulgus opinionibus, publicatarum litterarum usum, jam et quasi vitium corroboratum taliter sermocinandi. Certe prior anima, quam littera (33); et prior sermo, quam liber; et prior sensus, quam stylus; et prior homo ipse, quam philosophus et poeta. Numquid ergo credendum est, ante litteraturam et divulgationem ejus mutos absque hujusmodi pronuntiationibus homines vixisse? Nemo Deum et bo.

B

C

batur mendicabat sermo, opinor, imo nec ullus esse poterat, cessantibus etiam tunc, sine quibus etiam hodie jam beatior, et locupletior, et prudeutior esse non potest, si ea quæ tam facilia, tam assidua, tam proxima hodie sunt, in ipsis quodammodo labiis parta, retro non fuerunt antequam litteræ in sæculo germinassent, antequam Mercurius (opinor) natus fuisset. Et unde ordo ipsis litteris contingit, nosse 7 617 et in usum loquelæ disseminare, que ulla unquam mens conceperat, aut lingua protulerat, aut auris. exceperat? Atenim cum divinæ Scripturæ, quæ penes nos vel Judæos sunt, in quorum 73 oleastro insiti sumus, multo sæcularibus litteris non modica tantum ætate aliqua antecedant, ut loco suo edocuimus ad fidem earum demonstrandam ; etsi hæc eloquia de litteris usurpavit anima, utique de nostris credendum erit, non de vestris: quia potiora sunt ad instruendam animam priora, quam postera, quæ et ipsa a prioribus instrui sustinebant (34); cum, etsi de vestris instructam concedamus, ad originem tamen principalem traditio pertineat, nostrumque omnino sit, quodcumque de nostris sumpsisse et tradidiise contigit vobis.Quod cum ita sit, non multum refert, an a Deo formata sit animæ conscientia, an litteris Dei. Quid igitur vis,homo, de humanis sententiis litterarum tuarum exisse hæc in usus communis callositatem (35) ? CAP. VI. Crede itaque tuis, et de commentariis nostris tanto magis crede divinis,sed de animæ ipsius arbitrio perinde crede naturæ. Elige quam ex his fidelius 75 sororem observes veritatis (36). Si de tuis litteris dubitas, neque Deus, neque natura mentitur ut et naturæ et Deo credas, crede animæ; ita fiet, ut et tibi credas. Illa certe est, quam tanti facis, quantum 76 illa te facit: cujus es totus que tibi omnia est; sine qua nec vivere potes nec mori; propter quam Deum negligis (37). Cum enim times fieri Christianus, 618 eam conveni cur alium colens, Deum nominat? cur, eum

Variæ lectiones.

62 Anime Rig. 68 Quæ al. 63 De add. Rig. 65 Puto Rig. 66 Est in te Rig. 67 Et abest Paris: 68 Eruptionis Wouwer. 69 Et abest Rig. 70 Tacite commissam Wouwer. 71 Publicatum Jun, 72

Unde nosse Jun. 74 In quorum olea ex oleastra insiti sumus Latt. Rigalt. 76 Fidelibus Rig.

Jun.

Commentarius.

Eneidos de Cajeta Enes nutrice paria ferme D habet:

Et nunc servat honos sedém tuus, ossaque nomen Hesperia in magua, si qua est ea gloria,signat, Le Pr.

(32) Abiit jam. Veteres mortuus est dicebant, vixit, abiit,abiit ad plures. Apud Festum etiam abitio pro morte sumitur. LE PR.

(33) Certe prior anima quam littera. Locus iste, quandoquidem paulo post hanc animæ loquelam traditionem nuncupat, optime potest adaptari ad traditionum ecclesiast. auctoritatem, quippe quæ libris omnibus et stylo, id est litteratura omni priores sunt. PAM.

Contigit? 76 Quant1

[blocks in formation]

con

maledicendos spiritus denotat, dæmonia pronun- A communis. Deus ubique (41), et bonitas Dei ubitiat? Cur ad coelum contestatur (38), et ad terram que dæmonium ubique, et maledictio dæmonii detestatur? Cur alibi servit, alibi vindicem conve- ubique, judicii divini invocatio ubique. mors ubinit (39)? Cur de mortuis judicat? Cur verba habet que, et conscientia mortis ubique et testimonium Christianorum,quos ne " auditos visosque vult? Cur ubique. Omnis anima suo jure proclamat,quæ noaut nobis dedit ea verba, aut accepit a nobis? bis ne 80 mutire conceditur. Merito igitur omnis Cur aut docuit, aut didicit? Suspectam habe 78 venientiam prædicationis in tanta disconvenientis conversationis. Vanus es, si huic linguæ soli aut Græcæ, quæ propinquæ inter se habentur (40), reputabis ejusmodi, ut neges naturæ universitatem. Non Latinis nec Argivis solis anima de cœlo cadit. Omnium gentium unus homo nomen est 79, una anima, varia vox, unus spiritus, varius sonus, propria cuique genti loquela, sed lequelæ materia

anima rea et testis est, in tantum et rea erroris, in quantum testis veritatis; et stabit ante aulas (42) Dei die judicii, nihil habens dicere. Deum prædicabas 2, et non requirebas; dæmonia abominabaris, et illa adorabas; judicium Dei appellabas, nec esse credebas; inferna supplicia præsumebas, et non præcavebas; Christianum nomen sapiebas, et Christianum persequebaris.

Variæ lectiones.

77 Neo Rig. 7 Habes Jun. Rig. 79 Unus homo, varium nomen est Jun. Rigalt. Omnium gentium varium nomen est Wouw. 80 Nec Wouwer. Rig. 81 Et add. Rig. 8 Nihil habens dicere, sed audiens dice

re, Deum prædicabas, Jun.

Commentarius.

(38) Cur ad cœlum contestatur. Notat Macrobius, B ut redemptorem et assertorem, quemadmodum ad lib. 1, cap. 9, et Servius, lib. 1 Æncid. vete

res

pro qualitate numinum, interdum ima, interdum summa respexisse. Est contestari testem palam ciere. Cicero in Verrem: «‹ Deos hominesque contestatus. » ldem Cic. appellat contestatum (de Divinat.): « Quem enim non moveat clarissimis monumentis contestata consignataque auctoritas?» Est autem detestor exsecror, et abominor. LAC.

(39) Cur alibit servit, alibi vindicem convenit? Alludit ad id quod supra, cap. 2, dixit : « In ipsis denique templis Deum judicem imploras. » præterquam quod hic non solum ut judicem, sed et ut vindicem invocari ab ipsis Deum innuit, id est

leges 12 tab. hunc locum citans latius interpretatur Reynardus noster, cap. 8 et 9. PAM.

(40) Quæ propinquæ inter se habentur. Veteres enim Græcas litteras easdem pene fuisse, quæ nunc Latinæ sunt, indicio esse scribit Plinius, PAM.

(41) Deus ubique, etc. Ubique præsens est et omnia replet, ὁ πανταχοῦ παρὼν καὶ πάντα πληρῶν inquit S. Chrysostomus orat. 2 adversus Judæos. LE PR.

(42) Et stabil ante aulas Dei. Rhenanus, et stabilis. Nihil mutandum. « Illud, « ante aulas Dei,» est « ante palatia Dei », nisi fortasse sermo ad oves pertineat, et legendum sit, « ante caulas Dei; >> nihil tamen mutandum. LAC.

Q. SEPT. FLOR. TERTULLIANI

ARGUMENTUM.

AD MARTYRES

LIBER (1).

Quinta persecutione jamjam imminente sub Severo opusculum istud scripsit Septimius, in q quo martyres adhortatur ad constantiam in fide, et alacritatem in subeundo carceris squallore, judicumque decretis. Eos vero potissimum ad pacem invitat, quam qui non habebant in Ecclesia, a martyribus petebant.

[blocks in formation]

priis in carcerem subministrant, capite aliquid et A (Ephes. iv, 3), qui vobiscum introiit carcerem.

2

a nobis quod faciat ad spiritum quoque educandum. Si enim non vobiscum nunc introisset, nec vos 620 Carnem enim saginari, et spiritum esurire illic hodie fuissetis. Et ideo date operam, ut illic non prodest. Imo, si quod infirmum est curatur; vobiscum perseveret ita vos inde perducat ad æque, quod infirmius est, negligi non debet. Nec Dominum. Domus quidem diaboli est et carcer, in tantus ego sum, ut vos alloquar; verumtamen et qua familiam suam continet. Sed vos ideo in cargladiatores perfetissimos non tantum magistri et cerem pervenistis, 621 ut illum etiam in domo præpositi sui, sed etiam idiotæ et supervacui qui sua conculcetis. Jam enim foris congressi conculque adhortantur de longinquo, ut sæpe de ipso caveratis. Non ergo dicat: In meo sunt, tentabo illos vilibus scidiis (3), affectionibus, aut inter populo dictata suggesta profuerint. In primis ergo, benedicti, nolite contristare Spiritum sanctum se dissensionibus. Fugiat conspectum vestrum, et Variæ lectiones

3

[ocr errors]
[ocr errors]

Aug. Neander Emend. firmius. Alii, supervacue. Odiis Fran., inediis Rhen., pro vilibus Jun. mavult utilibus; scidiis reposuit Rigalt. Defectionibus Rhen.

Commentarius.

dum hæc ipsius Tertulliani verba innunt (Tertul- B militiam Dei vivi jam tunc, cum in sacramenti lian. lib. ad Martyr. c. 6) : « Ad hoc quidem vel præsentia vobis tempora documenta sint, quantæ qualesque personæ inopinatos natalibus et dignitatibus, et corporibus, et ætatibus suis exitus referunt, hominis causa: aut ab ipso si contra eum fecerint, aut ab adversariis ejus, si pro eo steterint. Acris is liber est ad martyres adhortatio, qua eos Christianæ religionis causa in vinculis detentos ad constantiam in fide, alacritatem in perferendo carceris squallore et impendentibus sibi suppliciis vehementer movet et animat, eos vero potissimum ad pacem invitat, quam qui non habebabant ab Ecclesia. a martyribus expetebant.

[ocr errors]

Ab initio laudat pietatem fidelium, qui martyribus in carcere constitutis alimenta corporalia ministrabant; dein ipsos martyres hortatur, ne Spiritum sanctum contristari vellent, sed eum ita custodiant, ut pacem et concordiam invicem servent, « quam quidem in Ecclesia non habentes, a martyribus in carcere exorare consueverunt. Et ideo eam eliam propterea in vobis habere et fovere et custodire debetis: ut si forte et aliis præstare possitis (Id. ibid. cap. 1). » Ex Tertulliani verbis viri docti colligunt, eumdem in communion Ecclesiæ catholicæ præsentem tractatum exarasse. Factus enim Montanista hæc omnia ludibrio habuit, ut patet ex libro de Pudicitia, cap. 22. et lib. de Jejunio, cap. 12. Ut vero Tertullianus martyribus ad perferendos carceris squallores animos addat, proponit illis ipsum magis mundum carcerem esse, et illico utilitates ex eorum in carceribus detentione profluentes enumerat, ita disserens : « Segregati estis ab ipso mundo, quanto magis a sæculo rebusque ejus?..... Non vides alienos deos, non imaginibus eorum incurris, non solemnes nationum dies ipsa commistione participas, non nidoribus spurcis verberaris, non clamoribus spectaculorum, atrocitate vel furore, vel impudicitia celebrantium cæderis : non in loca libidinum publicarum oculi tui impingunt vacas a scandalis, a tentationibus, a recordationibus malis, jam et a persecutione. Hoc præstat carcer Christiano, quod eremus prophetis..... auferamus carceris nomen, secessum vocemus: etsi corpus includitur, etsi caro detinetur, omnia spiritui patent. Vagare spiritu, spatiare spiritu, et non stadia opaca, aut porticus longas proponens tibi, sed illam viam, quæ ad Deum ducit. Quotiens eam spiritu deambulaveris, totiens in carcere non eris. Nihil crus sentit in nervo, cum animus in cœlo est (ld., ibid., cap. 2). » Postea martyres ad patientiam et constantiam adhuc excitare conatur, petita ratione ab obligatione in baptismo contracta militandi pro servitio Dei: «< Sit nunc, inquit, carcer etiam Christianis molestus: vocati sumus ad

[ocr errors]

D

verba respondimus: nem miles ad bellum cum deliciis venit, nec de cubiculo ad aciem procedit... etiam in pace, labore et incommodis bellum pati jrm ediscunt..... Sudore omnia constant, ne corpora atque animi expavescant, de umbra ad solem, de sole ad coelum. » (Id. ibid., cap. 3). Tandem, ne tormentorum acerbitate vinci se sinant confessores, exempla virorum et mulierum gentilium, qui ex solius vanæ gloriæ motivo tormenta et mortem fortiter sustinerent, adducit (Id., lbid., cap. 4 et 5). Nihil sane hoc brevi sermone vehementias, aut movendis animis aptius, judice perdocto viro Dupinio (Biblioth. des auteurs. tom, I). Hoc in argumento Tertullianum postea imitatus est beatus Cyprianus in suo de Exhortatione et laude Martyrii libro, et in suis ad martyres et confessores Epistolis. Cæterum ad martyres in aliquo oppido ditionis Carthaginensis, aut etiam in Carthagine ipsa captivos perscripsisse hunc sermonem Septimium,censent fere omnes eruditi propter hæc illius verba: « Judicia denique non proconsulis, sed Dei sustinet (Tertull. in tractat. ad Martyr. cap. 2). Nam de proconsule Africa plurima fit mentio in Notitia imperii. Lump.

(3) In meo sunt, tentabo illos vilibus odiis. Hanc esse Vaticanorum scripturam Pamelius testatur. Sed martyrum inter ipsos odia et quidem vilia fuisse nemo Christianus consenserit. Tum, si odia fuisse inter martyras Tertullianus tradidit, profecto futilem et frivolam affectionum ac dissensionum exprobrationem adjecit. Nam quæ odia sine affectionibus ac dissensione? imo frigidissima fuerit Satanæ techna : « Martyres qui sunt in carceres compulsi in meo sunt, tentabo igitur eos vilibus odiis. » Quem non quotidie hujusmodi odiis tentat? etiam non in suo ? etiam extra carcerem ? Itaque non video qua ratione defendi queat Vaticanorum scriptura. In editionibus ante Pamelium vulgatis legebatur: «Tentabo illos vilibus inediis, defectionibus, aut inter se dissensionibus. » Sed nec sensus inde boni colligitur quidquam. Etenim quis sanus unquam dixerit, viles inedias? aut cur inedias hic ullas suspicabimur, inter carnis alimenta quæ his ipsis martyribus domina mater Ecclesia de uberibus suis in carcerem subministrabit? sic enim disertissime traditur istius scritionis principio quo satis etiam refellitur interpretatio Rhenani, vocabulum, defectionibus, ad rerum penuriam transferentis. Quare nec illæ ante Pamelium editiones difficultatem solvunt. Digitum ad veri fontem intendit quisquis codicem Divionensem exaravit. Illic enim legitur: « Tentabo illos vilibuscidiis defectionibus, aut inter se dissensionibus. » Disjungamus quæ prave cohærent, et genuinam Auctoris scripturam habemus :

« PoprzedniaDalej »