Obrazy na stronie
PDF
ePub

lekroć i tak łatwo zwyciężony, bez trudów i nakładą do ostatka pokonanym zostanie. Wierzono, że pozosta le na stolicy i pod Smoleńskiem wojska, otwarciem skarbów carskich hojnie się opłacą, chlebem zwyciężonych łatwo się wyżywią. W tej ufności złożony na dzień 9 listopada 1611 r. sejm warszawski, szczupłe na popieranie wojny uchwalił pobory, i te tylko) (podług zwyczaju)? na cla, na kmieciów i ubogą szlachtę nie mająca poddanych). Z tych szczupłych poborów wy liczono królowi 100m. floren. pod Smoleńskiem z szkatuły jego na wojsko wydanych, resztę Stanisław Warszycki podskarbi w. k. rozdał na rycerstwo już z wyprawy do domów wrócone; pułki na Moskwie będące, pod pozorem, że z własnej ochoty wyprawę tę przedsięwzięły, że były niesforne, mimo obietnic, żadnych nie otrzymały posiłków 2).

Na tymże sejmie Jan Zygmunt margrabia i elektor brandeburski o danie sobie lenności ks. pruskiego króla i rzpltej upraszał. Sprawował dotąd to księstwo Albert Fryderyk ks. na Anszpachu, oddawna na umyśle niezdrowy; miał sobie od króla za opiekunów przydanych najprzód Jerzego Fryderyka, później Joachima, nakoniec wspomnionego już elektora Jana Zygmunta. Po długich naradach, nie przewidując skutków w przyszłości, zezwolono niebacznie na przeniesienie lennictwa pruskiego na liniją brandeburskich margrabiów. Lenność ta jednak następującemi warunkami określoną została. Zastrzeżono dla Polski prawo i własność księstwa tego samemu tylko książęciu, bratu jego Jerzemu Fryderykowi, i ich następcom męskiego pogłowia służące, z powrotem po wygaśnieniu ich do polskiej korony; zapewniony spadek do maństwa; nakazano hołdownikowi corocznie do skarbu królewskiego wnosić 30,000 złotych ówczesnych, i drugie tyle, ilekroć ziemski poda

1) Patrz uniwersał poborowy sejmu 1611.
Piasecki pag. 274.

tek na sejmie ustanowionym będzie, zabezpieczono apellacye od wyroków książęcych do królewskiego sądu 1).

[ocr errors]
[ocr errors]

Lecz kiedy Zygmunt zawcześnie tryumfuje z Moskwy, gdy księstwa i porty morskie, mogący prawnie zatrzy mać, niebacznie oddaje, opuszczone na Moskwie rycerstwo, niezgód, zawiści i nędzy smutne widowisko stawiło. Po zabiciu Łepanowa, kniaż Trubeckoj najwyższó rządy objął nad wojskiem; pomyślne z nim pod stolicą utarczki, nie polepsżały oblężonych doli; wprowadzona przez Sapiehę żywność już była strawioną, głód żywo dojmował, cierpiący żołnierz całą pokładał nadzieję w zapowiedzianem Chodkiewicza przybyciu. Zbliżył się on nakoniec, zawarłszy z Szwedami rozejm dnia 6 października, wiodąc z sobą około 2000 ludzi, pomnożony nieco żołnierzem z pod Smoleńska wziętym. Przyjęli go oblężeńcy z niezmierną radością, lecz niedługo radość ta trwała. Z trzech różnych wojsk, wszystkich zawiścią wodzów lub nałogiem rozpusty zarażonych, składały się siły polskie w mieście: pod Gasiewskim z ostatków księcia Rożyńskiego i Zborowskiego púłków, do niekarności i swawoli pod Samozwańcem nawykłych; z pułków Sapiehy, prócz woli naczelnika swego, nieuznających żadnej innej zwierzchności; z chorągwi Strusia siostrzeńca Potockich, najniechętniejszych Chodkiewiczowi, z przyczyny, że Zygmunt hetmanowi litewskiemu najwyższą nad wszystkiemi władzę i dokonanie tej wojny powierzył ). Gasiewski pobłażaniem tylko występków lub odkładaniem ich kary do przybycia hetmana,

1) Ujrzysz to obszerniej in Volumin. Legum pod rokiem 1611. Przybył sam ks, pruski drogą od Zakroczymia, a na przedmieściu sp.otkawszy króla, zsiadł pierwszy z konia, i uściskał nogi monarchy Odprowadzony do zamku ujazdowskiego, gotował się do uroczystości hołdu. Trzeciego dnia, gdy już na wystawionym obok kościoła 00. Bernardynów majestacie zasiadł król Zygmunt, otoczony dygnitarzami, poniżej rycerstwem, zbliżyło się książę pruskie, i ukleknąwszy na stopniu tronu, dyktowaną sobie rotą przez Gembickiego kanclerza i biskupa kujawskiego, na wierność i hold panu swemu zaprzysięgło, poczem król dał mu chorągiew białą i złoty łańcuch włożył na szyję.

2) Piasecki pag. 227.

pag. 324.

[blocks in formation]
[ocr errors]

C

[ocr errors]
[ocr errors]

w niesfornych pułkach niejaką zachował zwierzchność. Struś i Sapieba za šlepe żołnierza poświęcenie się ich widokom, dozwalali zdzierstw i łupiestwa. Powiększyły się nierządy przez śmierć Jana Piotra Sapiehy. Ten, którego odgłos męstwa rozszedł się po całej północy, Azyi napełnił krainy, i w tych dziejach zapomnianym być nie powinien. Podobny normandskim niegdyś rycerzom, jak oni do najświetniejszego męstwa, łączył umysł wyniosły, niewachający się nawet sięgać ko rony. Sławny w wojnach inflantskich, do pamiętnego pod Kircholmem zwycięstwa najwięcej się przyczynił; wkrótce, gdy Samozwaniec powtórnie Moskwę zawichrzył, niecierpliwy bojów, więcej osobistej sławy, baczniejszy na otwierające się dla własnej wyniosłości widoki, niż na wątpliwe ztąd skutki dla kraju, liczne zaciągi fałszywemu Dymitrowi przywiódł, i wojskom jego przez dwa lata hetmaniąc, zwycięstwami zwodzone boje zaliczał; wszyscy owocześni pisarze, przywilej nakoniec synowi jego Pawłowi Sapieże dany świadczą, że do 100,000 Moskwy z ręki jego poległo, że ze trzydziestu bitew wyszedł zwycięzcą. Sarbiewski tak o nim na pogrzebowem kazaniu mówi: „Któraż będzie tak niewdzięczna potomność, któraby cię przepomniała Janie Sapieho starosto uświatski; tyś wiele razy na polu niezmierzchłej po całym świecie sławy, hetmanów Mikołaja Radziwiła i Karola Chodkiewicza wojska sprawował. Tyś odważnemi twemi pułkami Wołgę i Okę obegnal; tyś strach i ogrom narodu naszego aż do Azyi i granic perskich rozszerzył 1)." Hoży w postaci, miły w obcowaniu, nieustraszony w obozach, dla płci żeńskiej z uszanowaniem zalotny, w postępkach (gdyby wyniosłość ukryć się mogła) niedościgły prawie; wojny były jego żywiołem,-celem wszystkich trudów: berlo. Jak Polak, chętnieby je w ręku Władysława widział; gdy tego Zygmunt uchylił, między wojownikami siebie godnym berła uważał.

[ocr errors]

Z śmiercią wodza tego (jakem już wyżej powiedział) zniknęły posłuszeństwa ostatki; towarzystwo ści

') Życie J. P. Sapiechy pag. 297.

śnione głodem, rozjątrzone tylu zawiedzionemi od królá obietnicami, ni w słowach, ni w czynach powściągnienia nie znało. Ilekroć hetman objeżdżał pułki i twier dze: „Kiedyż będzie koniec cierpieniom naszym, wołano; dwa blisko lata na ostrzu szabel naszych nosząc całą potęgę moskiewską, obaliliśmy ją u nóg Zygmunta; mysmy to orężem naszym u granic perskich zakreślili państwa granice, myśmy carską koronę na skronie syna jego włożyli. Jakaż nagroda tylu trudów, tyle krwi wylanej? Najświetniejsza młodzież nasza poległa w bojach, lub od głodu i mrozów nędznie zginęła, pozostałych wycieńczone ciała, chwieją się z wiatrem, bez odzieży, bez oręża; te bieguny, które nas wśród nieprzyjacielskich szyków nosiły, zemdlałe głodem, już nie dźwigną zbrojnego! Strawiliśmy zdechłe nieczyste zwierzęta, na które sama natura wzdryga się! Opuszczeni od króla i własnego narodu, mamyż czekać aż ostatniego z nas głód okropny obali?" ).

Nie bez prawdziwych powodów narzekania te były; przesadzone jednak, jak bywa zwyczajnie. Za pozwoleniem królewskiem otworzono dawniej skarby carskie, i w srebrze, złocie i fantach zapłacono żołd na rok cały. Zniósłby jednak hetman szemrania, a nawet łagodnemi słowy pocieszyłby rycerstwo, lecz do wyrzekań łączyły się czyny; wiele było dawnych występków nienkaranych, co więcej, świeżo popełnionych w oczach samego wodza. Chodkiewicz z natury surowy, ścisły dawnej karności przestrzegacz, na kilku towarzyszach z własnych pułków inflantskich dał przykład kary, ż niesławą odsyłając ich od chorągwi. Rozjątrzone tą surowością pułki, za podżeganiem Strusia i innych niechętnych, wysyłają poselstwo do króla z oświadczeniem: iż jeżeli im żołd zapłaconym nie będzie, dnia 6 styczcznia następującego roku 1612 stolicę opuszczą. Próżne były starania hetmana, by ich odwieść od przedsięwzięcia takiego; by atoli i tej chwili użyć korzystnie, znając ducha żołnierza polskiego, który acz zniechęcony,

[ocr errors]

Rękopism związku konfederacyi stołecznej. Bibl. pols. Dzieje panow. Zygmunta III.

45

boju odmawiać nie umie, do spotkania się z nieprzy. jacielem wyprowadził swe szyki. Stanęło i wojsko mo skiewskie pod nie bardzo zgodnymi z sobą wodzami, Trubeckim, Pożarskim i Zaruckim. Pożarski (o którym później tyle mówić będziemy) naśladując Skopina, chcąc Polaków samą zwłoką i trudami pokonać, nie radził z nimi wstępnym próbować się bojem; przemogła rada jego: po pierwszem więc harców zwiedzeniu, skoro Polacy obławą następować zaczęli, jęła Moskwa ustępo wać, i kryć się między pieczyska zgorzałego miasta; hetman uderza na jazdę, łamie ją, pędzi ku rzece i topi 1), lecz nie mając piechoty, nie mógł nieprzyjaciela ni z pogorzelisk wyprzeć, ni obwiedzionych wałami ta borów przełamać. Już byli Sapieżyńscy z Tatarami Abraima przeszli przez rzekę, lecz gęstym od piechoty rażeni ogniem ustąpić musieli; sam nawet hetman dla łatwiejszego porozumienia się z wojskiem stołecznem, do Dziewiczego monasteru zbliżył się.

W zaciętszym niż kiedy uporze znalazł Chodkiewicz wojsko na stolicy leżące; napróżno przekładał bliskie Władysława przybycie, napróżno prosił, zaklinał na cześć, sumienie, na miłość ojczyzny, na wzgląd, że niedługiem jeszcze wytrwaniem przyniosą koniec szczęśliwy wszystkim trudom i cierpieniom swoim. Głos tylko jeden obijał się o uszy jego: „Opuścim stolicę, niech ci co świeżo przyszli wnijdą w nią, my pójdziem w pole szukać żywności dla siebie i dla nich." Musiał hetman uledz tej tak ciężkiej konieczności, stanowiąc, by ci co wyjdą, wzięli z sobą pozostałych konie dla odpaszenia; przyrzekł, że i sam uda się z nimi, i przed zamierzonym czasem do rozejścia się, to jest przed 6tym stycznia z żywnością powróci; nadto dla zachęcenia pozostałych na murach, postąpił towarzystwu po złł. 15, przyrzekł wypłacił żołd zupełny tym, co wychodzili w pole. Opuszczał zatem kto chciał mury, tak że ledwie 3000 ludzi zostało się w stolicy pod sprawą Gąsiewskiego, Zborowskiego i Kaspra Łodzińkiego.

") Levesque tom III. pag. 386.

[ocr errors]
« PoprzedniaDalej »