sorum, latitudinem recordatio beneficiorum, subliinitatem contemplatio majestatis, profundum inspectio judiciorum. Quærendus adhuc fuerat, qui nec satis adhuc inventus est, nec quæri nimis

potest at orando forte quam disputando dignius quæritur, et invenitur facilius. Proinde is sit finis libri, sed non finis quærendi.

459-460 ADMONITIO

IN SEQUENTEM EPISTOLAM SEU OPUSCULUM II.

1. Libros de Consideratione, ad summum Pontificem directos, opportune subsequitur tractatus De componendis Moribus Episcoporum, quæ prima est ex quinque Bernardi epistolis ad Henricum archiepiscopum Senonensem, ordine quadragesima secunda. Is cognomento Aper, testante Hugone Autissiodorensi chronographo, aliis (si vulgati non fallunt indices) Gilbertus, ex canonico electus est post Daimbertum pontifex Senonensis anno 1122. Hac in dignitate cum remissius ageret, ad diligentiorem muneris sui curam animatus est, agente potissimum Gaufrido Carnotensi episcopo cum Burchardo Meldensi, confirmante in primis sancto Bernardo: quem et patronum habuit adversus Ludovici VII infestationes, ut testatum facit epistola quadragesima nona, ad Honorium papam.

2. Has autem procellas tum Henrico, tum Stephano Parisiensi episcopo excitavit eorum secessus ab aula, et vitæ melioris institutio. Adeo ut qui« ante », sicut in prædicta legitur epistola, in habitu actuque sæculari honorati fuerant sublimes, judicati fideles, habiti familiares; » postea inimici facti sint digne suo sacerdotio conversantes, et per omnia honorificantes ministerium suum. Hinc domini Senonensis constantiam labefactare conatus est » Ludovicus rex: quod amplius illustratur in Notis ad epistolas vigesimam secundam et quadragesimam quintam.

3. Non tamen ita mores suos composuit Henricus, ut non in ecclesiasticam censuram incurrerit ob iniquam vexationem cujusdam archidiaconi Ecclesiæ suæ, quem non modo judicio non convictum, sed nec verbo conventum » dignitate privavit, teste Bernardo in epistola centesima octogesima secunda,ad eumdem Henricum. Hunc suspensum fuisse tradit Hugo chronographus Autissiodorensis ad annum 1136: idque attestantur Acta Episcoporum Autissiodorensium capite quinquagesimo quinto, ubi de Hugone episcopo, qui cum in Senonensi ecclesia, propter suspensionem domini Henrici metropolitani, locum consecrationis non haberet ; apud Ferrarias a domino Gaufrido Carnotensi episcopo circa festum beati Vincentii consecratus est. » Hanc autem suspensionem Henrico ex iniqua depositione archidiaconi sui accidisse proximum vero est. Sed tandem hac censura solutus antistes, anno 1140, apud Senonas synodum habuit, in qua Petri Abelardi errores damnati fuerunt. Exstant ea de re communes Patrum synodicæ litteræ ad Innocentium papam, inter Bernardinas epistola centesima nonagesima prima; quibus litteris significant, se paucis totum negotium exposuisse, « pro eo maxime, quia idipsum diffusius ac plenius contineretur in litteris domini Senonensis: quæ litteræ non aliæ videntur, quam Bernardi epistola centesima nonagesima, ad Innocentium, quæ inter hosce tractatus relata est. Porro Henricus vivere desiit anno 1144 et quidem quarto Idus Junii cui successit Hugo præcentor.

4. Cæterum hanc epistolam statim ab Henrici conversione scriptam fuisse probant in primis hæc ejus verba n. 2: Nuper autem nobis a vestris partibus flare cœpit aura secundior. Rumoribus siquidem recentioribus nuntiata sunt de vobis solito latiora, et non ex incerto famæ, sed ore veridico venerabilis Meldensis episcopi: » quod scilicet vitam in melius instituisset Henricus Gaufridi Carnotensis episcopi consiliis, ut mox declarat Bernardus. Atqui hanc Henrici mutationem Honorii secundi pontificatu, ac proinde ante annum 1130 contigisse constat, tum ex Bernardi epistola quadragesima nona, ad eumdem Honorium, cui ipsum Henricum commendat; tum ex ipsa infestationum causa, quæ non alia fuit, quam Henrici discessio ab aula et aulico vivendi genere,atque adeo vitæ rectioris institutio,ut patet ex præmissis. 5. Itaque sub annum 1126 scripta fuit hæc epistola: quo tempore Meldensi præsidebat Ecclesiæ Buchardus, cujus relatu solito latiora » de Henrici conversatione nuntia Bernardus ait se accepisse. Meldensi, inquam, Ecclesiæ tunc præerat Burchardus, non, uti hactenus vulgo persuasum fuit, Manasses II, gnem non ante annum 1133 Burchardo successisse probant authenticæ ejus litteræ de Choisiaco pro monasterio Sancti-Martini de Campis, ubi hæc clausula habetur: « Acta sunt hæc anno incarnationis Domini 1133, indict, XIII, anno autem ordinationis domini Innocentii II papæ sexto, ordinationis nostræ secundo,« et alia ejusdem charta de Mauregarto, data « anno incarnationis Domini 1140. anno autem ordinationis nostræ septimo. » Huic calculo favet Ordericus in libro sexto, pag. 627, ubi « Stephanus Parisiensis episcopus, et Burchardus Meldensis » Resbacenses monachos admonuisse memorantur de concedendis Uticensibus reliquiis sancti Ebrulfi, qua de re Bernardus epistolam ad Resbacenses scripserat. Id factum refert Ordericus anno 1130, ad quem proinde annum Burchardus Meldensem Ecclesiam, non Manasses, administrabat. Hinc corrigendi numeri apud Chesnium in notis ad Abælardum, ubi Manasses dicitur Meldensem Ecclesiam regere cœpisse anno 1125: idque probatur ex ejus litteris de Choisiaco, quas decennio serius, et quidem anno Manassa episcopi secundo, datas fuisse superius observavimus. Quanta vero morum et consiliorum gravitate præditus fuerit Burchardus, illud argumento est, quod ipsum cum Gaufrido consiliarium Bernardus Henrico gratulatur hac in epistola, quæ in codice Vaticano notato 663 dividitur in septem capita. Verum satius visum est Horstianas sectiones jam receptas retinere

pe ausum ipsius dignitatis dignanter indulta familiari- B siliis se subacturum Carnotensis episcopi. Hoc ab eo

C

:

vertens, Deum potius Prophetarum confessus est: A cui de tanta raritate inter mortales, non unum, Tu es, inquiens, Christus Filius Dei (Matth. xv1,16.) Væ nostro generi ab imperfectione sua! Vix in multitudine hominum unum reperias in utraque gratia benevolentiam, vel fideli inesse sapientiam deprehendas. Sine numero autem sunt, quos utriusque muneris expertes esse constiterit.

5. Prudenter igitur cogitastis sacerdotale onus, episcopale opus, curamque pastoralem digne non posse administrari sine consilio. Hinc ipsa castorum consiliorum mater Sapientia de se ipsa loquens: Ego sapientia, inquit, habito in consilio. Sed quali consilio? nunquid in qualicumque ? Et eruditis, ait, internum cogitationibus (Prov. VIII, 12). Sed et quod infida consilia declinanda sint, per os Salomonis taliter monet: Causam tuam tracta cum amico tuo, et secretum extraneo ne reveles (Prov. xxv, 9). Pulchre quoque per alium quemdam Sapientem, cum sine onsilio nil agendum consulat, virorum tamen conlii intuens paucitatem, ita loquitur: Multi sint tibi amici, unus autem sit tibi consiliarius de mille (Eccli. vi, 6). Unus, inquit de mille. Benignam ergo non dubitaverim vobis esse divinitatem,

(80) Ita concil. Carthagin. Iv, cui S. Augustinus interfuit, can. 15: Episcopus, inquit, vilem supellectilem, mensam ac victum pauperem habeat, et dignitatis suæ auctoritatem fide ac vitæ meritis quærat. Quæ verba concilium Tridentinum repetit, et novæ auctoritatis pondere corroborat, hortaturque episcopos, ut in primis mores suos ito componant, ut reliqui ab iis frugalitatis, modestiæ, continentiæ, et sanctæ humilitatis exempla petere possint. Et post adducta verba concilii Carthag. vult, ut etiam in reliquo vitæ genere, ac tota sua domo caveant, ne quid appareat, quod a sancto hoc instituto sit alienum, quodque non simplicitatem, Dei zelum, ac vanitatum contemptum præ se ferat, sess. 25, cap. 1, De reform.

Perversa multorum animos occupavit opinio, externum illum splendorum, fastum, et magnificum apparatum, proceribus quoque ecclesiasticis competere, imo necessarium esse, ut status sui dignitatem tueri possint. Sed hanc persuasionem canonum acConciliorum auctoritas, unanimis Patrum doctrina, sanctorum Præsulum exempla, et ratio ipsa convellunt. Ostendere id facile esset per singula, si ferret præsentis instituti ratio. Fiet alias prolixe, cum edeiur in lucem Zetus domus Dei, liber hoc titulo de ecclesiasticæ vitæ disciplina jam affectus. Interim has auctores lege, Bartholom. De Martyrib. ex ord. Dominicanorum archiepisc. Bracarensem lib. utilissimo, qui, Stimulus pastorum inscribitur, parte 2, cap. 6. Ibidem adjunctum habes tractatum eleganti-s. De morib. prælat. P. Ludov. Granat, ex eodem ord. concionatoris celeberrimi, ubi idem argumentum docte ac eleganter prosequitur cap. XI. Antonium Molinam in Instruct. sacerd., tract. 2, cap. 13, qui liber utinam omnium ecclesiasticorum manibus leratur! Lindanum episc. Ruremund. Tract, ad omnes ecclesiast. De fugienda imponit. lib. II, pag. 115. Henricum Cuickium itidem Ruremund. episcopum epist. 2, parænet. ad cler. suæ dioeces. Gersonem. cancell. Paris. tom. II, tract. De temperant. prælat., mihi pag. 543 et seq., et tom. I, pag. 202, de signis rainæ Eccles. Quibus merito addenti Bellarm. De officio princip. Curist., lib. 1, cap. 5. Platus de cardin., cap. 16. Rodriguez. II, p. Exerc., tract. III.

sed

duos, ipsosque idoneos satis indulsit, providos, benevolos et, ut facile adsint, comprovinciales; ut gratis, debitores jure subjectionis. Horum acquiescendo consiliis, nec præceps eritis in sententia, nec veheinens in vindicta; non in corrigendis remissior, non severior in parcendis, non pusillanimis in expectandis; nec superfluus in victu, nec notabilis in vestitu; non citus ad promittendum, non ad reddendum tardus, nec prodigus dator. Istorum consilium longe semper faciet a vobis malum tempori vetus, sed cupiditati novum, simoniam; et matrem ejus avaritiam, quæ est idolorum servitus. Et ut brevi omnia sermone concludam, si his credideris, in omnibus, exemplo Apostoli, honorificabitis ministerium vestrum (Rom. XI, 13): ministerium, inquam, non dominium. B Ipsum itaque honorificabitis; non vos : nam qui quærit quæ sua sunt, se cupit honorari, non ministerium. 463 CAPUT II.

C

D

Honorem et decus dignitatis ecclesiasticæ non consistere in externo splendore, sed in morum et virtutum decore.

4. Honorificabitis autem non cultu vestium (80),

cap. 29, ubi testimonio S. Francisci Xaverii docet quomodo paretur et conservetur auctoritas, et cur ea in prælatis hodic adeo eviluerit.

Hi omnes una voce docent, idque gravissimis rationibus et exemplis convincunt, veris solidisque virtutibus potius, quam externo splendore honorem et reverentiam acquiri: nimis infirma esse honoris fulera, quibus plerique nituntur: potius illa auctoritati officere, et tandem in contemptum vergere. Et hoc maxime in prælato ecclesiastico locum habere : sanctorum Præsulum exemplis facile id comprobari. Quanta enim, ut alios infinitos præteream, sanctoum Basilii, Martini, Augustini, Chrysostomi fuit auctoritas, quæ dignitas et gloria? ad quibus illa rebus constitil? Certe si illa tuendæ auctoritatis adminicula quæsissent, quæ sola nunc multis curæ sunt, jam dudum periisset memoria eorum cum sonitu, et nomina eorum tenebris et oblivione perpetua sepulta laterent, qui nunc honorificati sunt nimis per omnem Ecclesiam, eruntque semper in benedictione: quia nimirum ipsi honorificarunt ministerium suum in diebus carnis suæ, non argento vel auro, non pretiosis vestibus, bonisque hujus sæculi; sed talium rerum contemptu, sedula officii ac vocationis cura, serioque humilitatis, modestiæ, charitatis, cæterarumque virtutum studio. Sed hæc uberius elegantiusque tractata leges apud citatos auctores, quorum verbis in hujusmodi materia libenter utimur, ut veritas, tantis nixa auctoribus, plus habeat ponderis, et minus timeat invidiam.

Sed quia diversitatem temporum obtendere soleot, qui in imo jacentes, et languidi circa sublimioris vitæ studia, virtutibus honorem et auctoritatem se consequi ac tueri posse desperant, adeoque ad intima isthæc et infirma præsidia conversi, alia tempora, alios mores requirere dictitant: his libet sanctissimum nostræ ætatis Præsulem proponere, cujus quo rarior vitæ modestia, majorque frugalitas, et omnis splendoris abdicatio, eo major fuit auctoritas et reverentia. De quo ita Hieron. Platus lib. De offic. cardin, cap. 16. Hæc est via certissima et optima venerationis acquirendæ inter homines, si virtus emicet, si integritas, si gravitas, religio ac pietas emineat, ut ab hominibus conspiciatur, Confirmat

non equorum fastu, non amplis ædificiis, sed orna- A centius ornat gemma sapientiæ. Pudeat et collo

tis moribus, studiis spiritualibus, operibus bonis.
Quam multi aliter! Cernitur in nonnullis sacerdo-
tibus vestium cultus plurimus; virtutum aut nullus,
aut exiguus. Quibus ego si rememorem illud aposto-
licum, Non in veste pretiosa (I Tim. II, 9), vereor
ne indignentur, dum nimirum indignum ducant in se
assumptam sententiam, quam prius in viliorem
sexum et ordinem prolatam fuisse recognoverint.
Quasi vero non eodem utantur medici ferro secan-
dis regibus, quo et popularibus hominibus: aut
capiti fiat injuria, si ipsis forcipibus capilli excre-
scentes detondeantur, quibus et unguium fuerint
resecata superflua. Attamen si dedignantur pari cum
mulierculis, non quidem a me, sed ab Apostolo fe-
riri sententia, dedignentur et cum ipsis eadem in- B
volvi culpa. Despiciant jam textricum sive pellificum,
et non propriis operibus gloriari. Horreant et murium
rubricatas pelliculas, quas gulas vocant (81), mani-
bus circumdare sacratis, et sacrantibus tremenda
mysteria. Respuant et apponere pectori, quod de-
exemplo S. Nicolai Myrens. episcopi, deinde subdit:
Sed quid antiqua repetimus? Cardinalis Borromæus,
ne quis tempora causetur, notum est, quam omnem
supellectilem alicujus pretii, conopæa, aulæa, alia-
que ejus generis absse removerit. Vestibus utebatur,
externis quidem, ut cardinalis; interioribus vero
ex simplici panno et tela: quin etiam cubicularis
amictus ex panno erat cinerico, rudi et crasso,
quam ipsam vestem quatuordecim totis annis nun-
quam mutavit, multaque alia ejusmodi, quæ non
est necesse referri, quoniam nota sunt et recentia,
constanter usque ad mortem servavit. Quid horum
igitur de ejus celebritate imminuit? Potius multum
addidit. Nam, qui hæc speciosa habeant, multi sunt:
neque id virtutis est, sed opulentiæ, quæ etiam in
insipientem cadere potest, et sæpe cadit. At vero
illa spernere sapientiæ est, ideoque admirationem
potius et commendationem parit.» Ita Piatus, Cui
suffragatur Carolus a Basilica Petri episcopus No-
variensis << disertissimus Vitæ S. Caroli Borromæi
scriptor, lib. vii, cap. 6, ubi ait fuisse, qui exiguum
comitatum et alia quædam in Carolo ad Christiane
humilitatis virtutem pertinentia reprehenderent, et
summam dignitatem aliquo modo ita imminui que-
rerentur. Res etiam ad ipsum Pontif. Pium V. ali-
quando relata est. Cui Carolus ita facti sui rationem
reddidit, ut nihil haberet optimus Pater, quod im-
probaret. Eorum qui Dei ministri essent, dignitatem
ac existimationem dicebat, non in humanis orna-
mentis, sed in religiosis virtutibus consistere. Res
ipsa declaravit, et superius narrata demonstrant. D
Caroli abjectionem, morum gravitate, sanctitateque
conjunctam, summis atque infimis tanto semper in
honore fuisse, quantum nulla terreni splendoris
ornamenta consequi potuissent.

(81) Hujus vocis duplicem possumus reddere rationem. Primo enim non incongrue littera immutata videatur usurpari pro guna, a Græco youve quod vestem villosam significat ex pellibus confectam. Unde illud Guitberti in epistola ad Lullum episcopum : Gunam de pellibus lutrarum factam tuæ fraternitati misi. Nec enim novum litteram N in L demutari. Sic apud Varronem vallus pro vannus; evallere pro evannere apud Plinium lib. XVIII, cap. 10, ut notavit Dausquiuus in Orthographia. Secundo pro pellibus animalium sanguineo colore tinctis, eo loquendi modo, quo nomen Gallicum, gueule, ad rubeum co

C

circumtexere, quod honestius atque suavius Christi jugo submittitur. Non Christi stigmata sunt hæc, quæ isti martyrum exemplo circumferant in corpore suo. Muliebria potius esse noscuntur insignia, quæ utique curiosius et sumptuosius illæ sibi præparare consueverunt, cogitantes nimirum quæ sunt mundi, quomodo placeant viris.

5. Verum tu, sacerdos Dei altissimi, cui ex his placere gestis, mundo, an Deo? Si mundo, cur sacerdos? Si Deo, cur qualis populus, talis et sacerdos? Nam si placere vis mundo, quid tibi prodest sacerdotium? Nec enim potes duobus dominis servire. Qui autem vult amicus esse hujus mundi, inimicus Dei constituitur: (Jac. Iv, 4) et propheta, Deus, inquit, dissipabit ossa eorum qui hominibus placent; confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos (Psal. LII, 6) et Apostolus: Si hominibus placerem, Christi servus non essem (Galat. 1, 10). Volens itaque placere hominibus, Deo non places: si non places, non placas. Cur ergo, ut dixi, sacerdos? Si vero, quod adlorem designandum in artem symbolicam invectum esse quidam opinantur, sumpta videlicet metaphora a cruentis pellibus seu gulis eorum animalium, quæ in amphitheatris mutuis morsibus digladiando sese strangulabant. Fuerint igitur pelles istæ, de quibus hic agit Bernardus vel murium Ponticorum, vel aliorum similium, quibus color rubricatus sive pilus villosus Gularum nomen indiderit. Quod spectat ad earum usum hic ab ipso assignatum, non parum illustratur ex mutila quadam parobola in quibusdam editionibus Bernardi Operibus inserta, sed stili ejus et genii gravitatem non assequente,' ex qua huic loco exponendo pauca delibare sufficiat. « Sed nunquid talis ac tantus sponsus ad sponsam suam vacua manu venit? Nequaquam sed donativa detulit, delata erogavit. Et quia hiemis tempore venit, hiemales vestes primum spousæ dedit, agninam videlicet pelliceam, et cappam, quod utrumque fit de agno: sed alterum sine dolore agni, scilicet lana, de qua fit cappa, sumitur alterum, videlicet pellis, unde pellicea, absque dolore gravi ab agno non accipitur. Sponsus iste agnus est.................... De lana sua sponsæ suæ cappam fecit, cum humilitatem verbis docuit. Pelliceam dedit, cum vigiliis, jejuniis, et aliis carnis suæ afflictionibus, ultimum passionem crucis, mortiticationem carnis sponsæ ostendit. Pellicea, quæ de mortuis animalibus fit, mortificationem insinuat. Hæc autem hiemis tempore. Paschali vero tempore arminiam (d hermine) pelliceam dedit circa collum, et circa manum rubeis gulis præparatam. Igitur pellicia sponsæ de arminio fit, quod candidum est, in significationem lætitiæ spiritualis ob spem futuræ resurrectionis circa collum et usque supra pectus et circa manum rubeis gulis ornata est, quia passionem Christi, quam ore prædicat, corde sentit, et operibus attestatur. Dedit etiam Christus Paschali tempore sponsæ suæ cordubanos duos, » etc. Vide Declamationes n. 10 epist. 2, n. 11. Porro quam fuerit familiaris Bernardi sæculo pellicearum usus, tam clericis quam monachis, imo etiam laicis, ipsisque feminis, vide Chesnium in notis ad Petri Veuerabilis epist. 28. lib. 1. De Gulis loqui videtur Benedictus XII, in Bulla Ad decorem, his verbis: Prohibemus etiam ne dicti Canonici de cætero ferant forcaturas de ventibus variorum aut squirolorum cum dor sis permistis, sed sint de civilibus simplicibus vel albis, vel nigris, vel griseis, etc.

815

didi, placere intendis, non mundo, sed Deo cur qualis A oculos vestros. Vita nostra cedit vobis in superfluas

populus, talis et sacerdos? Enimvero, si sacerdos pastor est, et populus oves, dignum est ut in nullo apparea ovibus pastor dissimilis ? Si instar mei, qui ovis sum, pastor meus et ipse incurvus graditur, vultum gerens deorsum, et terram semper respiciens, et soli ventri mente jejunus pabula quæritans, in quo discernimur? Væ, si venerit lupus! non erit qui prævideat, qui occurrat, qui eripiat. Decetne pastorem more pecorum sensibus incubare corporeis, hærere infimis, inhiare terrenis et non potius erectum stare ut hominem, cœlum mente suspicere, quæ sursum sunt et quærere et sapere, non quæ super terram?

6. Cæterum mihi indignatur, si vel nutum facere audeam, jubetque ori manum apponere, dicens B monachum, qui non habeam judicare de episcopis. Utinam et oculos mihi claudas, ut nec cernere possem, quæ contradicere prohibes! Magna vero præsumptio, si ovis cum sim, in ipsum pastorem meum irruere lupas sævissimas, vanitatem et curiositatem, cernens, infremuero, quo ad meum forte balatum cruentis bestiis a quopiam occurratur, et succurratur perituro. Quid facient de me, qui ovicula sum, quæ et ipsum pastorem tanta feritate insiliunt ? Et quidem si non vult ut clamem pro se, nunquid non et pro me balare licebit? 464 Sed, etsi ego sileo, ne ponere videar in cœlum os meum, clamatur tamen in Ecclesia: Non in veste pretiosa. Clamatur autem specialiter ad feminas : ut erubescat in se deprehendi episcopus, quod in fragiliori quoque sexu audierit reprehendi. An forte nulla timetur confusio, si ego solus submussitare desiero? Nunquid etsi ego non loquor, sua cuique non loquitur conscientia ? Quid si alius audacior me, non quidem de Apostolo, ut ego; non de Evangelio, non de propheta, non denique quidpiam ecclesiasticum, sed illud tantum gentilicum ingerat : Dicite, pontifices,» non quidem «< in sancto,» sed in freno, « quid facit aurum ? » Quam tolerabilius cernitur in sancto, quam in freno! Hoc me etiam tacente, etsi non curia regum, tamen penuria pauperum clamat. Sileat licet fama, sed non fames. Fama quidem silet, quia non potest mundus odisse vos. Nam quomodo D arguel mundus peccatum, a quo potius laudatur peccator in desideriis animæ auæ, et iniquus benedicitur!

7. Ciamant vero nudi, clamant famelici, conqueruntur, et dicunt :

copias. Nostris necessitatibus detrahitur, quidquid accedit vanitatibus vestris. Duo denique mala de una prodeunt radice cupiditatis, dum et vos vanitando peritis, et nos spoliando perimitis. Jumenta gradiuntur onusta gemmis, et nostra non curatis crura nuda caligulis. Annuli, catenulæ, tintinnabula, et clavatæ quædam corrigiæ (82), multaque talia, tam speciosa coloribus, quam ponderibus pretiosa, mulorum dependent cervicibus fratrum autem lateribus nec semicinctia miserantes apponitis. Huc accedit, quod hæc omnia nec negotiationis studio, nec proprio manuum exercitio vobis elaborastis, sed nec jure hæreditario possidetis: nisi forte et vos in corde vestro dixeritis: Hæreditate possideamus sanctuarium Dei (Psal. LXXXII, 13). Et hæc

pauperes modo quidem coram Deo tantum, cui corda loquuntur. Nec enim audent aperte causari adversum vos, quibus interim pro sua vita necesse habent potius supplicare. Cæterum in futuro stabunt in magna constantia adversus eos qui se angustiaverunt, stante quippe pro eis patre orphanorum, et judice viduarum. Ipsius enim tunc vox erit: Quandiu non fecistis unis dei his minimis meis, nec mihi fecistis (Matth. xxv, 45).

CAPUT III.

Præsulum potissima et dignissima ornamenta, castitas, charitas, humilitas.

8. Vos autem, reverendissime pater, vos, inquam, absit ut in talibus honorificandum putetis ministerium vestrum. Videntur quidem honorifica, sed oculo qui videt in facie, non qui videt in abscondito. Nam, quæ videntur in abscondito, nullis apparent fucata coloribus, spectabilia sunt tamen; nullis condita saporibus, prædulcia tamen; nullis elevata culminibus, excelsa tamen. Castitas, charitas, humilitas, nullius quidem coloris sunt, sed non nullius decoris; nec mediocris decoris, qui divinos quoque delectare possit aspectus. Quid castitate decorius, quæ mundum de immundo conceptum semine, de hoste domesticum, angelum denique de homine facit? Differunt quidem inter se homo pudicus et angelus, sed felicitate, 465 non virtute. Sed, etsi illius castitas felicior, hujus tamen fortior esse cognoscitur. Sola est castitas, quæ in hoc mortalitatis et loco, et tempore statum quemdam immortalis gloriæ repræsentat. Sola inter nuptiarum solemnia morem beatæ illius vindicat regionis, in qua neque nubunt, neque nubuntur præbens quodammodo terris cœlestis jam illius conversationis experientiam. Vas interim fragile quod portamus, in qua et crebro periclitamur, tenet castitas (ut monet Apostolus) in sanctificationem (I Thess. IV, 4), et instar odoriferi balsami, quocondita cadavera incorrupta servantur. Sensus ipsa et artus continet et contingit [constringit], ne dissolvantur otiis, ne corrumpantur desideriis, ne carnis voluptatibus computrescant: quemadmodum legitur de quibusdam, quia computruerunt ut jumenta in

Dicite, pontifices, in freno quid facit aurum? (PERSIUS, Sat. 8, vers 69.) Nunquid aurum a freno repellit frigus sive esuriem! Nobis frigore et fame miserabiliter laborantibus, quid conferunt tot mutatoria, vel extensa in perticis, vel plicata in manticis! Nostrum est quod effunditis; nobis crudeliter subtrahitur, quod inaniter expenditis. Et nos enim Dei psalmatio, et nos sanguine Christi redempti sumus. Nos ergo fratres vestri. Videte quale sit de fraterna portione pascere (82) Clavatæ corrigiæ, lora clavis ex auro, purpura, aliisve coloribus intexta.