Obrazy na stronie
PDF
ePub

ipsum nomen Dei, cum cæteros sanctificet ex A in nobis fiat voluntas Dei in terris,ut possit scilicet septimos? Cui 18 illa angelorum circumstantia non cessant 16 (30) dicere: Sanctus, sanctus, sanctus, (Isa. vi, 2; Apoc. iv, 8). Proinde igitur et nos angelorum, si meminerimus ", candidati (31) jam 1157 hinc cœlestem illam in Deum vocem, et officium futuræ claritatis ediximus. Hoc quantum ad gloriam Dei Alioquin quantum ad nostram petitionem, cum dicimus: Sanctificetur nomen tuum (Matth. vi, 9), id petimus ut sanctificetur in nobis qui in illo sumus: simul et in cæteris, quos adhuc agatia Dei exspectat, ut et huic 18 præcepto pareamus, orando pro omnibus, etiam pro inimicis nostris (Matth. v, 44). Ideoque suspensa enuntiatione non dicentes: Sanctificetur in nobis, in omnibus dici

fieri et in cœlis. Quid autem Deus vult, quam incedere nos secundum suam disciplinam? Petimus ergo, substantiam, et facultatem voluntatis suæ subministret nobis, ut salvi simus et in cœlis,et in terris; quia summa est voluntatis ejus, salus coram, quos adoptavit. Est et illa Dei voluntas, quam Dominus administravit prædicando, 1158 operando, sustinendo. Sic enim ipse pronuntiavit, non suam, sed Patris facere se voluntatem (Joan. vi, 39). Sine dubio quæ faciebat, ea erant voluntas Patris, ad quæ nunc nos velut ad exemplaria provocamus (35), ut prædicemus, et operemur,et sustineamus ad mortem usque. Quæ ut implere possimus. opus est Dei voluntate. Ita 20 dicentes: Fiat voluntas tua, vel eo nobis bene optamus,quod nihil mali B sit in Dei voluntate, etiam si quid pro meritis cujusque secus irrogatur.Jam hoc dicto, ad sufferenSecundum hanc formam (32) subjungimus FIAT tiam nosmetipsos præmonemus. Dominus quoque VOLUNTAS TUA (33) IN COELIS ET IN TERRA, non quod cum sub instantiam 1 passionis (35) infirmitatem aliquis obsistat quominus voluntas Dei fiat, et ei carnis demonstrare jam in sua carne voluisset. Pasuccessus voluntatis suæ oremus; sed in omnibus ter, inquit, transfer poculum istud (Luc. xxi, 4). petimus fieri voluntatem ejus. Ex interpretatione Et recordatus (37), nisi quod (38) mea non, tua enim figurata (34) carnis et spiritus, nos sumus fiat voluntas. Ipse erat voluntas et potestas Pacœlum et terra. Quanquam etsi simpliciter intelli- tris (39),et tamen, ad demonstrationem sufferengendum est, idem tamen est sensus petitionis, ut tiæ debitæ, voluntati se Patris tradidit. Variæ lectiones.

mus.

CAPUT IV.

19

18 Cur Venet. Paris. 16 Cesset Semler. Leop. 17 Meminerimus. Ita Rhen. Rig. Paris. Venet. Leop. Meruerimus. Cod. Agob. ed. Fran. et Seml. 18 Hujus Jun. 19 Non Venet. Male. 20 Item Semler. Paris. Venet. Leop. 21 Cum substantia Semler.

Commentarius.

(30) Illa angelorum circumstantia non cessant. C Deum Patrem sub tempus passionis dixit (Matth. Sic habet liber Agobardi. Circumstantiam dicit apparitionem, satellitium, stipatum, et congruenter nomini collectivo pluralis numeri verbum apposuit. RIG.

(31) Et nos angelorum, si meminerimus, candidati. In libro Agobardi legitur, si meruerimus. Sed candidati dicuntur qui dignitates ambigunt, digni vel indigni; nec refert, ut id vocentur, bene an male sint meriti, est enim commune vocabulum. Is vero quem penes est datio dignitatis, cum advenerit conferendæ dies, tunc merita singulorum expendet et indignos ablegabit, quamvis candidatos. Itaque magis placet quod et in antiquissimo Ful. Ursini codice, et in editione Rhenani legitur si meminerimus. Tertullianus ubique illud suggerit, nos apud Deum fore sicut angelos, et de familia angelica deputari, et repromissam esse nobis angelicam substantiam. Quare hic etiam nobis aurem vellit: et, si bene meminerimus, inquit, angelorum can- D didati sumus, et jam hinc cœlestem illam acclamationem ediscimus, Sanctus, sanctus, sanctus, RIG.

Angelorum si meruerimus, candidati. Hanc editionis principis, quæ est Gangneiana, lectionem commutaverat cum altera meminerimus in edit. sua Basiliensi,anno 1550, Sigismundus Gelenius. Posteaquem vocem meruerimus, quæ a Pamelio restituta fuerat, codice Fulvii Ursim mixus Rigaltius, renitente licet, ut ait, Agobardi illo, iterum eliminavit. Cum vero melior mihi videretur hæc lectio, eamdem denuo revocavi. RoUTH.

(32) Secundum hanc formam.Id est ordinem ipsius orationis Dominicæ. Et transfert se ad illud,id est: Adveniat regnum tuum. G. PANCIROL.

(35) Fiat voluntas tua. Hoc iterum Christus ad

xxvi): Εἰ οὐ δύναται τοῦτο τὸ ποτήγιον, etc. γενη θήτω τὸ θέλημά σου. Socrates cicutæ sorbend proximus, Εἰ ταύτῃ τοῖς θεοῖς φίλον, ταύτῃ γενέσθω. Πια.

[ocr errors]

Fiat voluntas tua in cælis et in terra. Etsi codices omnes Græci et Latini qui hodie exstant, addant sicut, quia tamen in contexto nulla illius comparationis explicata mentio, retinuimus hane lectionem: quod in B. Cypriano non fecimus, quia disertis verbis ibidem illud sicul explicat.

РАМ.

(34) Ex interpretatione enim figurata. Nostra caro terram, spiritus cœlum præ se fert. S. Cyprianus ubi supra, hæc a Tertulliano mutuatus, ait: « Nam cum corpus e terra, et spiritum possideamus e cœlo, ipsi terra et cœlum sumus, et in utroque, id est corpore et spiritu, ut Dei voluntas fiat, oramus. » G. PANCIROL.

D

(35) Velut ad exemplaria provocamur. Ut ejus exemplum actusque sequamur. G. PANCIROL.

(36) Sub instantiam passionis. Cyprianus, Rogatiano: Sub ictu passionis cum alapam accepisset. » Deo, serm. 8, de Passione Dom. : « Dominus cum de passionis suæ loqueretur instanti, adixit, Nunc judicum mundi est. » RIG.

(37) Et recordatus. Scilicet ejus, quod docuerat, et volebat ut subjicit. G. PANCIROL.

(38) Nisi quod. Verumtamen. G. PANC.

(39) Ipse erat voluntas et potestas Patris. Recte, et cum theologis melioribus tum Græcis,tum Latinis, qui Filium voluntatem ac potentiam Patris appellarunt. Magnus Athanasius in orat, 3: "Esti γὰρ ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ δημιουργὸς, καὶ ποιητικὸς, καὶ αὐτός ἐστιν ἡ τοῦ Πατρὸς βουλή. Est enim Verbum Dei artifex, et efficiens, et est ipse Patris volun

CAPUT V. VENIAT quoque REGNUM TUUM,ad id pertinet quod et 22 Fiat voluntas tua, in nobis scilicet. Nam Deus quando non regnat ? in cujus manu cor omnium regum est (Prov. xx1, 1). Sed quicquid nobis optamus, in illum auguramur, et illi deputamus,quod ab illo exspectamus. Itaque si ad Dei voluntatem (40), et ad nostram suspensionem (41) pertinet regni Dominici 1159 repræsentatio, quomodo quidam portractum 23 quemdam sæculo 2 postu24 lant (42), cum regnum Dei, quod ut adveniat oramus, ad consummationem sæculi tendat?Optamus maturius regnare, et non diutius servire. Etiam si præfinitum (43) in oratione non esset,de postulando regni adventu, ultro eam vocem protulissemus 25, festinantesad spei nostræ complexum (Hebr. iv, 11). Clamant ad Dominum invidia 26 animæ marty

A rum (44) sub altari: Quonam usque non ulcisceris, Domine, sanguinem nostrum de incolis terræ (Apoc. VI, 9)? Nam utique ultio illorum a sæculi fine 27 dirigitur.Imo quam celebriter veniat, Domine,regnum tuum (Matth. vi, 10), Votum Christianorum, confusio nationum, exsultatio angelorum, propter 1160 quod conflictamur, imo potius propter quod ora

mus.

CAPUT VI.

Sed quam eleganter divina sapientia ordinem orationis instruxit ut post cœlestia, id est post Dei nomen, Dei voluntatem, et Dei regnum, terrenis quoque necessitatibus petitioni locum faceret?Nam et edixerat Dominus: Quærite prius regnum,et tunc vobis etiam hæc adjicientur (Matth. vi, 33). Quanquam PANEM NOSTRUM QUOTIDIANUM DA NOBIS HODIE (45), spiritaliter potius intelligamus. Christus Varia lectiones.

B

22 Semler conj. quod est, fiat, etc.; mali Leop. scribere quo et fiat vel ad quod et fiat, etc. 23 Pertractum Semler. 24 In sæculo Semler. Leop. 25 Postulassemus Seml. 26 Ita Venet. Paris. Rigalt. In visu alii aut. Rigalt.et Seml. Leop. 27 Ad sæculi finem Pamelius, male. Commentarius.

as. Cui consentit S. Augustinus. lib xv, de Trin. cap. 20, ubi Filium dici ait Voluntatem de Voluntate: « Quidem, inquit, ne Filium consilii, vel voluntatis Dei dicerent unigenitum Verbum,ipsum consilium seu voluntatem Patris idem Verbum esse dixerunt. Sed melius, quantum existimo, dicitur consilium de consilio, et Voluntas de Voluntate. » Faustinus itidem, in lib. contra Arianos, cap. 1: « Pie ergo dictum est,quod Filius Voluntas est Patris. >> Idem senserunt Origenes, Clemens et Cyrillus Alexandrini, Gregorius Nyssenus, Hieronymus, Ambrosius, Marius Victorinus, et alii. Cum præterea Deus omnia per Filium fecerit, hinc est quod Filius potentia, seu potestas, et vis, et virtus, et manus, et brachium Patris appellatur. Cujus rei testimonia producere superfluum reor. MURAT.

C

(40) Itaque si ad Dei voluntatem. Scilicet sit a Dei arbitrio pendet regni cœlestis adventus, nosque illud anxie optare atque exspectare in recitanda oratione Dominica profitemur, cur quidam sæculi mundique finem serius desiderant, cur regnum Dei, ac æterda felicitas, quam votis prosequimur, non nisi consummato sæculo et mundo impetrari possit? Quibus ex verbis fortassis intelligas, quod aliis in locis apertissime Tertullianus sensit, nempe animas piorum corpore solutas a cœlesti beatitudine arceri, donec novissimum judicium a Christo in fine mundi instituatur. Cum vero in eadem opinione non pauci ex antiquis Patribus fuerint,illam Tertulliano veniam libentissime impertimur,quam D reliquis negaremus, si post contraria conciliorum decreta idem sentire et scribere pergerent, cujusmodi sunt nostris temporibus Græci schismatici in eadem sententia perseverantes. MURAT.

(41) Ad nostram suspensionem. Quia nos sumus suspensi exspectantes, quando ad suum regnum nos Deus vocabit.Quare ergo quidam protractatum quemdam, id est prorogationem quamdam postulant, ut in hoc sæculo diutius vivant. G. PANC.

Et ad nostram suspensionem. Id est ad Christianos duntaxat, atque eorum statum et conditionem, non autem ad Judæos aut gentiles, suspendere enim apud Tertullianum est distinguere, separare, limitare, ut paulo ante suspensa enuntiatione,id est restricta. Hæc tamen ab auctores dicta putabam, quod existimaret cum cæteris illius ævi fato functos,

non prius debere frui beatitudine quam sæculum finitum esset, atque adeo moram illam suspensio

nem vocare. ALBASP.

(42) Protractum quemdam sæculo postulant. Orantes pro mora finis. RIG.

(43) Etiam si præfinitum. Etiam si in oratione Dominica non esset positum Adveniat regnum tuum, illud optare debuissimus. G. Panc.

(44) Clamant ad Dominum invidia animæ martyrum. Sic emendavimus ex antiquissimo exemplaris cum antea legeretur : » Clamant ad Dominum in visu, » nullo sensu. Clamant invidia, hoc est, clamando invidiam faciunt. Usurpata sæpius huic auctori locutio in Apologetico: «In sacro et cinere volutantes invidia cœlum tundimus. » Libro de Fulga in persecutione : « Dominus est, potens est: omnia illius sunt: ubi ubi fuero, in manu ejus sum faciat quod vult, non discedo: et si perire me volet, ipse me perdat dum me ego servo illi, malo insidiam et facere per voluntatem ipsius pereundo, quam bilem per meam evadendo.» Et libro adversus Psyschicos: « Annuo ritu saccis velati et cinere conspersi idolis suis invidiam supplicem objiciunt.» Sic etiam Tacitus, Annal. xI: « Vibidiam depellere nequivit, quin multa cum invidia flagitaret, ne indefensa conjux exitio daretur. » Et Juvenalis, sat. 15:

Anne aliam terra Memphitide sicca. Invidiam lacerent nolenti surgere Nilo? Clamant igitur ad Dominum invidia animæ martyrum sub altari, hoc est, multa cum invidia flagitant, invidiam Deo faciunt, Deum invidia tundunt, sanguine per tot cruciatus fuso invidiam objiciunt Deo. Tam sunt obnixæ et efficaces martyrum voces, ut a Deo vel invito, sanguinis ob ipsius nomen fusi vindictam extorquere valeant: adeoque ipsum, nisi petentibus annuat, invidia crudelitatis et immisericordiæ onerare videantur. IDEM,

[blocks in formation]

exspectent. Sed et nocturnus ille pulsator (49) panem poscebat 29 (Luc. xi. 5). Merito autem adjecit: Da nobis hodie, ut qui præmiserat : Nolite de crastino cogitare quid edatis. Cui rei parabolam quoque 1112 accommodavit illius hominis, qui provenientibus 30 fructibus amplicationem horreorum, et longæ securitatis spatia cogitavit; is ipsa nocle moritur (Luc. xii, 16).

enim panis noster est, quia vita Christus, et vita28 A dit (Matth, vn, 9)? Ostendit enim, quid a patre filii panis. Ego sum, inquit, panis vitæ (Joan. vi, 35). Et paulo supra: Panis est Sermo Dei viri, qui descendit de cœlis. Tum quod et corpus ejus in pane censetur (46), 1161 Hoc est corpus meum (Luc. XXII, 19). Itaque petendo panem quotidianum,perpetuitatem postulamus in Christo, et individuitatem a corpore ejus. Sed et quia carnaliter admittitur ista vox, non sine religione potest fieri et spiritalis disciplinæ. Panem enim peti mandat, quod solum fidelibus necessarium est: cætera enim nationes requirunt. Ita et exemplis inculcat, et parabolis retractat (47), cum dicit: Numquid panem filiis (48) pater aufert, et canibus tradit (Matth. xxv, 26)? Item: Numquid filio panem poscenti lapidem tra

CAPUT VI.

Consequens erat (30), ut observata Dei liberalitate, etiam clementiam ejus precaremur; quid enim alimenta proderunt, si illi 31 reputamur (51) revera quasi taurus (52) ad victimam ? Sciebat Variæ lectiones.

28 Semler haud feliciter conj. vitæ panis. 29 Pulsabat Semler. 30 Qui pro venientibus distincte legit Jun., parum bene. 31 Si in eis reputamur. Jun. Franeq. Si illis Semler. Leop.

Commentarius.

crastino non debere esse solliciti, etenim O tv B est. Trifariam enim hæc Christi verba: Panem ἡμέραν τοι διδοὺς καὶ τὰ εἰς τὴν ἡμέραν σοι δί Swoi Qui diem tibi dedit dabit quoque diei neces

saria. ALBASP.

(46) Corpus ejus in pane censetur. Tria intelligi posse per verba illa, Panem nostrum. Tertullianus monet scilicet alimenta corporea, tum alimenta spiritualia, denique vivificum sacræ mensæ cibum, et realitatem corporis et sanguinis Dominici in sacramento altaris. Postremum hunc sensum eruditissimus Pamelius illustravit, inde probans, vere corpus et sanguinem Christi secundum Tertulliani mentem in Eucharistiæ sacramento contineri. Præter illa quæ Pamelius affert, possunt et alia Tertulliani verba referri idem probantia dilucidius Lib. v. contra Marcionem, cap. 8, hæc ille scribit: <<< Proinde panis et calicis sacramento jam in Evangelio probavimus corporis et sanguinis Dominici veritatem adversus plantasma Marcionis. » Christi carnem non veram, sed phantasticam atque appa- C rentem duntaxat, impius Marcion arbitrabatur. Si ergo per sacramentum panis et calicis probatur veritas corporis et sanguinis Dominici, quis non intelligat, verum et substantiale in augusto sacramento haberi corpus et sanguinem Christi? Alia colligas e reliquis ejus in Marcionem libris. Tum in lib. de Idol. cap. 7, hæc animadverte: « Ad hanc partem zelus fidei perorabit,ingemens Christianum ab idolis in Ecclesiam venire,de adversarii officina in domum Dei, attollere ad Deum Patrem manus matres idolorum; his manibus adorare, quæ foris adversus Deum adorantur: eas manus admovere corpori Domini, quæ dæmoniis corpora conterunt, « etc. Ubi in Christianos idolorum artifices invehitur, qui manibus iisdem quibus idola formabant, Christi corpus, uti ferebat eorum temporum consuetudo, recipiebant. Vide etiam, cap. 14, lib. contra Judæos. Proinde corpus ejus in pane censetur (verbum censetur idem significat ac est secundum D juriconsultos) indicat, nos sub nomine panis petere vivificum Christi corpus, ita ut, postulato pane, Dominicum sacramentum et individuitatem a corpore Christi postulemus. Murat.

[ocr errors]

Tum quod et corpus ejus in pane censetur. Sic videtur explicari posse: Per panis sacramentum commendat corpus suum. Quemadmodum Augustinus lib. 1 Quæst evang. 43, dixit: Per vini sacramentum commendat sanguinem suum. RIG.

Tum quod corpus ejus in pane. Quisquis diligenter hæc verba attenderit, nunquam auctorem in adversariorum sententiam transiisse dicturus

nostrum quot, explicat, primum de pane communi, deinde de Christo qui credentium verus est panis; postremo de corpore Christi, quod est in Eucharistia; ubi animadvertendum est eum discrimen constituere inter Jesum, quatenus fideles et credentes nutrit, et eumdem ipsum Jesum in Eucharistia existentem. Nam ubi exposuit, quamobrem Jesus panis sit eorum qui ipsum confitentur atque in eum credunt, alium rursus affert modum quo ipsemet Christus est panis. Itaque duos illos panes duplicemque alendi modum hoc loco distinguit, quod facere nihil fuit necesse, si Christus sola fide in Eucharistia sumitur, quemadmodum sola fide ab iis sumitur, qui in eum ejusque Evangelium credunt. Præterea loquitur ut plurimum verbis jurisconsultorum propriis, apud quos censetur idem sonat ac est. ALBASP.

Corpus ejus in pane censetur. Ipse in eamdem sententiam explicat locum ex Jeremiæ prophetia, Veni, mittamus lignum in panem ejus lib. advers. Jud., et lib. III advers. Marcione. et 1. iv. Sic etiam lib. de Resur. carnis, pag. 385 : « Caro corpore et sanguine Christi vescitur, ut et anima de Deo saginetur. » ALBASP. ·In pane censetur. Habetur. G. PANCIR.

(47) Parabolis retractat. Tractat et confirmat. G. PANCIR.

(48) Cum dicit: Numqnid panem fiilis, etc. Intelligit quod legitur in Matthæis cap. xv, et Marci cap. vii, quando Chananæa rogabat Dominum ut filiam suam a dæmonibus liberaret, ipse respondit: Non est bonum sumerepanem filiorum, et dare canibus, id est ethnicis, ubi in parabola intelligit corpus suum sub nomine panis, et canes ethnicos. Tertullianus vero iila verba aliquantum mutat,sed idem est sensus. His omnibus vult probare, panem pro corpore Christi accipit. PANC.

(49) Sed et nocturnus ille pulsator. Qui petiit panes ab amico media nocte, et eos habuit (Lucæ cap. x1). G. PANCIROL.

(50) Consequens erat. Nunc exponit alia verba Et dimitte nobis debita nostra, postquam dixit de liberalitate Dei, qui nos alit. G. PANCIROL.

(51) Si illi reputamur. Hoc significat, si Deo obstricti, sive obnoxii sumus. Sic paulo post de Lamech autem septuagies septies ultió reputata est. ROUTH.

(52) Quasi taurus. Qui saginatur, ut occidatur. Idem esset de nobis, nisi delicta remitterentur. G. PANCIROL.

Dominus se solum (53) sine delicto esse. Docet A quod remittere nos quoque profitemur debitoribus

itaque petamus DIMITTI NOBIS DEBITA NOSTRA. EXOmologesis est, petitio veniæ; quia qui petit veniam, delictum confitetur. Sic el pœnitentia demonstratur acceptabilis Deo, quia vult. eam (54), quam mortem peccatoris (Ezech. xxi, 11). Debitum autem (55) in Scripturis delicti figura est, quod perinde judicio debeatur, et ab eo exigatur, nec 1163 evadat justitiam exactionis, nisi donetur exactio, sicut illi servo dominus debitum remisit (Matth. v, 25). Huc enim spectat (56) exemplum parabola totius. Nam et quod idem servus a domino liberatus, non perinde parcit debitori suo, ac propterea delatus penes dominum tortori delegatur ad solvendum novissimum quadrantem, id est, modicum usque delictum, eo competit (57),

nostris. Jam et alibi (58) ex specie 38 orationis : Remittite, inquit, et remittetur vobis (Luc. vi, 37). Et cum interrogasset Petrus si septies remittendum esset fratri Imo, inquit, septuagies septies (Malth. XVIII, 22), ut legem in melius reformaret, quod in Genesi de Cain septies, de Lamech autem septagies septies ultio reputata est (59) (Gen. iv, 24).

CAPUT VIII.

Adjecit ad plenitudinem tam expedita orationis, ut non de remittendis tantum, sed etiam de avertendis in totum delictis supplicaremus, NE NOS INDUGAS IN TENTATIONEM, id est ne nos patiaris induci, ab eo utique 1164 qui tentat, Ceterum absit ut Dominus tentare videatur, quasi aut ignoVariæ lectiones.

32 Qui mavult primus et solus Leop. Ex hac specie Rigall. Paris. Venet. Seml. Leop.

Commentarius.

(53) Sciebat Dominus se solum. Sane intelligen B voluntas ad remissionem propensa sufficiat, quanto dus locus, sicuti et similes Scripturæ sacræ loci, uti alicubi annotavit S. Augustinus, ne excludatur beata virgo Deipara, quam sine omni delicto vixisse ille asserit. PAM.

(54) Qui vult eam. Subaudi magis; et est elegans locutio. De hoc Ezechiel, cap. XXIII, G. PANCIROL.

(55) Debitum autem. Nomen debiti significat deliotum, et est ejus typus, seu figura et significatio, quia sicut exigitur in judicio a debitore, nisi remittatur debitum, ita et delictum. PANC.

Debitum autem in Scripturis delicti figura est. Quod observat Tertullianus,debitum in Scripturis, delictia figuram esse, quia perinde judicio debeatur, et ab eo exigatur, nec evadat justiam exactionis, nisi donetur exactio: consentaneum videtur iis quæ tradit Aristoteles, Eticor. v, contractuum alios esse voluntarios, alios involuntarios. Qui rem aliquam vendit, contrahit cum emptore, teneturque actionibus empti et venditi, voluntario C contractu. Qui crimen aliquod committit, contrahit cum lege, ita ut pœnæ, quam lex crimini dixit, fiat obnoxius, etiam nolens et invitus. Sic debitores sumus Deo, qui dilictis quotidianis Dei mandata spernimus,eoque nomine debemus pœnas non leves; nec habemus inde immensæ et infinitæ majestati satisfacere possimus, qui per nos nullius pretii sumus. Deus igitur creditor noster tanta nos quamvis immerentes beneficentia prosequitur, ut quo pacto liberari possimus edoceat. Remittite, inquit, et remittetur vobis. Erga hominem delinquit homo? quicquid intercedit, utique humanum est, quantulum est quod debetur? quantulum est quod remittitur? At erga Deum delinquit homo ? jam hinc debitor homo, illinc creditor et vindex Deus. Omnino tam impar certamen, quam disparata sunt ab humanis divina. Itaque hominem Deus induit, ut nostra cum suis compensat, Nostris legibus nobiscum agit delegari sibi patitur. D Debitores sunt nostri, qui nobis injurias intulere. Delegamus debitores nostros Deo, quoties debitam nobis offensarum nomine satisfactionem debitori nostro sic donamus, ut ipsam illi a Deo condonari velimus. Tunc fit in cœlis acceptilatio, per quam vicissim Deus nostra erga se debita expungit. Quare ille ditior et locupletior est erga Deum debitor, qui plures injurias pertulit; etenim plures habet quos delegare queat debitores suos creditori Deo. Quid si debitorem non habeamus? Placet responsio,quam in scidis ad Augustinum suis Nic. Faber notaverat : Etsi scrutatori cordium Deo

tamen ditior ille est debitor, quanto securior, qui non solum voluntate creditorem liberare,sed etiam re ipsa quod a se petitur exsolvere potest. Hoc autem ut queamus præstant qui nobis injurias inferendo se debitores nostros constituunt. Quam libenti igitur ac prompto animo, non dico parcere, verum etiam gratias agere illi debemus, qui nobis unde in gravibus debitis cum eo paria faciamus, cum quo nemo polest, suppeditant! RIG.

(56) Huc enim spectat. Ad hunc locum pertinet tota illa parabola servi, cui dominus debitum remisit;ipse vero a conservo debitum sihi extorquebat. Significat autem, non dimitti nobis nisi ut issi injurias aliis dimiserimus. G. PANCIROL.

(57) Eo competit. Ad id pertinet,et hoc significat. G. PANCIROL.

Conferri videtur a Tertulliano modicum delictum cum eo, quod nos debitoribus nostris remittimus. Ut res ista se habet, Origenes, perinde ac fecit in sequentibus Tertullianus ad Matthæi locum ex Genesi illustrandum in Commentario suo in idem Evangelium pergit. Vid. Gen. xII, cap. 5, alibique. ROUTH.

(58) Jam et alibi, etc. De hac petitione, ut nobis delicta remittantur, quemadmodum nos aliis remittimus, alibi est dictum. G. PANCIROL.

(59) Ultio reputata est. Id est facta. Cum enim Lamech occidisset virum, id est Cain, dixit, Gen., cap IV Septuplam ultio dabitur de Cain; de Lamech vero septuagies septies. Aliqui interpretantur septies iri ultum illum, qui occiderit Cain. Sed D. Hieronymus, epist. 125. ad Damasum, quæst. 1, intelligit, non iri liberatum Cain, nisi in septima generatione, quod fuit quando occisus est a Lamech nam tunc a tremore est liberatus ut pœna, quam hic patiebatur. Peccatum vero Lamech, id est, totius mundi et sanguinis qui effusus est,liberatum est septuagies septies, id est septuagesima septima generatione, in qua fuit Christus, qui totum orbem liberavit a sceleribus; nam ipse fuit septuagesima septima generatio ab Adam, Luca cap. 1. Verum Tertullianus intelligit quia septies vindicandum erat peccatum Cain, et septuagies septies peccatum Lamech. A nova quoque lege jussum est, Matthæi cap. xvIII, ut toties peccatum dimmitteretur, id est septuagies septies; sed ibi ponitur numerus finitus pro infinito, et significatur semper esse dimittendum, ut D. Hieronymus, lib. 1 Comment. in cap. xvIII Matthæi, et alii interpretantur. G. PANCIROL.

apostolorum, sermones Domini, parabolæ, exempla præcepta ? Quot simul expunguntur officia (69) ? Dei 1165 honor in Patre, fidei testimonium in nomine, oblatio obsequii in voluntate, commeinoratio spei in regno, petitio vitæ in pane, exomologesis debitorum in deprecatione, sollicitudo tentalionum in postulatione tutelæ. Quid mirum? Deus solus docere potuit ut se vellet orari. Ab ipso igitur (70) ordinata religio orationis, et de spiritu ipsius, jam tunc cum ex ore divino ferretur, animata suo privilegio ascendit in cœlum, commendans Patri quæ Filius docuit.

ret fidem cujusque, aut dejicare 3 gestions (60). A attinguntur edicta prophetarum, Evangeliorum, Diaboli est et infirmitas et malitia. Nam et Abrahamum non tentandæ fidei gratia, sacrificare defilio jusserat, sed probandæ, ut per eum faceret exemplum præcepto suo (61), quo mox præcepturus erat, neque pignora Deo chariora (62) habenda . Ipse a diabolo tentatus, præsidem et artificem tentationis (63) demonstravit. Hunc looum (64) posterioribus confirmat: Orate, dicens, ne tentemini (Luc. XXII, 46). Adeo tentati sunt (65) Dominum deserendo, qui somno potius indulserant quam orationi. Eo respondet clausula interpretans quid sit: Ne nos deducas in tentationem. Hoo est enim : SED 36 DEVEHE NOS A MALO (66). CAPUT IX (67).

CAPUT X (71).

Quoniam tamen (72) Dominus prospector (73) Compendiis pauculorum 3 verborum (68), quot B humanarum necessitatum, seorsum post traditam

Variæ lectiones.

34 Ita Rigalt. e cod. Agob. Paris. Venet. Dejicere sit consentiens Seml. Leop. 35 Ne que pignora choriora Deo haberet cod. Agob. 36 Ita Rigalt. Paris. Venet. 1744. Evehe Rhen. Gelen. Fran. Venet. 1701. 37 Alii paucorum.

Commentarius.

(60) Dejicere gestiens, h. e. : Absit ut Dominus tentare videatur quasi gestiat nos dejicere, aut supplantare nos cum diabolo consentiat. (Vid. var. lect. EDD.

(61) Exemplum præcepto suo. Quod postea dedit Matthæi cap. XIV, ut oraremus, ne incideremus in tentationem. G. PANCIROL.

(62) Neque pignora Deo chariora. Pignora appellat filios, quos Christus se chariores non habendos jussurus erat; ait enim Matthæi cap. x : Qui amat filium aut filiam plus quam me, non est me dignus. G. PANCIR.

(63) Præsidem et artificem tentationis. Scilicet diabolum esse demonstravit Matthæi, cap. iv. G. PANCIROL.

(64) Hunc locum. Quod diabolus sit princeps tentationis, posterioribus scilicet verbis Evangelii demonstrat, Orate, dicens Matthæi cap. XXVI, ne intretis in tentationem G. PANCIROL.

(65) Adeo tentati sunt. Id est: itaque sunt tentati, quia non oraverunt. G. PANCIROL.

Übi simila his exstant in cap. ult. libri de Baptismo, ibi ait auctor, Et ideo, credo, tentati sunt, quoniam obdormierunt, ut adprehensum Dominum destituerint. ROUTH.

(66) Sed devehe nos a malo. Non hic, ut vulgo accipere solemnus, malum intelligit,seu mala,quæ homini contigere, contingunt, aut contingere possunt; sed malum, hoc est mulignum, seu diabolum, a quo nos liberari cupimus. ne in tentationem atque in delicta inducamur. Cum qua lectione potissimum consentiunt Græca orationis Dominica verba, ubi legitur and to movηpoo, id est a cacodæmone, seu maligno. Chrysostomus sane et plurer alii Patres hujusmodi interpretationem adhibuerunt. Vocem quidem prat, quam nos libera latine reddimus, crude atque aspere Tertullianus per vocem devehe expressit, revera enim significat, protege, defende, tuere, eripe, ac libera. MURAT.

Conferas utiliter quæ habet auctor in lib. De fuga in persecutione, cap. 2.

(67) In cod. Ambros. legitur tituli instar: Anacephalæosis.

(68) Compendiis pauculorum verborum, et. Editi libri habent paucorum. Hinc Ambrosianus codex ms. exordium sumit. Recte autem Anacephalæocis inscribitur hoc caput,cum compendiose tota Dominice orationis expositio ante legentium oculos

C

D

exibeatur. MURAT.

-Compendiis paucorum.Nunc epilogat,quomodo omnia mandata Scripturarum contineat oratio Dominica. G. PANCIROL.

(69) Quot simul expunguntur officia? Legere maluissem exponuntur. Sed nulla Tertulliano barbarice scribenti de sermonis puritate sollicitudo, Aliis in locis, ac præcipue lib. I et Iv et in fine lib. v adversus marcionem eodem utitur verbo, at sane significatione diversa. Pari tamem sensu usurpasse videtur cap. 1 de Cor. militis,ubi inquit: « Proxime factum est. Liberalitas præstantissimorum imperatorum expungebatur in castris. » Scilicet exponebatur, exserebatur, ac implebatur Cæsarum liberalitas in milites. Sumpta fortasse metaphora e calculis et rationibus quæ expungit dicuntur, cum absolutæ et confecta emergunt. Capite vero 11 hujus libri ita ille scribit : « Ne verbo quidem malo iram Deus permittit expungi,» hoc est mandat, ne ira in contumelias erumpat ac proponatur. Alibi expungere pro perficere et præstare adhibuit. Vide etiam infra, cap. 13. MURAT.

Quot simul expunguntur officia? Id est tot verbis Dominicæ orationis implentur officia in Deum, quia cum dicimus: Pater, noster, eum ut patrem honoramus. In illis vero verbis: Sanctificetur nomen tuum, fidem in ejus nomine habere testamur. Oblatio vero obsequii est in voluntate, cum dicimus, Fiat voluntas; et commemoratio est spei in regno in illis verbis, Adveniat regnum tuum. Mox petitio vitæ in pane, ibi, Panem nostrum quotidianum da nobis hodie, exomologesis, id est confessio delictorum quod deliquerimus in Deum, quando dicimus: E dimitte nobis debita nostra ; sollicitudo tentationum, id est solliciti sumus, ne tentemur, ubi petimus ut nos tueatur, ibi: Et ne nos inducas in tentationem. G. PANCIROL.

(70) Ab ipso igitur. Potes explicare simpliciter, ut de uno tantum Christo sit sermo. Non tamen displicet subtilitas Pamelii, qui in hac periodo Trinitatem agnoscit, ita ut ordinata ab ipso sit Patre, et de Spiritu ipsius scilicet sancto, et ex ore divino Christi. LAC.

(71) Titulus in cod. Ambros. Posse nos super adjicere.

(72) Quoniam tamen. Addit posse nos et alia petere. G. PANCIROL.

(73) Prospector. Scilicet est. G. PANCIROL.

« PoprzedniaDalej »