ART. III. Quomodo Tertullianus ostendat nonnulla, quæ ethnici diis suis tanquam vera miracula adscribebant, facta fuisse dæmonum artibus ac præstigiis. fulmine percussi exemplis, ac cur ignis ille æternus dicatur. 991 ART. V. De æterna sanctorum beatitudine; quo in loco resideant; utrum ea statim post mortem fruantur, vel illam ad extremum usque judicii diem quibusdam in domiciliis exspectent, ac qua ratione Tertullianus probet memorata hactenus Christianæ religionis placita non posse ab ethnicis rejici, aut propter eorum defensionem Christianos non debere vexari et trucidari. 994 CAP. XII. — Ostenditur,qui qualesve fuerint Christiani, quomodo ab ethnicis distincti; ac quam longe puriores fuerint illorum quam ethnicorum mores,legesque multo meliores ac sanctiores. 999 ART. I.. Qui, quales, et quam multiplicati fuerint Tertulliani tempore Christiani, ac quomodo ab ethnicis, quibuscum vivebant, tunc discernerentur. 999 ART. II. Quantum Christianorum leges perfectione sua atque auctoritate alias omnes a gentilibus lalas superent, qua sedulitate observarentur ab iisdem Christianis qui idcirco botulos cruore distentos sibi ab ethnicis oblatos, ipso vitæ perlculo, edere 1001 962 ART. IV. recusabant. Quomodo dæmones futurarum rerum scientiam subripere tentaverint, ac falsorum deo- ART. III. Tam castos fuisse Christianorum, rum nomine ambigua quibusdam, ac præsertion quam depravatos gentilium mores : quanta ChristiaPyrrho et Cræso, oracula dederint. norum erga omnes dilectio et charitas; cur se invicem fratrum nomine appellarunt, ipsisque omnia præler uxores essent communia: quam impune ethnici e contrario sacratiora fraternitatis jura violaverint. 966 964 ART. V. Quomodo Tertullianus ostendat dæmonum potestate ac fraudibus ea esse facta, quæ magis circulatoriis præstigiis ludunt; quibus infamantur defunctorum animæ, pueri in eloquium oraculi eliduntur, immittuntur somnia, capræ et mensæ divinant; nec responderi a quoquam posse ea saltem diis tribuenda, quæ intra illorum templa agebantur. ART. VI. Qua ratione Tertullianus demonstret eos qui de Deo pati æstimantur, qui aris inhalant, qui numen de nidore concipiunt, ructando conantur, profantur anhelando; nec non Virginem Cœlestem, pluviarum pollicitatricem, et Esculapium alia die Socordio, Thenatio, et Asclepiodoro vitæ subministratorem, cum a Christianis adjurabantur, tunc palam respondisse se non esse deos, sed dæ mones. 970 4004 ART. I. Quam immeritis laudibus, statuis, et salariis ethnici remunerarunt philosophos,qui sponte sua destruebant deorum cultum, in principes latrabant, non ejiciebant dæmones, quos secundum deos esse arbitrabantur, tametsi Christianos contra jus et fas, propter suum duntaxat nomen, omni suppliciorum genere enecarent. -- 1013 ART. II. Quam absurde Christianis scientia et disciplina æquiparentur philosophi gentiles, gloriæ libidinosi affectantes se docere veritatem, quam in sacra Scriptura inventam, captandæ popularis auræ gratia corruperant, et qui a Spartiatis, Thebanis, Argivis solum vertere compulsi sunt. 1016 ART. III. Quam præpostere gentiles contenderint parem esse philosophorum suorum atque Christianorum probitatem, contra quam Diogenes superbiam Platonis alia superbia conculcavit: summam fuisse Christianorum modestiam, contra quam Pythagoras et Zenon tyrannidem affectaverunt; maximam fuisse animi Čhristianorum æquitatem, contra quam Lycurgus apocarteresim optavit; servatam sedulo a Christianis fidem,contra quam Anaxagoras negavit hospitibus depositum; miram fuisse Christianorum simplicitatem, contra quam Aristoteles a loco suo dimovit Hermiam, et adulatus est Alexandro Magno, atque Aristippus in purpura nepota batur, et Hippias civitati insidias paravit. 1021 CAP. XIV. De Christianorum jejuniis, pænitentiæ operibus, precibus, et solemni diei Dominicæ festo, ac quanta in iis omnibus illorum et gentilium differentia. 1027 ART. I. Quam longi et horrida fuerint jejunia Christianorum: quantum ab hac abstinentiæ severitate abessent convivia et cœnæ Megarensium, tribuum, curiarum, ac decuriarum, Herculanarum decimarum, Polluctorum, Apaturiorum, Dionysiorum, Atticorum mysteriorum, Serapicarum cœnarum,ubi de sporteolis et infamibus parasitis. 1027 ART. II. Quam diversa fuerunt pœnitentialia Christiauorum ac gentilium opera,quibus illi cœlum invidia tundebant, hi vero impiis superstitionibus vérum Deum semper irritabant. 1031 ART. III. Quo Christiani modo Deum precarentur sine monitore, expansis ad cœlum manibus, capite nudo, anima innocente, atque ad orientem conversi, quamque dissimili ratione ethnici deos suos, ac Persæ solem adorent. 1033 ART. IV. Cur Christiani diem Dominicum, ab ethnicis soli dicatum, læti festum agerent, sicque uno tantum loco a gentilibus et Judæis diem sabbati solemnem celebrantibus discreparent. 1037 CAP. XV. - De sacris Christianorum synaxibus. 1039 ART. I. Quam ob causam Christiani sacros cœtus inirent; de fusis ibi precibus, ac potissimum pro mora finis; de sacrarum Scripturarum lectione, et cohortationibus; de præsidibus, probatis, senioribus, et honorem nullo pretio, sed testimonio adeptis. 1039 ART. II. De stippe, quam Christiani in suis synaxibus offerebant; ubi reposita fuerit; utrum illorum charitas tempore Tertulliani refrixerit; ac quibus, et ad quos usus quæ ab eis dabantur dispensata sint. 1043 ART. III. De data in Christianorum synaxibns cœna. et præmissis ei precibus; ac contra impudentes ethnicorum calumnias ostenditur quam frugalis, sobria modestaque fuerit. 1046 tare poterant, sponte currentes, dici potius debebant dementes et desperati; ac quo jure hanc obtrectationem evertat exemplis Mutii, Empedoclis, Didonis Reguli, Anaxarchi, Laconum puerorum, Atticæ mu1061 lieris, Cleopatræ et uxoris Asdrubalis. ART. IV. - Quam perspicue Tertullianus doceat martyrium esse secundum baptisma, quo tola Dei gratia redimitur, peccata omnia remittuntur, ac prælium ex quo victores Christiani palmata veste ornati, et triumphali curru in paradisum vehuntur. 1066 CAP. XVII. · Quibus argumentis Tertullianus demonstret Christianos iniquissime et contra omnium legum præscripta ab ethnicis vexatos et trucidatos fuisse. 1069 1069 ART. I. Quanta perversitate ethnici Christianos sibi prorsus incognitos, nec qui qualesve essent investigare volentes, oderant atque insectabantur. ART. II. Quanta iniquitate ethnici Christianos, nec auditos nec defensos, sed suum duntaxat ob nomen condemnaverint, et crudelissime necaverint. 1073 ART. III. Quam absurde ethnici objicerent Christianos propter suum aut auctoris sui nomen odio hadendos, quia nullus philosophus Platonicus, Epicureos, Pythagoreos, Stoicos, et Academicos; nullius medicus Erasistratum, nullus grammaticus Aristarchum, nullus coquus Apicium, sectarum suarum auctores, ob suum nomen odisse perhibeantur. 1076 CAP. XVIII. Quam absurde ethnici objectarent se ad vexandos necandosque Christianos quibusdam suis legibus teneri, qui quoslibet sanctiores tam sæpe, 1079 quam impune violabant. -- ART. I. Quibus rationibus Tertullianus ostendat nulla vel lege vel auctoritate ullum hominem cogi posse ad eum, quem falsum novit, deum colendum, aut cuivis libertatem adimi, quam veram credit religionem amplexandi. 1079 ART. II. Quam insulse ethnici ad torquendos tollendosque Christianos objicerent se quibusdam imperatorum legibus astringi, quandoquidem ab iis ipsis emendatæ sunt leges Lycurgi, qui idcirco inedia mortem sibi conscivit, atque aliæ a Romanis abrogatæ, ac nominatim Julia, Papiæ, et quæ debitores in duas partes secari jubebant, ac quænam leges illæ fuerint. 1082 ART. III. Examinatur quam impune ethnici violaverint leges immodicum cœnarum, supellectilis et vestium sumptum cohibentes, et quæ illæ fnerint ac centenariæ cœnæ ; quam audacter alias pessumdederint, ac eam potissimum, qua patricius, decem argenti pondo habens, senatu submotus est; quis ille, quive libertini qui, flagra adhuc rumpentes, si1087 miles sumptuarias leges adspernati sunt. 1090 ART. IV. Quanta licentia gentiles, spretis legibus, quæ theatra orientia destruxerant longe plura ædificaverint, in qua majoris voluptatis causa penulati confluebant. ART. V. Expenditur qua temeritate ethnici conculcaverint leges quæ dignitatum et natalium insignia, ac matronarum et meretricum vestes distingui jubebant, aut prohibebant ne mulieres auro, nisi in annulo pronubo, ornarentur. 1092 ART. VI. Expenditur quanta severitate usus vini mulieribus olim interdictus fuerit,ac quam impune, propter illius abusum, uxores a viris suis trucidatæ sint quam immoderate postea a feminis sumplum, quæ idcirco solitum esculum propinquis porrigere non audebant: quam frequens fuerit uxorum repudiatio, priscis temporibus incognita; ac qua ratione ethnici proavis suis nuntium sermone et loquendi modo remiserint. 1094 ART. VII. Examinatur quodnam sit vetus de ART. III. Ostenditur homicidii quoque reos fuisse Gallos, qui Mercurio: Tauros, qui Dianæ homines immoladant; item Romanos, qui in Æneadarum urbe Jovem ludis suis bumano proluebant sanguine; atque alios qui liberorum suorum recens natorum spiritum in aqua extorquebant vel eos exponebant morti haud prorsus incertæ; quantum vero Christiani ab omni homicidio abhorrerent, quibus nec in utero conceptum dissolvere licet, dum adhuc sanguis in hominem delibatur. 1118 ART. IV. Quam certo Tertullianus asserat epotum ab ethnicis humanum sanguinem publicis in ludis Jovi dicatis, et ab his qui comitiali morbo remedium quærebant, atque ab aliis, qui sicut Carilana fœdus cum aliquibus inibant: item in Africa Bellonæ sacratos hausto signatos fuisse sanguine, atque ab aliis crimen his magis exsecrandum his per petrari. 1120 ART. V. Ostenditur quomodo humanis carnibus vescerentur gladiatores, Scythæ, Massagetæ et Derbices, qui suscepta religione Christiana, ab his discesserunt feris moribus. 1123 ART. VI. Quam perspicue Tertullianus ostendat Christianos secreti in sacris suis synaxibus incesti falso falsius accusari, quo gentiles Jovis exemplo palam ac sæpius contaminabantur. 1125 ART. VII. - Quam absurde ethnici objecerint a Christianis adorari caput asini; quis huic fabulæ occasionem dederit; quanta impudentia nebulo quidam Judæus illius asini cum ridicula prorsus inscriptione picturam circumtulerit; ac quam vere CAP. XXII. Christianos nec publicos esse hostes, nec factiosos, sed gentiles, qui illos horum criminum accusabant. 1147 ART. I. Publicos hostes non esse Christianos, qui allatas sibi ab ethnicis injurias nunquam ulcisci voluerunt, tametsi id facillime possint, vel civitate clam incensa, vel indicto palam bello; vel se ab iisdem ethnicis, quorum minor erai numerus, separando; vel dæmones ab obsessorum corporibus non ejiciendo. 1147 ART. II. Quam absurde ethnici objicerent Christianos esse publicos hostes, quia imperatorum solemnia non sicut illi celebrabant, focos et toros educendo in publicum, epulando vicatim, tabernæ habitu abolefaciendo civitatem. vino lutum cogendo, cursitando catervatim ad injurias ac impudentias illecebrasque voluptatis, ac domus suæ non secus ac novi lupanaris postibus lauros lucernasque aftigendo. 1150 ART. III. — Ostenditur ethnicos fuisse revera publicos hostes imperatoris, quem palam vexabant dicteriis, ac conviciis, quorum testis erat Tiberis, et schola bestiarum ; et qui novi ao novi Gæsaris scenam semper optabant, ac tum etiam cum ei acclarent: De nostris annis augeat tibi Juppiter annos. 1154 ART. II. Quomodo Tertullianus demonstret Christianos ideo publicarum cladium non esse auctores, quia ante Christi ortum plurimis terrarum inundationibus ac motibus pessum abierunt Hiera, Anaphe, Delos, Rhodos, Cos,item major Asiæ, vel Africæ pars, et epotum mare Corinthium, atque ex Lucania Italiæ abcissa facta est Sicilia, omnesque homines cataclysmo non tantum campestri, sed universali perierunt. 1165 ART. III. De cladibus, quæ ante christianæ religionis primordia excitatæ sunt igne cœlesti, et hominum armis de Sodoma et Gomorrha exustis, atque illorum terra, quæ conantur poma, ac deinde contacta cinerescunt; de Voisiniis, Pompeiis, seu Tarpeiis igne absumptis; de clade Cannensi postquam Annibal Romanorum cædes raptorum annulorum modio mensus est, ac de Capitolio a Senonibus occupato. 1169 ART. IV. Quam perspicue Tertullianus ostendat publicarum calamitatum auctores non esse Christianos, qui iis imminentibus, veri Dei misericordiam duris pœnitentiæ laboribus implorabant ; sed gentiles, qui ebriosi, balneis, cauponis, lupanaribus operantibus, aquilicia Jovi immolabant, nudipenalia denuntiabant populo, et nubila de laquearibus exspectabant. 1173 ART. V. Examinantur allatæ a Tertulliano rationes, ob quas Deus patitur Christianos publicis calamitatibus affligi, et cur eæ pro ethnicis valere non possint. 1176 ART. II. Nullum reipublicæ damnum inferri a Christianis, qui ethnicornm cæremonias non freqnentabant, nec Saturnalibus lavabant diluculo, sed hora debita, nec liberalibus discumbebant in publico sicut bestiariis supremum cœnantibus mos est. 1179 ART. III. Quam insulse ethnici objicerent Christianos ideo r blicæ fructuosos non esse, quia coronas non emeb.cnt, ad spectacula non conveniebant thura non mercabantur, tametsi plura ac chariora a Sabæis empta in mortuorum sepulturam insumerent, quam gentiles ad deos suos fumigendos. 1182 ART. IV. Quam immerito ethnici conquerebantur temporum suorum vectigalia decoqui, ex quo orti erant Christiani, qui diis illorum hominibusque mendicantibus non sufficiebant, ac vectigalia solvebant tanta cura, quantis dolis ab iisdem ethnicis fraudabantur: neminem de sterilitate Christianorum conqueri potuisse, præter infames lenones, perductores, aquariolos, sicarios, venenarios, magos, aruspices, ariolos, mathematicos; ac si quid forte malum reipublicæ a Christianis illatum fuerat, illud cum fœnore ab illius aliunde resarcitum. 1184 ART. I. Quam aperte falsitas religionis ethnicorum demonstretur ex Christianæ veritate, ejectis ex obsessorum corpore dæmonibus certa hominum conscientia potiori et notiori, sed plane falsa divinitate Saturni, qui homo fuit, et a lano in Italia exceptus, suum nomem dedit civitati, quam depalaverat, totique Italiæ,quæ prius OEnotria vocabatur ; item Thalli, Cassii, et Nepoiis testimonio, ac proinde falsam esse ipsam quoque Jovis aliorumque, ven1190 ditatam ab ethnicis, divinitatem. ART. II. Quam præpostere ethnici venditarent suos post mortatem hanc vitam factum esse deos ab alio superiore mancipe divinitatis; unum duntaxat esse Deum, qui mundum ante omnes gentilium deos, ac frugum inventores, quam Lucullum, qui cerasu, et Catonem, qui ficum viridem in Italiam primi attulerunt. ART. III. Quanta insulsitate gentiles venditabant Saturnum, Jovem, aliosque ob merita. præclaraque facinora, factos esse deos, et alios, illis præstantiores, redictos in inferis, nimirum Socratem, Aristidem, Themistoclem, Alexandrum Magnum, Pompeium, Polycratem, Syllam, Croesum, Demosthenem, Ciceronem : atque ostenditur divinitatem a gentilidus eadem, qua diis suis, ratione tribuendam Laidi, Phrynæ, Larentiæ, atque ipsis sive mortuis sive vivis Cæsaribus. 1197 ART. IV. Refellitur fictum a Varrone triplex deorum genus: physicum seu naturale; mythicum, sive fabulosum; et gentile, sive civile et populare. 1201 CAP. XXVI. Quam luculenter Tertullianus ethnicorum litteris, scriptisque ostendat falsos esse omnes illorum deos. - 1202 ART. I. Quomodo Tertullianus demonstret falsos esse gentilium deos ex litteris, quibus ad prudentiam et liberalia officia informabantur, atque docebantur varias deorum inter se pugnas, Venerem sauciatam, Martem vinculis diu adstrictum, Jovem a monstro liberatum, vel casum Sarpedonis flentem, vel subantem in sororis amorem; item Apollinis et Neptuni servitutem, judicatum fulmine Esculapium, ac tragediis poetarum, nominatim vero Centuli et Hostilii, aliisque masculum lunam irridentibus. 1202 ART. II. Quam perspicue Tertulltanus demonstret falsos esse gentilium deos ex litteris histrionum a qnibus voce, gestu, motu, cantu repræsentabantur Sol lugens filium, Cybele pastoren: suspirans, Jovis elogia, Junonis, Veneris et Minervæ judicium, atque ignominiosa Minervæ et Herculis imago 1205 ART. III. Quantum gentiles, personam deorum in cavea induti, divinitatem illorum pessumdederint, repræsentantes castratum Atym, vel Herculem vivum ardentem, vel Mercurium cauterio mortuos examinantem, vel Jovis fratrem cadavera gladiatorum cum malleo deducentem, aliique in templis adulteria et lenocinia componentes, quibus deorum majestatem obsoletant. 1207 ART. IV. Quibus argumentis Tertullianns patefecerit ethnicorum deos a philosophis, ac nominatim a Socrate, Diogene, et Varrone irrisos atque explosos. 1210 ART. II. De aliis diis, qui Romanis incogniti, in Italiæ provinciis et urbibus colebantur, quemadmodum Cassinensium sive Crustuminensium Delventinus, Narnensium Visidianus, Æsculanorum Ancaria seu Ancharia, Volsinensium Nursia, sive Nortia, Ocriculanorum Valentia, et Faliscorum, in honorem patris Carris, et accepit nomen Juno. 1216 CAP. XXVIII. Quanta insulsitate Romani venditaverint se sua in deos pietate meruisse totius orbis imperium. 1221 ART. I. Quam falsum sit Romanos meruisse totius orbis terræ dominatum sua pietate in deos Sterculum, Mutinum, Larentiam, Cybelem, Jovem, Junonem, aliosque, qui patriam suam magis, quam Romanos tueri debebant, quique omnes falo obnoxii fuerunt. 1221 ART. II - Romanis datum non fuisse ob suam in deos pietatem imperium, quod fundatum fuerat, antequam Numa varios, qui explicantur, eosdem deos colendi ritus instituisset, aut fabricata fuissent deorum simulacra, ullusque Romæ esset deus. 1224 ART. III. Non magis datum au propagatum ab ullls gentilium diis imperium Romanorum, quam Babyloniorum, Medorum, Ægyptorum, Assyriorum, Amazonum et Judæorum, qui ante eosdem Romanos regnaverunt; horum impietate et sacrilegiis propagatos imperii sui fines: ac nullis plane miraculis, divinationibus, oraculis probari posse ullos exsistere horum aliorumque gentilium deos. 1226 1232 lacra suos esse deos; tametsi plurimi quosdam aliis incognitos, et a se adoptatos colerent, aut domesticos pignerarent, venditarent, atque in vilissima commutarent vasa, aut publicos in hastario venales haberent eosque sanctiores existimarent, qui magis tributarii erant, cariusque venumdabantur. ART. III. Quam præpostere gentiles Simonem magum sicut alios deos suos statua dei sancti inauguraverint, eosque omnes repræsentaverint eodem habitu, iisdemque insignibus, quibus ætas, ars, negotium ante mortem fuerant, ac pares statuas imperatoribus suis, seu mortuis, seu vivis statuerint ; nec inde aliquid confici posse contra sanctas Christianorum imagines. 1236 CAP. XXX. De gentilium templis et sacrificiis. 1239 ART. I. Quanta impietate ethnici templa et aras diis suis atque imperatoribus mortuis et vivis ædificaverint, mercedemque exegerint pro templorum solo, pro aditu, pro ostiis et stipitibus, ac quam nefandis sceleribus eadem templa contaminarent, quæ Christiani nec interdiu noverant. 1239 ART. II. Quam scelerata conscientia, quantaque avaritia ethnici diis suis sacrificaverint, et obtulerint grana thuris unius assis, duas meri gutlas, sanguinem reprobi bovis, mori optantis, atque enecta, tabiosa, ungulas, capitula, plumarum setarumque prævulsa, ac debitam Herculi decimam defraudaverint. 1241 Q. SEPT. FLOR. TERTULLIANI OPERUM PARTIS PRIORIS SERIES POSTERIOR. - LIBRI DOGMATICI ANTE SUSCEPTUM AB AUCTORE MONTANISMUM SCRIPTI. LIBER DE ORATIONE. PROLOGOMENA Muratorii. Ad lectorem Panciroli præfatio. 1245 1245 Ibid. 1247 |