Obrazy na stronie
PDF
ePub

tii iniquinatiores multo, ut sæpius a nobis in hoc A hinc a nobis etiam accurate est recensita, non inuno libello est ostensum. Per partes vero iverunt reliqui, vel emendationes notulasque ab Auctoris opere separatim editas reliquerunt. Quos inter eminet industria Desiderii Heraldi, qui in hunc Apologeticum, cui et nobis animum et cogitationes primum applicare libuit, Commentarium variæ eruditionis plenum, Digressionumque libros sane doctos condidit; sed et scriptum hoc jam olim Franciscus Zephyrus Paraphrasi quadam utcunque illustraverat, et Aldus Baptista Egnatii secutus. curam, ediderat separatim ad calcem Lactantii, anno 1515, et 1535, quem tamen præoccupaverat Joannes Tacuinus, qui iidem Lactantio annexuerat illum Venetiis, anno 1509.

spexit, scribit, Renatus Laurentius) Lutetiæ Parisiorum anno 1580, Renato Laurentio Barræo auctore edidit, adscripserat Franciscus Modius Brugensis, vir diligentissimus doctissimusque; quæ cum postea in Gasparis Scioppii manus pervenissent, ab illo ad Junium sunt transmissæ. Sed quum tota jam adornata esset ejus editio, ab illo ad calcem. Tertullianarum suarum notarum fuit rejecta. Quod vero mihi maxime semper mirum est visum, nec de la Cerna, nec ipse Heraldus oculos in hanc tam nobilem Collationem conjecerunt, latuitque post illas Junii Notas, nulli fere nisi Gothofredo cognita,donec acris vir doctrinæ Nicolaus Rigaltius illis in emendatiore sua prioribus editione usus est, sed ita, ut quæ ipsi placuerint, B inde desumpserit, neque ullam reliquarum, quæ satis multæ erant, in Notis suis mentionem fecerit. Itaque et nobis satis fecundum ex illa ipsa Collatione reliquit Spicilegium, cujus lectiones ubique fideliter, prout fide dignissimus excerpsit Modius, in Notis nostris 254 repræsentavimus. Accessit insuper accurata Codicis Agobardini Collatio, non quidem illius, ex quo tantum non ex inferis excitata jam leguntur reliqua Tertulliani scripta, et in quo solo et unico, depravatissimi hinc hactenus duo ad Nationes libri inveniuntur;sed tamen notæ satis bonæ, nullisque hactenus, quod et de codice Lugduno-Batavo dictum sit, editoribus Tertulliani inspecto. Diversos esse duos istos codices Agobardinos tribus mihi argumentis persuadeo. Primo, quod Rigaltius,qui quamplurimos Tertulliani libros ex ms. antiquissimo Agobardino ante octingentos, et quod excurrit, annos scripto, emendavit, singulisque libris prænotavit, ex quo libro et quot locis. emendaverit,ante Apologecici libellum hujus Codicis non meminerit. Secundo, quod in accuratissima Agobardini istius antiquissimi ms.collatione,quam juxta Pamelianam editionem sua manu instituit. Agobardi, ut ipse ascripsit, anno 1625,Josias Mercerus, non vero Joannes Mercerius, ut impressum in Bibliotheca, pag. 71, nisi plane fallat me memoria, qui illo libro sæpissime sum usus, Apologetici oræ nullis notis conspersæ sint. Visitur autem hodieque is liber in Bibliotheca Lugduno-Batava, p 71. Tertio præcipue, quod Jacobus Gothofredus, librorum ad Nationes editor, qui ipse insignis hujus thesauri, antequam regis Gallorum bibliothecæ inferretur, fuit possessor, ubi in Præfatione librorum ad Nationes diligenter catalogum contexit illorum librorum, qui codice isto comprehendantur, Apologeticum illis non annumeret. Hæc vero collatio alterius Agobardini codicis, quam nos jam damus itidem, a Josiæ Merceri,qui a JoanneMercerio, qui antecessor Biturencensis fuit, et Notas in Tertulliani librum de Pallio conscripsit, et multum ante vixit,distinguitur, diligentia prolecta est.Testatur id manus Pauli Colomesii, qui hæc oræ Rigaltanæ editionis alleverat. In margine hujus volumnis ha

C

Et tamen post tot tantosque viros in publicum prodire 253 sum ausus, non ut studium meum diligentiamque venditarem, aut ex reprehensione florilegiisque aliorum, quod detestor et odi, mihi laudis corollam texerem, sed ut theologus theologo Tertulliano, theologisque nostris meam qualemcunque navarem operam; ut ad auctoris, omnium elogio, Græcarum Romanarnmque antiquitatum et disciplinarum peritissimi,intellectum subministrarem, si quid se mihi,dum illum forte sub manibus tero,in utriusque linguæ scriptoribus,quod ad hoc ejus scriptum faceret, obtulit, quorum quidem lectione et versatione non inficior me a teneris valde fuisse delectatum raptumque; denique, ut illi, si quis alius, post tot medicos, corruptissimo adhuc et pessime affecto, medicinam aliquam facerem. Quod ultimum, cum haud ignotum mihi esset, quam sit difficile, in hoc præsertim auctore, vel ex his magni Scaligeri verbis in Scaligerianis, pag. 47 Beza aliquid fecerat in Tertullianum, sed bene fecit, quod non edidit : difficile est aliquid in illum auctorem edere sine mss. cœpi circumspicere subsidii illud genus, quo certe eruditi carere non possunt, nec arceri debent. Nec tamen mihi excurrendum putabam Augustam Taurinorum usque, ubi sexcentorum annorum ætatem referentem hujus Apologetici codicem offendisse se testatur Mabillonius in itinerario Italico, pag. 8. Consulant membranas istas, quibus licet esse tam beatis. Nobis vero sese obtulit insignis codex membranaceus, in quo præter hunc libellum plurima Tertulliani scripta continentur. Occupat ille secundum D inter mss. instructissimæ bibliothecæ LugdunoBatavæ locum, ibique, pag. 324, recensetur. Quem sicut valde veterem asserere non audemus, tamen ex optimo et vetustissimo esse derivatum, nobis conferentibus liquido constitisse, et cum Fuldensi aliisque optimis in multis convenire, asseveramus.

Non enim puto usquam terrarum aliquos exstare codices hujus Apologetici, qui cum illo, qui quondam in bibliotheca Fuldensi fuit, singularitate et præstantia comparari possit. Hujus codicis Lectiones Variantes ad exemplar quod Michael Julianus (non vero ut Junius, qui illam editionem. quæ

B

consentientes, tempus quo Apologeticum hunc scripserit, quibus tunc partibus, et an Montani fuerit addictus, et cur huic Apologetico quasi anteambulones fecerit duos ad Nationes libros,Justini martyris scilieet, ut mihi observatum est, exemplo; sed hæc partim uberius ab aliis pertractata sunt, partim in ipso hoc Commentario perstringuntur,partim etiam proferentur a nobis in Prolegomenis ad reliquos, quos adversus gentes variis titulis composuit libros, quos brevi jam si Deo humanarum rerum arbitro placuerit, Notulis nostris aliorumque illustratos, edere est animus. Et sane non mediocrem in illis diligentiam a nobis positam esse, vel inde patet, 256 quod ex duobus parvis ad Nationes libellis, non quæsita sed ultro oblata occasione, in hoc nostro Commentario plus viginti mendas sustulerimus, in quibus, quoniam nullum a mss. unico tantum superstite, superest subsidium, ingenio fuit indulgendum.

bes Josiæ Merceri Notas et Varias Leotiones e co- A non omnes in omnibus cum orthodoxa Ecclesia dice Agobardino ab eodem erutas. Descripsit Soudleja, prope Windsoram,in Ædibus Vossianis Paulus Colomesius, unno 1682. Hujus libri mentionem injecerat mihi Franciscus Fabricius, ss. theologiæ in academia Lugduno-Batava doctor et professor celeberrimus, seque eum possidere dixerat, petenti dein proferri jussit, et pro singulari sua humanitate copiam ejus fecit. Sed jam operæ ad fidem usque cap. 11, erant progressæ, quare postulare mihi res visa fuit, ut priorum undecim capitum collatio Addendis insereretur. Par ratio habenda fuit alterius ms. membranacei, qui recensetur in Bibliotheca Lugd. Bat. pag. 376, cum Cypriani aliorumque scriptis colligatus. Fugerat is liber primo diligentiam nostram, sed tamen nuperrime a nobis diligentissime collatus est, iisdemque Addendis Variæ ejus Lectiones insertæ sunt. Codex erat sane præstans, et licet scriptionis ratione prioribus Lugd. Bat. membranis minus nitidus, vetustate tamen et accuratione superans. Usus sum præterea Junii editione, cui Josephus Scaliger conjecturas nonnullas ascripserat, quæ debito honore nomini tanti viri ubique sunt redditæ; ut et ejusdem editionis exemplari cui Petrus Scriverius emendationes nonnullas ex codicibus 255 vetustis adjecerat, quod mihi dudum ex Bibliotheca Almcloveniana in ejus distractione comparaveram. Referri forsan debent ad codices Jesuitæ docti et amici Scriverii, Heriberti Rosweidi.Ad illum certe pertinent hæc, quæ libro suo olim præfixit doctissimus Scriverius: Heribertus Rosweyd epistola anno 1503, sexto Maii ad me scripta: Nactus sum nuper duo exemplaria mss. Apologetici Tertullianei, quæ mire conspirant, et veteres lecctiones tuentur contra criticorum acumen. Sane miratus sum magnum Scaligerum, quod Gomphosin nobis in Tertulliano excogitarit, plansibili quidem conjectura, sed minime necessaria, etc. Nec plus apparet ibidem, præter hanc mss. codicum accessionem, quotquot hactenus exierunt Tertulliani Operum, vel Apologetici hujus editiones, diligenter conquisivi, contuli, et in quo variarent annotavi; ut nemo imparatum me ad tantum Auctorem, et tam nobile ejus scriptum, quale in primis hic Apologeticus, accessisse dicturus sit. Quid vero præstiterim æqui lectoris erit judicare, qui sicubi lapsus fuero, quod et maximis ante me viris in hoc ipso opusculo sæpissime accidit, et in isto scribendi genere evitari non potest, facile, ut puto, condonabit.

Supersunt adhuc quædam dicenda mihi, quæ pertineant ad vitam Tertulliani, mores, opiniones,

Id tamen sciri velim, magnam non modo curam in hoc Apologetico a Tertulliano adhibitam, sed et his idem hoc scriptum, hic illic paulum in verbis et oratione immutatum, ab illo in publicum emissum esse, quod lectori evidenter, ut putamus, apparebit, si conferat, quæ a nobis afferuntur paginis 292 b., 313 a, 409 b., et præsertim 439, a, b. Nec id mirum videri debet, etiamsi nullus ante nos observaverit,cum idem et Lucretio et Luc ano accidisse in promptu sit ostendere; adeoque non Cimmerito Hugo ille Grotius idem judicium de Lucano ferat lib. vi, versu 187, agnoscatque in multis auctoribus id observari posse Conradus Rittershusius, in Commentario ad Oppianum, cujus verba inde excerpta exhibentur a Gaspare Scioppio, de Arte critica, pag. 87, invictis denique argumentis evicerit magnus Salmasius in Notis ad Achillem Tatium.

D

Et hæc quidem hactenus, quæ si tibi placuerint, benigne lector, spondemus, indesinenter operam nostram usui tuo profuturam, nam et multa habemus inchoata, semiperfecta, absoluta etiam, quæ non parco excutiemus sinu, dum animus et otium suppetit, et dum

integer ævi

Sanguis inest, solideque suo stant robore vires. Namque at sobrie præcipit Syracusani dulcis musa Theocriti, Idyll. xiv, versu ultimo :

ποιεῖν τι δεῖ ἄς γόνυ χλωρόν.

Dabam ex Museo meo, in pago Staad aan't Haringvliet, in Insula Overflakke, ipsis Kalendis Junii, anno 1718.

QUINTI SEPTIMII FLORENTIS

TERTULLIANI

OPERUM PARS PRIMA,

IN QUA CONTINENTUR

LIBRI ANTE SUSCEPTUM AB AUCTORE MONTANISMUM SCRIPTI.

SERIES PRIOR.

LIBRI APOLOGETIGI.

APOLOGETICUS ADVERSUS GENTES PRO CHRISTIANIS.

257 TOTIUS OPERIS ARGUMENTUM.

Imperante Septimio Severo, et cum Antonio filio res Romanas administrante, Tertullianus, veræ religionis ardore flagrans, illius utpote sacris initiatus, moleste, pro eo ac debuit, putiebatur, religionem, quæ efferre sese quodammodo cœperat, opprimi, sub initium perseculionis quintæ, qua sæviente, insontes passim Christiani, nulla sexus aut ætatis habita ratione, inauditis ante illam diem suppliciis cruciabantur. Pro summa qua tunc pollebat facundia, Christanorum patrocinium suscepit, quorum adeo deplorata erat conditio, ut indicta causa, et solius nominis præjudicio damnarentur. Communi malo ac publico occurrere, et erumpentem in dies tempestatem, quantum in se erat, compescere, partes suas duxit, missaque hanc ob causam ad antistites Romanos apologia, effrenatos adversariorum impetus frangit tantisper ac debilitavit. Eo quippe vigore eaque eruditione causam egit, ut si rationibus et veritate disceptandum fuissel, gentiles omnes redigisset ad incitas. Justini martyris et Aristidis vestigia premere poterat, verum ita eloquentiam est imitatus, ut et dicendi charactere, et argumentorum pondere ac doctrinæ varietale, utrumque superasse videatur.

[blocks in formation]

* Notandum, 1o. Varias lectiones acceptas fuisse ab editione prima Parisiensi anno 1666, curante Sigism. Gelenio edita, paucissimis exceptis quas editores hauserunt ex edit. Paris 1664.- 2o Notas quæ nullo auctoris nomine subsignantur, ad perpetnum Havercampii Commentarium referendas esse.

præsidentibus ad judicandum (2) palam despi- A invenire, cæterum genus, sedem (10), spem, gra

[ocr errors]

4

cere 2 et coram examinare quid sit liquido in causa Christianorum; si ad hanc solam speciem (3) auctoritas vestra (4) de justitiæ diligentia in publico aut timet aut erubescit inquirere; si denique, quod proxime accidit, domesticis judiciis (5) nimis operata (6) sectæ hujus infestatio (7) obstruit viam defensioni, liceat veritati vel occulta via tacitarum litterarum (8) ad aures vestras pervenire. illa de causa sua deprecatur, quia nec de conditione miratur. 260 Scit se peregrinam in terris (9) agere, inter extraneos facile inimicos

5

tiam, dignitatem in cœlis habere. Unum gestit interdum, ne ignorata damnetur. Quid hinc deperit legibus (11) in suo regno dominantibus, si audiatur? Ad hoc magis gloriabitur potestas earum, quod etiam auditam 10 damnabunt veritatem?Cæterum,inauditam si damnent, præter invidiam iniquitatis etiam suspicionem merebuntur alicujus conscientiæ,nolentes audire, quod damnare non possint. Hanc itaque primam causam 261 apud vos collocamus (12) iniquitatem 11odii erga nomen Christianorum.Quam iniquitatem idem titulus et onerat et Variæ lectiones.

Describere Barr. MS. L. B. Despicere. Rhenan Jun. Sed hanc alii. Ita Herald. Rigalt. Havere. Indicis cod. F. velt. edition de G. Operata Paris. Animis M. F. Ita Pamelius, La Cerda, Rhen. Viam del. Jun. Herald. Rig. Haverc. ex MS. os defensioni MS. F. 7 Nilus de causa Junius. 8 Deprecaretur Rhen. Paris. Hic Paris. Venet. Quod etiam Rhen. La Cerd. Pamel. Quod inauditam cod. Putean. Jacob. Bangars. et Hugol. Quo etiam auditam Herald. Rigalt. Havercamp. scribere maluit : al...earum quod veritatem. 11 Iniquitatis. Rigalt. Semler. Leopold. Haver. odium Pamel. Bar.

Commentarius.

(2) In ipso fere vertice civitatis præsidentibus ad B stini: «Omnis qui ad supernam pertinet civitatem, judicandum. Capitolium significat. Et Chalcidius in Tim. Plat. rationem dicit suam obtinere sedem in capite, tanquam totius corporis Capitolio. Ri

GALTIUS.

(3) Ad hanc solam speciem. Quoniam deplorata videtur causa Christianorum, propter præjudicia et varia decreta, adeo ut nemo pro iisdem loqui non reformidet, sicque aperte patrocinio indigeant, nobis saltem privatim pro Christianis disceptare concedatur, datisque ad vos litteris, doloris nostri testibus et amoris, linguis subsidium aliquod reservate. LE PRIEUR.

(4) Auctoritas vestra. Per auctoritatem intelligit actum summum administrationis,summam in administrando imperio potentiam atque auctoritatem. Itaque auctoritas est institutoris, dispensatoris, procuratoris. Ut ergo isti indigent auctoritate summa, ita de præsidibus istis, inquit, auctoritatem esse illorum, neminem timere et erubescere, C quominus tuto possint judicare. LA CERDA.

(5) Proxime accidit, domesticis judiciis. Innuit recentem historiam ævitiæ quorumdam ex iis quos imperii Romani antistites vocat, qui scilicet domestico judicio in liberos aut servos suos, eo quod Christianorum sectæ nomen dedissent,aliquid atrocius statuerant, quasi inde contracta asperitate, allatis domo præjudiciis ad ipsa tribunalia causis Christianorum judicandis infestiores accederent. LAC.

(6) Operata. Hellenice et Virgilius I Georgic., Lætis operatus in herbis.Dicit autem ethnicos conatos ab iis qui familiariter cum Christianis versabantur, a famulis, inquam, et anciliis investigare crimina, de quibus vulgo infamabantur, nihilque unquam deprehensum esse. LAC.

(7) Sectæ hujus infestatio. Eodem sensu Chalcidius in Tim. Piat. sectam sanctiorem dixit, ex Hebræa Christianam significans.Quod quidem,inquit, D verum esse testatur eminens quædam doctrina sectæ sanctioris. LAC.

(8) Occulla via tacitarum litterarum. Similiter de eadem hac re loquitur in lib. ad Scapulam, cap. 1: «Necesse est vel hoc modo erumpere ad proponenda vobis ea quæ palam non vultis audire. » Et huic affine illud Martialis in Præfatione lib. x1 Epigr.: Video quare tragedi epistolam accipiant, quibus pro se loqui non licet. »HAVERCAMPUS.

(9) Sic se peregrinam in terris. Prosper Aquitanus lib. Epigram.., ubi exprimit illud Augu

peregrinus est mundi: et dum temporali utitur
vita, in patria vivit aliena; » ita canit:

Cœlestem ad patriam, Christo redimente, vocatus,
Vitam labentis temporis hospes agit :

Dumque ad promissam requiem non per sua tendit,
Mundanæ patitur multa pericla viæ:

Que nunc obsessa adversis, nunc plena secundis,
Aut frangit trepidos, obligat aut dubios:
Inter quos laqueos currentem ad gaudia vitæ,
Non capiet mundus cui via Christus erit.

HAVERC.

(10) Sedem. In est patriam ; quam quærit, quam curat, exoptat. Anaxagoras philosophus summus, cum rei publicæ et privatæ valde esset negligens, compellatus a quodam hoc modo: Nullane tibi patri cura est ? respondit, Ἐμοὶ γὰρ καὶ σφόδρα, μέλει τῆς πατρίδος τὸν οὐρανόν, i. e : « Mihi vero patriæ cura, et quidem summa est, digitum in cœlum intendens. » Narrat Diogenes in Vita ejus. Chrysost. Homel. de SS. Bernice et Prosdoce: «At mulieres alta tranquilitate fruebantur: siquidem undique illas spes futurorum muniebat, quoniam et peregre cum degerent, peregre non degebant: veram enim patriam fidem habebant; civitatem propriam habebant confessionem, et cum optima spe alerentur, nullis rebus præsentibus afficiebantur, futuras namque solum spectabant.» Adeo cum Græcorum omnium liberrimo Diogene gloriari poterant. Ἔχειν πατρίδα ἀδοξίαν καὶ πενίαν ἀνάλωτον Thúyn.i. e.:«Habere se patriam contemptum gloriæ et paupertatem, quæ in potestatem fortunæ nunquam sint cessura. » HAV.

(14) Deperit legibus, Rarum verbum, et quod vix apud alios invenias. Est tamen apud Lucretium, quem studiose legit noster Septimius. Is., lib. xi, 296:

Nam neque adangescit quidquam neque deperit inde. Quod si quædam testimonia collegerit Festus, ea perierunt, truncatumque hoc solum nobis reliquit epitomator ejus Paulus, deperire significat valde perire. Hav.

(12) Quam potiorem sequimur præ aliis lectionem, inquit de Gourcy,ea sane præ aliis nitide, obvioque sensu sonat et egregio. Collocare causam apud judices,idem est enim ac diem coram judice dicere, rem sigillatim explicare, minime vero rei causam afferre. Nec totus eo loci est Tertullianus

revincit, qui vtdetur excusare, ignorantia scilicet. A runt, et injuste odisse. dum ignorant.Testimonium Quid enim iniquius, quam ut oderint homines, quod ignorantiæ est, quæ iniquitatem, dum 15 excusat, ignorant etiamsi res mereretur odium ?Tunc etenim condemnat; cum omnes,qui retro oderant,quia ignomeretur 12, cum cognoscitur, an mereatur. Vacante rabant quale esset quod oderant,simul ut 16 desinunt autem meriti notitia,unde odii justitia defenditur quæ ignorare, cessent 17 et odisse. Ex his fiunt Christiani, non de eventu, sed de conscientia probanda est? Cum utique de comperto et incipiunt odisse quod fueergo propterea oderint 13 homines 1, quia ignorant, rant, et profiteri quod oderant; et sunt tanti, (13) male sit quod oderunt, cur non liceat ejusmodi illud quanti et denotamur 18. Obsessam vociferantur esse,quod non debeant 262 odisse? Ita utrumque civitatem (14) in agris, in castellis, in insulis Chriex alterutro redarguimus et ignorare illos,dum ode- stianos; omnem sexum, ætatem, 263 condiVariæ lectiones. 12 Mereretur. Pamel. Fran. Semler. 18 Fatentur. Paris. 1 Performamur. Rhen. Heral. Rigalt. Haverc. Præformantur. Pamel. Barr. 15 Wonwer mavult scribi ex MSS. Quis negat tamen quod vere malum es quos capit defendere. 16 Pamelius, Semler, aliis Christianus vero quid simile? Rhen. in edit. christianis v. quid simile? Cod. Lugd. B. christianorum, sed recte statuit Havereamp. cold. fuld. scripturam restituendam esse, nec repugnant quæ sequuntur. 17 Natu-ram mali. Rhen. Barr. Semler. Leopod. 18 Denotantur Paris. Barr. Rhen. Herald. Gagnæus-Gelenius.

Commentarius.

in assignandis odii in Christianos causis, quin potius B dalwv on oxλλovtas. I. e. : « Prolapsos in ritus: præcipua eorum causæ capita recenseat. Summæ esse injuriæ eos damnare in hoc primo capite asserere aggreditur. Ineunte vero postea capite 4 jam quinam sit genuinus ibidem sensus ipsemet aperte patefacit cum ait: « Atque adeo quasi præfatus hæc ad suggillandum odii erga nos publici iniquitatem, etc. EDD.

(13). Et sunt tanti. Perinde ac si dixisset: Tanta est eorum multitudo, quanta vos non præterit, sed judicatis ac deploramini multa proclamatione dolentes sub prætextu justitiæ, et quasi accepto detrimento obsideri orbem hac Christiana religione, et ad hoc nomen omnes homines confugere, ut merito de Ecclesia Horatianum illud decantari posset Merges profundo, pulchrior evenit. PAM.

(13) Obsessam vociferantur civitatem, etc., Barr. Civitatem obessam vocif. Ex multitudine hominum undique ad veritatem confluentium probare conatur Septimius non tam iniquam Christianorum C esse religionem ac illi suspicarentur, ad quam ubique et ab omni sexu et conditione tantus fieret concursus, adeoque non vulgus tantum instabile, sed et viri claritate natalium et existimatione insignes ad illam sectam transirent. Infra cap. 111: « Bonus vir Caius Seios, tantum quod Christianus.>> Et ibidem: «< Ego Lucium sapientem virum repente factum Christianum demiror. » Illud pati non poterant tenebris gentilium addicti, unde vel Taciti illa indignatio, lib. xv Annal.. cap. 44: « Repressaque in præsens (supplicio scil. Christi a Pontio Pilato necati) exitiabilis superstitio rursum erumpebat, non modo per Judæam originem ejus mali, sed per urbem etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque. Loquitur de tempore Neronis. Plinius, lib. x, epist. 97: << Multi enim omnis ætatis, omnis ordinis, utriusque sexus etiam, vocantur in periculum, et vocabuntur. Neque enim civitates tantum, sed vicos etiam, D atque agros superstitionis istius contagio pervagata est. » Hinc Rutilii, qui Honorii temporibus floruit, in Itinerario, versu 395, amarulentum illud:

[ocr errors]

Atque utinam nunquam Judæa subacta fuisset
Pompeii bellis imperioque Titi.
Latius excissæ gentis contagia serpunt,
Victoresque suos natio victa premit.

Illi enim utriusque religionis ignari Judeos et
Christianos confundebant. Unde Dion in Domitiano
dicit ipsum Clementem et Domitillam necessarios
suos, illum capitis supplicio, hanc deportatione
in insulam Pandatariam pumisse εἰς τὰ τῶν Ἰου-

Judæorum » erant vero Christiani. Idem de Nerva
successore lyranni refert vetuisse illum quemquam
οὔτε ἀσεβείας οὔτε Ἰουδαϊσμοῦ καταιτιᾶσθαι Ι. e. :
Neque contemptus deorum, neque Judaici ritus
crimine in posterum accusare. » Sulpitius Severus,
Hist. sacræ lib. xI: « Qua tempestate Hadrianus
existimans se Christianam fidem loci injuria pe-
rempturum, in templo ac loco Dominicæ passionis
simulacra constituit. Et quia Christiani ex Judæis
potissimum putabantur (namque tum Hierosolymæ
non nisi ex circumcisione habeat Ecclesia sacer-
dotem) militum cohortem custodias in perpetuum
agitare jussit, quæ Judæos omnes Hierosolyma
aditu arceret. Quod quidem Christianæ fidei pro-
ficiebat, quia tum pene omnes Christum Deum
sub legis observatione credebant. Nimirum id Do-
mino ordinante dispositum, ut legis servitus a
libertate fidei atque Ecclesiæ tolleretur. » Unde
forsan nec Arrianus illos discernit Dissert. Epic-
tet. 11, 9, ubi taxat illas qui philosophi personam
sumunt cum revera non sint. Tov, inquit,
στωϊκὸν λέγεις σεαυτόν ; τί ἐξαπατᾷς τοὺς πολλούς;
τί ὑποκρίνῃ, Ἰουδαῖος ὢν, Ἕλληνας; Οὐχ ὁρᾷς, πως
ἕκαστος λέγεται Ἰουδαῖος ; πῶς Σύρος; πῶς Αἰγύ
πτιος ; Καὶ ὅταν τινὰ ἐπαμφοτερίζοντα ἴδωμεν,
εἰώθαμεν λέγειν· Οὐκ ἔστιν Ἰουδαῖος, ἀλλ' ὑποκρί
νεται. Ὅταν δὲ ἀναλάβῃ τὸ πάθος, τὸ τοῦ βεβαμμέ.
νου, τότε καὶ ἔστι τῷ ὄντι, καὶ καλεῖται Ιουδαίος.
i. e. : « Quid appellas te Stoicum? quare decipis et
fallis tam multos? quam ob causam vis haberi inter
Græcos,cum sis Judæus?An nescis quam ob causam
quis habentur pro Judæo, pro Syro, pro Ægyptio?
At quando conspexerimus aliquem incertarum
partium, atque ancipite fide, dicere solemus: Ju
dæus non est, sed simulat. Cum autem affectum
induit baptizati et inter sectatores adsciti, tum re-
vera et est et appellatur Judæus. » Quamvis
etiam Judæorum proselyti non incogniti illi fuerint
ex furore illo quem Pharisæis ascribit Christus,
Matth. XXIII, 15. Elegans vero verbum usurpat
traμporepitev, quod notat ita ad utramque par-
tem propendere, ut quo pertineat nescias. Aristo-
teles, de Anima, lib. xi, 8: "Evia dè twv (ówv
ἐπαμφοτερίζει τὴν φύσιν, τῷ τε ἀνθρωπῳ καὶ τοῖς
τετράποσιν, οἷον πίθηκοι. 1. e. : « Sunt quæ natura
ancipite, partim hominem, partim quadrupedem
imitentur, ut simiæ. » Et rursus iv, 10:0
πίθηκος, διὰ τὸ τὴν μορφὴν ἐπαμφοτερίζειν, καὶ
μηδετέρων τ' εἶναι καὶ ἀμφοτέρων, διὰ τοῦτο οὔτε
οὐρὰν ἔχει, οὔτε ισχία. 1. e. : « Simia vero, quod
controversa sit inter bipedes et quadrupedes, quod
quidem ad formam attineret,ideo nec caudam babet

« PoprzedniaDalej »