Obrazy na stronie
PDF
ePub

mann, diligenter investigatos accepturi sumus; tum A quotquot ecclesiastici, qui summos ac legitimos demum coronidis instar, uberius in hoc proœmio supererit 11 indigitare quonam rerum ordine, librorum serie, dissertationum accessione, lectionum collatarum varietate, commentariorum ubertate ac delectu, appendicum et indicum culmine hæc nova editio sit ab aliis secernenda.

ARTICULUS PRIMUS.

DE AUCTORITATE TERTULLIANI.

Auctoritas in eo qui potestatem habens alios docet, recte a duplici capite deducitur, nempe tum ab ipsius scientiæ æstimatione, tum ab ejusdem veracitatis fiducia.

Uni et soli Deo summa auctoritas est, quippe cui soli summa sit veritas in cognoscendo, et summa in dicendo veracitas.

Quælibet alia eo major evadit auctoritas, quo propior ad illam accedit et perfectior ejusdem particeps efficitur.

Hinc nobis Catholicis nulla sub sole major, imo maxima in cœlo et in terra, nec alia ac Dei ipsius est, Ecclesiæ docentis potestas, quæ verbo virtutis Dei (4), in quo sunt omnes thesauri sapientiæ et scientiæ absconditi (5), quæ infallibili nec unquam ad consummationem sæculi deficienda Spiritus Sancti assistentia, nititur, regitur ac confirmatur.

Porro omnibus Catholicis qui sese Ecclesiæ legitimos filios probare student, necesse esse docet B. Vincentius Lirinensis, ut sanctorum Patrum fidei inhæreant, agglutinentur, immoriantur (6). Eam vero, consentiente tota Traditione, legem ad assensum Patribus præstandum ponit, ut quidquid non unum aut duos tantum, sed omnes pariter uno eodemque consensu aperte, frequenter, perseveranter tenuisse, scripsisse, docuisse cognoveris, id tibi quoque intelligas absque ulla dubitatione credendum.

B

C

sanctitatis apices nondum fuerint adepti,nec rectum fidei tramitem indeclinabili pede triverint; cum enim 12 aliquandiu saltem in orthodoxæ fidei gremio constiterint, idcirco omnem illis fidem abrogare nec par nec fas est: quinimo in quibus cum Catholocis conspirant, in iis eo major penes ipsos fiducia est, quod hinc et inne collusionem fieri et amice conjurari nemo sanus existimabit.

His catholicis rei Patristica positis criteriis, nunc deveniendum est ad propositum nostrum ; nunc æqua lance ac firma æstimandus est QUINTUS SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS, tot vetustarum disciplinarum peritissimus; philosophica, historica, juridica, oratoria ac poetica eruditione potens; multo susceptam ante fidem forensi laude florens; florentior et accepta fide, utpote totius Christianorum causæ, coram imperatoribus, in orbis Romani foro, defensor et patronus; æræ a Christo Domino secundæ ac Apostolorum proximæ præco; primus Ecclesiæ Latinæ testis et vindex, imo unus cujus vindiciæ ad nos pervenerint; insignes Africanæ fidei primitiæ; virorum apostolicorum alumnus; magister et ipse martyrum, pontificum et doctorum; Romæ ad sacra provectus, Carthaginique in presbyterii albo ascriptus; arcanorum scientissimus ; omnium suæ ætatis hæreticorum debellator, imo Montani eversor egregius; et tamem (utinam absit!) Montanista, hæreticus, hæreseosque caput emortuum, Ecclesiæ tandem jam non homo !...

Cui cum tot successere vices, multiplex ejus esse debet æstimatio, aliaque evadit prout aliam ipse tantum a se diversus induit personam. Ac ante omnia in eo, haud secus ac in cæteris Ecclesiæ doctoribus, nonnullius est pretii eruditionem profanam a sacra supellectili, scriptorem privatum ab auctore Catholico vel Montanista, rem mere litterariam aut historicam a causa dogmatica secer

nere.

Patribus vero sigillatim sumptis nulla alia competit auctoritas, nisi privata, ex variis dignoscenda indiciis, quorum alia unicuique sunt quasi propria,.. At quid cause esset cur in hoc operis mere alia vero deforis desumpta.

In iis autem ipsis consideranda sunt sive quæ ad intellectum recte institutum, sive quæ ad sanam voluntatem pertinent; hinc nimirum eorum ingenii vis, doctrinarum ubertas, loquendi modus ac consuetudo, unde tuto credi potest quod non decipiantur; illinc autem morum probitas, vitæque sanctitas, qua omnis depellitur suspicio an decipiant aut decipere velint.

Ad hæc quasi intrinseca auctoritatis signa accedunt tum diversæ temporum, locorum, dignitatum, cæteræque in quibus auctores scripserunt circumstantiæ, tum potissimum tanti pretii judicium quo Ecclesia scriptores quosdam titulo tacito vel solemni, speciali vel specialissimo probat et dijudicat. Ne vero amoveantur aut respuantur scriptores

(4) Hebr. 1, 3.

(5) Col. 11, 3.

patristici promto ac primo limine diu in Septimii profana laude murarer ? Faucis igitur absolvam qualis sit rhetor, grammaticus, dialecticus, seu forme extoltolitterariæ, qualisve sit philosophus, philologus, antiquitatum indagator, historiarum D tenax, jurts peritus, omni scientiarum genere exercitatissimus.

Porro quid de ipsius dicendi, disserendi et argumentandi genere sentiendum sit, paulo infra habes eleganter et diserte a doctiss. D. Lumper explicatum (7). Pauca tantum addere juvat, ne delicatissimus lector ac politioris minerva studiosior salebris Tertullianæ latinitatis offendat et hæreat. Primus fere omnium Tertullianus dogmata traditurus ac mysteria hucusque latio sermoni prorsus ignota, proinde novas intrudere formulas ac inau

(6) Vincent. Lirin. Commonit. II, 20.
Vid. infr., pag. 89-96.

Tertullianus, hinc præcipua desumenda sunt propria ipsi ac peculiaria auctoritatis signa.

dita vocabula, saltem alio sensu usurpata potuit, A Porro cum his fere omnibus titulis commendatur imo et debuit. Nascebatur ac propemonum in cunis vagiebat latinitas illa ecclesiastica, quæ suos ab initio habuit modos, suas sive in soluto sermone, sive in rhythmico modulo leges, apprime tractandis cœlestibus sacramentis accommodatas, habuit, sanxit, ac servavit. Quibus autem efformandis ac per ora hominum evulgandis haud exigua est Tertulliani laus mirum in modum profuisse; 13 quippe cujus ingenium demirati, ac loquelam ipsam, arduam licet et asperam, imitati, singuli post eum ac præsertim plures quos peperit Africana Ecclesia, clarissimorum virorum in his tempestatibus feracissima, duce Cypriano, sui, ut ait, magistri merentissimi cultore assiduo, se suamque orationem ad Tertulliani dictionem certatim effinxerunt.

Haud abs re erit obiter animadvertere quemdam defectum subiisse, post ejus a recta fide discessum, Tertulliani ingenium. In libris, ultima, ut videtur, ætate sua in fece Montanismi exaratis, aut asperior fit et inæqualior, impotenti abreptus loquendi prurigine, ac inquieta pugnacitate; aut obscuriori sententia, velut de industria, sese obvolvit, nec nisi per intricata loquitur ænigmata; quæ præsertim vitia in libro de Pallio, et adversus Valentinianos quasi digito palpanda occcurrunt.

Tertullianus, ut a Verbo Dei initium faciamus, illius interpretationi, ac Exegetica scientiæ suam affert symbolam minime aspernandam. Sive enim Catholicus, sive Montanista, semper docuit Scripturam veteris novique Testamenti inspiratam fuisse (9). Nec minus Scripturæ plenitudinem quam ejus divinitatem adorat (10): nec eam adorando traditionem aufert, imo et ad eam, seu ad apostolos et discipulos Domini referendam esse Scriptur interpretationem aperte declarat (11). Quamvis nullibi ex professo de canone 14 Scripturæ sacræ disseruerit, ex variis tamen ejus operum locis colligi potest, libros sacros nostra ætate a B pseudocriticis et numero canonicorum ejectos, inter sacros divinitusque inspiratos ab eo connumerari (12).

Eamdem in pejus mutationem forsan reperire est, cum, vel oblita incompte inconcinnæque dictionis asperitate, rem penitus ac sententiarum viscera introspicies. Illa Apologetici, Præscriptionum, C librorumque de Oratione, Baptismo ac Poenitentia, majestas ac grandis eloquentia, interdum acerrima ac laconica brevitate temperata, in inconditam ac diffluentem facundiam, obvia quæque, vel insulsa, jactitantem, nec scurrilitatem aut petulantiores jocos aspernantem dilabitur.

Sed cum hæc, ut dixi, ad profanam criticen potius quam ad dogmaticam Tertulliani auctoritatem faciunt, huc demum vela damus, haud alio, nisi inviti, jam abripiendi.

Per eruditionem sacram, inquit Walchius (8), intelligimus illam quæ versatur in rebus non a natura patefactis ac humana facultate cognoscendis, sed divinitus manifestis ac sanctissimo codice (cui D et veneranda accedit Traditio catholica), comprehensis. Notitia harum rerum variis constat disciplinis, nempe Theologia Exegetica, Dogmatica, Polemica, Morali, Symbolica, Catechetica, Homiletica, una cum Historia Ecclesiastica.

(8) Bibl. Patristic. edit. nov. Ien. 1834, c. 7, 246.

(9) Cf. 1 de Cultu femin. cap. 3. De Resurrectione carnis, cap. 22. Lib. ш Adv. Marc. cap. 6; lib. v, cap. 7 lib. de Anima, cap. 2.

(10) Lib. contr. Hermog. c. 22. (11) Scorpiac. cap. 12.

At susdeque vertitur Tertulliani exegetici auctoritas, modo fides sit ejus editori novissimo, ac procacissimo obtrectatori, J. Salom. Semlero, qui, præfracta fronte, asseruit hunc scriptorem oculis suis manibusque nunquam usurpasse Græcum ullum codicem Evangeliorum aut Epistolarum, aliorumve sacrorum Bibliorum, nec unquam Græcos codices, utpote adulteratos, adhibere voluisse; hunc eumdem, Græcorum codicum libentissime nescium, Latinos libros corrupisse et auxisse glossis sententiisque interpolatis, adhucdum superstitibus, quarum primus et solus auctor certus est ille Tertullianus (13). Sed quænam, amabo, fides huic innovandi prurigini adeo petulanti, ut idem audeat profiteri Latinos omnes scriptores nunquam in hisce primis sæculis libros Græcos consuluisse, omnes una conjurasse ut novas glossas invitis Græcorum codicibus, suis libris ex consulto insererent; ejus vero Latinæ translationis prima initia et recentia rudimenta ab ipsius Tertulliani tempore, nisi ab ipsomet oriri? Sed quid ea commemorem, dum in hac eadem dissertatione Tertulliani obtrectator eo audacia devenerit, ut, discussis tam longi temporis tenebris, ita enim habet, ipse adeo novus ac præposterus homo, inauditam ab omni retro antiquitate deprehenderit quamdam conjuratorum tam Græcorum quam Latinorum, Romæ degentium, so. cietatem, ex cujus officina clam prodiere multa Tertulliani, nonnulla Clementis Alexandrini, omnia Irenæi opera, plane supposititia et spuria? Hæc quæ cum primum prodierint, portentis similia merito habita fuere ab ipsis Germaniæ viris do

(12) Cf. Gottefr. Lumper. Hist. Theol. Critic. de vita, scriptis atque doctr. SS. PP. t. VII, cap. 6, art. 1, p. 242 et sqq.

(13) Dissert. de varia et incert. indole hor. libror. ad opp. Tertull. ed. Halæ Magdeburg. rurs. recusa 1828, t. V, pp. 176-313.

ctissimis impetita ac profligata (14), satis est, ut A pugnavit in hoc elegantiori ac pulchello de Pœnireprobata derideantur, exposuisse (15).

Magna autem assurgit dogmatica Tertulliani Catholici auctoritas ; nec interdum Montanistæ aspernanda. Triplicem enim quo usi fuere Patres in exponenda fide modum, nempe tum symbolicum, quo gravissima fidei dogmata, connexa paucis, continuo recitantur; tum polemicum, ad refellendos Gentiles, Judæos, aut hæreticos accommodatum; tum discursivum seu catecheticum, qui pro Christianorum fidelium usu, modo unum, modo alterum explicat doctrinæ punctum, mirum in modum item Noster comprehendit.

15 Nam tres fidei formulas habet, unam eamque breviorem in libro de Virginibus velandis (16), alteram longiorem in Præscriptionibus Hæreticorum (17), tertiam et recentiorem in lib. adversus Praxeam (18).

tentia libello sophistarum demum insulsa philosophumena de Anima, explodit. Hoc indefesso labore perpetuo certamine decertavit Tertullianus : cumque, ætate provectior ac vulnere insanabili afflictus, in Montani partes desciisset, nedum nihil ab impetu remitteret, acrius gese ad prælia accinxit ac sibi dixisse visus est: Væ mihi si non dimicavero!

Primus iterum hic Latinis auribus dedit auscultandum ac luculento sermone concinnatum de re dogmatica in specie distincta tractatum. Adeo vero in hisce dogmatibus seorsim sumptis, excelluit, ut ausim dicere, decurrentibus in immensum annis, nihil adhucdum prodiisse qui Tertulliani libros de Oratione, de Baptismo, de Pænitentia, de PatienB tia, cæterosque quos dogmaticos inscribendos censuimus, superaese merito existimetur.

Primus inter Latinos, quoslibet nascentis Ecclesiæ hostes polemicis et apologeticis scriptis aggressus est. Adversus enim gentes scripsit septem quos inscripsimus Apologeticos libros, nempe duos libros ad Nationes, et Apologeticum magnum, hunc ad præsides, illos ad plebem directos; item, de Testimonio animæ, seu Apologetici caput 17 uberius tractatum; et librum ad Scapulam, quo de injusta ac crudeli persecutione conqueritur et Christianorum virtutes laudibus effert : quibus accedunt, ad Martyres apologia de martyrii gloria, ad Christianos de Spectaculis ethnicorum fugiendis dehortatio, ad omnes sive Christi sive deorum cultores de Idololatria et grandi hujus criminis gra- C

vitate.

Justini philosophi, Irenæi martyris et aliorum quorum nomina ipse præ se fert, vestigia insecutus, Judæis Messiam a prophetis prædictum advenisse demonstrat (19); omnesque hæreticos, tum generatim in Præscriptionibus, ne ipso quidem Montano excepto, jugulat, tum speciatim, singulari quasi certamine confodit. Hinc enim inconditam Gnosticorum catervam decies exagitat, vincit el contundit (20), nec hanc aciem, ut videtur, nisi hoste fuso fugatoque, vel emeritus veteranusque miles, deseruit. Praxeam insuper, qui Deum unum, sed non trinum, asserebat, nec non et Montanum, ad quem miserabiliter defecit, op

(14) Cf. Joh. Dan. Schumann Obss. in veterib. Eccles. scriptor. spec. III et IV_sæcul. de interpo- D lation, quibusdam Codici N. T. Tertullianeo perperam affictis conjectura. Hannov. 1776, 1777, 4°. C. W. Fr. Walchii de authentia libror. Irenæi contra J. Sal. Seml. in novv. commentt. societ. regiæ Goetting. t. V, par. 11, p. 3.

(15) Cf. quæ infra obiter perstringuntur t. I, pag. 55, 56 in not; t. II, pag. 548, 549, 551, 552, 554, 558, 565, 594.

(16) Cap. 1. (17) Cap. 13.

(18) Cap. 2.

(19) Cf. G. H. Schaffenberg comment. Academic. de Justino, Tertulliano et Cypriano adv. Ju

Interea haud inficias ibo vel optima Tertulliani scripta hinc et inde plurimo sphalmate laborare, multa labe venenosa fœdari. Quæ cum optimo et salutari antidoto aliquatenus sanata, videas velim, ex 16 opera veterum editorum iterum recensita, ad frontem hujusce tomi affixa.

Altera manet integrior, nec satis celebranda Tertulliani laus, moralis nempe ac parænetica, ex multia ejus desumenda libris, ad mores Christianos pertinentibus. Quorum duplex est series prior ante susceptum ab auctore Montanismum, posterior ab eo jam Montanista descripta. Porro in utraque ad vivum exprimitur vitæ Christianæ speculum sive in ejus fonte perenni, oratione privata et publica (21), sive in ejus fluentis uberrimis, sacramentis nempe (22), sive in ipsius actibus communibus (23) aut præstantissimis (24), sive in ritibus liturgicis qui ei externam formam efficiunt (25); sive in vitandis ubi periclitatur anima Christiana mundi, carnisve illecebris (26), aut suscipiendis unde ea reviviscit operibus (27), aut obeunda qua glorificatur martyrii cruenta palæstra (28). Equidem in his tractandis frequentius ultra limites legitimos abripitur rigidior Montanistæ asperitas; at caute errori latenti in nostris libris provisum est. Præterea nonnisi effervescentis ingenii, ad magna excitantis ac communem hominum modum excedentis, impetus plerumque notandus est.

[blocks in formation]

ve

ita hic fulgure superbiæ dejectus, cecidit semelque lapsus, an surrexerit, nemo vel audet percunctari. De Salomone quæritur; de Origene disputatur; de Tertulliano siletur. Diuturno tamen senio contabuit, nec ei defuit longum pœnitendi spatium. Mansisse vero misere pervicacem, ac velut uno ictu quo ruit delirantem ad usque octogesimum ferme ætatis suæ annum, imo per quadraginta et amplius annos, stetisse infensa in Ecclesiam ira ferocem, ac tela vel deficiente manu minitantem, ultima ejus scripta nimium suadent et revincunt.

Habeas igitur velim TERTULLIANUM ex suis tan- A dam super altitudinem nubium (33) ! Ut enim Satan, tummodo scriptis ac solo peculiari penu commendatum. Commendant eum præterea hæc prisca quibus scribebat tempora, primus inter Afros, inter Latinos primus post pontifices Romanos, qui agnitus saltem sit et servatus: fausta docentium et discipulorum tempora, cum in novo Christianorum semine ferveret calidior Christi et martyrum sanguis, cum adhucdum Apostolorum vox sonaret ac repræsentaretur facies, cum authenticæ eorum litteræ palam recitarentur (29). Commendant eum et urbs patria ac Ecclesia cujus primus fuit, quem noverimus, sacerdos; Carthago, ut æmula Roma victrix, sic a fide devicta, ut a Petro Roma,sic a Petri discipulis acquisita; nova, si vis, at suorum infantium jam felix mater et exsultans; quam modo nobiles partus orbi renuntiarunt, lum martyres Scyllitani, tum Perpetuæ, Felicitatis et sociorum agmen, quorum Septimius noster fuit coævus, imo, ut quibusdam placet, testis et encomiastes (30). Ecclesia hæc diu sanctitate florens et doctrina virorum sibi a Tertulliano continuo succedentium, haud secus ac si hic Noster eorum ingenia excitaverit, manus ad prælium docuerit, ordines ad aciem intruxerit, eisque novum, luti belli tesseram, indiderit, effinxeritque eloquium,in toto deinceps occidentali orbe Christiano evulgandum. Commendant eum et viri sanctissimi quibuscum simul deguit, aut conversatus est, aut necessitate, 17 studiorumve similium commercio junctus, Irenæus quem venerabundus meminit, Caiusque Hippolytusque, ejusdem Irenæi discipuli, Clemens Alexandrinus coævus, Origenesque quem Romæ fortasse obvium habuit, summi demum episcoporum Episcopi, qui integerrimam ipsi instillavere doctrinam, quam totam Romæ cum sanguine suo apostoli profuderunt (31). Commendant eum et sexcenti quos præ oculis habuit auctores cujuslibet generis, sacri et profani, historici, philosophi, poetæ, juris omniumque disciplinarum periti, quorum volumina nocturna manu versavit et diurna, ac in omnibus suis tabellis præfixit testimonia. Commendant eum et posteri, sive ab ipso proximi, sive novissimi, tum congeneres ejus Africani, quorum dux D. Cyprianus, Septimii libros petiturus, dicere consuevit : Da magistrum (32); tum nostrates, quorum præco Cl. Bossuetius Mel- D densis, quoties Tertullianum excitat, in has voces aut similia: Magnum virum, virum gravem, auctoritate, pondere potentem, erumpere videtur.

Magnum igitur QUINTI SEPTIMII FLORENTIS TERTULLIANI nomen : at quanto majus,ni velut fulgur, de cælo cecidisset illc Africanæ Ecclesiæ Lucifer, qui mane oriebatur; nisi in terram corruisset, qui vulnerabat gentes; nisi dixisset in corde suo: Ascen

(29) De Præscript. cap. 36.

(30) Cf. Dissert J. A. Noesselt, infra. (31) Præscript., c. 36.

C

Ecquis ergo inscrutabilia Dei judicia non reformidet, non horreat? Quis ad hunc finem cessurum fore tam faustum TERTULLIANI initium existimasset? B Dato sub ineuntis sæculi ortum Apologetico, habitisque cæteris pro causa Christiana concionibus, confirmatis inde confessoribus aut ad lauream martyribus evectis, defervente persecutionum æstu ac respirante paululum Ecclesia, tandem quadraginta ferme annis ad pacem composita, jam novus rerum ordo oriebatur et jucundior temporum facies; jam, suspensis auribus, sive gentes, sive Christiani, evangelizantibus pacem, evangelizantibus bona assentabantur. Quod autem in Galliis Irenæus, in Ægypto Clemens, in Latio Hippolytus, hoc in Africa, hoc in toto Occidente Tertullianus videbatur acturus adeo ut, divicta plebe, devincerentur et nobiles sapientesque, et ab imo ad summum ædificaretur Ecclesia condereturque orbis Christianus. Hæc erat, ni fallor, egregia pars cui destinabatur Tertullianus. Quid plura? cecidit, ad infernum detractus, in profundum laci (34). Hoc erat ergo in investigabili 18 Dei decreto, ut hæc nova tot vulneribus adolescens Ecclesia, Judæis tandem, Ethnicis, Gnosticis triumphatis, se huic offensionis lapidi impingeret, ac dum tanti animi subsidio recreari mereretur ; eumdem lapsum amitteret, infensum sustineret, reluctantem ac per quadraginta annos in matris suæ gremium insultantem lugeret.Nec jam quærendum est, ut multis placuit, an plus Ecclesiæ profuerit quam nocuerit, magis vero an sibi ad vitam, necne profuerit. Ecclesiæ homo non est, ille tot laboribus defunctus, tot certaminibus redux ! Utinam vero melius confidamus his piis identidem per opera ejus respersis precibus, ac votum ejus adimpleamus, cum diceret catechumenis: Igitur, benedicti, quos gratia Dei exspectat, cum de illo sanctissimo lavacro novi natalis ascenditis, et primas manus apud Matrem cum fratribus aperitis, petite de Patre, petite de Domino, peculia, gratias, distributiones charismatum, subjiciente: Petite, et accipietis, inquit. Quæsistis enim, et invenistis; pulsastis, et apertum est vobis. Tantum

(32) S. Hieronym. De Script. eccles.
(33) Isa. XIV, 12, 14.
(34) Ibid., 15.

oro ut, cum petitis, etiam TERTULLIANI peccatoris A crementum.Apostoli acceptam a Domino doctrinam memineritis (35).

ARTICULUS II.

DE USU TERTULLIANI.

Quod modo ad dignoscendam veram TERTULLIANI auctoritatem, hoc ad rectum antiquissimi hujus Patris usum acrius omnino judicium requiri arbitramur. Iterum igitur debet in ejus scriptis considerari tum auctoris nunc Catholici, nunc Montanistæ conditio, tum librorum doctrina aut eruditio, utraque vero aut sacra, aut profana. Sacra ejusdem doctrina ad fidei 19 dogmata, eruditio vero ad ea quæ tunc in Ecclesia agi solebant, seu ad res disciplinæ referenda est.

Ne in immensum hæc prævia monita crescant, non nostrum est hæc sigillatim decurrere, nec ad amussim omnia ab eo recte aut proterve dicta recensere, quæ sive ad exegesim sacram, sive ad dogmaticam, moralemve theologiam, sive ad ritus moresve Ecclesiæ, temporumque ac opinionum historiam spectant.

Nonnulla tantum præcipua doctrinæ Tertullianeæ capita, gravissimaque ejusdem errata, summatim indigitanda sunt, ac excitanda insigniora ejus operum loca, quæ potissimum in exegetico, dogmatico' morali, liturgico et ascetico usu veniunt,quod ad ea plenius introspicienda sese alacrior accingat quisquis rei patristicæ studet, ac præsertim junioribus theologiæ et patrologiæ candidatis tutior expeditiorque via pateat.

Ante omnia illud plena voce prædicat TERTULLIANUS, totum fidei Christianæ ædificium in firmissima veritate historica, ac veneranda traditionis auctoritate subsistere. Hæc sunt enim ineluctabilia facta, quibus, velut ænea catena ac aurea, tota res Christiana pendet: Deus Pater mittit Filium suum in hunc mundum, ut Ecclesiam Christianam ædificet. Jesus Christus ad hunc eumdem finem mittit apostolos suos, et docet illos veritates omnes quæ huic ædificationi fundamentum suppeditant et in

tradunt omnibus ad quas mittuntur Ecclesiis. Ecclesiæ istæ tenent firmissime illam apostolorum doctrinam, ac cæteris communicant, quæ apostolorum neminem viderunt. Et omnes istæ Ecclesiæ, invicem coadunatæ, unum idemque corpus in unitate ejusdem doctrinæ, ejusdemque fidei constituunt. Quis porro Ecclesiam hanc, columnam immobilem veritatis, deseret, ut amplectatur sectas ab eadem sejunctas? Hoc est celeberrimum Tertullianeæ præscriptionis argumentum, palmare telum totius polemicæ Christianæ, pulcherrimum sane ac invictissimum quod usquam inter disceptantes fuerit usurpatum.

Itaque, inquit magnus ille vir, tot ac tantæ Ecclesix, una est illa ab apostolis prima, ex qua omnes B (Præscr. c. 20). Apostolos Domini habemus auctores, qui nec ipsi quidquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt; sed acceptam a Christo disci – plinam fideliter nationibus assignaverunt (Ibid., cap. 6). Nulla jam gens Dei extranea est, in omnem terram, et in terminos orbis Evangelio coruscante (De Anima, c. 49). Innocentiam a Deo edocti, et perfecte eam novimus, ut a perfecto magistro revelatam, et fideliter custodimus, ut ab incontemptibili dispectore mandatam (Apolog., c. 45). Nec dispectore tamen deficiet hæc sexta quam tunc magis ædificari scias, cum cædi videtur (ad Scap., c. 5). Plures efficimur, quoties metimur a vobis: semen est sanguis Christianorum (Apolog., cap. 49).

C

(35) De baptismo, cap. 10, ultima verba. Ea est judiciorum de viris summis non raro varietas, ut cum ad cœlum usque extolluntur ab his, ab illis deprimantur ad imum. Ita fere accidit Tertulliano nostro; sicut enim non desunt illius contemptores, D ita vindices et laudatores nactus est plurimos,eosque perquam liberales. Fuere quibus omnia ejus opera quæ supersunt in Montanismo scripta videntur; dum alii eum ad sceleratam Montani communionem delapsum esse negant. Quin non defuere qui Tertullianum celebrant a martyrio, quod sub Decio sustinuisse dicitur. De his et aliis ad Tertulliani historiam, auctoritatemque pertinentibus cf. Magdeburg. cent. III, cap. 12; Joach. Zentgravii Exercitatio, de lapsu Tertull. ad Montanistas, Argent. 1704, 4o, Timanni Gessellii Hist. sac. et eccles. N. T. p. 299; Petri Alixii Dissert. de vita et scriptis Tertulliani, Paris, 1680, 8°; De la Motte, Histoire de Tertull. et d'Origène, Lugd. 1701, in-8°; Nicol. Le Nourry, Dis

At memento claves ejus hic Dominum Petro, et per eum Ecclesiæ reliquisse (Scorp., c. 10). Habes Romam, unde nobis quoque auctoritas præsto est. Ista quam felix Ecclesia, cui totam doctrinam apostoli cum sanguine suo profuderunt! (Præscript., cap. 36.)

20 Hæc ergo Ecclesia una, apostolica, catholica, sancta, immortalis ac visibilis, seu Romana, cui jus competit docendi omnes gentes, suam ab uno fonte, verbo Dei nempe, sive scripto, sive tradito, doctrinam accipit. Porro ad eam jure proprio pertinet tum traditiones dignoscere, confirmare et

H. Chr.

sert. in Tertull. Apolog. libb. ad Nat. et lib. ad
Scap. Joh. W. Hopfmann Dissert. Q. S. F.
Tertulliani quæ supersunt omnia in Montanismo
scripta videri, Vitemb. 1738, in-4°; J. A. Noesselt,
Dissert. III, de vera ætate ac doctrina scriptorum
quæ supersunt. Q. Sept. Fl. Tertulliani. Hal. 1757;
ejusd. tres comment. ad Hist. eccles. pertinentes.
Hal. 1817; Jos. Ant. Cantova de Septimio et S.
Epiphanio dissert. II, Mediol. 1783, 8a;
Baltenstedt Tertullians Geistes fahigkeiten. Religions
kenntnisse und Theologie, III, commentt., Helmst.,
1785, in-8°. Aug. Neander Antignosticus, Geist
des Tertullian. und Einleit. in dessen Schriften.,
Berol. 1825; Fr. Munster Primordia Ecclesiæ
Africana, Havn. 1829, in-4°; C. Jog. Hefele,
Tertullian als Apologet. in Drey et all. Tubinger
Theolog. Quartal schist. an. 1838; J. A.
Moehler.Patrologie oder christliche Liter ærgeschichte,
herausgegeben von D. F. X. Reithmayr., Regensb.
1840.

-

[ocr errors]
[ocr errors]
« PoprzedniaDalej »