Obrazy na stronie
PDF
ePub

B

Nihil allego de statu antiquitatis, qua . . . rudes 5 tunc agebanturet oculi et mentes hominum,ut cujuslibet novi viri aspectu quasi divino commoverentur, nedum et regis, et quidem primi. Adhuc de Saturno immorabor, quod et cæteris compendium præstruam satiata primordiorum disputatione ; nec prætermittam, potiora testimonia divinarum Litterarum, quibus fides pro antiquitate superior debetur. Ante enim Sibylla, quam omnis litteratura, exstitit. Illa scilicet Sibylla (6), veri vera vates (7) et cujus vocabula dæmoniorum vatibus induistis. Ea senario versu in hunc sensum de Saturni prosapia et rebus ejus exponit: decima, inquit, genitura hominum, ex quo cataclysmum prioribus accidit,regnavit Saturnus et Titan et Jamfetus, Terræ et Cœli fortissimi filii. Si qua ergo, vel vestris... oribus litteris vostris superioribus, sed idcirco magis proximis . . . in illius ætatis fides adjacet.

...

græce, ut Chronon; æque Latini vocabuli a satio- A vulgo generis incertos terræ filios jactitamus (5). nibus rationem . . . . . ut,qui eum procreatorem conjectantur,per cum seminalia cœli in terram deferri.Opem adjungunt, quod opem vivendi semina conferant,et quod opere semina evadant. Quæ oro, hujus translationem. . . . ponas. Aut Saturnus fuit, aut tempus. Quomodo Saturnus... quomodo tempus? Utrumque enim non potes, corporale in eo. mare. Quid autem prohibuit tempus coli in sua qualitate?... hominis, aut fabulam hominis, aut famulam hominis in sua specie,non in tempo. . . Quid sibi vult intellectio ista, nisi foedas materias mentitis argumentationibus colorare? Saturnum neque ideo qui. . d. . tempus, aut dum eum tempus facis, jam nec hominem vis fuisse. Pla . . .s omnino Saturnus in terris humanæ qualitatis apud veteres memorias recensetur. Potest incorporaliter fingi quodvis, quod non fuerit omnino; vacat fingendi locus, ubi veritas est. Cum autem Saturnum constat vixisse, frustra demutatis; non conceditur vobis, quem non negabitis fuisse hominem, qui neque deus neque tempus defendi potest. Exstat apud litteras vestras usquequaque Saturni census, legimus apud Cassium Severum, apud Cornelios Nepotem et Tacitum, apud Græcos quoque Diodorum, quive alii antiquitatem canos collegerunt.Nec fideliora vestigia . . . . . quam in ipsa Italia signata sunt. Nam post plurimas terras et Attica hospitia Italiæ, vel, ut tunc vocabatur, OEnotriæ, consedit, exceptus ab Jane sive Jane, ut Salii VOcant. Mons, quem coluerat, Saturnius dictus; urbs, quam depalaverat, Saturnia usque nunc est; tota C denique Italia (4) de Saturno vocabatur: 603 tali teste terram, quæ nunc dominatur orbi etiamsi de origine Saturni dubitatur, de actu tamen constat hominem illum fuisse. Ita si homo Saturnus, procul dubio de [ homine ] imo quia homo, non utique de cœlo atque terra. Sed cujus parentes ignoti, quibusdam facife fuit illum eorum filium dtci, quorum possunt omnes videri 51. Quis enim non cœlum ac terram patrem ac matrem venerationis gratia appellet? An de consuetudine humana, qua ignoti quique ex inopinato apparentes de cœlo advenisse dicuntur.Proinde . semper eg. . repentino, ubique in inolevit cœlitem dioi. Nam et

....

[ocr errors]

50

13. Satis de Saturno et prosapia ejus. . . um est, homines fuisse. Tenemus compendium, in cateros originis præscriptionem,ne per singulos evagemur. Qualitas posteritatis a principibus generis ostenditur, mortalia de mortalibus, terrena de terrenis, gradus ad gradus comparantur, nuptiæ, conceptus natales concurrerunt patriæ sedes, regna monumental . . . qui natos non possunt negare, mortuos credant, qui mortuos confitentur, deos non putent. Sed enim manifestis vis sua assistit ; quos a primordio non . . . divinitatem, affirmando illos post moriem deos factos, ut Varro et qui cum eo somniaverunt. Hic igitur consisto . . . alle... in hoc nomen et numen,sit in ordinem senatorium . . vestra . . . cedatis jam necesse est, aliquem summum dominatorem . . . allegendi potestatem, et quasi Cæsarem, neque quisquam aliis præstare potest, qui non ipse dominetur. Cæterum si potuerunt deos sese facere post mortem, a ... 604 deterioris conditionis ab initio esse voluerunt: aut si nemo est, qui deos fecerit, quomodu facti dicentur,qui nos nisi ab alio fieri potuissent ? Ita nullus datur vobis renuendi locus, esse mancipem quemdam divinitatis. Perspiciamus itaque causas allegandæ mortalitatis in cœlum. Harum duplicem rationem credo proferetis aut enim Variæ lectiones.

...

89 Rigall. ed. ut si alii vocant, Cf. Apol. 10. ut Salii volunt. 51 Ita h. t. restit. ex Aapolog. 10. 52 Haverc. ex Apol. 10 emend. Proinde Saturno semper egeno et repentine ubique. etc. 58 Leg. qua ita hominum, ut (alii: et) etc.

rudes

Commentarius.

(4) Tota denique Italia. Italiam dictam fuisse Saturniam ex Ennio patet:

Saturnius illi.
Nomen erat, de quo late Saturnia terra.

Et Ovidio lib. Fast 1:

Inde diu genti mansit Saturnia nomen. Urbem autem dictam fuisse Saturniam Virgilius testatur Æneid. VIII a Saturno conditam. «Hanc Saturnus condidit urbem. » LE PR.

(5) Terræ filio jactitamus. Quorum scilicet aut origo ignota est aut incerta, ii Terræ et Filii et ynxwais. dicuntur. IDEM.

(6) Illa scilicet Sibylla. Veram et veridicam fuisse illam Sibyllam ait post multos Juvenalis et cum eo infiniti.

Credit me vobis folium recitare sibyllæ. IDÉм.

(7) Veri vera vates. Arrianus. Epict. II. de Apolline. Ὥστε μάντις εἶναι καὶ πηγὴ τῆς ἀλη θείας. RIG.

....

....

[ocr errors]

....

B

divinitate, sic enim pro va.... meritis addicunt divinitatem? Si ob virtutem, quod feras constan... rit, quid tam memorabile ? nonne ludo puniti, vel etiam ad... arenariæ vilitatis plurimas in unum, et quidem studiosiores.... ciunt. Si ob peragratum orbem, quantis ad locupletibus dulcis... tas, aut philosophis famulatoria mendicitas idem præstitit? Non meminerunt, Asclepiadem Cynicum unica vaccula, cujus et dorso vehebatur, et si quando ubere alebatur, orbem totum oculis subegisse? Si..... etiam ad inferos adiit, quis hoc nesciat, viam ad inferos omni.... as plurimas..... sille Pompeius....... qui nec hostias al....... n unum agnulum Byrsæ Cartha.... re. Quo magis Scipio,quam Herculis, ob.... ti deputatur? Adjicite potius tituli Hercula..... rum, uxorum, et fœtas Omfales, et ob decori pueri amissio... desertam militiam Argonautarum. Adjicite ad gloriam post turpi... am,etiam furias ejus ;auctorate sagittas, quæ filios et uxorem... erunt ; qui tunc dignius rogo sese irrogasset præ dolore parti...... Qui uxoris ob lasciviam venenis circumventus magis metu.. honesta morte moreretur. Hunc vos de pyra in cœlum suble... a facilitate, qua et alium ignis et divini confectum, qui pauca e... ingenia commentus, dicebatur mortuos ad vitam recurasse... filius, tam homb, quam Jovis nepos, Saturni pronepos.. spurius ut incerto patre, ut Argivus Socrates detulit.......repertum, turpius Jove educatum, canino scilicet ubere.... nemo negare potest; fulmine haustus est. Malus Jupiter... sus est 53, impius in nepotem, invidus in artificem. Sed enim pin...... ...um ejus non occultavit, cupiditatem et avaritiam lucri... atam, qua quidem ille vivos ad mortem, ncn mortu..... prævaricatione venalis medicinæ agebat. Dicitur etiam mater ejus eodem casu obisse; merito... sam m... bestiam ediderat iisdem quasi scalis ad cœlum erupisse. Et tamen Athenienses scient ejusmodi deis sacrificare. Nam Eseulapio et matri inter mortuos parentant, quasi non et ipsi Thesca suum adorent: Mer..... deum, qui nisi conservatricem suam in littore 606 peregrino deliquit, eadem oblivione, imo amentia, quæ patri causa mortis fuit.

illu. . . . . quis idem præstans facit, ut habeat A Hercule....... ma responsionis, an dignus cœlo et vel amminicula vel munimenta vel etiam ornamenta fastigii sui; aut meritorum necessitas . . . s dignis quibusque. Aliud quid suspicari non datur. Nemo... giendo alicui, aut non sua aut illius causa facit. Sed neque . . petere numini inest tanta et potestas, ut scilicet. . . faciat, si tanta humanitas, irrogetur, qui egeat opera vel adjumento quoramdam et quidem mortuorum, quo mirum magis, cum alios sibi immortales instituere potuisset. Nec diutius de . . . tus conquiret, qui humana divinis comparavit. Sa . . . rior opinio est, discuti dcbet, si deus reminis . . . . buta si pristinis viris . . . . . recogitandum. Quod exinde nemo dig. . . . . si capere jam locus non potest. Tantis videlicet. a meruerit antiquitas. Ergo an meruerit, re ... meruisse, proponat ipsius merita. Si quid in cunabulis.... litatis, valent ad suffragium divinitatis; incestorum. . ., Opem et Saturnum fratres recepistis. Furtivus infans... ter dignus et tecto et ubere humano, meritoque incre. . . . tam mala manebant. Adultus denique qualemcunque genitorem . . . . licissimum, regem aurei scilicet sæculi, sub quo laboris inopiæ ... ac pax quiescebat, sub quo nulli subigebant arva coloni,.... tellus nullo poscente ferebat. Sed oderat patrem incestum ejus . . . castratorem ... Ecce autem et ipse cum sorore miscetur ut huic primum dictum putem : τοῦ πατρὸς τὸ παιδίον. Tam pius pater, quam pius filius . . . . m tunc legibus ageretur. in duos culeos dividi Jovem decuit. ... dubitaret, libidine ab incesto corroborata, in leviora, id est, . . . et stupra diffundere? de quo poetica sic lusitavit. Quomodo... de fugitivo palam factum solemus et operam ejus percon... abusui nundinare 54 ? modo in pretia luxuriæ eum figurando... bovem aut pretium bovis pensaverit, et imbrem pergulis. . . aditum pecunia ruperit ? modo in simililudines actuum ip . . . im, qui rapuit, cycnum, qui cantaverat. Adeo non fabulæ istæ sunt de fa... sit an non lasciv... na hominum, quos... emissa jam pridem a fide per iner... non est nobis extensius agendum. Si enim et re... pibus et proseminatoribus 605 suis morata plebs eadem q... natura, alibi auctoritas exigebat similitudinem morum..... quanto deterior, qui non 15. Longum foret recensere etiam de illis quos melior? privato enim titulo Jovem optimum. D in sidera sepelistis, et audaciter dei... tratis. Sic ... tis, et est Virgitii æquus Jupiter optimus. Proinde incesti in suos, impudici in extraneos, impii,injusti,cui nullam insignem infamiam fabula reliquit... deus fieri non fuit dignus.

...

...

14. Sed quoniam alios seorsum volunt in divinitatem ab hominibus receptos, et distingui inter nativos et factos secundum Dionysium Stoicum, de ista quoque specie adjiciam. De ipso quidem

C

opinor digni de cœlo Castores et Perseus et Erigona, quemadmodum et Jovis expletus. Sed quid mirandum? etiam canes et scorpios cancros in cœlum transtulistis. Differo de his quos in oraculis... et testimonium hic divini, qui et tristitiæ deos arbitros esse vultis.....dius, qui animam corpore viduet, quem intra muros cludi non permittendo damnastis. Item Cæculus, qui oculos

Variæ lectiones.

Hav. ad Apolog. c. 2. Quomodo, quando de fugitivo palam factum, solemus et operam ejus percontando abusui nundinare ? 55 Rigalt. emend. Malus Jupiter, si fulmen ipsius est.

darum ignibus adoleri...

Hic illius arma,

Hic currus fuit, hoc regnum dea gentibus esse, Si qua fata sinant, jam tunc tenditque fovetque (9). Misera adversus fata non valuit. Nec tamen tantum honoris Romani satis decreverint, ut dedentibus Carthaginem sibi, quantum Larentinæ, Si dei isti conferendi in pote... uit enim Jupiter Cretæ et Saturnus Italiæ et Isis Ægypto... regnaverunt, quibus etiam operati plerique traduntur. Itaque... mines facit, et dedititius Admeti cives romanos imper... lem cultorem suum Croesum ambiguis

sensu exant.... Orbana, quæ in orbitatem semina A ret.... posthabita Samo dilecta, et utique Æneaexstinguat, et ipsius Mortis.... Ut cætera transvolem, etiam locorum urbis, vel loca, deos ar... patrem, et diva Arquis et Lana et montium Septemontium (8)... illi faciunt, qui in iisdem locis aras vel ædes habent, præterea.... in alieno loco aut mercedibus habitant. Taceo Ascensum... et Levicolam 56 a clivis; taceo deos Forculum a foribus, et Cardeam a cardinibus, et liminum Limentinum, sive qui alii inter vicinos ap... num Janitorum adorantur. Quid enim magnum? cum et habeant in lupanaribus, in culinis, et in imo carcere; in i...itaque propr... aliisque Romanorum deis, quibus potius vitæ officia distribuuntur, taliter, ut cæteris deis opus non sit. Imo cum privatim apud Romanos deputentur, quos supra signavimus, nec facile foris cogniti, quomodo ca omnia illos præesse voluerunt in omni genere humano, et in omni gente proveniunt; ubi prædes eorum, non modo honore, sed ipsa quoque notitia carent. Sed enim quidam fructus et necessaria victui demonstraverunt ?

B

16. Quæso vos, cum dicitis invenisse illos, non confitemini prius fuisse quæ invenirentur. Cur ergo non auctorem potius honoratis, cujus hæc dona sunt,sed auctorem transfertis in repertores?... quam invenisset, utique auctori gratias egit, utique illum deum sensit; ... ministerium institutoris ; a quo et ipse institutus est qui invenit... sum quod invenirentur. Ficum viridem Romæ nemo noverat..... um Cato senatui intulit; ut quo jam provincia hostilis esset; cui sub... semper instabat C exprimeret. Cerasum Cn. Pompeius de Ponto 57, Italiæ provulgavit. Potuerunt mihi novorum apud Romanos pomorum.... ruisse præconium divinitatis. Tam vanum hoc, quam etiam... commenta deos haberi ; quibus si comparentur nostræ ætatis...o dignius posteris, quam prioribus consecratio competisset.... on in omnibus jam artificiis antiquitas exolevit, usu quotidiano instruente novitatem; atque adeo quos ob artes sanctifi... in ipsis artibus et provocatis in æmulis insuperatos.

[ocr errors]

sortibus fallendo... timebat deum verum constanter prænuntiare regno exc... potestate regnandi quoque velut in urbes suas tueri...... potuissent. Si Romanis præstitisse valuerunt. cur Athenas a Xerxe Minerva non defendit? vel cur Dellos de manu Pyrrhi Apollo non eruit? Servarint urbem Romam, qui sua perdiderunt! Si hoc religiositas Romana meruit; atqui, non post summum imperium anctis jam rebus superstitio 608 quæsita est etsi a Numa sacra introducta sunt, nondum tamen aut simulacris, aut templis res vestras divina frustrabant. Frugi religio et paupertina nisuperstitio, altaria temeraria, vasa sordida, et dor... ex illis, et deus ipse nusquam... religiosi, quam majores, quia religiosi. Atquin quomodo..... religionem,et deorum profundissimam curam impe rium Romanis...videri possit, quod læsis potius deis auctum est? Nisi fallor enim omne regnum vel imperium bellis quæritur et bellis ampliatur.Porro... ib. et dei urbis. Nam eadem strages et manium et templorum, pares cædes et civium et sacerdotum, eædem rapinæ profanorum et sacrorum. Tot sacrilegia Romanorum, quot trophæa; tot de deis quot de gentibus triumphi. Manent et simulacra captiva, et utique senti...... os non amant. Sed quia nihil sentiunt, impune læduntur...... læduntur,frustra adorantur. Itaque quorum fastigium..... adultum est, non possunt videri religionis meritis, excrevisse... nis sive lædendo creverunt. Regnum universæ nationes temporibus habuerunt, ut Assyrii, ut Medi, ut Persæ, ut Egyptii.... aut penes quosdam, et tamen qui amiserunt, non sine religionibus et cultu,et de propitiorum deorum mora..... cessit universa pene dominatio. Sors temporum ita volutat... Quærite quis temporum vices ordinavit. Idem regna dispensat, et nunc penes Romanos eam summam, tanquam pecuniam de multis nominibus exactam in unam arcam congregavit.Quid de ea statuerit, sciunt proximi ei. Variæ lectiones.

607 17. Denique... toribus suis non negatis omnibus his quos deos antiquitas voluit, posteritas c... superstitionum... I., præsumptio,cui... bemus; propterea scilicet Romanos totius orbis domi...se,quod officiis religionum meruerint domina... eis præva- D leant. Nimirum Sterculus... hoc imperium... seu Romanorum distin... tem extraneo potius... tores et destitutores in...ti,sepultique sunt.Ita nempe... oblitus antrum illud Idæum....dissimum oderem. Nonne omni Capitolio.... ut illa potius terra regna

56 Rigalt. emend. Clivicolam. " Leg. de Ponto primus Italiæ, etc.,cf. Apol. 11, 2.

Commentarius.

(8) Et montium Septemontium. Lib. de Idololatria cap. 10. idem habet. Etiam strenæ captandæ, et Septemontium, et brumæ, etc. Celebritas autem erat quædam,ut nos alibi annotavimus, Romanis usitata

dicta a septem montibus, quæ in mensem Decembrem incidebat, atque in honorem urbis conditiæ hoc die strenn captari solebant. LE PR.

(9) Virg. Æneid., I, 20 et seqq.

Q. SEPT. FLOR. TERTULLIANI

DE TESTIMONIO ANIME

LIBER

ADVERSUS GENTES".

ARGUMENTUM.

Post uberrimam scriptorum segetem, qui religionis Christianæ causam egerant, in arenam descenderat Tertullianus, ut patet ex Apologetico et libris duobus contra Nationes; cum tamen causam illam nihil juvisse videretur; hunc de Testimonio animæ libellum exorsus est, ut novo pugnandi genere Christiani nominis hostes adoriretur, conceptamque perversc ex eorumdem animis opinionem evelleret, et rem Christianam in tuto collocaret. Hujusce operis veluti fundamenta jecerat Apologetici cap. 17, verum hic ea latius prosequitur, quæ obiter tantum perstrinxerat: Deumque præsertim unum hic, et animæ statum post mortem demonstrat.

6

CAP. I. Magna curiositate (2) et majore longe me- A traditionem et sententiarum argumenta (5), per moria 609 opus est ad (3) studendum 1,si quis velit ex litteris receptissimis quibusque 2 philosophorum vel poetarum vel quorumlibet doctrina sapientiæ secularis magistrorum testimonia excerpere Christianæ veritatis; ut æmuli persecutoresque ejus de suo proprio instrumento, et erroris in se, et iniquitatis in nos rei revincantur. Nonnulli quidem * (4), quibus de pristina litteratura et curiositatis labor et memoriæ tenor perseveravit, ad eum modum opuscula penes nos condiderunt, commemorantes et contestificantes in suggillationem et originem et

2

quæ recognosci possit, nihil nos aut novum aut portentosum suscepisse, de quo non etiam communes et publicæ litteræ ad suffragium nobis patrocinentur, si quid aut erroris ejecimus, aut æquitatis admisimus.Sed ne suis quidem magistris, alias probatissimis atque lectissimis, fidem inclinavit humana de incredulitate duritia, sicubi in argumenta Christianæ defensionis impingunt; tunc vani poetæ, cum deos humanis passionibus et fabulis designant tunc philosophi duri, cum veritatis fores pulsant (6). Hactenus sapiens et prudens haVaria lectiones.

[ocr errors]

6

1 Adstudendum Rigalt. Ex litteris receptissimi cujusque Jun. et P. Ciacon. 3 Doctrinæ ac sapientiæ Rigalt. Rei evincantur: Ac nonnulli quidemn Jun. Ad gentes Rigalt. In sugillationem et originum et traditionum, et sententiarum, argumenta Jun. et Latin. in singula rationem et o. Rigall. "Recognosci Le Prior. 3 Absignant Jun.

Commentarius.

(3) Opus est adstudendum. Opus quod adstuderi debeat magna curiositate, et majore memoria. RIG.

(1) Tractatus de Testimonio aniæ cum Apologe- B et alia quæpiam affert de Aristæa scriptore antitico et libris adversus Gentes conjunctus est. In hoc quissimo. LAC. enim religionis argumentum, quod in Apologetico, cap. 17, protulerat, animam scilicet naturaliter agnoscere, et quasi invitam, unum duntaxat Deum esse, et alteram vitam ista præterita, extendit latiusque prosequitur. Hoc autem ex sensu natura ipsi insito demonstrat, et ita penitus ei insculpto,ut nulla re deleri queat ; adeo ut ipsi imprudenti excidat ut cum incogitanter jactatur, Deus velit, Quod Deo placitum erit, Adsit mihi Deus, etc.,. quæ supponunt animam Dei notitia imbutam esse, ut mortis timor natura insitus, nomen immortalitati commendandi desiderium, misericordia in defunctos, supponunt aliam ab ista vitam esse. Cum autem hi sensus animæ, et singulis hominibus natura sint insiti, a Deo eos manere necesse est. En quod in eo brevi tractatu lepide admodum Tertullanus amplificat. LUMP.

(2) Magna curiositate Vox usitata in ævo medio: C Vopiscus in Aureliano: Frivola hæc fortassis cuipiam, et nimis levia esse videantur, sed curiositas nihil recusat. Casaubonus inquit in notis ad Vopics. periergiam (quæ vox idem est cum curiositate) factam pedissequam philologiæ ab Mart. Capella,

PATROL. I.

(4) Nonnulli quidem. Alludit ad eos, qui ante se adversus gentes scripserunt, Græcos præsertim (nam secundus ab Apollonio Latinorum scriptorum a D. Hieron. in catalogo recensetur), Quadratum dico, Aristidem, Justinum philosophum, Anaxagoram, Melitonem, Theophilum Antiochenum, Apollinarium, Tatianum, Irenæum, Clementem Alexandr. et Miltiadem quorum quædam ad verbum pene suo Apologetico insparsit, ad quem tacito nomine etiam hic videtur alludere. PAM.

(5) Et sententiarum argumenta Legendum videtur, et argumenta sententiarum, et postea disjungendæ voces quæ recognosci, scribendumque re cognosci, disjunctim. LE PR.

(6) Veritatis fores pulsant. Hanc locutionem vidi etiam in epistola illa magni illius Clementis pape ad Jacobum fratrem Domini, ubi loquens de iis qui nondum sunt Christiani, ait illos esse foris. LAC.

22

bebitur, qui prope Christianum pronuntiarit, cum A
si quid prudentiæ aut sapientiæ affectaverit, seu
ceremonias despuens, seu sæculum revincens, pro
Christiano denotetur (7). Jam igitur nihil nobis erit
cum litteris et doctrina perversæ felicitatis, cui in
falso potius creditur, quam in vero. Viderint si
qui de unico et solo Deo pronuntiaverunt. Imo nihil
omnino relatum fit, quod agnoscat Christianus,
610 ne exprobrare possit. Nam et quod relatum
est 10, neque omnes sciunt ; neque qui sciunt,
constare confidunt. Tanto 11 abest ut nostris litteris
annuant homines,ad quas nemo venit nisi jam Chri-
stianus.Novum testimonium advoco,imo omni litte-
ratura notius,omni doctrina agitatius,omni editione
vulgatius, toto homine majus, id est totum quod est
hominis. Consiste in medio, anima (8), seu divina
et æterna res es secundum plures philosophos, eo
magis non mentiens 12, seu minime divina, quo-
niam quidem mortalis, ut Epicuro soli videtur,
eo magis (9) mentiri non debebis 13, seu de cœlo
exciperis,seu de terra conciperis, seu numeris, seu
atomis concinnaris, seu cum corpore inceperis 1,
seu post corpus induceris, unde unde 15 et quoquo
modo hominein facis animal rationale, sensus et
scientiæ capacissimum. Sed non eam te advoco,
quæ scholis formata, bibliothecis exercitata, aca-
demiis 16 et porticibus Attici partam 17 sapientiam
ructas 18. Te simplicem et rudem et impolitam et
idioticam compello, qualem 19 habent qui te solam
habent, illam ipsam de compito, de trivio, de
textrino totam.Imperitia tua mihi opus est, quo-
niam aliquantulæ peritiæ tuæ nemo credit. Ea C
expostulo, quæ tecum in hominem 20 infers, quæ
aut ex temetipsa, aut ex quocunque auctore tuo
sentire didicisti. Non es, quod sciam, Christiana;
fieri enim, non nasci solet 21 Christiana (10).
Tamen nunc a te testimonium flagitant Christiani,

24

ab extranea adversus tuos, ut vel 611 tibi erubescant, quod nos ob ea oderint et irrideant, quæ te nunc consciam detineant.

22

CAP. II. Non placemus, Dominum prædicantes hoc nomine unico unicum, a quo omnia, et sub quod universa. Dic testimonium si ita scis. Nam te quoque palam et tota libertate, qua non licet nobis, domi ac foris audimus ita pronuntiare. Quod Deus dederit, et, Si Deus voluerit, ea voce et aliquem esse significas, et omnem illi confiteris potestatem, ad cujus spectas voluntatem, simul et cæteros negas deos esse, dum suis vocabulis nuncupas, Saturnum, Jovem, Martem, Minervain. Nam 23 solum Deum confirmas, quem tantum Deum nominas, ut et cum illos interdum deos appellas, B de alieno et quasi pro mutuo usa videaris. De natura quoque Dei quem " prædicamus,nec te latet: Deus bonus est 25, Deus benefacit, tua vox est. Plane ea dicis, sed homo malus scilicet 25, contraria propositione oblique et figuraliter exprobrans, ideo malum hominem, quia a Deo bono abscesserit. Etiam quod penes Deum bonitatis et benignitatis omnis benedictio inter nos summum sit disciplinæ et conversationis sacramentum, Benedicat te Deus, tam facile pronuntias, quam 27 Christiano necesse est. At cum 28 in maledictum 28 convertis benedictionem Dei, perinde dicto omnem super nos potestatem ejus consistere secundum nos confiteris. Sunt, qui etsi Deum non negent, dispectorem plane et arbitrum et judicem non putent: in quo utique nos maxime rejiciunt, quid ad istam disciplinam metu prædicati judicii transvolamus ; sic Deum honorantes 30, dum curis observationis, et molestiis animadversionis absolvunt,cui ne iram quidem 612 (13) ascribunt. Nam si Deus (inquiunt) irascitur, corruptibilis et passionalis est Variæ lectiones.

14

29

22

Cum in falso ejus creditur Vet. Cod. Rigalt. 10 Relatum sit Jun. Rigalt. 11 Tantum Jun. 12 Mentieris Latin. et Ciaconius. 13 Debens Wouw. Rigalt. Inciperis Jun. incipis Rig. 15 Inde Rig. 16 Academicis Paris. 17 Pasta Rig. 18 Eructas Wouw. 19 Te add. Rig. 20 Tecum homini Rig. 2 Soles Wouw. Rig. Quia Rig. 23 Nam abest Rig. 2 Quam Rig. 25 Bonus Rig. 26 Plane addicis sed homo malus ; scilicet Rig. 27 Christiane, alii. 28 Quum in maledictum convertis benedictionem Dei Jun. Rig. in abest Lat. Veneta; Rhen. Pam. et Sem. legg. cum id maledictum convertis in benedictionem Dei 29 Negant Rig. 30 Inhonorantes Jun.

Commentarius.

(7) Denotetur. Hoc verbum hic et sæpe alias in D ad quem minime pertines. RIG. malam partem sumitur. Hieronymus de suspecto contubernio: Vos cunctorum digiti denotabunt,» id est infamabunt. LAC.

(8) Consiste in medio, anima. Prosopopoeia ad animam, a qua testimonium adversus gentes deposcit, in qua persistit, usque ad finem cap. 4. Varias autem, de quibus hic paucis, Epicuri aliorumque philosophorum de anima opiniones latissime recenset infra lib. de anima. Hoc unum id dicam, nondum cum hæc scriberet, fuisse Auctorem in errore de anima traduce aut corporea. PAM. (9) Eo magis mentiri non debens. In exemplaribus legitur, Non debebis. Animam compellat: Si divina, inquit, et æterna res es, eo magis non mentiris, cum sit turpe et indignum Deo mendacium. Si minime divina res es, eo magis mentiri non debes, ut testimonium dicas in gratiam Dei,

(10) Non nasci soles Christiana. Anima scilicet per fidem regeneratur, sicuti corpora a parentibus generantur, ut habet Catech. 1, Cyrillus Hierosol. Tertullianus ipse dixit in Apolog. c. 18: Fiunt, non nascuntur Christiani, quæ verba exscripsit B. Hieronymus, habenturque epist. ad Lætam. Mitto hic quosdam legere solet, non, soles LE PR.

(11) Non placemus, Deum. Rigaltius Deum legit cum Pamelio, cum tamen Lacerda Dominum habeat, suamque lectionem ex codicibus probet, et locis bene multis quibus utitur. LE PR.

(12) At cum in maledictum. Pamelius habet perperam: «At cum id maledicium convertis in benedictionem Dei,» perperam, inquam; nam nunquam præcessit maledictum, ut notat Latinus, cujus est lectio,quam sequor. Lac.

(13) Cui ne iram quidem. Fortassis hoc ad erro

« PoprzedniaDalej »