Obrazy na stronie
PDF
ePub

gaans ex proposito illud Zephirini (quem Ponti- A S. Zephyrini Papæ Romani xix Antonini vii, utrius

ficem Maximum etiam jam hæreticus et Episcopum episcoporum appellat): Ego et mæchiæ et fornicationis delicta pænitentia functis dimitto (lib. de Pudic., c. 1). Atque hoc est, mea quidem sententia, quod de illo scribit B. August. lib. de Hares., postmodum abs Cataphrygibus divisum sua conventicula propagasse, fortassis quod jam defunctis illis qui xatà Proclum (cujus ipse sectator) dicebantur, obtinerent palmam illi qui secundum Ægchinem. Utpote contra quos tacite scripserit librum adversus Praxeam de Patre et Filio non eisdem. Dissensisse etiam illum annotavimus de duabus duntaxat Quadragesimis. Quare falluntur, qui ex eo loco colligunt eum ad catholicam Ecclesiam rediisse, maxime cum B. August. causam hæres. duplicem assignat, tum quia transiens ad Cataphrygas cœpit secundas nuptias damnare, tum quia sua conventicula propagavit.

ANNO DOMINI CCXVII.

B

36. Sancti Zephirini Papæ Romani xvIII, et Antonini VI, Q AQUILIO SABINO II (ad quem Ulpianus libros 51 Digestorum scripsit) ET SEXT. AURELIO 82 P. F. ANULLINO COSS. censemus scriptos TERTULLIANI LIBROS SEX DE EXSTASI, et ADVERSUS APOLLONIUM SEPTIMUM (Inter fragmenta), quos etiam adversus Ecclesiam scriptos testantur B. Hieronymus, Sophron. et Nicephor. Nec obstat quod Appollonium collocet beatus Hieronymus Catal. script. eccles. ante Auctorem, quia, quod alias facere solet, nullius imperatoris ascribit tempora. Euseb. quoque C Eccles. Histor. lib. v, cap. 17, et post eum Nicephorus, eum inter eos quidem recenset qui adversus Montanum scripserunt, sed aliquandiu postea conscriptum satis indicant illa verba : « Porro Apollonius scriptor eccleciasticus, cum ea quæ Cataphrygum hæresis nominata est adbuc in Phrygia vigere videretur, librum separatim ad patronos ejusdem confutandos conscripsit. Deinde convincit illud ejusdem : Idem iste Apollonius in eodem libro commemorat, quod quadragesimus jam annus, in quo quidem ad hoc opus scribendum se contulit, agebatur, ex quo Montanus confictam et commentitiam prophetiam inceperit. » Atqui ab initio pontificatus sancti Eleutherii, quo Montanus hæresim sparsit suam, uti supra dictum est, ad hunc usque intercedunt anni XLII. Sedit enim Eleutherius post consulatum Cethegi et Clari (utpote creatus pridie Idus Maii, cum exstet illis consulibus Epistola Decretalis sancti Soteris Papæ data x Kal. Junii) usque ad Maternum et Praduam consules, defunctus vii Kal. Junii, id est ab anno Domini CLXXII, usque ad annum CLXXXVI, per annos 14, dies 13; sanctus Victor, ut supra dictum est, annos 12, mensem 1, dies 28; his addantur anni 18 Sancti Zephyrini, fient anni 44.

ANNO DOMINI CCXVIII.

§ XVII. Quonam ultimo tempore floruerit. - 37.

D

que ultimo, BRUTTO PRÆSENTE ET MESSIO EXTRICATO coss. nos etiam historiæ nostræ Tertullianicæ fidem imponimus. Non quod certo velimus asserere postea non supervixisse TERTULLIANUM, quem Trithenius scribit vixisse usque ad senectam et senium, sed quod saltem a scribendo destiterit. Sentiebamus aliquando, cum in illum adnotationes scriberemus, lib. de Jejuniis, sub S. Calixto papa editum fuisse, quod Jejuniorum meminerit citra illos dies quibus ablatus est sponsus (lib. de Jejun., c. 13, n. 78; ibid., c. 4), id est extra quadragesimam, existimantes alludi ad jejunia IV Temporum ab illo instituta. Sed ubi penitus inspeximus, potest referri aut ad id quod sequitur: Et stationum semijejunia interponentes (nempe feria quartæ et sexta ad horam usque nonam) et interdum pane et aqua viclitantes, aut ad jejunium Sabbati, quod Romæ celebrabatur ex statuto, non in Africa (cujus etiam paulo post meminit), aut ad jejunia pœnitentium etiam catechumenorum, de quibus ipse in hæc verba ante hæresim: Ingressuros baptismum, orationibus crebris, jejuniis et geniculationibus et pervigiliis orare oportet (lib. de Baptis. c. 20), aut denique ad jejunia in Vigiliis festivitatum ecclesiasticarum. Atque adeo placet B. Hieronymi, Sophronii et Nicephori sententia qui non sub Macrino aut Heliogabato, sed sub Severo principe 83 et Antonino Caracalla floruisse et scripsisse testantur hunc auctorem nostrum ; maxime cum sub S. Zephirimo pontifice omnes illum claruisse scribant, non sub Calixto; præter unum aliquem neotericum, qui tamen eum jam antea sub Adriano Casare eumdem fecerat cum Tertyliano JC. Porro postremum fuisse hunc annum Antonini Caracalla Imp., non sequentem (uti Cassiodorus habet), patet ex Fastis Consularibus emendatioribus, in quibus sic scribitur : « Hoc anno ad 6 Idus April. IMP. CES. M. Aurelius Divi Severi filius Antoninus Augustus Britannicus Germanicus occisus est (Apolog., cap. 15). Cum enim (inquit Spartianus) vellet iterum Parthis bellum inferre atque hibernare Edessæ, atque inde Carras Luni Dei gratia (de quo, quod insuper addit, ad intellectum facit Auctoris, qui alicubi masculum Lunam ridet) venisset, die Natalis sui ipsis Megalensibus, insidiis a Macrino præf. præt. positis, qui post eum invasit imperium, interemptus est, ab eodem tamen in deos relatus, et templo ei ædificato, et Saliis additis. » Confirmatur hæc mea sententia, quod nullæ exstent leges Antonino et Advento Coss., sed Antonini Aug. titulo duæ, Præsente et Extricato Coss., altera lib. IX Cod., data 8 Kal. Mart., altera lib. vIII, tit. 38, lib. II, ex Kal. Martiis, paulo ante obitum. Imperavit proinde a pridie Nonas Febr. anni Domini ccxII, usque ad dictum diem, annos vii, menses 11, dies iv. Atqui S. Zephyrino Papæ, quem et S. Damasus et alii omnes his consulibus vitam finiisse scribunt, non possunt plures anni tribui

quan 19 et dies 16, quod a iv Idus Augusti anni A que et scripturis suis diceretur: Si surrexerit in Domini CLXXXIX, usque ad 7 Kal. Septemb., quo defunctus est, totidem computentur. Quem cum Ecclesia inter martyres eelebret, oportet, ut absente jam Antonino, iterum per pontifices idolorum excitata fuerit Romæ, et fortassis a Macrino continuata (qui proinde etiam post annum, mensem 1, dies aliquot, a Deo cæde punitus est) Christianorum persecutio, sed quia localis duntaxat, non computata ab historicis.

Ac finieril. 38. Cæterum etiam hic adjiciendum pro historiæ veritate, frustra quosdam illum denuo ad catholicam fidem redisse opinari. Nam imprimis id ex S. Augustino colligi non posse ad annum abhinc secundum ostendimus. Deinde inter martyres minime computandum TERTULLIANUM, sed Tertullinum, supra in ipsis auspiciis adnotavimus (lib. de Panit. in calce Argumenti et suis quibusqne locis). Denique S. Pacianus ad Sympronianum contra Novatianos nihil pro eis facit: « Tertullianus, inquit, post hæresin (etiam addendum censuimus) vester est: nam multa inde sumpsistis. Ipsum Epistola sua, et ea ipsa quam catholicus edidit, audies confitentem, posse Ecclesiam peccata dimittere. » Neque enim loquitur de epistola, 84 quam post hæresim, sed quam antea adhuc catholicus ediderat, nempe lib. de Pænitentia, ex quo multa ipsum descripsisse alibi adnotavimus. Certe si ita creditum fuisset, non tantopere hæresim hujus boni viri deplorasset S. Vincentius Lirinensis, cujus interim verba antidoti loco, ne quis forte ex eo scandalizetur, addenda putavimus : C «Fuit iste quoque (alludens ad Origenem, de quo similia scripserat, qui a fine imperii Severi ad Decium usque supervixit) in Ecclesia magna tentatio. Sed de hoc nolo plura dicere: hoc tantum commemorabo, quod contra Mosis præceptum, exsurgentes in Ecclesia novellas Montani furias et insana illa insanarum mulierum novitii dogmatis somnia veras prophetias asseverando, meruit ut de se quo(10) Hæc de coævis et concivibus pius præsul.

medio lui propheta, etc., non audies verba prophetæ illius. Quare? Quia, inquit, tentat vos Dominus Deus vester, utrum diligatis eum, an non. His igitur tot ac tantis cæterisque ejusmodi ecclesiasticorum exemplorum molibus, evidenter advertere, ac secundum Deuteronomii leges luce clarius intelligere debemus, quod si quando aliquis ecclesiasticus magister aberraverit, ad tentationem nostram id fieri providentia divina patiatur, utrum diligamus Deum, an non, in toto corde et in tota anima

nostra. »

39. Denique co

§ XVIII. De Tertullianistis. ronidis vice, non prætereundum, quod ex B. August. didicimus, durasse adhuc ad sua usque tempora TERTULLIANISTAS hæreticos, et tum primum in B catholicam Ecclesiam transiisse. Quibus etiam magis, quam ipsi Tertulliano, censemus imputandam absurdissimam illam hæresim qua dicebant animas hominum pessimas post mortem in dæmonas converti, maxime cum ætate primum Augustini post Donatistas et Jovinianistas collocentur Tertullianistæ, qui id senserint, tum ab ipso, tum a S. Isidoro, Honorio Augustodunensi, Rhabano et Gratiano in Catalogis hæreticorum : « Tertullianista (inquit ille ad Quod vultdeum, lib. de Hæres.) a Tertulliano, cujus leguntur opuscula multa eloquentissime scripta, usque ad nostrum tempus paulatim deficientes, in extremis reliquiis durare non potuerunt (sic enim castigamus) in urbe Carthaginiensi. Me enim ibi posito ante aliquot annos, quod etiam te meminisse arbitror, omni ex parte consumpti sunt. Paucissimi etiam qui remanserunt, in catholicam transierunt; suamque basilicam, quæ nunc etiam notissima est, catholicæ tradiderunt. » Quod utinam illorum exemplo, jam quoque in nostro Belgio (10) fatiscentes nostræ tempestatis hæretici, propediem faciant, Deo auxiliante, cui honor, potestas et gloria, in sæcula sæculorum. Amen.

TERTYLIANI JC. ROMANI

RESPONSA QUÆ IN LIBRIS DIGESTORUM EXSTANT.
EX LIB. I QUÆSTIONUM OCTO.

D. Lib. 1, tit. 3, De Leg. Senatusque cons. l. 27. Ideo, quia antiquiores leges ad posteriores trahi, usitatum est semper, quasi hoc legibus inesse credi oportet, ut ad eas quoque personas et ad eas res pertineant, quæ quandoque similes erunt. 85 D. Lib. 29, tit. 3, De acquir. vel amitt. hæred., lib. 82. juxta MS. cod. Bald.

Si servus ejus qui capere non potest, hæres

instituatur, et antequam jussu domini adeat hæreditatem, manumissus alienatusque sit, et nihil in fraudem legis factum sit, ipse admittitur ad hæreditatem. Sed et si partem capere tantum possit dominus ejus, eadem dicenda sunt de parte quam ille capere non potest. Nihil enim interest, de universo quæratur quod capere non possit, an de portione.

D. Lib. 41, tit. 2, de acquir. vel amit. posses. t 28. A videtur suus hæres agnosci, ac ne avo quidem suo Si aliquam rem possideam, et eamdem postea conducam, an amittam possessionem? Multum refert in his quid agatur. Primum enim refert, utrum sciam me possidere, an ignorem, et utrum quasi non meam rem conducam, an quasi meam. Et sciens meam esse, utrum quasi proprietatis respectu, an possessionis tantum. Nam et si rem meam tu possideas, et ego emam a te possessionem ejus rei, vel stipuler, utilis erit et emptio et stipulatio, et sequitur ut et precarium, et conductio, specialiter possessionis solius conducendæ, vel precario rogandæ animus interveniat.

[blocks in formation]

Si filius familias miles fecisset testamentum more militiæ, deinde post mortem patris posthumus ei nasceretur, utique rumpitur ejus testamentum. Verum si perseverasset in ea voluntate, ut vellet adhuc illud testamentum valere, valiturum illud, quasi rursum aliud factum si modo militaret adhuc eo tempore quo nasceretur illi posthumus. Sed si filius familias 86 miles fecisset testamentum, deinde postea vivo eo, et adhuc avo quoque superstite, nasceretur ei posthumus. non rumpitur ejus testamentum, quia cum id quod C nasceretur, in potestate ejus non perveniret; non

hunc nepotem posthumum, cum viro filio nasceretur, suum hæredem protinus adnasci. Et ideo nec avi testamentum rumpi, quoniam licet in potestate avi protinus esse inciperet, tamen antecederet eum filius. Secundum quæ si filius familias miles testamentum fecerit, et omiserit posthumum per errorem, quem non volebat abhæredatum, deinde posthumus post mortem avi vivo adhuc filio, id est patre suo, natus fuerit; omni modo rumpet illius testamentum. Sed si quidem pagano jam illo facto natus sit, nec convalescet ruptum. Si vero militante adhuc natus fuerit, rumpetur. Deinde si voluerit ratum illud esse pater, convalescet sic, quasi denuo factum. Sed et si vivo avo nascatur posthumus, hic non rumpe continuo patris testamentum. Si supervixerit post mortem avi, vivo adhuc patre, rumpet; quod novus illi nunc primum hæres adnascitur. Ita tamen, ut nunquam posset duorum simul testamenta rumpere, et avi, et patris.

D. L. 49, tit. 17, De castr. pecul. l. 4. Miles præcipua habere debet quæ intulit secum in castra concedente patre. Actionem persecutionemque castrensium rerum semper filius etiam invito patre habet. Si paterfamilias militiæ vel post missionem arrogandum se præbuerit, videndum erit, ne huic quoque permissa intelligatur earum rerum administratio, quas ante arrogationem in castris acquisierit: quamvis constitutiones principales de his loquantur, qui ab initio. cum essent filii familias, militaverint, quod ad

mittendum est.

DISSERTATIO

DE VERA ÆTATE AC DOCTRINA SCRIPTORUM
QUÆ SUPERSUNT Q. SEPT. TERTULLIANI (1).

[blocks in formation]
[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]
[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

ARTICULUS I.

De Tertulliani ingenio, stylo et existimatione. Multum valuisse Tertullianum litteris earumque scientia, commentationes, quas edidit, luculenter declarant, Judice Dupinio, « acris et acuti erat ingenii, at non satis accurati et recti. Plus splendoris sæpe ejus inest ratiociniis quam solidi. Afficit et perstringit potius novis et inusitatis elocutionibus, quam vi rationum convincit. Res affectatæ sunt, et interdum aliquanto inflate. Lepore quidem grandi, at parum genuino eas exprimit. Præter modum sæpe loquitur: in omnibus fere effervescit et effertur. Figuris et hyperbolis scatet. Multa scientia et eruditione repletus erat,qua apposite admodum utebatur. In satyra excellebat: cjus urbani sales et mordaces erant. Adversarios dextre impugnabat, et eos rationum inter se cohærentium multitudine obruebal. Denique ni ratiociniis persuadet, consensum saltem extorquet C splendida ratione dicendi. Ejus oratio laconica, dictiones validæ, et in ejus scriptis totidem verba, totidem fere sententiæ. Non immerito tamen in iis tria carpit Lactantius vitia non contemnenda. Tertullianus, inquit, plurima erat litteratura peritus, verum in loquendo parum facilis, parum comptus, et multum obscurus (Lactant. lib. v Institut. divinar., cap. 1). Tria hæc quidem styli vitia apud plerosque auctores Africanos occurrunt, exceptis tamen Minucio, Gypriano et Lactantio, qui ab Africanorum stylo recesserant: Cypriano tamen adhuc aliquid est reliqui. Verum summo gradu apud Tertullianum ;et nullius scriptoris stylus illius auctoris stylo durior est, minus comptus et obscurior. Singula ejus opera illis laborant vitiis, alia plus, alia minus. Clarior et liquidior est,sed minus elegans in libris polemicis, obscurior et durior in locis communibus, ut in libro de Pallio, quod unum est ex antiquitatis operibus obscurissimis. Liber de Pænitentia omnium est elegantissimus. Ejus opera pulcherrima et utilissima sunt Apologeticus, Præscriptiones,libri de Pænitentia, Baptismo, Oratione, et Hortationes ad Patientiam et Martyrium. » Hæc Dupinius (Ell. Dupin Biblioth. des Auteurs, tom 1, p. 165, vers. latin. Coloniæ, 1703). Sed audiendus quoque Joan. Caveus, qui cum prædicta Lactantii verba recitasset, mox sua hanc in sententiam subdit;

D

Habet tamen Terlulliani stylus majestatem quamdam sibi propriam, et grandem eloquentiam, sale et acumine plurimum conditam, quæ simul legentis ingenium exercet, et animam suaviter delectat (Cave, Hist. litterar. tom. I, pag. 92, edit. Basileensis).

Ex supra dictis (prosequitur Dupinius) non est difficile judicare, quis fuerit Tertulliani character. Verum æque non est facile asserere, utrum laude, quam vituperio sit dignior; nam primo si de eo judicatur, prout Ecclesiæ inserviit, difficile dictu est, an ei magis nocuerit, quam profuerit. Inde enim ejus doctrinam contra plures hæreticos fortiter propugnavit, in quibusdam operibus capita non levia ejus disciplinæ tuitus est, et denique mores pulchre passim docuit; at hinc præterquam quod semper multis infectus fuit erroribus. Ecclesiæ disciplinam diserte impugnavit, postquam ab ea descivit. Si deinde de eo judicatur ex ejus ingenio, tanto pollet et bono et malo, ut quod prævaleat, difficile dictu sit. Tandem si ex ejus stylo, nescitur an landandus grandiloquio et stupendus, aut vitiis vituperandus. Ita sententiis semper dissiderunt, et etiamnum non mediocriter viri variant in judiciis, quæ de hoc auctore ferunt: quo ad credendum inducor in eo, quod bonum est, laudare satius esse, et quod malum fuit, vituperare, quam de eo absolutum ferre judicium, quod nunquam non mille disceptationibus esset obnoxium.

En tibi quædam tum antiquorum, tum recentiorum de Tertulliano judicia. Cyprianus, auctore Hieronymo, qui id acceperat a presbytere quodam, qui id a Cypriani scriba didicerat, nonnihil ejus operum quotidie legere solitus erat, et ejus rogando librum, aiebat: Date mihi præceptorem meum (Hieronym. de Scriptor. Eccles., cap. 53). Revera enim eum imitatus est, et ab eo non pauca desumpsit. Pluraque etiam suorum operum eodem, quo Tertullianus, instituto composuit, ut suum de Idololatria librum ad instar Apologetici; libros, de Disciplina, et Habitu muliebri, de Zelo 'et Licore, de Oratione Dominica, de Opere et Eleemosynis, ad imitationem Tertulliani. Euscbius tradit de Tertulliano, eum unum ex eruditissimis latinis scriptoribus fuisse, et in singulis Ecclesiis clarissimum (Euseb. Hist. Eccl. I. 1, c. 2). De eo judicium fert Lactantius a nobis allatum, quod ejus non admodum cedit honori, Hilarius in suo in Matthæum

« PoprzedniaDalej »