Obrazy na stronie
PDF
ePub

ctissimo lavacro novi natalis ascenditis, et pri- A jiciente ", Petite et accipietis (Matth. vII, 7), inmas 78 manus apud Matrem cum fratribus aperitis (82) petite de Patre, petite de Domino, peculia, gratias, distributiones charismatum, sub

quit. Quæsistis enim et invenistis; pulsastis, et apertum est vobis. Tantum oro, ut cum petitis etiam Tertulliani peccatoris memineritis.

[blocks in formation]

De Pænitentia librum eo tempore scripsisse Tertullianum, quo nondum Montani dogmata sectaretur, libri ipsius argumentum edocet; in eo enim post baptismum lapsi ad pœnitentiam excitantur, quam Montanistæ dandam esse negabant : « Omnibus ergo, aiebat, delictis, seu carne, seu spiritu, seu facto, seu voluntate commissis, qui pœnam per judicium destinavit, idem et veniam per pœnitentiam spopondit dicens Vivo ego, dicit Dominus, pœnitentiam malo magis quam morlem. « (Infra, cap. 4.). Et capite? diserte unum ex præcipuis Montanistarum erroribus impugnat, demonstrando eos, qui post baptismum peccala commiserunt, ab Ecclesia absolutionem eorum impetrare posse, dum eos illorum pœnituerit. An is liber sit Tertulliani, nemo neque olim dubitavit, neque nunc dubitat. Unus erat Erasmus Rollerodamus, eumdem Tertulliano detrahere conatus, quem non nisi Beatus Rhenanus secutus est, uterque uni huic argumento, satis imbecilli, innixus, styli diversitatis. Atque hunc quidem non nego in boc libro paulo floridiorem esse, sed non magna a reliquorum, etiam quos extrema ferme ætate scripsit, diversitate, et solum in quibusdam allegoriis ac metaphoris paulo illustrioribus sila. Quodsi vero similes flosculos ex aliis ejusdem areolis decerpere vacaret, facile integras corollas nectere possem. Cæterum ex sola et quæcumque styli discordantia, nisi aliorum et graviorum quidem argumentum adminicula concurrant, vix auctorem suspectum fieri, ne dicam, aliquid contra eumdem decerni posse, pridem sensere alii optimæ notæ critici, ex quibus vel unum adduco Guillelmum Caveum, qui in Hist. suæ litterar. Prolegomenis, sect. iv, num. 64, tum demum, ceu suppositionis argumentum probari ait, «< si stylus totiusque rationiscontextus, sit longe diversus ab eo dicendi charactere, quo in genuinis suis usus est auctor. » Atqui vero adeo non longe diversum quivis legens deprehendet, ut potius præter paucas quasdam phrases, paulo excitatiores, et in aliis Tertulliani scriptis vix occurrentes, Afrum illud ac concisum eloquii genus, uni ferme Tertulliano proprium, illa deinde styli velut quædam majestas, sensuumque in singulis prope verbis ubertas; illa grandis eloquentia, quæ, utut dura sit, nescio, quomodo tamen lectorem vel invitum ad se rapere potest, non minus in hoc libro triumphet: ut nil dicam de aliis phrasibus, ex aliis ejusdem libris tam 1225 sedulo expressis. Fatetur dein ipse Beatus Rhenanus <«< auctorem hujus libri verbis et figuris iisdem uti, et quisquis fuerit, ejus indubie esse sæculi, et Tertulliani studiosissimum; » quidquid vero Tertullianum ipsum ? Quis enim alius stylum ejus, certe singularem el vix a quopiam imitabilem, tam scite expresserit, ut apud S. Pacianum, sæc. iv scriptorem, omnesque alios per plusquam undecim sæcula ad Erasmum usque, pro ipso Tertulliano fefellerit, et nulli unquam ex styli diversitate quidpiam de alio libri hujus auctore supoluerit? Tandem ergo ex illa qualicumque demum styli discordantia plus argui non posse censemus, quam Tertullianum, cum adhuc vegetiori esset ælate vivaciorique ingenio, hanc scriptionem suscepisse. Solent enim ingenia ejusmodi fervida ac agilia, instar apum, per varios flores circumvolitare, atque ex alienis etiam rebus allegorias et metaphoras exsugere, suumque in alveare eas comportare. Solet item ætate sensim provectiori subsidere stilus, temperatiorque et robustior fieri. Et denique haud facile scriptorem quisquam reperiet, qui perpetuo sibi constet, præsertim si non uno continuo opere protraxerit, sed per varias, neque

cohærentes materias, variis temporibus annisque ipsis interpolatas, circumduxerit calamum. Est enim quædam suapte natura tristior aut humilior, atque exsucca magis, quæ juvenilis quoque ingenii vigorem satis retundal atque deprimat, et ad quam succulenta cæteroquin virorum eloquentia velut exarescat est autem alia rursus materia suavior amœniorque, et ipsius auctoris ingenio accommodatior, quæ languidius cæteroquin ingenium satis excitare ac stimulare queat est denique ita vivax ac radiosum quidpiam diffundens, quæ scribentem penitus incendere ac inflammare, quem et ex senectute jamjam cinericia diu consopitos igniculos quandoque suscitare valeat. Sunt deinde alia quoque, scribenti aliunde, ac velut per obliquum, advenientia, quæ tamen ad ejus ingenium, ut ita dicam, alterandum quandoque multum possunt. Quid mirum igitur, si neque Tertullianus undequaque sibi constet, sed, cum primitus, licet jam adultiori ætate, se ad scribendum contulit, nonnihil alacriori stylo usus fuerit, deinceps aliis in ejus operibus nonnihil magis subsidente, majorique eruditionis apparatu ornatum velit compensare ?

Si jam vero tempus ipsum, quo hunc tractatum exaraverit, paulo propinquius (quanquam id præcise fieri nequeat) designandum sit, ita opinor, hanc tractationem certo ante annum Christi 200 et verisimiliter anno 197 aut fortasse maturius, litteris consignatam fuisse, certe autem et hujus, et alterius de baptismo scripti, tempus haud procul invicem distare. An vero librum De Baptismo huic de Pœnitentia, an hunc illi, scribendi ordine, subjunxerit, vix quidquam determinari potest. Verisimilius tamen mihi quidem videtur, subjunxisse; si enim hunc de Pænitentia præmisisset, credo, in cap. ult. de Baptismo, ubi de pœnitentia, baptismo instar præ orationis præmittenda, agit, hujus, ceu jam alibi fusius pertractatæ, 1226 nonnullam mentionem facturum fuisse. Certe autem in ipso libro de Baptismo ad finem cap. 15 lectores suos ad alium de eodem tractatum, jam antea Græco sermone exaratum, solerter remittit. Quis ergo male videtur opinari, si materiam hanc de Pœnitencia, quam ad calcem libri de Bapt. nonnihil brevius perstrinxerat, novo consilio, et in peculiari libro ampliorem ejus tractationem postea suscepisse dicatur, et quidem partim in catechumenorum gratiam, ut hi eo majorem de baptismi pretio æstimationem conciperent, quem intelligerent tam laboriosis pœnitentiæ operibus comparandum esse? Quidni ergo in his se eo ardentiori deinceps studio exercerent, ut tam largiter propositum baptismi præmium, ejusque gratiam, eo certius consequerentur, eoque tutius deinceps conservarent?

Denique vero præclarum de hoc libro judicium audiendum est, quod ipse Beatus Rhenanus, vir magni judicii, in præmisso ad eumdem argumento tulit, nempe « commentarium hunc esse ejusmodi, ut theologi eum debeant ad unguem ediscere; nam egregium, » pergit, « monumentum est antiquitatis; tam sancte docet, tam pie suadet, tam instanter urget rem ecclesiastica disciplinæ summopere necessariam, EXOMOLOGESIN, hoc est, actum et ministerium pœnitentiæ. Certe autem ut passim ex Tertulliano veteris Ecclesiæ traditiones et disciplinam addiscimus, ita etiam hic, insigni contra novatores nostros utilitate, modum agendæ pœnitentiæ, prout ea primis mox sæculis et utique ex apostolica institutione, agi consueverat, pulchre solideque docemur. Lump.

[ocr errors]

ARGUMENTUM. Principio generatim de pœnitentia pertractat (cap. 1) eamque necessariam adstruit pro omnibus peccatis et delictis, seu carne, seu spiritu, seu facto, seu voluntate commissis (cap. 4). Dein duo distinguit pœnitentiæ genera. Prior est, quæ baptismo debet præmitti a catechumenis, seu quæ agitur ante baptismum (cap. 6); posterior eorum, qui in peccata gravia post baptismum infeliciter lapsi, ex iis exsurgunt operosa pœnitentia. In priori parte necessitatem sese prodandi urget, et sese præparandi ad baptismi gratiam vera pœnitentia. Baptismum inanem esse non veretur asserere, cum aliquem peccatorum suorum non poenituit, nec vita emendavit, et vanam esse fiduciam, sibi fingere, cum quis prave ad baptismi usque diem vixerit, eum repente in virum sanctum evasurum, et a peccato desiturum, ubi primum illud sacramentum receperit (cap. 6). Tractatus hujus pars posterior est de pœnitencia post baptismum, quæ Exomologesis dicitur. Testatur cap. 7) illico se ægre de hac posteriore pœnitentia loqui, quæ postrema spes est iis reliqua, qui criminibus, h. e. peccatis atrocibus post baptismum se obstrinxerunt, ne, inquit, de hac nova a peccatis exsurgendi ratione agendo, a Deo nobis oblata, de novo peccandi viam aperire videatur. Illius postea pœnitentiæ publicæ Exomologesis dictæ operosa depingit exercitia (cap. 9), ejus necessitatem demonstrat (cap. 11), ac tandem eos objurgal, quos eam amplecti pudebat, criminibus post baptismum admissis (cap. 10).

1227 CAPUT PRIMUM. Pœnitentiam (1) hoc genus hominum,

ipsi retro fuimus, cæci, sine Domini lumine, natura quod et tenus norunt passionem animi quandam esse quæ Commentarius.

(1) Multa fuere olim et recentius doote sapienterque dicta de hujusce libri argumento, multa

simul de multiplici veterum Christianorum pœnitentia, ac præsertim de ea quæ vocatur Exomologe.

6

bant: denique facilius per eamdem delinquunt, quam per eamdem recte faciunt.

CAPUT II.

veniat de offensa sententiæ prioris 1. Cæterum a A stent; contra, pœnitentiæ malorum levius incuratione ejus tantum absunt, quantum ab ipso rationis auctore quippe res Dei,fratio; quia Deus omnium conditor, nihil non ratione tractari intelligique voluit. Igitur ignorantes quique Deum rem quoque ejus ignorent necesse est, quia nullus omnino thesaurus extraneis patet. Itaque universam vitæ conversationem sine gubernaculo rationis transfretantes imminentem sæculo procellam (2) vitare non norunt. Quam autem in pœnitentiæ actu (3) irrationaliter 2 deversentur, vel uno isto satis erit expedire, eum illam etiam in bonis factis suis adhibent. Pœnitet fidei, amoris, simplicitatis, patientiæ, misericordiæ prout 1228 quid in ingratiam cecidit. Semetipsos exsecrantur (4) quia benefecerint, eamque maxime pœnitentiæ speciem, quæ optimis operibus irrogatur, in corde fingunt*, meminisse curantes, ne quid boni rursus præ

5

8

Quod si Dei ac per hoc rationis quoque compotes agerent, merita primo pœnitentiæ expenderent, nec unquam eam ad argumentum perversæ emendationis adhiberent; modum denique pœnitendi temperarent, quia et delinquendi tenerent ; timentes Dominum scilicet (5). Sed ubi metus nullus, emendatio proinde nulla. Ubi emendatio nulla, pœnitentia necessario vana : quia caret fructu suo, cui eam Deus sevit, id est hominis saluti. Nam Deus post tot ac tanta delicta humanæ temeritatis, ac principe generis 1229 Adam auspicata (Gen. 111), post condemnatur hominem cum sæculi dote (6), póst ejecVariæ lectiones.

B

3

1 Sententiæ pejoris Semler. Irrationabiles Rig. Paris. Patientiæ speciem Semler. In corde figunt. Semler. Leop. Contra patientiæ malum. Seml. quod emendaver at Rhen. e cod. Gorz. et post eum Rigal. Paris. Venet. Franeq. Per eam r. Wouw. Ad augmentum Seml. Leop.

Commentarius.

sis, cum publica criminum satisfactione, perperam
ac malesana mente olim et recentius permista; nec
etiam abfuerit severior nota optimis quibusdam
Tertulliani commentatoribus, ac proinde nemini
in nos suggillandum erit, dum in hujus libri fronte
pauca perstringamus capita, præcipuasque stabi-
liamus conclusiones de institutione, progressu et
cessatione pœnitentiæ solemnis. Eamdem fusius
breviusve describendam susceperunt provinciam
ex veteribus post Tertullianum B. Cyprianus in
libris epistolisque de lapsis adversus Novatianum ;
item S. Pacianus lib. et epist. 2 ad Sympronianum,
ac paran. ad pœnitentiam; D. Ambrosius, lib. 11 de C
Pænitentia; Joh. Chrysostomi ac too paxaplov
Ephrem homiliæ sermonesque de Pænitent. ; Ful-
gentius lib. 11 de Remissione peccatorem ad Euthy-
mium. Inter recentiores unus omnium instar
est ac nemini ea de re secundus doctiss. Morinus,
de Sacrament. lib. iv, cap. 9, 10, cujus porro to-
tam doctrinam satis ibi erit ad quædam brevia
capita reductam proponere. Cum eo igitur claris-
simo viro statuendum est, 1° pœnitentiam ab
initio Ecclesiæ usque ad Montani hæresim, id est
ad annum circiter 175 breviorum fuisse et clementius
inflictam; 2o a Montani ævo ad Novatum usque,
id est ad annum circiter 250, levem ac brevem
fuisse pænitentiam, si cum subsequentis ævi severi-
tate comparetur; tunc tamen nonnihil crevisse,
quoad modum et tempus, etsi istud necdum in
specie determinatum fuerit ab Ecclesia; 3° post
Novatianum schisma graviorem ac diuturniorem
fuisse pœnitentiam, quam prius, eique certa tempo- D
ris spatia præfixa fuisse, variis in classibus evol-
venda, idque in Orientali Ecclesia ante viguisse
quam in Occidentali; 4° in Ecclesia Orientali post
quartum sæculum, in Occidentali vero, post septi-
mum multopere refriguisse solemnem pœnitentiæ
disciplinam, fereque in desuetudinem abtisse præ-
dictæ pœnitentiæ stationes; 5o non omnia lethalia
etiam publica,nec clericos omnes, saltem majores,
publice reos, pœnitentiæ solemni subjacuisse;
6o pœnitentiam publicam, nisi forte quoad crimen
hæreseos, nunquam iteratam fuisse. An vero,
sublata peccatori relapso publicæ pœnitentiæ me-
dicina, nihil jam ille in clavibus haberet remedii,
anceps agitatur controversia. Affirmat Albaspineus

lib 11. observ. 5; Morinus lib. v, cap. 27; Petavius in Epiphan.ad hæres. 59. Contra vero Nat. Alexander dissertat. 10 in Hist. sæcul. III. Eadem est Tournelii opinio, ac omnino videtur posterior illa tenenda. Cf. theol. Curs. complet. tom. xxii, p. 691. Adisis imprimis Cl. P. Corbiniani Thomæ luculentos de hoc ipsomet libello Tertulliani commentarios; quos cum eo loci continuos attexere magnopere juvissent, nimia vero difficultate ac tardiori mora nactos tandem et receptos, ad calcem hujusce editionis Tertullianæ, quo lectorem remittimus, seponere oportuit. EDD.

Pænitentiam. Hunc librum Erasmus non esse Tertulliani tandem Rberano persuasit; nullo magis argumento, quam styli, ut ipsis videtur, accuratioris. Cujus argumenti vim sane frivolam esse, mecum sensuros omnes confido, qui Septimio legendo attentius incubuerint. Nam et hic genium plane Tertullianicum agnoscent, et in aliis libris, qui nullam status unquam suis controversiam sunt passi, partes ejusdem operis longe aliis acouratiores et elegantiores animadvertent. RIG.

(2) Imminentem sæculo procellam. Quam in Apologetico dixit, «vim maximam universo orbi imminentem ipsamque clausulam sæculi acerbitates horrendas comminantem. » pag 447. RIG.

(3) In pænitentiæ actu. Nihil aliud quam in agenda pœnitentia. LAC.

(4) Pœnitet fidei amoris, etc., prout quid in ingratiam cecidit, semetipsos exsecrantur. Quintilianus. Inst. XI: « Jus mortis a senatu quidem vel ob aliquam magnam infelicitatem, vel etiam pœnitentiam, petunt. »> RIG.

In ingratiam. Nos, attento quod alibi etiam ingratiæ vocabulo utatur pro ingratitudine scripsimus, «prout quid in ingratiam cecidit.» Sic in hoc libro infra. RHEN.

(5) Timentes Dominum scilicet. Pertinet hoc ad primam pœnitentiæ partem, quæ est contritio, cujus initium timor Domini, sicut infra cap. 5, et Aug. lib. de Pænit. med. contra quam sentiunt nostri adversarii, dicentes, uti Lutherus, optimam pœnitentiam esse novam vitam, neque ulta contritione opus esse, aut,sicuti Melanchthon, nonnisi servili timore quodam qui metum incutiat. PAM. (6) Post condemnatum hominem cum sæculi dote,

tam paradiso, mortique subjectum, cum rursus ad A
suam misericordiam maturavisset (7), jam inde in
semetipso pœnitentiam dedicavit, (8), rescissa sen-
tentia irarum pristinarum, ignoscere pactus (9)
operi et imagini suæ (Gen. viii et ix). Itaque et po-
pulum sibi congregavit, et multis bonitatis suæ
largitionibus fovit, et ingratissimum totiens exper-
tus, ad pœnitentiam semper hortatus est (Gen. XII):
et prophetando universorum prophetarum emisit
ora (10), mox gratiam pollicitus, quam in extre-
mitatibus temporum per Spiritum suum universo
orbi illuminaturus esset, præire intinctionem (11)
pœnitentiæ jussit, si quos per gratiam vocaret
ad promissionem semini Abraham destinatam, per
penitentiæ subsignationem ante componeret (12).
Non tacet Joannes, Pœnitentiam initote, dicens
(Matth. 11) jam enim salus nationibus appropin-
quabit, Dominus scilicet (13), afferens secundum
Dei promissum, cui præministrans, pœnitentiam
destinabat purgandis mentibus 10 propositam, uti
quidquid error vetus inquinasset, quidquid in corde
hominis ignorantia contaminasset (14), id pœni-
tentia verrens et radens, et foras abjiciens mun-

9

dam pectoris domum superventuro Spiritui sancto paret, quo se ille cum cœlestibus bonis libens 1230 inferat (15). Horum bonorum unus est titulus, salus hominis, criminum pristinorum abolitione præmissa. Hæc pœnitentiæ causa: hæcopera negotium divinæ misericordiæ curans : quod homini "proficit (16), Deo servit. Cæterum ratio ejus, quam cognito Domino discimus, certam formam tenet, ne bonis unquam factis (17) cogitatisve quasi violenta aliqua manus injiciatur (18); Deus enim reprobationem bonorum ratam non 13 habet utpote suorum, quorum cum auctor et defensor sit, necesse est proinde et acceptator; si acceptator, etiam remunerator. Viderit ergo ingratia hominum, si etiam bonis factis pœnitentiam cogit. Viderit et gratia, si captatio ejus ad benefaciendum incitaB mento est, terrena, mortalis utraque. Quantulum enim compendii, si grato benefeceris ? vel dispendii, si ingrato? Bonum factum (19) Deum habet debitorem, sicuti et malum: quia judex omnis remunerator est causæ. At cum judex Deus justitiæ charissime sibi exigendæ tuendæque præsideat, et in eam omnem summam disciplinæ suæ sanVariæ lectiones

13

8 Ut Fran. Paris. Anteponeret Seml. 10 Præpositam Seml. 11 Profecit Rig. 12 Violentia Seml. 18 Habens Seml. Est, Wouw. M. S. Seml. 15 Suæ omitt. Seml.

Commentarius.

Dotem sæculi dicit delicta, per que homo excidit a divina gratia. RIG.

Cum sæculi dote. Miserias humanas intelligit, quæ post peccatum mortalibus in doctem assignatæ sunt. ALBASP.

(7) Gum ad suam misericordiam maturavisset. Optime explicat Rhenanus, « Cum ad suam mise- C ricordiam Deus mature se recepisset. »

- Ad suam misericordiam maturavissel. Hoc est mature se recepisset et in tempore. Sic Cyprianus ad Donatum gratiam maturantem dixit.

RHEN.

[merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

apud Deum quis proposito vitae sanctioris obligavit, adhibito intinctionis sive baptismi sacramento, tanquam signaculo. Sic enim lib. 1 ad Uxor. : << Viduitatem apud Deum subsignatam. >> RIG.

Componeret. Componere dicitur prætor quos jurisdictione suo compescit, deque adversariis amicos et quietos reddit. Componit sacramentis suis Deus homines pessime meritos, et in suorum amicorum numero esse jubet. RIG.

(13) Dominus scilicet, etc. Novas tabulas novum fœdus, Novum Testamentum, Evangelium. RIG. (14) Ignorantia contaminassel. Cum Dei legem ignorarent ethnici, quidquid peccarunt ignorantia fecisse videbantur, ALBASP.

(15) Quo se ille cum cœlestibus bonis inferat. Significat dona Spiritus sancti, velut invecta et illata præstantissimi inquilini. Eodem sensu libro de Patientia dixit, » Rector animus facile communicat spiritus invecta cum habitaculo suo. » RIG.

(16) Quod homini proficit, etc. Expendatur hoc, quasi dicat, Deus non eget pœnitentia, sed tu eges. Et quia res tua agitur, ideo servitium Deo. Tale quiddam Joan. Chrysost. orat. 2, adv. Jud., ubi tractat locum Malachiæ. LAC.

(17) Ne bonis unquam factis. Ut gentiles qui maD nus injiciunt bonis factis, id est, qui cum de bonis factis dolent, crines aut, barbam sibi evellunt. ALBASP.

(18) Quasi violenta aliqua manus injiciatur. Quæ bene facta aut bene cogitata interficiat et strangulet, convertens in deteriora. Unde illud Ennii: Quo vobis mentes recta quæ stare solebant Antehac, dementes, sese flexere vieta? RIG. (19) Bonum factum. Alludit ad formam qua veteres causa boni ominis bonum factum præfari solebant. Notavit hoc Turnebus, lib. ш, cap. 22. LAC.

ciat; dubitandum est, sicut in universis actibus A in judicium suscitentur: quia scilicet pariter aut

nostris, ita in pœnitentiæ quoque causa, justitiam Deo præstandam esse? quod quidem ita impleri licebit, si peccatis solummodo adhibeatur. Porro peccatum, nisi malum factum, dici non meretur; nec quisquam benefaciendo delinquit. Quod si non delinquit, 1231 cur pœnitentiam invadit, delinquentium 16 privatum (20), cur malitiæ officium bonitati suæ imponit? ita evenit, ut cum aliquid ubi non oportet adhibetur, illic ubi oportet negligatur.

CAPUT III.

B

deliquerint,aut " innocenter egerint.Hoceo præmiserimus, ut non minorem alteri quam utrique parti, si quid deliquerit, pœnitentiæ 1232 necessitatem intelligamus impendere. Communis reatus amborum est, communis et judex, Deus scilicet: communis igitur et poenitentiæ medela. Exinde spiritalia et corporalia nominantur, quod delictum omne, aut agitur, aut cogitatur, ut corporale sit, quod in facto est: quia factum, ut corpus, et videri et contingi habet. Spiritale vero, quod in animo est, quia spiritus neque videtur, neque tenetur; per quod ostenditur non facti solum, verum et voluntatis delicta vitanda et pænitentia purganda esse. Neque enim si mediocritas humana, facti 18 solum judicat (22), quia voluntatis latebris par non est, idcirco crimina ejus etiam sub Deo negligamus, Deus in omnia sufficit. Nihil a conspectu ejus remotum, unde omnino delinquitur. Quia non ignorat nes omittit, quominus in judicium decernat. Dissimulator et prævaricator (23) perspicaciæ suæ non est. Quid quod voluntas facti origo est? Viderint enim, si qua casui, aut necessitati, aut ignorantiæ imputantur: quibus exceptis jam non nisi voluntate delinquitur. Cum ergo facti origo est, non tanto potior ad pœnam est, quanto principalis ad culpam: quæ ne tunc quidem liberatur, cum aliqua difficultas perpetrationem ejus intercipit. Ipsa enim sibi imputatur, nec excusari poterit per illam perficiendi infelicitatem (24), operata quod suum fuerat. Denique Dominus quemadmodum se adjectionem legi superstruere demonstrat (Matt. v), nisi et voluntatis interdicendo delicta? Cum adulterum non eum solum definit, qui cominus in alienum matrimonium cecidisset (25), verum etiam illum, qui aspectus concupiscentia contaminasset: adeo quod urobibetur administrare, satis periculose (26) animus sibi repræsentat (27), et temere per voluntaVariæ lectiones.

Quorum ergo pœnitentia justo et debita videatur, id est, quæ delicto deputanda sint, locus quidem expostulat denotare, sed otiosum videri potest (21), Domino enim cognito, ultro spiritus a suo auctore respectus emergit ad notitiam veritatis, et admissus ad Dominica præcepta, ex ipsis statim eruditur, id peccata deputandum, a quo Deus arceat. Quoniam cum Deum grande quid boni constet esse, utique bono nisi malum non displiceret, quod inter contraria sibi nulla amicitia est. Perstringere tamen non pigebit, delictorum quædam esse carnalia, id est corporalia, quædam vero spiritalia. Nam cum ex hoc duplicis substantiæ congregatione confectus homo sit, non aliunde delinquit, quam unde constat. Sed non eo inter se differunt, quod corpus et spiritus duo sunt; alioquin eo magis patia sunt, quia duo unum efficiunt: ne quis pro diversitate materiarum peccata eorum discerunt, ut alterum altero levius aut gravius existimet. Siquidem et caro et spiritus, Dei res alia, manu ejus expressa; alia, afflatu ejus consummata (Gen.11). Cum ergo ex pari ad Dominam pertineant: quodcumque eorum deliquerit, ex pari Dominum offendit. An tu discernas actus carnis et spiritus ? quorum et in vita et in morte, et in resurrectione, tantum communionis atque consortii est (Joan. v), ut pariter tunc aut in vitam aut

C

16 Privatum abest. Latin. delinquentium privatum? Wouwer. M. S. Rig. delinquentium peccatum ? Jun. delinquentium ? Privatum cur malitiæ Semler. 17 Innocentes Rig. 18 Factis Pam. Seml. e factis Leop.

Commentarius.

[blocks in formation]

(23) Prævaricator. Proprie qui prodit causam. Nam et glossæ non solum uxopávins, sed etiam προδιδοὺς τὴν ἰδίαν δίκην, καὶ τῷ ἀντιδίκῳ βοη O v. LAC.

(24) Perficiendi infelicitatem. Frustationem ȧtolav. RIG.

- Perficiendi infelicitatem. Metaphora illa ab arboribus ducitur, quæ cum fructus non ferant seu temporis injuria, seu cultorum negligentia, infelices vocantur. LE PR.

(25) Cominus in alienum matrimonium cecidisset. Adultero scilicet concubitu. RIG.

(26) Satis periculose. Ipse Tertullianus lib. de Monog« Habet secum animi licentiam, qui omnia homini, quæ non habet, imaginario fructu repræsentat. «RIG.

(27) Sibi repræsentat. Ex hoc loco Petrus Martyr et cæteri hæretici aiunt hoc verbum præsentem

« PoprzedniaDalej »