2. Barabbas quid.-Offerenti vero Pilato, ut, secun- A quam in vertice hujus universitatis insistens, ad ca

dum solemnis diei privilegium, quo unum ex reis, poscentibus dimitti oportebat, Jesum absolveret (Ibid., 17): Barabban potius hortantibus sacerdotibus populus elegit († 20, 21). Interpretatio autem nominis Barabbæ est patris filius. Jam itaque arcanum futuræ infidelitatis ostenditur, Christo patris filium præferendo, antichristum scilicet hominem peccati et diaboli filium potiusque adhortantibus principibus suis eligunt damnationi reservatum, quam salutis auctorem.

3. Chlamys coccinea et purpurea. Corona spinca. Calamus in manu. In capite.- Caso deinde Domino imponitur chlamys coccinea, et vestis purpurea, et corona spinea, et arundo dexteræ, et genu posito adoratus illuditur. Susceptis videlicet omnibus corporis nostri infirmitatibus, omnium deinde martyrum, quibus regnum secum erat debitum, sanguine in cocci colore perfunditur: pretiosoque prophetarum ac patriarcharum, in purpura, honore vestitur. Spinis quoque, id est, compungentium quondam peccatis gentium coronatur: ut ex rebus perniciosis atque inutilibus, quæ capiti ejus, id est, Deo circumdata moliuntur (a), gloria quæreretur peccatorum. Est enim aculeus in spinis, ex quibus Christo victoriæ corona contexitur. In calamo vero earumdem gentium infirmitas atque inanitas manu comprehensa firmatur. Quin etiam capiti ejus (b) illiditur. Capiti, ut opinor, de ictu calami non grandis injuria est: sed typica in eo ratio servatur, ut infirmitas gentilium corporum manu Chrisli antea comprehensa, etiam in Deum patrem, quod caput ejus est, acquiescat. In his autem omnibus Christus dum illuditur adoratur (Ibid., 28-30).

4. Procedentes autem, homini quidam Cyrenensi lignum passionis imponunt. Indignus enim Juda us erat Christi crucem ferre: quia fidei gentium erat relictum, et crucem accipere et compati. Locus deinde crucis talis est, ut positus in medio terræ, et tam

B

(a) In pluribus mss. molliuntur: quæ lectio sibi magis cohærere primum videbatur. In mentem etiam venerat, moriuntur. At postmodum duximus retinendum moliuntur, hoc est, peccata spinis repræsentata, non jam fiunt perniciosa et inutilia, sed operantur, nimirum gloriam. Tum apud Lips. et Par. vocatur C Jum peccatorum a verbo quæreretur puncto discretum, cum subsequentibus est enim copulabatur, renitentibus Bad., Er. et mss. in quorum nonnullis exstat, est autem aculeus. Nounihil perplexum hunc Hilarii lo cum illustrat Ambrosius, lib. x in Luc., n. 105: Corona quoque de spinis capiti ejus adnexa, quid aliud quam divini operis munus ostendit, quod de peccatoribus mundi, tamquam sæculi spinis,.triumphalis gloria Deo quæreretur ?

(b) Par cum mss. Rom., Colb. et Carn. inditur. Ex aliis libris revocamus illiditur: maxime cum in ps. CXLIII, n. 16, legatur: Iniqua dextera est, cum palmis cædit, cum virgis laniat, cum calamo collidit.

(c) In duobus mss. felle: et paulo post, incorruptio non incorruptioni. Tum peccatorum amaritudo, id est, amaritudo que peccatorum poena est. Unde Ambrosius, lib. x in Luc., n. 124, ad mentem Hitarii, Sinceritati, inquit,non debuit amaritudo misceri, ut ostenderetur sine amaritudine immortalitas resurgentium futura. (d) Apud Bad. Er. Lips. et in quinque mss. de sunt, qua intra parenthesim comprehenduntur.

(e) Rursum in iisdem editis et scriptis quatuor versus sequentes desiderantur, ab hinc scilicet usque ad verba, hoc igitur maximum, ubi habent, hic igitur maximum.

(f) Apud Par. patientiæ voluntatis : reluctantibus mss., ex quibus hi versus primum vulgati sunt.

(g) Multi ob hunc locum existimant Hilarium sensisse, carnem Christi morientis a Verbi divinitate fuisse separatam. At cum lib. vi de Trin., n. 13, de Christo affirmet: Naturam nostræ carnis jam insepa, rabilem sibi homo natus assumpsit; cum etiam lib. ix,

D

pessendam Dei cognitionem universis gentibus esset
æqualis. Oblatum quoque vinum felli (c) admixtum
bibere recusavit: non enim æternæ gloriæ incorru-
ptioni peccatorum amaritudo miscetur. Vestis 808
vero ejus sorte potius divisa quam scissa, mansuram
incorruptionem corporis indicabat (Ibid., 32-35).
5. Latronum situs quid repræsentet.

Atque ita in ligno vitæ, cunctorum salus et vita suspenditur : cui duo latrones, lævæ ac dexteræ affiguntur, ((d) et ideo cum eo, ut intelligi posset mors hominum a morte Unigeniti discrepare: ille enim reddidit spiritum sponte cum voluit, istis crura sunt comminuta (Luca XXIII, 33) omnem humani generis universitatem vocari ad sacramentum passionis Domini ostendentes. Sed quia per diversitatem fidelium atque infidelium fit omnium secundum dexteram sinistramque divisio: unus ex duobus ad dexteram situs, fidei justificatione salvatur (Ibid., 43). Additur etiam illud opprobrium, quo se ipse Israel infidelitatis argueret, cum dicitur: Hic est qui destruebat templum Dei, et in triduum illud reædificabat, et reliqua (Matth. xxvn, 40). (e) Non erat difficile de cruce descendere : sed sacramentum erat (f) paternæ voluntatis explendum. Sed majora opera in cruce positus agebat, totius commotione naturæ igitur maximum omnium, et veluti difficillimum ponitur? Quid ergo veniæ erit, cum post triduum reædificatum Dei templum in corporis resurrectione cernetur? Quod autem latrones ambo conditionem ei passionis exprobrant († 44); universis etiam fidelibus scandalum crucis futurum esse significat.

hoc

6. Triduum mortis Christi. Derelictio Christi a Deo. Aceti potati mysterium. — Nox autem ex die, divisio temporum est. Ita enim tertius dierum trium totidemque noctium numerus expletur: et occultum divinæ operationis mysterium totius creationis stupore sentitur. (g) Clamor vero ad Deum, corporis n. 11, acriter contendat, quod caro spoliata, et carne se spolians, et corpus a mortuis excitans, unus et idem Christus sit; cum denique lib. x, n. 59, etc., non minori contentione disputet adversus Christi divisores, unum et eumdem esse Christum qui et in sepulcro jaceat, et in cœlo regnet; æquius est ut hæc eum illæsa substantiali Verbi cum carne conjunctione dixisse existimemus. Hoc igitur ita dixerit, ut cum Verbum virtute sua valeret corpus a morte protegere, illud dereliquerit, cui non adfuit, ut mortem ab eo arceret. Sic supra, c. 3, n. 2. Christus ut esuriret, hominem naturæ suæ dereliquisse prædicatur: quod de substantiali Verbi separatione ac derelictione nemo dictum intellexerit. Deinde sententia, a qua Hilarium stetisse quidam opinantur, hoc fidem pulsat, quod non vere mortuus sit Dei filius, si a carne ante mortem secesserit. At quam integra sit ea illius fides, planum est ex his lib. in de Trin., n. 15 : Dei Filius crucifigitur: sed in cruce hominis mortem Deus vincit. Christus Dei filius moritur: sed omnis caro vivificatur in Christo. Dei filius in inferis est : sed homo refertur ad cælum. Ex quibus patet eum sensisse, Dei Filium neque in morte a carne, neque in inferis ab anima fuisse separatum. Porro in his, Clamor vero ad Deum, corporis vox est, etc., corporis nomine totus homo potest intelligi: quemadmodum, lib. III de Trin. num. 16, cum de verbis Christi: Clarifica me, Pater, apud temetipsum, etc., subjicitur: Hæc carnis deprecatio est, vocabulum carnis ad totum hominem refertur. Si autem totus homo etiam secundum animam a Filio Dei ante mortem desertus fuit, in inferis non fuit Filius Dei. Notatu dignum est, quod in ps. CXLI, n. 6, hæc verba, Deus meus, non de Christo homine ad Verbum, sed de Filio ad Patrem interpretetur in hune modum: Cum proclamat, Deus meus, quare me dereliquisti? in his non est infirmitatis suæ confessio, sed paternæ virtutis prædicatio. Qui plura vo

1075

SANCTI HILARII EPISC. COMMENT. IN MATTH. CAP. XXXIII.

A

1076

vox est, recedentis a se Verbi Dei contestata dissi- sitas. Domini igitur corpus tamquam per apostolodium. Denique cur relinquatur exclamat, dicens : rum doctrinam infertur in vacuam et in novam Deus, Deus meus, quare mè dereliquisti († 46)? Sed requiem lapidis excisi scilicet in pectus duritia relinquitur; quia erat homo etiam morte peragen- gentilis quodam doctrinæ opere excisum Christus indus. Quin etiam hoc, quod per calamum datum in fertur, rude scilicet ac novum, et nullo antea inspongia acetum cum potasset, proclamans spiritum gressu timoris Dei pervium. Et quia nihil præter reddidit, diligenter est contuendum (Ibid., 48-50). eum oporteat in pectora nostra penetrare, lapis ostio Vinum et honor est immortalitatis et virtus, quod advolvitur : ut quia nullus antea in nos divinæ cogniper vitium aut incuria aut 809 vasis inacescit. tionis auctor fuerat illatus, nullus absque eo postea Hoc igitur cum in Adam coacuisset, ipse accepit et inferatur. Metus deinde furandi corporis et sepulcri potavit ex gentibus. In calamo enim ex spongia ut custodia atque obsignatio, stultitiæ atque infidelitapotaret offertur, id est, ex corporibus gentium vitia tis testimonium est: quod signare sepulcrum ejus corruptæ æternitatis accepit; et in se atque immor- voluerint, cujus præcepto conspexissent de sepulcro talitatis (a) communionem ca quæ in nobis erant mortuum suscitatum. vitia transfudit. Denique in Joanne, post quam perpotaverat, dixit: Consummatum est (Joan. xix, 30): quia (b) omne vitium humanæ corruptionis hausisset. Et quia nihil agendum esset extrinsecus (c), spiritum cum clamore et voce magna emisit (Matth. XXVII, 50): dolens non omnium se peccata (d) portare. 7. Quæ Christi mortem consecuta sunt. Et dein- B ceps velum templi scinditur: quia exinde populus est divisus in partes, et veli honor cum custodia Angeli protegentis aufertur. Movetur terra: capax enim hujus mortui esse non poterat. Petræ scissæ sunt: omnia enim tum valida et fortia penetrans Dei verbum et potestas æternæ virtutis irruperat. Et monumenta aperta sunt: erant enim mortis claustra (e) reserata. Et multa corpora sanctorum dormientium surrexerunt: illuminans enim mortis lenebras, et infernorum obscura collustrans, in sanctorum ad præsens conspicatorum resurrectione mortis ipsius spolia detrahebat. Ut autem infidelitatis facinus Israeli accumularetur; centurio et custodes hanc totius naturæ perturbationem contuentes, Dei filium confitentur (Ibid. 51-54).

8. Sepultura Christi. Quod autem a Joseph rogato Pilato ut corpus redderet, et sindone involvitur, et in monumento novo in petra excisa reponitur et saxum monumenti ostio advolvitur (Ibid., 58-60): quamquam sit ordo gestorum, et sepeliri eum esset necesse, qui resurrecturus esset ex mortuis; tamen non sine rerum aliquarum momento expressa sunt singula. Joseph apostolorum habet speciem et idcirco quamquam in duodecim apostolorum numero non fuerit, discipulus Domini nuncupatur. Hic munda sindone corpus involvit. Et quidem in hoc eodem linteo reperimus de cœlo ad Petrum universorum 810 animantium genera summissa (Act. x, 12). Ex quo forte non superflue intelligitur, sub lintei hujus nomine consepeliri Christo ecclesiam quia tum in eo, ut in confusione ecclesiæ, mundorum atque immundorum animalium fuerit congesta diverlet, adeat specialem ea de re dissertationem in generali præfatione, § 4.

(a) Ita mss. Rom. Colb. et Carn. Clarius repeteretur præpositio in ante immortalitatis. Alii vero libri, communione ea quæ in nobis erant vitiata. In eadem verba Ambrosius loco laudato, n. 124 :Vilium corruptæ per Adam immortalitatis aboletur in calamo, ut de corpore absorberetur humano. Nos quoque vitia nostra per incuriam mentis corporisque concreta transfundamus in Christum.

(b) Vocabulum omne non exstat in quinque mss. Retinemus tamen cum sincerioribus, hoc postulante verbo consummatum est, et Ambrosio consentiente, num. 125, ubi habet: Consummata sunt omnia, eo quod assumptæ mortalitatis impletum esset omne mysterium, et exhaustis omnibus vitiis, immortalitatis sola lætitia remansisset.

(c) Quo nimirum invitus amitteret spiritum, quem quia nulla vi externa potuit amittere, volens emisit. Quod enim emittitur, voluntarium est; quod amittitur, necessarium, inquit Ambrosius, lib. x, in Luc., n. 127. Subinde apud Bad., Er., Lips. et in quinque ms. cum clamore vocis magnæ.

C

D

9. Resurrectio die Dominica. Angelus ejus index primus cur. Cur primum mulierculæ ejus consciæ. — Motus vero terræ tempore matutino (Matth. xXVIII, 2), diei dominici resurrectionis est virtus: cum contuso mortis aculeo, et illuminatis illius tenebris, resurgente Virtutum cœlestium Domino, infernorum trepidatio commovetur. Angelus autem Domini de cœlo descendens, et lapidem revolvens, et sepulcro adsidens, misericordiæ Dei patris insigne est, resurgenti filio ab inferis Virtutum cœlestium ministeria mittentis. Atque ideo prior ipse resurrectionis est index, ut quodam famulatu paternæ voluntatis resurrectio nuntiaretur. Sed confestim Dominus mulierculis per angelum adhortatis occurrit, et consalutat (Ibid., 9); ut nuntiaturæ exspectantibus discipulis resurrectionem, non angeli potius quam Christi ore loquerentur. Quod vero primum mulierculæ Dominum vident, salutantur, genibus advolvuntur, nuntiare apostolis jubentur; ordo in contrarium causæ principalis est redditus: ut quia a sexu isto cœpta mors esset, ipsi primum resurrectionis gloria et visus et fructus et nuntius redderetur. Emitur vero a custodibus, qui omnia hæc viderant 811 argento resurrectionis (f) Christi silentium, et mendacium furti honore scilicet sæculi et cupiditate, (g) quia in pecunia honor ejus est, Christi gloria denegatur (Ibid., 12, 13).

1. (h) Principes vero sacerdotum, qui debuerant converti ad pœnitentiam, et Jesum quærere 1esurgentem, perseverant in malitia: et pecuniam, quæ ad usus templi dala fuerat, vertunt in redemptionem me ndacii, sicut ante triginta argenteos Judæi (Hieron. Judæ) dederant proditori. Omnes igitur, qui stipe templi, et his quæ conferuntur ad usus Ecclesiæ, abutuntur in aliis rebus, quibus suam expleant voluntatem, similes sunt Scribarum et sacerdotum, redimentium mendacium et sanguinem Salvatoris.

2. Undecim autem discipuli ejus abierunt in Gali(d) Editi, potare: renitentibus mss.

(e) Par. cum mss. Colb., Carnut. et Rom. reseranda. De resurrectione sanctorum, qui tum Jerosolymis visi sunt, vide observata col. 275 hujus edition., not. d.

(f) In sola edit. Par. resurrectionis Christi. Principes vero, omissis intermediis. His similia sunt illa Tract. ps. LXVIII, n. 23 : Quatenus silentium resurrectionis pecunia emerint... cognitum est: et in ps. II, n. 12: Qui resurrectionis silentium a militibus, et famam furati corporis emerant, etc.

(g) In mss. Colb. et Carn. desiderantur sequentia hujus num. verba.

(h) Quod sequitur, primum vulgatum est in editione Parisiensi an. 1605, et ut quidem conjectamus, ex ms. nunc Colb. quem unum tunc recensilum fuisse, facile intelligere est. Exstat etiam ad calcem ms. Carnut., sed altero et recentiore charactere. Hic adsutum est ex commentario Hieronymi, primis dumtaxat verbis mutatis; adeo ut positum sit: Principes vero sacerdotum, ubi apud Hieronymum est, Illi vero. Nec latet voluisse quempiam hunc Hilarii commentarium ad postrema usque Matthæi verba perducere.

et latus

læam, in montem ubi constituerat illis Jesus ( A et Filii et Spiritus sancti: ut quorum est una divinitas,
16). Post resurrectionem Jesus in monte et Galilæa
conspicitur, ibique adoratur, licet quidam dubitent,
et dubitatio eorum nostram augeat fidem.
3. Tum manifestius ostenditur Thomæ
lancea vulneratum, et manus fixas demonstrat clavis.
Accedens Jesus locutus est eis dicens: Data est mihi
omnis potestas in cœlo et in terra ( 18). Illi po-
testas data est, qui paulo ante crucifixus, qui sepultus
in tumulo, qui mortuus jacuerat, qui postea resurrexit.
In cœlo autem et in terra potestas data est: ut qui
ante regnabat in cœlo, per fidem credentium regnet in
terris. Euntes ergo docete omnes gentes, baptizan -
tes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus san-
cli († 19). Primum docent omnes gentes, deinde doctas
inlinguunt aqua. Non enim fieri potest, ut corpus bap-
tismi recipiat sacramentum, nisi ante anima fidei sus-
ceperit veritatem. Baptizantur autem in nomine Patris

sit una largitio; nomenque Trinitatis unus Deus est.
4. Docentes eos servare omnia quæcumque mando
vobis ( 20). Ordo præcipuus: jussit apostolis, ut
primum universas docerent gentes, deinde fidei tinge-
rent sacramento, et post fidem ac baptisma, quæ cssent
observanda præciperent. Ac ne putemus levia esse quæ
jussa sunt et pauca, addidit: Omnia quæcunque
mandavi vobis: ut qui crediderint, qui in Trinitate
fuerint baptizati, omnia faciant quæ præcepta sunt.
Et ecce ego vobiscum sum (mss. addunt, omnibus
diebus) usque ad consummationem sæculi. Qui us-
que ad consummationem sæculi cum discipulis se fu-
turum esse promittit, et illos ostendit semper esse vic-
turos, et se numquam a credentibus recessurum. Qui
autem usque ad consummationem mundi sui præsen-
tiam pollicetur, non ignorat illam diem, in qua scil se
futurum cum apostolis.

I. Qui e veteribus videantur Verbum a carne Christi
mortua separatum sensisse. Qua ratione ab hæreticis dis-
sideant.

Psalmus primus.

Ibid.

79

Psalmus LVII, 368.
Psalmus LVIII, 373.

98

Psalmus LIX, 382.

III. In quo Hilarius situm velit regnum Dei, in quo re-
gnum Christi.

Psalmus LX, 391.

100

Clavis sive introitus in primum psalmum.

-

-

Tractatus psalmi primi, 250.- Psalmus II, 261.-
Tractatus psalmi II, 262.-Psalmus XIII, 294.- Tracta-
tus psalmi XIII, ibid. Psalmus XIV, 297. · Tractatus
psalmi XIV, 299.-Psalmus LI, 308: - Tractatus psalmi
LI, 309. Psalmus LII, 324. - Tractatus psalmi LII,
325.-Psalmus LIII, 337. Tractatus psalmi LIII, ibid.
Psalmus LIV, 346. Tractatus psalmi LIV, 347.
Psalmus LV, 357. Tractatus psalmi LV, ibid.
Psalmus LVI, 362. Tractatus psalmi LVI, ibid.
- Tractatus psalmi LVII, ibid.
- Tractatus psalmi LVIII, 374.
Tractatus psalmi LIX, ibid.
Tractatus psalmi LX, ibid. Psal-

mus LXI, 394. - Tractatus Psalmi LXI, 395 Psalmus

--

247

FINIS INDICIS TOMI NONI.